Skip to main content

Full text of "Das Drama der Reformationszeit"

See other formats


V 

M.»* 


■ 


j<><     £ 


■1^% 

&>&&- 


■ 


m 


tf*>: 


%n 


£j»'  *w  «5>  .*- 


wmm 


■4km: 


•^^,v 


Battmxal  -f  üteratur 


£>eutfcfye 

Bafttfnal  -Xtif  eraiur 

fjtftorifcb  fritifcfre  Ausgabe 

Unter  Httttoirfung 


Dr.  airnoID,  Dr.  ^5.  5SaIfte,  prof.  Dr.  ß.  Söartfdj ,  prof.  Dr.  >©.  iöcöagöcl, 
prof.  Dr.  SSirftnger,  prof.  Dr.  p.  Blümner,  Dr.  $,  25o6ettag,  Dr.  ß.  OSorinsfii,  Dr.  fi. 
-35or6erger,  Dr.  m>.  CretsenacJj,  Dr.  2Jof).  £rüger,  prof.  Dr.  H.  3IHinC5er,  Prof.  Dr.  St.  f  ren, 
Dr.  n.  froning /  %>  tfulöa ,  Dr.  ß,  pamel ,  Dr.  a:t>.  Pauffen ,  Dr.  «j.  penrici ,  Dr.  cr©.  ßotfj, 
Dr.  c.  Büflnemann,  prof.  Dr.  p.  Xambel,  Dr.  fi.  5rt;r.  b.  Xiliencron,  Dr.  m.  jffienböeim, 
Dr.  3Cifr.  .rBeger,  Dr.  peinr.  Jläeger,  Prof.  Dr.  3.  jläinor,  Dr.  j?.  .munetier,  Dr.  p.  :reerclidj, 
Dr.p.  ©eftetlep,  Prof.  Dr.©.  palm,  Prof.  Dr.  p.  Piper,  Dr.  I?.  pröfjlc,  Dr.  SB.  £auer. 
prof.  Dr.  li,  gj,  .§djröer,  fi.  Steiner,  Prof.  Dr.  ?c.  iätern,  Prof.  Dr.  f.  Better, 
Dr.  ©.  ir>itftoto#m ,  Dr.  eug.  lüolff,  Dr.  er,.  Fölling 

herausgegeben 

uon 

3ofcpt]  üürfcfyner 

22.  23anfc  ■ 
Das  Drama  ^er  Heformattonsjett 


Stuttgart 

limütt  £>eutjchc  Derlagsgefellfcbaft 


c5':b'$S&r 


fas  frauio  kx  MwmMMi 


Wie  SotntfrelTer  fce$  fJnmphUus  ©eitgenbatft.  —  Her  3(blafj- 
krämer  öcs  fltkolnus  $tanuel.  —  tler  Dedorne  Soljn  bes 
tfurharb  ttüalöis.  —  Die  Sufnitna  bes  Paul  Rebljun.  —  fller 
pnmntfldjiuö  bes  ttaogeorg.  —  3er  Dineeniiua  Cabislnus  be* 
ijerjogs  jEjeinridj  Sulius  uott  öraunfdjw^S 


herausgegeben 


Dr.  IL  Jfcomtu* 


Stuttgart 

Union  Deutfcfye  Derlagsgefellfcr>aft 


illle  Hedjtc  oorbel^alten 


Dtuif  von  8.  ©.  Eeubtier  in  Ceipjig 


Boruwrf. 


3n  einem  einjigen  33anbe  oon  bem  Srama  ber  ^teformationsjeit,  ielbit 
mit  2lusftf)UiB  bes  »ans  Sadjs,  ein  and)  nur  einigermaßen  richtiges 
95tfD  ju  geben,  in  bei  ber  :>ieicf)f)a[tigfeit  Des  ffllaterials  unb  Der  barin 
fyeröorquetfenDen  Sebensfülle  fdjier  unmöglich.  Gs  roaren  aucfj  fcfjon  auf 
©runD  con  ^erbanbtungen  mit  iperrn  ^rofeffor  Äürfdjner  jroct  33änbe  in 
2(usfitf)t  genommen,  unb  Die  Jene  für  Den  weiten  -Sanb  roaren  fogar  üfion 
jutn  Seil  fertig  gefreut.  2(ber  in  bem  $tane,  ui  beffen  Jurrfjfüfjrung  üdj 
ber  Verlag  feinen  Abonnenten  gegenüber  nercflic^tet  batte,  mar  für  bieien 
ff  nur  ein  Sanb  oorgefeljen,  unD  fo  muffte  icf)  mirf)  bamit  begnügen, 
e  roenige  cfjarafteriütKfie  Stücfe  norjufübren,  für  beren  i>erfränonis 
eine  futje  Anleitung  Das  -Mernötigue  giebt.  3roei  Abbübungen  non 
Jttetblättern,  bie  bereits  für  Den  weiten  33anb  nadjgebilDet  roaren,  finb 
in  bie  (Stnteitung  eingefügt. 

Jyranffurt  a.  3St.,  5uli  1894. 

Dr.  lttrijarö  froning. 


£aä  Jtama  ber  JlefonnattonS^eit. 


(Einleitung. 


^[13  ba§  getftlidje  ©djctufpiel  bes  3föittelalier3  beti  $jö§epunä  feiner  ßnt-- 
■^•rcicitung  erreicht  Ijatte  —  ba§  mar  in  ben  legten  beiben  Safjrjeljnten 
beö  fünfje^nten  unb  311  2lnfong  beö  fetf)3eb,nten  Saljr^unberiS  — ,  als  e3 
enblidj  burdjau§  Dolfstümltcf)  geworben,  ba  mar  frfjon  eine,  ifim  frembe 
öramati[rf)e  Unterftrömung  vorljanben,  bie  freilief)  erft  ganj  enge  Greife 
30g,  fpüter  aber  für  öaö  bexttfctje  SJrama  uon  grofjer  SBcbeutung  werben 
follte:  fie  [teilt  ftd)  bar  in  hen  bramatifdjen  SBeftrebungen  ber  .'öumaniften. 
Siefe  SDZänner  befdjränften  fiel)  nicfjt  barauf,  bie  Sramen  beä  2Hteriumiä 
il)ren  ©d)ülem  3U  ciliaren  unb  burdfp  blefelben  3ur  (S'rjieiung  befferen 
SOerftänbniffeo  aufführen  311  laffen,  fie  wagten  and)  felbft  framatiidjc 
äSerfudje.  2113  3Jorbitb  biente  ifynen  »orroiegenb  Jerenj,  ber  überhaupt  an 
praftifdjer  Sebeutung  für  ba$  S)rama  ber  Jolgeseit  alle  anbew  antifen 
Tramatifer  überragt. 

£>er  8.  l'iärj  beö  3af)re^  1480  if*  für  baö  beutfdje  Trama  ein  be= 
beutungöimller  Sag:  bamalö  laö  ber  .\>eibclberger  §utttonift  QafoB SDäimpfe» 
ling  im  großen  Saale  bev  -Jfrtiftenfafultät  bei  (Gelegenheit  einer  afabemv 
fdjen  gfeftfeier  fein  lateinifdjeo  -Trama  Stylpko*)  oor:   ei3  ift  jwar  ein 

*)  jjjernuSg.  con  $.  .viotftcin,  in  tat.  Sitteraturbenlm.  b.  XV.  u.  XVI.  ^ntirf; ,  .§eft  6. 


Das  tjumanifiirrijc  Drama  cor  b.  Information.   DU  Ref.  u.  c.  alte  ktrdjl.  Drama,    in 

furjes,  ungefüge^,  für  bie  2Iuffüb,rung  faum  Beregnetes  Stücf,  in  bem 
bie  Unroiffentjeit  ber  römifcben  Äurtifanen  gegeißelt  roirb;  a6er  e£  f)at 
bocf}  Scfjule  gemadit.  Senn  balb  folgten  ifjm  eine  ganje  -Retfje  lateinifcfjer 
Dramen,  bie  aucf}  nürfficr)  aufgeführt  rourben.  Sas  befanntefte  biefer  nor= 
reformatorifdjen  ^umaniftifcfjen  Sramen  ift  ber  Heuno  bes  3teud)Iin,  eine 
33auernfcmöbie  nad}  einem  fran^öftfctjen  90cufter,  in  tereniianifdjer  Lanier. 
Gr  rourbe  oft  aufgeführt,  galt  fogar  als  bem  Seren}  ebenbürtig  unb  rourbe 
auf  ben  Uniüerfitäten  in  Kollegien  erffärt.  *) 

Gs  ift  flar,  ba§  biefe  2lrt  Sramen  fctjon  aus  bem  örunbe  nicfjt 
nolfstümlid}  roerben  tonnten,  roeil  fie  in  Iateintfcfjer  Sprache  abgefaßt 
roaren;  ba  mußten  fie  jdjon  überfefct  roerben,  roas  tbatfädjlid)  fcfjon  früf) 
gefdjefjen  ift.  Sic  SSerfaffer  fjatten  übrigens  eine  93olfstümtid}feit  gar 
nidjt  im  2fuge:  ifjre  Stüde  feilten  cor  allem  ben  Schülern  ,ur  Übung 
im  Sateinfprecfjen  unb  jur  Sicfjertjeit  im  äußern  2(uftreten  nerfjelfen,  aucf} 
rool}l  rigorofen  Seuten  öen  ifjnen  ;ti  laren  Seren,  erfefcen. 

Gin  Ginflufj  biefer  Sramatif  auf  bas  religiöfe  Sdjaufpiel,  rote  es" 
fid)  cor  bem  auftreten  Sutfjers  geftaltet  tjatte,  läfjt  fid}  ntct)t  naebroeifen: 
ba,u  roar  bas  3icue  nod}  ju  jung,  unb  bas"  Sllte  bewegte  fid)  in  }u  feften 
33af)nen. 

Sie  -Reformation  bereitete  bem  alten  oolfstümtidjen  geiftüajen  Srama 
faft  überall  ein  fcr)nelfcs  ©nbc.  SRidjt  bloß  bei  ben  -Jkoteftanten,  roeil  es" 
biefen  ja  aM  eine  päpftifdje  Einrichtung  gelten  mußte:  man  fanb  in  jenen 
fturmberoegten  Sauren  sunädjft  überhaupt  feine  fyit  unb  feine  vJtuf)e  ju 
fo  roeitausgreifenben,  in  befjagtidjer  ^Breite  oaljinftiejjenben  Sdjauftettungen. 
SBenn  jefct  eiroas  sur  Spradje  fam,  bas  mit  ber  Religion  ju  tljun  fjatte, 
fo  rourbe  bas  nur  im  Äampfton  nertjanöelt:  in  griiumig--roud)tigen  Streit= 
fdjriften,  bie  rticfjt  feiten  in  bialogifcfjer  gorm  gehalten  finb. 

2(ber  tot  roar  bas  Srama  barum  bod}  nicfjt;  fcfjon  balb  erftanb  eS 
roieber,  freilief}  in  ueränberter  Öeftalt:  es  rourbe  bann,  unb  bas>  nor- 
roiegenb  auf  proteftantifdjer  Seite,  als  eine  25erteibigungs=  unb  2tngriffs= 
roaffe  gegen  bie  religiöfen  0egner  benu^t. 

3tnr  an  einer  Stelle,  bie  freilief}  non  bem  Gentium  be§  Kampfes  roeit 
ablag,  roo  aber  bod}  bie  ©eifter  nicfjt  minber  fjeftig  aufeinanber  platten, 
in  ber  3d}roeii,  mad)t  bas  norreformatoriidie  Srama,  man  fann  fagen, 
faft  fofort  nad}  bem  beginn  ber  religiöfen  Spaltung  eine  Sdjroenfung  in 
ba€  £ager  ber  neuen  Setjre.  Ser  üudtoruder  }>ampf}ilu5  Öengenbadj 
gehört  beiben  3e^teu  an-  5afr  a^e  i^m  Sramen  —  roenn  man  feine 
Stüde  fo  nennen  barf  —  finb  nor  bem  Ginbringen  ber  £et)re  Sutfjers 
gefdjrteben.  Seine  „3ef}n  2llter  biefer  Sßelt",  bie  1515  auf  .v?errenfaft= 
nacfjt  in  SBafel  aufgeführt  rourben,  fanben  roeite  Verbreitung,  freilief} 
ift  bies  Stüd  ganj  ofjne  bramatifcfje  £>anblung,  aber  eä  ift  burdjtränft 
non  £et)ren  ber  alten  Äircfje.     Gr  fcf}rieb  aber  auef}  „Sie  Sotenfreffer", 

*)  §an§  £aa)5  f)at  i§n  überfe|t,  f.  Xem\a)i  JJat.^Sitt.  XXI,  Uff. 


IV  tlcformationa-Drama  in  iev  Sdjraetj:  ffintgrnbadj,  Manuel. 

ein  burd)au§  proteftanttfdj  gebad)fe3  2£erf,  in  bem  er  gegen  bie  3eelen= 
meffen  burd)  it)re  2ml)änger  unb  Gegner  eine  fdjarfe  Ärittf  üben  läßt. 
S5oä  Stücf  i[t  freilief)  aud)  ganj  ofjne  franblung,  ja  ot)ne  eigentlidjen 
Sialog,  aber  e$  !ann  ebenfo  gut  aufgeführt  fein  rcie  bie  „3ef)n  Stlter 
biefer  2Bett".*) 

?Jeben  unb  aud)  nodfj  einige  3ßü  nadj  iljm  bietete  in  Sern  ber  un= 
gteid)  bebeutenbere  9?itolaus  ÜDfanuet.  3«  iljm  erftanb  ein  Sramatifer, 
ber  im  proteftantifdjen  Senbenjbrama  fofort  Sebeutenbes  geleiftet  f)at. 

üDianuel  ift  wegen  feiner  uielfeitigen  ^Begabung  mit  ben  grofjen  italie= 
nifdjen  Öeiftesfjeroen  ber  9?enaiffance  »erglidjen  rcorben.  Gr  mar  }ugleid) 
SOialer,  2(rct)tteft,  Staatsmann  unb  Siebter  unb  ^at  auf  alten  feinen  &e- 
bieten  minbeftens  9?efpeftable£>  geleiftet  Gng  jufammen  Rängen  für  uns* 
feine  ftaatsmchmifdje  unb  feine  bidjteriftfje  2"f)ätigfeit:  biefe  ift  gleidifam 
ber  geiftige  9iteberfd)fag  jener;  beim  9flanuel  mar  eifriger  2tnf)änger  ber 
neuen  Seine  unb   rcirfte  in  feinem  Serufe  für  biefelbe  mit  ganzer  Äraft. 

Sie  Äunftoerftanbigen  bjaben  an  ben  t>on  SDianuel  gemalten  Silbern 
fanget  an  ©dmlung  311  rügen.  2lber  n>as  bei  feinen  ©emälben  ftören 
mag,  ift  für  feine  Sramen  entfdneben  ein  33orjug.  Senn  er  tritt  un§ 
barin  gleicfjfam  als  bramatifdjes  9Jaturfinb  entgegen,  aber  als  ein  fünftlerifd) 
unb  ftaaismänmfd)  ueranlagtes.  Sie  mir  ;u  ©efidjt  gefommenen  Porträts 
Manuels  äeigen  einen  flaren,  energifa)en  ©efidn'sausbnid,  unb  bie  Haltung 
bes  9Jiannes  uerrät  Gteganj.  Älar,  energifd)  unb  für  bie  Qext  elegant 
finb  aud)  feine  Sramen  gefdjrieben.  Sebes  etüd"  ift  aus  einem  ©uffe,  unb 
alle  madjen  ben  Ginbrucf  ämar  intenfiuer,  aber  bod)  leidjter  2(rbeit.  Gin 
fluger,  für  bie  <Sad)t  ber  neuen  Sefjre  begeifterter  unb  jugleid)  fünftlerifa) 
gebilbeter,  mit  reger  ^fjantafie  ausgeftatteter  Mopf  b,at  e5  unternommen, 
in  ben  nndjtigften  Sagesfragen  feiner  Meinung  gleidjfam  förperlidje  @e= 
ftalt  ju  »erleiden.  Gr  ftetft,  roa3  bie  g-orm  anlangt,  nodj  faft  gan|  im 
3)Uttelalterlid)=Gpifd)en;  feine  ©tütf'e  finb  nod;  gänjlid)  unbeeinfblfft  uon 
ben  bramatifdjen  93eftrebungen  ber  <ruunamften :  bod)  finb  feine,  jmar  in 
einem  ber  ®prad)e,  aber  uid;t  met)r  ber  ^>olittf  naefi,  beutfdjen  SCBinfel 
entftanbenen  Sramen  bie  beutfdjeften  ber  Sierormationöjeit,  eben  tueil  fie 
ber  ungetrübtefte  2(usbrutf"  ber  reformatorifdjen  ßefinnung  in  ovamatifdjer 
gönn  finb.  SCßcr  fid)  übrigens  auf  Icidjte  unb  äugleid)  genufcreidje  Ülrt 
über  bie  Sagesfragen  bes  erften  $af)r$ebnt3  oer  ^eformatiousjeit  untere 
rid)ten  null,  ber  lefe  bie  Sramen  bes  3(ifolaus  SRanuel;  fie  finb  abgefeben 
uon  einigen  Sramen  be§  .^ans  <3ad)3  faft  bie  einzigen,  bie  man  ebne 
ein  gemiffes  @efüf)l  Der  Sangemeile  binter  einanber  lefen  fann.**) 

335äf)renb  9iifolaus  9JIanuel  in  ber  ©cbmcU  feine  Jenbcnjbramen 
bid)tete,  entftanb  ln27  in  beut  entgegengefefcten  äufjerßen  Sßinfel  bes 
Seutfdjtums,  im  92orboften,  in  :){iga,  ein  anberes  proteftantifdies  Jrama, 


*)  53gl.  unten  S.  XVII. 

")  Sgl.  unten  S.  XVH  u.  XVIII. 


Drama  bes  ßurharb  tDalöis  in  Riga.    Das  lat.  hirri]i.  Drama  ÖEr  Reformation.       V 

"ba$  nieberbeutftfie  bes  Surfarb  ©albis  „oom  Verlorenen  Sofjn".  ßs  iü 
bas  ältefte  proteftantiftfje  £rama,  bas  auf  bi6lxfcf»er  ßrunblage  aufgebaut 
ift,  unb  es  beljanbelt  einen  Stoff,  Der  balb  }u  ben  Öiebltngen  ber  2rama= 
tifer  jäijten  follte;  borf)  Ijat  bies  2ßerf  mit  btn  fpäteren,  benfelben  Stoff 
befjanbelnben  Dramen  feinen  bireften  3ufammenf)an3  /  fte^t  oietme^r 
für  fidj  gan}  allein.  (Ts  ift  burdjtränft  r>on  bem  Junbamentalfafce  ber 
neuen  2el)re: 

.  .  .  .  tdo  gobt  be  »aber  mm  eroidjeit 
tr)o  allen  toben  ns  berentt, 
Salitf)  tbo  mafen  uns  ad  gemetm 
Jungf,  olt,  arm,  rufe,  groit  unb  denn 
utb,  rechter  gnab  unb  nbef  gunft 
on  all  unfe  tbobont  roertf  unb  fünft. 

£3  ift  utgteitf)  Das  erfte  Deutitfe  £rama,  Das  nad)  ausbrücfliajem 
3eugnis  bes  Tutors  unter  bem  (riuftuffe  Des  antuen  ©djaufptels-  entftanDen 
tu;  bas"  jeigt  fdjon  Die  äußere  (finteilung.  in  gioei  ätfte.  Jer  erfte  be-- 
fjanbelt  ben  2lus,uq  bes  nerlorenen  Sohnes  unb  fein  S3erberben,  ber  weite 
bie  Rehabilitierung.  £oaj  aucf)  manches  fonft;  cor  altem  bie  $raffer= 
fcenen  mit  iljren  Meretrices  unb  bem  betrügeriftfjen  SBirie.*) 

3o  tritt  Der  bramatiftfje  Öeift,  ber  burtf)  bas  mittelalterliche  £rama 
grofsgejogen  mar,  im  erften  ^a^r^efjnt  bes  Reformationsjeitaltcrs  nur 
gan}  t>ereur5e[t,  roenn  aucf)  roud)tig,  im  Sienft  ber  neuen  £ef)re  auf.  £od) 
bas"  raurbe  balb  anbers\  G3  ift  f)auptfäd)Iitf)  jroeierlei,  bas  bieten  Uuu 
ftfjroung  f>eroorbratfjte ;  bas  eifrige  iöirfen  ber  öumaniften  unb  Der  mäcfj» 
tige  (rinfluB  £utf)ers. 

öefanntlitf)  lief  neben  ber  firtfrticfjen  Reformation  aucf)  eine  päDa= 
gogiidje,  felöftüerftänblicf)  burtf)  fie  beeinflußt,  aber  nicf)t  burtf)  fie  allein. 
!Jf)re  Örunblage  ift  Durchaus  fjumaniftifd).  Sie  fateiniftfje  Spradje  nimmt 
überall  ben  breiteften  Raum  ein,  unb  non  ben  Sramatifero  ift  Jerenj 
aud)  je^t  nod)  ber  beoorjugte  Seine  Dramen  finb  in  ben  Schulen  un- 
enblicf)  oft  aufgeführt  roorben ;  nid)t  überall  ofjne  SJHberfprud).  %ür  ängft= 
lidje  öemüter  mürbe  fogar  eine  gereinigte  Slusgabe  fjergericfjtet,  in  ber 
alle  anftöfjigen  Stellen  fehlten,  ©erabe  Serenj  fyat  bann,  roie  einft  Reud)= 
lin  unb  anbre  §umaniften  nor  ber  Reformation,  fo  aud)  bie  flaffiftf)  ge= 
bilbeten  2(nf)änger  ber  neuen  Sefjre  fortroäfjrenb  ,um  Selbftfdjaffen  an= 
geregt,  unb  unter  biefen  (ineugnifün  ber  reformatoriiajen  ÜJhife  fmb 
mandje  nid)t  bloß  burtf)  bie  große  2(nregung,  bie  fie  ausgeübt  f)aben,  non 
33ebeutung  geroefen;  roenigftens  einige  finb  barunter,  bie  man  als  i»irf= 
lia)  refpeftable  Dramatifdje  Meinungen  be^etdjnen  muß.  Gs  oerfteht  fitf) 
non  felbft,  baß  3)Jänner,  bie  mit  Den  gramen  ber  Milien  menigftens  teil» 
weife  fo  genau  befannt  roaren,  üa^  fie  fitf)  an  Ratfjbilbungen  in  lateiniftfjer 

*>  SgL  unten  S.  XVIIL 


VI     Sas  lat.  u.  bas  beutfdie  htrd)l.  Drama.    Stellung  Cutljers  ;um  relig.  örama. 

(Spraye  wagten,  immerhin  ben  (Seift  jener  Sramen  roenigftenS  in  ge= 
roiffem  Umfange  in  fid)  aufgenommen  fjatten  unb,  roenn  fie  aud)  oom 
SOßefen  ber  antifen  Sramatif  nod)  feine  f'lare  33orftelIung  ermorden,  ge-- 
roiffermafjen  inftinftic  nad)fd)ufen.  Sefjr  förbernb  roirfte  Bei  ber  ßnt= 
fteljung  ifjrer  Trauten  bie  gemaltige  geiftige  Spannung  mit,  bie  bie  grojje 
religiöfe  öeroegung  in  ben  ©emütern  f)eruorbrad)te.  Ter  Acolastus  bes 
©napfjeus*)  eröffnete  mit  ber  ©efdjtdjte  oom  nerlorenen  Sofyn  im  %ai)re 
1529  bie  rHeiEjc  biefer  Dramen  unb  mürbe  in  50  ^fl^en  g^en  4o  9!JiaI 
gebrudt;  ber  Pammachius**)  unb  ber  Mercator  bes  Raogeorg  finb  bie 
fjerüorragenbften  tateinifd)  gefdjriebenen  polemifcfjen  Trauten  ber  ganzen 
3eit.  JJm  allgemeinen  fann  man  fagen,  i>a$  bie  jüngeren  ©tütf'e  gegen 
bie  älteren  abfallen,  unb  menn  ber  befannte  fjänbelfüdjtige  fd)roäbiid)e 
.vmmanift  9<tifobemu3  gfrifdjlin  bei  feinen  ?>eitgeuoffen  alö  Tramatifer  in 
grofeem  Slnfefjen  ftanb,  fo  galten  feine  Slrbeiten  trotj  aller  Öeroanbtfyeit 
im  Ginjelnen  einen  SSergleid)  mit  ben  alteren  bod)  rooljt  faum  au$. 

©olcfje  rateinifcfie  Dramen  finb  unenblicf)  oft  in  ben  gelehrten  Sdjulen 
aufgeführt  morben  unb  Ijaben,  ba  man  mit  ber  3e^  rigorofer  rourbe, 
ben  oor&ilbfidjen  Xerenj  immer  ntefjr  serbrängt.  SBotfstümlid)  aber 
tonnten  fie  fd)on  megen  ifjrer  Spraye  nid)t  merben.  Sie  Jyürforge  ber 
Dbrigfeiten  für  bie  gelehrten  Sdjulen  mürbe  jmar  oft  baburd)  beloljnt, 
baf;  foldie  Spiele  uor  mandjem  Ijofjen  Rate  roteberfjolt  unb  befjufö'  belferen 
SBerftänbmffeS  mit  beutfd;en  SSorreben  uerfefjen  mürben;  moüte  man  fie 
aber  meiteren  Greifen  jugänglidj  madjen,  fo  mußten  fie  fdjon  überfe^t 
merben.     Tas  ift  aud)  bei  fefjr  Dielen  gefdjefjen. 

63  ift  übrigens  natürlid),  baf,  fidr)  bie  Reformatoren  eine  fo  gute 
§üffe,  roie  fie  ba.%  Trama  abgeben  fonnte,  befonberö  raenn  e3  in  ber 
Sotfsfpradje  aufgeführt  mürbe,  für  bie  Verbreitung  unb  geftigung  iljrer 
Sefjren  nidjt  entgegen  Heften.  Salb  roirf'ten  tateinifcfjee  unb  beutfdjeg 
Trama  eintratfitiglid)  nebeneinanber,  roobei  bao  beutfdje  non  jenem  nid)t 
raenig  profitierte  -.Oiafgebenb  mar  babei  bie  Stellungnahme  Sutfjers. 
6r  Ejat  uerfdjiebentlid)  juni  Tramatifteren  biblifd)er  Stoffe  ermuntert: 
nannte  er  bod)  bie  Südjer  gubitlj  unb  Jobiao  gerabeju  bramatifdie  Stoffe, 
non  betten  er  nermute,  baf}  fie  bie  Silben  oft  aufgeführt  f).tben  tonnten, 
unb  war  gäbe  jeneö  eine  gute,  ernfte,  tapfere  Tragöbie,  biefei  eine  feine, 
liebliche,  gottfeftge  Mcmobie;  unb  um  feine  ©ntfdjeibung  befragt,  erflärte 
er  e§  für  fefjr  nüldidi,  Tränten  mit  biblifdjer  Unterlage  aufmfübren.  ©o 
■rourbe  er  aud)  für  bie  SBaljI  uieler  Stoffe  majjgebenb.  SBenn  er,  man  inuf; 
fagen,  mit  A-eingefühl,  ba£  Seiben  Gbrifti  alö  für  Oie  "Jlufführung  im- 
geeignet  bejeidmete,  fo  tjatte  bao  gut  A-otge,  baf;  biefer  SNuiptgegenftanb 
beS  alten  Tramaö  faft  ganj  nuo  bem  Stofffdiat?  für  baö  reiormatoriidie 
3)rama  auägefdjieben  rourbe.     316er  fonft  nmrben  bie  meifen  Stoffe  beä 


*)  9!eu   Oevau^g.  oon  Jotj.  iöoltc  in  lat.  Sittcraturbcnfm.  b.  XV.  u.  XVI.  ^aljrlj.  1. 
**)  ©benb.  3,  l)erau§g.  oon  3o^.  5}olte  u.  eridi  «cömibt. 


Die  biblifdjen  Dramen;  Stoffe,  3aied!e.  VII 

neuen  leftamenteä,  bie  cor^er  in  C^ebraucb,  gercefen  roaren,  rcieber  beroor= 
geholt,  nicfjt  roenige  neue  gewonnen,  (rs  ift  rcof)t  faum  eine  rcicf)tige  33e- 
gebenfjeit  aus  bem  Grbenroatlen  Gbrifti  unbramatifiert  geblieben.  9JJan 
ging  an  bie  2Cp of te tgef c^ i cf>te :  Stepfjanus,  -^etrus  unb  !>auhis  mürben  be= 
j)anbelt.  2(ucf)  Öleicfmiffe,  bie  für  bie  neue  Sefjre  grof3e  Sebeutung  Ratten, 
jog  man  f»eran:  oerfcf;iebentlicb,  rcurbe  bie  ßefcfjicfjte  com  reiben  EOJann 
unb  armen  £aiarus,  fet)r  oft  bie  com  oerlorenen  Sofyn  Dramatifiert*); 
ja  fogar  bas  oerlorene  Sd)af  fanb  feinen  Bearbeiter. 

2 od)  bie  Vorliebe  bor  Jramatifer  gehört  bem  alten  Ueftamente. 
SeitDem  i'utber  öiefes  oerDeutfcfjt  fjatte,  ftürjie  man  ficf)  mit  aufierorbent^ 
liebem  Gifer  gerabe  auf  btefe  Stoffe,  Go  ift  unglaublia),  rcas  ba  alles" 
bramatifiert  rcorDen  ift!  SelbftoerftänDlicf)  Der  SünDenfall,  bie  2f)at 
Äains;  Die  ßefcfjicfjte  ber  Gnociter  gab  oiele  Stoffe,  ebenfo  bie  bes  fflio'es, 
bie  ber  3ticf)ter;  ergiebig  mar  bie  Äönigsgefcfiic^te;  ferner  bie  ^ropfyeten, 
befonbers  Daniel;  namentlicf)  beliebt  mar  bie  6efcf)icf)te  non  ber  Sufanna; 
aueb,  bie  Slpofnjpljeit  lieferten  Stoffe,  not  allem  bie  oon  Sutfjer  emofof)(enen, 
3uDitf)  unb  Tobias.  SHe  brei  iDcänner  im  feurigen  Dfen  finb  ebenfo  gut 
bramatifiert  rcorben  roie  Das  golDene  .Halb.  äRati  mufj  nur  einmal  bie 
Site!  nadjlefen**)  unb  roirb  ficr)  Dann  bei  uielen  unroillfürltcf)  fagen: 
entroeber  muffen  Die  Jramatifer  non  Damals  eine  außerorDentlicfje  brama= 
tifct)e  öeftaltungsfraft  befeffen  fjaben,  ober  fie  rjaben  gar  feine  21fmung 
baoon  get)abt,  rcas  eigentlich  bramatifa)  nt  gebrauchen  ift.  S)a§  letztere 
ift  bann  immer  richtig.  2Iber  e€  fjat  boct)  rcob,!  feines  oon  ifjnen  bamals 
feinen  Qmed  oerfefjlt. 

&te\d)  ben  mittelalterltcfjen  Dramen  follten  auefj  fie  jurtädjft  bie 
biblifcfjen  Qefcfjicfjten  bureb,  förperlicfje  £arftellung  ben  3"fa)auern  menfdjs 
lief)  näfjer  bringen.  3U  biefem  $rvede  rourDen  fie  bes  f)iftorifd)en  <3e= 
roanbes  ganj  entfleibet  unb  eriefuenen  Durchaus  mobern,  graDefo  rcie  tfjre 
SBorfaljren  in  ber  alten  JtyXL 

Sobann  mürben  fie  ba*,u  benufct,  bie  religtöfen,  befonbers  bie  fpeciftfdjj 
proteftantifcfjen  Sefjren  ju  oeranfcfjaulicfjen.  g-aft  alle  btefe  Stücfe  finb 
burcfjtränft  oon  proteftantifcfien  Glaubenslehren,  benen  natürlia)  bie  fatb,o= 
lifcfiert  gegenübergeftellt  finb,  unb  eä  roerben  fogar  altteftamentlicfje  DJiänner 
r\id)t  feiten  ot)ne  rceiteres  ,u  Vertretern  proteftantiicfjer  Dogmen  geftempelt, 
roäfjrenb  if)re  ©egner  natürlicf»  papiftifcf)e  oorbringen.  Scfjon  bie  Schlange 
ber  Berfucfmng  roirb  gelegentlich  auf  Die  paoiftifcf)en  ^rrlef)ren  gebeutet; 
ßain  giebt  ein  Bilb  ber  roüften  unb  greulichen  Seute  bes  päpftlicfjen 
Slnfjangs,  ebenfo  öolofernes.  2)ie  'fikajsler,  bie  Gfjriftus  aus  bem 
Tempel  treibt,  finb  felbftrerftänblicb,  ^apiften.  Unb  ,ur  Verftärfung  bes 
Ginbrucfs   rcurbe  nicfjt  feiten  in  ben  Sorreben  ju  ben  Druden  noeb,  ge= 


*)  Sßgt.  ,v>.  .noü'tetn,  iiai  Zrama  ootn  oerlorenen  So^n. 

**)  Sgl.  GSoe'befe,  ©runbriß  §§  115,  116,  14ö  ff  ;    unb  £olftein,   bie  [Reformation  im 
Spiegetbiloe  ber  bramatiia)en  Sitteratur,  ber  feine  Ausführungen  nac^  ben  Stoffen  orbnet. 


VIII  Broe&s  ber  bibltfdjen  ©ramen;  ©enbenjbranun. 

t)örig  gegen  bie  °J|3aptften  gebonnert,  ja  aud)  tuof)t  gelegentttd)  bie  39e= 
fürdjtung  eines  33erfaffer§  auSgefprodjen,  bajj  feine  Kraft  ju  fd;n>ac§  ge= 
roefen  fei,  bie  ©reuet  beS  5ßapfttum§  in3  gehörige  Sidjt  ju  fe^en. 

Qugleid)  aber  füllten  fie  aud)  erjiefjenb  rcirfen.  ^f)re  öauptperfonen 
finb  meiftenS  bie  Vertreter  einer  fitttidjen  2>bee,  ober  be§  ©egenteilS, 
folten  alfo  als  33orbi(ber  ober  als  abfajredenbe  23eifpiele  roirfen.  ©o  er= 
fdjeint  Slbrafjam  als  ba3  Sßoröilb  cf;rifttid^er  grötnmigfeit  unb  djrifttidjen 
©efjorfams;  Qfaaf  unb  3tebetfa  geben  ben  tppifdjen  ©toff  für  rfjriftücfje 
Srautraerbung  unb  §oct)5eit,  £obta£  für  ben  djrifttidjen  (Seemann,  ©ufanna 
für  bie  djriftlidje  (Ehefrau.  (Sit  unb  feine  Söfme  erfdjeinen  al§  roarnenbeS 
SBeifpiel  falfdjer  Kinbersudjt  unb  fträftidjen  UngefjorfamS,  3°l'ept)  a^ 
■SJiufier  jugenblidjer  Steinzeit  unb  Keufd)t)eit,  raäljrenb  5ßotipf)ar§  grau 
bie  fträflidje  ftnnlid^e  53egef)rtid)?eit  mancher  grauen  üor  Stugen  führen  folf. 
(Samuel  unb  Saut  repräsentieren  bie  oon  ©ott  eingefe^te  Dbrigfeit, 
©alomo  ben  Stifter,  rcie  er  fein  foll  —  eS  ift  geroij}  nia)t  311  ciel  gejagt, 
bafj  für  atte  itndjtigen  Se^ieljungen  beS  prioaten  unb  be§  öffentlichen 
SebenS  oerförperte  SBorbitber  in  biefen  Dramen  gegeben  nmrben. 

2tber  man  begnügte  fia)  tiicf)t  mit  ben  bibtifdjen  ©toffen.  2Jian  griff 
aua)  3ur  2lttegorie.  Sie  grömmigfeit  unb  ifyre  ©dnueftertugenben  treten 
auf,  bie  Safter  roirfen  ifjnen  entgegen,  ©in  fvember  altegor  ifcfjer  Stoff 
fanb  raeite  Verbreitung.  Saö  englifcbe  Srama  Everyman.  befjanbett 
bie  uralte  gäbet  oon  ben  greunben  in  ber  -Kot,  im  fattjolifdjen  ©inne: 
beim  ber  oon  ben  greunben  Verlaffene  rechtfertigt  fia)  burd;  gute  äBerfe. 
Siefer  ©toff  madjte  feinen  2ßeg  über  bie  Dtiebertanbe  nad)  2)eutfd)tanb 
unb  mürbe  oft  bearbeitet.  3m  Hecastus  be§  -DMropebiuS  *)  fanb  er 
meite  Verbreitung,  unb  biente  Dielen  als  ©runbtage:  natürlid;  trat  unter 
proteftantifdjen  §änben  an  bie  Stelle  ber  guten  SBerfe  bie  Rechtfertigung 
burd)  ben  ©tauben.  Siefer  Stoff  erfdjeint  bann  fogar  uerfcfjiebentlidi  mit 
bem  Dom  oerlorenen  So()n  ineinanber  gearbeitet. 

Jttdjt  rcenige  geiftlid)e  Sramen  berufen  auf  felbft  erfunbenen  §anb« 
hingen.  Sie  finb  bann  burdjaug  Seubenjbramen.  %n  biefer  ©id)tung§art 
uerfudjten  fiel)  bie  beften  Köpfe  unb  gaben  fo  tebenbe  Kommentare  ju 
SutfjerS  ©trettfdjriften.  Unter  ifmen  ragt  befonberS  Diaogeorg  fjeruor, 
beffen  beibe  latettüfdje  ^enbenäbramen  Parnraacbius  unb  Mercator  un= 
bebingt  an  ber  ©pi|e  alter  t)umamftifd)=religiöfen  Xenbenjbranten  fteben. 
Keiner  feiner  3eitgenoffen,  abgefefjen  oon  üftifolauS  ÜManuel,  fjat  e3  uer= 
ftanben,  bie  religiöfen  ©egenfäfce  in  fo  nntd)tiger,  freitief)  nid)t  feiten  fef)r 
unafttjetifd)  wirfenber  SBeife  bramatifd)  311  uertörpem.  (Sr  fütjvte  einen 
^infet,  ber  bem  ftreitbaren  3Keniu§  enblid)  fraftig  genug  fd;ien,  ben  s^apft 
unb  feine  Slotte  fo  richtig  311  malen,  bafs  er  fia)  baran  madjte,  ben 
Pammachius  inä  3)eutfd)e  311  übertragen.**) 


*)  S>ic  Ü6erfcl.umg  uon  ^on§  Sadf)§  in  SB.  9lat  -Sitt.  XXI,  97  ff. 
**)  SJiefc  Übcrfe^utig  ift  an  fünfter  ©teile  in  biefem  SBanbe  abgebrudtt. 


ifllWttidje  Stoffe;  iaxtbfdiaftltrtje  ©rupnierung  ber  llramftt;  Öcrfaffer.  IX 

2)urd)  nichts  fcmn  man  ben  geioaltigen  getfrigen  2(uffd)itnmg ,  ben 
bei*  religtbfe  Äampf  Ijeroorrief,  beutlidjer  erfennen,  als  wenn  man  bas" 
road'ere  2llsf  eiber  ©piet  neben  ben  Pamrnachius  fjält,  befjen  £eufel3= 
fcenen  fid)  übrigens  unleugbar  an  bie  Srabition  jenes  anlehnen.*) 

216er  biefer  gerotß  red)t  umfangtetdjje  Stofffdjafc  genügte  ben  3)rama= 
tifern  für  bie  $8ett)ätigung  ir)rer  erjieljßd>en  SCfjätigfeit  nod)  fange  nidjt. 
©te  griffen  aud)  ju  roeltlirfjen  Herten.  2)aß  attgried)ifd)e  unb  römifdje 
©toffe  Ijerangejogeu  tr-urben,  fann,  roo  bie  £ramenbid)ter  uielfad)  £mma= 
niften  roaren,  nidjt  rounber  nehmen:  (Stoffe  roie  Sucretia  unb  Virginia 
lodten  \a)on  bamals  bie  üramatifer.  Man  griff  ferner  5U  ben  2iotfö= 
büd;ern;  bie  l)etmifd)en  ©agen  rourben  f-erangejogen:  in  ber  ©djroeij  rourbe 
bie  Xellfage,  uon  !pan§  ©ad)3  bie  ©iegfriebfage  bearbeitet.  2lud)  au& 
länbifdje  Grjäl)lungen  finb  nietf  ad)  bcnu^t:  e3  ift  befannt,  roie  mandje 
2(nregung  §an3  &ad)$  bem  Boccaccio  cerbanft.  Unb  fd)ließ(id)  griff  man 
aud)  in  ba3  Seben,  roie  man  e§  um  fid)  faf).  frier  fannte  man  ficfj  am 
beften  au§ :  ba$  lehren  bie  g-aftnadjtSfpiele  unb  Sdjroänf  e  bes"  Nürnberger 
©djufterS  unb  bie  in  fpäterer  $eit  unter  englifdjem  ©inftuffc  entftanbenen 
©tüde  beS  §er3ogä  öeinrid)  Julius  üon  Sraunfdjroeig  unb  be-3  2>afob  2(i)rer. 

äßetd)  eine  ÜDtannigfaltigteit  be§  ©toffeä !  Sßtlt  man  fid)  bauon  einen 
ungefähren  Segriff  madjen,  fo  lefe  man  nur  bas"  SCitelüeräeictjniö  ber 
208  Dramen  bes>  §an€  ©ad)s  burd):  biefer  t)at  ficr)  roenigftens'  ber 
roidjtigften  ©toffe  bemäa)tigt. 

2Jlan  fann  bas"  Srama  ber  eigentlichen  9teformatton§5eit  Ianbfdiaftlid) 
in  brei  frauptgruppen  teilen:  in  ba$  fdpetjer,  ba<3  fäcf;fifcfje  unb  ba$ 
mittetbeutfdje  Srama.  33aä  fdjroeijer  roanbelte  jnerfi  gans  eigene  öalmen, 
roanbte  fid)  bann,  ber  allgemeinen  3tid)tung  folgenb,  überroiegenb  bem 
biblifdjen  S)rama  ju,  ift  jebod)  in  tt)nx  jiemlid)  felbftänbg  geblieben,  benn 
es  t)at  bie  anbern  meljr  beeinflußt  a!3  fid}  non  Ujnen  beeinfluffen  taffen. 
2>en  3ir)ein  l)tnab  f)at  e3  mächtig  angeregt:  Strasburg  mar  berüfjmt  burcr) 
rege  SBetfjätigung  bramatifdjen  ©eifteö.  Um  Sutfjet  bilbete  fid)  ber  $ret3 
ber  fäd)ftfd)en  Sramaiifer,  ber  bann  ganj  9iorbbeutfd)Ianb  beeinflußte. 
Sßttul  SRebtjun,  <oanä  £t)rolf,  goljanneä  ©Ijrnfeug,  göadjint  ©reff**)  finb 
feine  §auptoertreter.  3tDM^en  beiben  ftefjt  bie  fübbeuti'dje  öruppe,  von 
beiben  nefmtenb,  bodj  aud)  in  Dielen  felbftanbig:  ifjr  öauptoertreter  ift 
öan§  ©adjs.  Saß  baS  beutfdje  S)rama  aud)  ben  DJieberlänbern  mand)e 
Anregung  uerbanfte,  ift  frfjon  gefagt  roorben. 

5)ie  SSerfaffer  biefer  Sramen  roaren  meiften§  ©eiftlid;e  unb  ©djuls 
männer,  aber  aud)  Bürger,  unb  jroar  ber  nerfdjiebenften  Serufsllaffen, 
beteiligten  fid).  S)ie  meiften  nerfuf)ren  bei  if)rer  2lrbeit  mit  berfelben 
Naiuetät  roie  bie  mittelalterlidjen  ©raraatifet:  fie  nahmen  feinen  2(nftanb, 

*)  S.  unten  ©.  XX. 

**)  Son  Soacftim  (Srefls  Srama  Mundus,  ba§  bie  alte  ©efdj'cfite  Dom  Sater  unb 
<£oE>n  mit  bem  ©Tel,  bie  e3  feinem  3Jlen)'cf-en  rect;t  mad;en  fönnen,  be^anbett,  ift  ber  litel 
unten  ©.  XL  in  3iad)bilbung  beigegeben. 


X  Die  ßeljanölung  ber  Stoffe;  Bufammenljang  mit  bem  antiken  Drama. 

von  anbero  51t  entlegnen,  was  fte  braudjen  fonnten;  ntd)t  feiten  legten 
fie  anberer  2lrbeit  einfad»  ber  irjren  311  ©runbe.  ©0  f>aben  benn  uiete 
Stüde  jaljlreidje  3üge  gememfdjaftlid) ,  ja  manche  fefjen  einanber  fefjr 
älmlid):  ifjre  i'eftüre  wirft  fdjon  bestjalb  Dielfad)  ermübenb.  Unb  wer 
meint,  bafs  bie  Kenntnis  be§  antifen  Sramas  biefe  Sramatif  burdjaus 
innertid)  reformiert  t)a6e,  ber  ift  fel)r  im  grrtum.  Sie  Sramatifer  finb 
51t  stielen,  bie  mirf'ttd)  von  ben  Sitten  etwas  Drbentlidjes  gelernt  £)aben. 
Sie  mciften  fteden  nod)  fefjr  tief  in  ber  mittelalterlichen  bramatifdjen 
5ßcaxjiä ,  namentlid)  bie  SScrfaffcr  jaljtreicfjer  beutfdjer  biblifdjer  Sramen. 
Sßenn  aud)  gelegentlid)  fdjon  über  bas  Srama  gefdjrteben  mürbe,  fo  r)atte 
bod)  wot)l  faum  jemanb  uom  233efen  besfetben  eine  ftare  3Jorftel(ung : 
gelang  einem  etwas,  fo  gefdjaf)  bas  meljr  unbewußt.  Sie  f leben  nor 
allem  nod)  )el)r  an  iljrer  bibtifd)en  ©runblage,  unb  man  mufj  redit 
bibelfeft  fein,  fonft  belächelt  man,  bie  Sraoen  nerfennenb,  mandje  öe= 
mertung  mit  Unredjt:  wie  es  einem  gorfdjer  erging,  als  er  fid)  über 
2lnweifungen,  bie  fid)  auf  ben  9Ramenswed)fel  2lbraf)ams  bejiefjen,  f)öd)Iid)ft 
uermunberte. 

Sas  Srama  ift  meift  nod)  epifd),  bie  Segrünbung,  wenn  nid)t  feiten 
uerfud)t,  Dielfad)  feljr  mangelhaft;  gegen  Drt  unb  3eit  werben  bie  grob* 
ften  Sßerfto^e  begangen.  Sie  2Jioralprebigten  unb  ©laubens'betefjrungen 
wollen  fein  ©nbe  nefjmen:  gegen  tf)eoIogifd)=moralifd)e  ©rgüffe,  wie  fie  jtdj 
in  fotdjen  Sramen  finben,  finb  bie  bes  2llsfelber  Spieles  faft  bürftig  311 
nennen,  ©elbftuerftänblid)  fef)lt  f)tftonfcf)es  Sßerftänbnis  gii^lid):  alles 
wirb  in  mobernes  ©emanb  gefteibet.  Sie  Überfelutngen  ber  antifen  Sramen 
finb  uielfad)  freiere  Überarbeitungen:  fie  mufsten  fid)  bas  li-infd)ieben  ganj 
moberner  ©cenen  gefallen  laffen,  bie  bas  33erftänbnis  erteiltem  faßten, 
unb  bie  Krieger  ber  fopl)ofleifd)en  Sramen  treten  ebenfo  gut  mit  §afen= 
büd)fen  auf  wie  bie  £anbsfned)te  ber  eigenen. 

3Bas  f)aben  benn  bie  meiften  Sramatifer  biefer  2lrt  00m  antifen  Srama 
gelernt? 

®s  finb  bei  üielen  blof3  2"luf}erlid)feiten.  Sie  Sejeidjnungen  „Srag'bbie" 
unb  „Äomübie"  finben  fid)  fef)r  oft,  aber  of)ne  bafs  mtfyc  als  rein  äufjer- 
üdje  Sorfteltungen  bannt  oerbunben  finb;  lüele  begnügen  ftrfi  übrigens 
mit  ber  äSejeidjnung  „ein  fdjön  Spiel"  ober  äl)nlid)en.  fjewet  bie  ©in= 
teilung  in  2lfte  unb  Scenen ,  bie  aber  aud)  meiftens  oljne  mnereä 
Skrftänbnis  gemadjt  nutrbe.  ®in  ergöfcltdjeä  SBeifpiel  bietet  bafiir  .vans 
©ad)S  in  ben  ,,ungleid)en  Äinbern  @t>ä",  wo  ein  2lftfd)luf;  mitten  in  bie 
Prüfung  ber  ©üben  btneingelegt  wirb.  2(ud)  braebte  man  nid)t  mehr 
alles,  was  eigentlid)  jur  ,'öanblung  gebort,  auf  bieimlme;  aber  e§  mangelte 
im  allgemeinen  an  SSerftänbniä  für  bas,  was  fiel)  mirükb  uiv  bramatifd)cn 
SSerwertung  eignete.  ©§  werben  mol)l  nid)t  gar  311  eiele  ©cenen  oorbanben 
fein,  bie  ein  moberner  Sramatifer  als  wirflirf)  bramatifcb  brauclibar  be= 
getanen  mürbe,  wohingegen  in  beut  3lu§gelaffenen  mannet  gut  oerroertbate 
ßern  31t  finben  feilt  bürfte.    Sabei  ift  es  ergöfcüdj,  311  feben,  roie  bie  epifd)c 


m 


MVNDVS 

£m  fcböns  nevoes 

t wt$ts  fpiel  von  t>er 
ort  t?nb  natur  /fcurcb 

^oacbimum  ©reff 

$ufömen  gebracht /nut$ftc^ 

t>nt>  fafl  £  urt$a?eüic$ 

$ulefen. 

XDtlru  wfffh  Der  *»£&£  ort  vnö  (Tit 

JD«s  m.irtjlu  gen tglid?  lernen  hierin  / 
3nn  Dtefem  budj/xvuwol  niebr  gros 
?Do4?  n>trt> Cnrsfjfalln  vbrr  Die mas/ 
Hauffs  nur  vnD  lies  ößrnrtd?  mit  vleis 
€>ol  Dicfc  nid; c  raren  ootwat  icfy  weis. 

XCittembera-    i   «  3>(7 


7**&>tt>KTtMir*'»2,*>> 


■tMMfy*^7  ^ 


9Jad)bilbung  be§  SitelblotteS  ju  Joachim  ©reitö  Muudus  (Jtönigl.  33ibliot£)et  in  »erlitt). 


XII        Bufammenhang  mit  Sern  antiken  unb  mit  bem  mittelalterlirhen  Drama. 

SSorfteffungSroeife,  roenn  fie  bei  flaffifd)  gebilbeten  Sintern  einigermaßen 
eingebämmt  erfdjeint,  bei  i^ren  Überfeinem,  Überarbeitern  unb  Sfacfjarnnent 
immer  mieber  Ijeroorbridit:  bie  93ranen  fönnen  es"  nid)t  überS  6er*  brin= 
gen,  irgenb  einen  unroiditigen  2(uftrag,  beffen  2lusfüf)rung  it)r  33orbilb 
nidjt  auf  ber  23üf)ne  gefd)er)en  läßt,  it)ren  guidjauern  Dormentfjatten.  §ie 
unb  ba  oerlegte  ftdt)  aud)  mofjl  einer  auf  metrifdje  ^adjatjmungen.*) 
(Sljöre  nad)  antifem  9)iufter  fittb  öftere  eingefd)oben,  mobei  aber  aud)  bie 
Grinneruug  an  ba§  oorreformatorifdje  Xrama  beftimmenb  mitgeroirft 
fjaben  fann. 

Sas*  Söicfjtigfte,  roaS  man  com  antifen  Srama  gelernt  t)at,  ift  ol)ne 
§rage  Das:  eine  einäelne  roidjtige  ^anblung,  eine  einzelne  tjeroorragenbe 
23egebenl)eit  bramattfd)  ju  befjanbeln.  £as  ift  aud)  fdjon  im  Siittelalter 
gefd)ef)cn,  aber  bann  bod)  bloß,  med  es  ber  Stoff  fo  mit  fidtj  bradjte.  3Tie 
Sramatifer  ber  3teformationsäeit  aber  griffen  eine  foldie  Sinaelfjanblung 
auf,  um  baran  eine  religiöfe  ober  moratifdje  ßefjre  311  üeranfd)aulid)en. 
Sod)  finb  fie  meift  meit  bauon  entfernt,  bie  3uf^auer  biefe  auö  e'ner 
forgfaltig  motioierten  öanblung  felbft  gießen  su  [äffen:  bie  begnügten  fid), 
bie  6anblung  uoräufüljren  unb  baran  reügiöfe  unb  moratifdje  33etrad)tungen 
ju  fnüpfen.  Dcicfjt  als*  ob  übrigens  ein  fold)e§  herausgreifen  auSfdjließlid) 
gefd)et)en  märe:  es  finben  fid)  nod)  immer  Dramen,  bie  eine  Äette  ganj 
lofe  sufammentjängenber  6anblungen  umfaffen,  roie  bie  alten  ^Saffionsfpiele; 
aber  bie  meiften  arbeiten  bod)  in  ber  angegebenen  2Beife. 

Sie  Sramatifer  mußten  baju  natürlid)  Jfebenljanbtungen  erfinben, 
unb  barin  finb  fie  ifjren  Sorfafjren  bebeutenb  überlegen,  übrigens  bei 
fonft  ängftltdjem  J-efttjaften  an  ber  meift  f e fi r  fürs  gefaßten  biblifd)en 
©runblage.  2Bir  Ratten  bei  mittelalterlichen  2)ramen  bie  Gntmitfelung 
ber  2(uferroed'ung  be§  SasaruS  »erfolgt **)  unb  gefeljen,  mie  fid)  barauS 
fd)(ießlid)  eine  £anbtung  dou  gans  anfeljnlidjem  Umfange  entroid'elt  Ijatte. 
Stber  mie  mirb  ber  Sefer  ftaunen,  menn  er  fjört,  baß  30aa)im  ©«ff 
benfelben  ©egenftanö  in  sroei  ^agesauffü^rungen  mit  oieten  taufenb 
Werfen  beljanbelt! 

Sei  allem  Schematismus  f)errfd)t  bod)  eine  unenblid)  größere  Seroeglid): 
feit  als  in  ben  mittelalterlichen  Srameu.  2>as  ift  geraiß  uonmegenb  bie 
$olge  ber  Ginnnrfung  ber  antifen  Sramatifer,  wor  altem  bes  £erenj. 
2fn  il)m  mirb  ftets  {jeroorgeljoben,  baß  er  bas  Seben  fein  abmale.  Unb 
fo  griff  man  beim  aud)  in  bas  Seben:  alle  ©tanbe,  alte  Söerufsarteu,  alle 
£ugenben  unb  alle  Safter  mürben  l)iueingesogen  unb  oft  niebt  fein,  aber 
immer  beutlid)  abgemalt.  S)od)  roof)l  nid)t  altes"  bieS  fjat  man  ber  (Sin» 
mirfung  bes  Humanismus  suuifd)reiben.  Sie  Gntmitfelung  beS  mittel: 
atterlid)en  -Dramas,  beffen  Irabition  trotj  ber  Jeinbfdjaft  ber  yroteftan: 
tifdjen  21)eologen  nid)t  auszurotten  mar,   f)atte  ben  2Beg  bafüt  geebnet. 


*)  S.  unten   2.  XX. 

0  Teitfcfjo  Jüat.-2itt.  XXV.  261, 


Bufamraenljong  mit  b.  mtttdalterüdjen  Drama;  S.rt  t>.  Aufführung;  Scencrieen.       XIII 

Überhaupt  trifft  man,  roenn  audi  oft  unter  anberm  Hainen,  uiele  gute 
alte  Sefannte  roieber.  2>or  allem  bie  Teufel.  Sie  finb  ifjrem  Sßefen 
nad)  gam  bieielben  geblieben,  lachen  getegentlid)  audi  nod)  genau  fo  rote 
bie  üllefelber  unb  galten  äfjnlidie  3Serfammlungen;  nur  fjat  if>r  SSirfen, 
id;  mödite  jagen,  an  Sntenfität  geroonnen.  ©ic  Sdiärfung  bee  0egen= 
fatjes  ^Tüifcfjen  neuer  unb  alter  l'efjre  bradjte  baö  mit  fid):  ber  ©egner 
roar  einfad;  com  Teufel  befeffen,  unb  befto  meljr,  je  fjartnädiger  er  in 
feinen  Slnfeintmngen  roar.  Slud)  ift  bie  Jfjätigfeit  ber  Teufel  entfprecfjenb 
ber  roadjjenben  2iuöfürjrticf)feit  immer  mef)r  fpecialifiert  roorben.  2  mm 
ift  eö  nid)t  cerrounberlid),  roenn  roir  bei  ifmen  eine  genauere  9lrbeits= 
teilung  eingefüfjrt  iefjen,  jo  bafs  jd)Iiejdid)  jebe  böfe  Seibenfdjaft,  jebe 
fdjroere  Sünbe,  aua)  ein  rcofjl  bei  einem  einzelnen  Stanbe  befonbers  i)ix- 
oortretenbes  Saftet  ifjren  teu'liidien  (rneuger  erhielt.  3"  oe™  1575  ju 
granfjurt  am  9Jcain  eridiienenen  Theatrum  diabolorum  finb  üierunb= 
jroanjig  foldier  Specialteufet  diarafterifiert. 

(Sine  uiel  größere  Atolle  alö  im  Mittelalter  fpielt  ber  DJarr.  „.Hein 
Spill  one  Dtarren"  lautet  eine  Semerfung  in  einem  jdiroeher  Spiele. 
Siefer  Sßafjrfjeitfager  unb  Spatjmadier,  ber  im  ernften  mittelatterlidien 
Srama  nur  gan3  neretnselt  aufgetreten,  madit  jid),  roie  ja  im  liöfifdjen 
£eben,  fo  audi  im  £rama  redit  breit,  unb  roo  tfjn  bie  öunmmfien  mit 
SRüdficfjt  auf  ifjre  lateinijdien  ^orbilber  roeglaffen,  ba  idüeben  ifm  bie 
Überfefcer  ein 

2(nbere  finb  unter  bent  Ginflufie  bes  antuen  Sramae  umgejtaltet 
roorben.  Man  fjatte  im  alten  Urania  aud)  fd)on  Wiener,  bod)  begnügten 
fid)  biefe  faft  ftets,  ifjre  Aufträge  einfad)  auöjuriditen ;  eigenttid)  nur  in 
ben  g-aftnaditsfiüelen  unb  in  ben  freieren  G'inlagen  Tür  bas  ernfte  £rama 
fpielen  fie  eine  größere  Drolle;  je|t  finb  fie,  gam  roie  bei  Jeretn,  liftig 
unb  fdjlau,  ja  fjanbeln  nicbt  feiten  jelbftänbig.  Sin  bie  Stelle  ber  Maria 
Magbalena  treten  bie  Meretrices  im  nerlorenen  Soljn. 

Slntife  Siamen  finb  ^afdreid)  pertreten.  SSieffad)  framen  bie  ^ßerjonen 
aua)  bie  0elef)rfamfevt  ifjrer  Serfaffer  aus;  es  mutet  einen  Jonberbar  an, 
roenn  in  einem  Slbleger  com  Verlorenen  Sofjn,  ben  oft  gebrudten  unb 
oiel  gejpielten  Studentes  bes  (ifiriucrb  Jfjtnnmel,  eine  Siebesicene  mit 
mntfrologijdien  unb  atlegorijdjen  Slnjpielungen  reidjlidi  gejdimüdt  ift.* 

2luTgefüf)rt  rourben  biefe  Dramen  in  ben  Airdien,  in  ben  Sdiulen, 
auf  ben  3iatf)äujern  unb  auf  öffentlichen  }>läfccn.  Uno  roie  fie  in  ifjrer 
Sramattf  nod)  tief  im  Mittelalter  fteden,  fo  audi  in  bübnentedmifdien 
fingen.  Mandje  freilief)  brauditen  fogut  roie  gar  feine  feenifdie  Untere 
läge:  fo  roofd  bie  meiften  g-aftnadjtsjpiele  unb  Sdiroänfe  bes  £an§  Sadjs. 
Sie  1522  aufgeführten  {yaftnadjtsfpiele  Manuels  rourben  einfad)  auf  ber 
Strafe  aufgeführt.  Slber  für  bie  umfangreidieren  Dramen  tonnte  man 
bes  feenifdien  öintergrunbeä  bod)  nidit  root)l  entbehren,     (rs  fef)lt  sroar 

*)  SSgt.  G.  Scfimibt,  jtomöbten  com  Stubentenlebsn. 


XIV  5>c«iKmen ;  bte  Darlkllcr;  ffitinuirluing  ö£9  cngUfdjni  Dramas. 

md;t  an  antifen  23iU)nenau'3brüdeu ,  bocf;  war  bev  fcenifdje  Apparat  im 
roefentltdjcn  nodj  ber  be3  mittelalterlttfjen  S)rama§.  2Bo  mehrere  DrtUd)= 
feiten  nötig  toaren,  würben  fie  einfach  nebeneinanber  gelegt.  3Jiit  ber; 
felben  9taioettit  wie  früher  fe^te  man  ftd;  Ejiec  über  bie  Sd)roierigfeiten 
fjinroeg.  SSor  ntdjt§  fdjrecrte  man  jurüd.  Sogar  bie  Sarftetlung  be3 
Unterganges  oon  Sobom  unb  ©omorra  mürbe  unternommen:  ein  fleineo 
geuerwerf  oerfinnlidjte  fie.  ©etegeutlid;  fanb  e§  ber  3iegen<3  angebradjt, 
fid;  wegen  ber  fcenifdjen  Unüollfommenfjeit  311  entfdmlbigen.  %n  einem 
Sufannenbrama  wirb  gefagt:  „ber  ©arten,  in  bem  Sufanna  babet,  folt 
fein  mit  ©ra§  unb  Räumen  bepflanjt  fein.  2lber  wenn  \fyc  bie  fefjen 
wollt,  fo  müfjt  il)r  fd;arfe  dritten  f;aben."  2(ud;  bie  ttngfittfäfäffe  ber 
mitte(alterlid;en  2tuffüf;rungen  fehlten  nid;t.  Stet  gröfjereg  ©ewidjt  (egt 
man  auf  baS  2(ufsere  ber  Sarftetter.  §ier  mufjte  unb  tonnte  ja  aud; 
affeS  ben  SSotfteffungen  ber  gufdjauer  red;t  gemad;t  werben,  wenn  mand;= 
mal  aud;  mit  großen  Äoften,  bie  übrigens  fd;on  oielf  ad;  oon  ben  3U; 
fdjauern  burd;  ©intrittSgelb  getragen  würben.  Siefe  Sarftetfer  waren  im 
Sdjulbrama  Sd;üler,  fonft  Bürger  unb  meiftenS  £anbwerfer.  Sßir  Ijaben 
unS  bie  Drganifatton  ber  bürgerlid;en  Sd;aufpieter  gang  ebenfo  51t  benten, 
wie  bie  ber  alten  geiftlid)en  S8rüberfd;aften:  e§  beftanben  Bereinigungen, 
bie  eigenS  bramatifdje  2luffüf;rungen  jum  ßwede  Rotten,  fogar  gelegentltd) 
an  anbern  Drten  ©aftfpiele  gaben. 

JTie  beutfdjen  Sramatifer  ber  aieformationöjeit  tjaben  bis  gegen  ©nbe 
beS  16.  2>flf)tI)unbertS  3it>ar  niete  (Stoffe  oon  ben  9Jad)baroöIfern  ent= 
nommen,  in  ber  §orm  aber  fid;  faft  nur  »om  antifen  2>rama  beeinfhiffen 
taffen.  3)ie  religiösen  ©egenfä^e  oerfjinberten  ja  nad;  mehreren  Seiten 
tjtn  einen  fo  ungetrübten  2luStauftf;  wie  im  9JUtieIalter.  ©rft  in  ben 
neunziger  3n^re"  rail'D  ^  anberS.  SSorotegenb  burd;  SSetmittelung 
einiger  dürften  nntrbe  man  mit  bem  englifdjen  SDratna  befannt.  Stuf 
iljre  Anregung  t)in  erfd;ienen  in  3)eutfd;Ianb  engltfcfje  Äomöbianten,  unb 
balb  waren  aud;  fd)on  an  minbeftenS  jwei  gürftenfyöfen  ftänbige  Sweater, 
in  benen  engüfdje  $3eruf3fd;aufpieler  bie  roidjtigften  [Rotten  in  beutfd;er 
Sprache  gaben:  in  SBotfenbüttet  am  £>ofe  beS  §er5ogS  öeinrtdj  ^ulinö  oon 
33raunfdjn»eig ,  unb  in  Kaffet  an  bem  beS  Sanbgrafen  3Kori|.  3>a  öieic 
Beiben  oerfudjten  fid;  fogar  im  2)id)ten  oon  Sramen:  bie  beo  Sraun= 
fdnoeigerS  finb  erhalten,  bie  beS  anbern  oerloren  gegangen.  Ungefähr 
ju  gleicher  3eit  wie  <peuuid;  Julius  »erfaßte  $afob  Styrer  in  ■ßümfierg, 
gleichfalls  fd;on  unter  engUfdjem  (Sinftuffe,  feine  ja^Iteit§en  S)ramen. 
©od;  waubett  er  in  feinen  weiften  ©tücfen  nod)  in  .vano  ©acböulieu 
Bahnen,  unb  feine  Äunft  ift  faft  nur  äu^ertid)  oon  ben  ^reinüen  beein= 
ftufet.  SBeit  mef;r  f;at  ber  ^erjog  oon  ben  Sngtänbern  gelernt,  öeibe 
tjaben  nur  je  einen  geiftlid)en  Stoff  beljanoclt.  .veinrid)  oulinö  begann 
feine  bramatifebe  Sauffia^n  mit  einer  Sufanna,  bie  im  loejcntlidien  auf 
ber  grifd;üu3  beruht,  in  gerabeju  ungeheurer  breite  ^m  Stoff  bebaubelt 
unb  oon  retigiö<j=iuoraliidKn  ^Betrachtungen  trieft.    Slttein  fünfzig  Seiten 


T\ACnT)\A 

H1EHADBEL, 

'Son  einem 

tt£er<ueneit 

(go&n  /  ipelc^er  tmmenfclj)* 
Iic^e  tmö  tmerfjörte  2?iorö* 
tfyaUn  fangen  /  aucJunö» 
lfc£  nebm  feinen  mtt  gton* 
(orten  etn  erftärmlicJ)  f(fyco 
tf ItcJ)  tmö  grerclief)  enöe 
genommen  bat. 

ÄlS.perfonen. 

©eöruef  t#\  QBolffen&üttcl 

9iad)Mlbiing  be§  £itelblatte§  ber  SluSgabe  non  1594  (fterjogt.  Stbtiot^ef  jw  SBolfenbüttel). 


XVI    (ßiniuirkung  bes  cnglifdjen  Dramas;  Anzahlung  ber  abgebruthten  Dramen. 

trimmt  bie  ©eridjtsDerljanblung  ein,  bie  ber  £ersog  als  genauer  Äenner 
bes  römifcfjen  Siedjtes  mit  unoertennbarer  Vorliebe  fcefyanbelt.  ©r  untere 
50g  bas  Srama  balb  einer  Umarbeitung,  bie  fid;  noräugsroeife  in  $ür= 
jungen  äußert;  rooljl  in  ber  richtigen  ©rfenntnis,  bafs  foIct)e  2£eitfd)roeifig= 
feit  ermübenb  roirfcn  mufjte  9cad)f)er  r)at  er  nur  roeltlidje  «Stoffe  be= 
Ijanbelt,  unb  gerabe  an  iljnen  geigt  ficr),  roas  er  non  ben  ßngtänbern 
gelernt  I;at.  Gs  liegt  btes  oor  allem  in  bem  23emüf)en,  bie  £>anblung 
aus  ben  Gljarafteren  bemorroadifen  ju  laffen  unb  auf  biefe  2Beife,  nicfjt 
burd)  aufbringlidjes  Moralifieren  auf  bie  3ufd)auer  ftttlidj  emjurotrfen. 
Senn  er  null  feinesroegs  burd;  feine  oft  an  $omif  reidjen  Stüd'e  aus= 
fdjliefjlid)  beluftigen:  bie  böfe  %i)at  mitf?  beftraft,  bie  gute  belohnt  roerben; 
bas  SBeib,  ba3  feinen  Mann  mit  einem  anbern  b,tntergeb,t,  f)o!t  ebenfo 
ber  Teufel,  roie  ben  ungeratenen  Sönigäfotm,  ber  alle  feine  3}erroanbten 
aus  §abfud)t  umbringt.*)  3m  2lufbau  unb  in  ber  Belebung  ber  <panb= 
lung  leiftet  er  oft  roiritid)  ^efueftables.  Ser  9carr,  ber  geroöEmlidj  als 
Sorm  Söoufet  auftritt,  fuielt  bei  tf)m  fdron  bie  nariable  3Jolle  roie  in  ben 
engttfdjen  Dramen  unb  übertrifft  feine  beutftfjen  Kollegen  bebeutenb  an 
SBanblungsfäfngfeit  unb  ginbigfeit.  ©er  §efl,$og  oerinenbet  aud)  mit 
Vorliebe  in  origineller  2Beife  bie  Stalefte. 

(Sin  eigentümliches,  jroar  nod)  unfertige^,  uns  frembes,  aber  bod) 
entfdjicben  anjieljenbes  Seben  tritt  uns  in  feinen  Sramen  unb  in  manchen 
bes  3ai0D  Shjrer  entgegen.  ©s  ift  fdjabe,  bafj  gerabe  biefen  beiben  nidjt 
ein  befonbrer  33anb  biefer  Sammlung  eingeräumt  roerben  tonnte:  fie  oer^ 
bienten  ir)n  fdjon.**) 

2(us  ber  großen  ftafyl  ber  Sramen  ber  S'teformationsseit  finb  fotgenbe 
fedjs  unten  abgebrudt: 

1.  Sie  Sotenfreffer  bes  ^ßampljilus  ©engenbad),  als  bas 
Sßerf  bes  einjigen  Sramatifers,  ber  jugteid)  bem  Mittelalter  unb  ber 
3ieformationS5eit  angeljört. 

2.  Ser  2lbla^främer  bes  9Uiolaus  Manuel,  roeil  er  bie  Sra= 
matif  biefes  eigenartigen  Mannes  am  beften  djarafterifiert. 

3.  Ser  Verlorne  ©ofjn  bes  Surfarb  Sßatbis,  als  bas  ältefte 
Sieformattonsbrama  auf  biblifdjer  örunblage. 

4.  Sie  Sufanna  bes  sJ>aul  9iebf)un,  als  bas  Mufter  eines  Sramas 
ber  fädjfifdjen  Sdnde. 

5.  Ser  ^ammadjiuS  bes  -Jcaogeorg  in  ber  Überfefcung  bes 
Mcnius  als  eines!  ber  fjeroorragenbften  SEenbenjbramen. 

6.  35er  SBtncenttuö  2 ab is laus  bes  §ei"3°3S  £>einrid)  Julius 

*)  SSon  bem   Srama  „oom  Ungeratenen  Solui"  iü   S.  XV  bas  Titelblatt  in  9lad> 
bilbung  beigegeben. 

**)  SJgl.  Übrigens,  roas  Srevtenaäj  in  ber  (Einleitung  511  ben  Sdjaufpielen  ber  englifdjen 
-Romöbiantcn  (Söanb  So  biefer  Sammlung)  über  bie  englifdjen  ftotnöoianten  in  2>eutfa> 
lanb  fagt. 


fclampljihis  Gengenbad];  ttihlaus  Manuel.  XVII 

r>on  33 xa unfdjn» eig   cito  Stuftet  für  bie  oom  englifdjen  Urania  beein= 
flutten  Stücfe. 

gut  Orientierung  für  ben  Sefer  folgen  noch  fur-e  Semerfungen  über 
tue  Sebensfchicfiale  Der  Serfaffer  unD  bie  abgebrueften  Sßerfe. 

i;amohtlus  Öengenbad)  mar  Q3ucf)btucfer.  Cr  roanberte  non 
Oiürnberg  nach  Vaiel  aus,  fommt  bort  urfunblid)  uierit  1499  r»or,  rourbe 
1511  Bürger,  hatte  perfchiebentlicb  mit  Don  Renditen  ut  tfnm,  tmiBte 
15-22  mit  yoei  ©enoifen  ine  Gefängnis  roanbern,  roeil  er  bei  einer  2lbenb= 
3ed)e  auf  Der  .Hürfdmerftube  leichtfertige  [Reben  über  Den  ftaifer,  Den  ( 
unD  ben  töönig  oon  jyranfteitf)  geführt  hatte ;  erfdieint  1524  nod)  flagenb 
in  einer   Vro^eivadje,    1525  roirb  er  bereits   als   rerftorben  ermä! 

.  S)rotnen**  finb  burdjroeg  für?  unb  ohne  eigentlich  bramatiidies 
ieben:  man  fann  fie  ober  fleine  Scbauftellungen  mit  erflärenben  ©orten 
nennen;  Denn  fie  finD  obne  Dramatifdie  öanbümg.  So  aud)  Das  unten; 
mitgeteilte:  £ie  ifcotenfreffer.  (f ö  fjat  Die  non  ber  Deformation  als  Kif= 
braud)  bejeiebneten  Seelenmeffen  utm  Gegenftanb :  Die  Prionen,  bte  von 
betreiben  ühifcen  fjaben,  ftnb  eben  Die  ,  :".     ^as  Stücf  hat 

überhaupt  feinen  2)ialbg.  |  "r  forbett  an  einer  ieiebe  Die  Seinen 

auf,  fid)   recht  an  ihr  ut  ergoßen.     Gs  furechen  nad)  if)tu  alle,   bie  oon 
ben  Seelenmeffen   »amtieren ,   ihre  gfreube  unb  ihre  2lnfid)ten  über  biefe 
gnftitution   au3.     hierauf  giebt  ber  teufet  feine  Genugtuung  über  bas 
treiben  biefer  8eute  funb,  unb  bann  fommen  bie  Gegner  mit  ihre, 
rünung. 

Übrigens  liegt  fein  Örunb  uor  anzunehmen,  baf,  bieies  3tücf  nid)t 
aufgeführt  ift:  es  ift  in  Der  Anlage  ähnlich  roie  Die  „3ehn  2(lter  biefer 
SBett",  von  Denen  feftfteht,  baf;  fie  aufgeführt  mürben.  2lucb  fdieint  Der 
3ufa^  „Der  Teufel  mit  ber  ©igen"  Direft  Darauf  fün^ubeuten. 

S .  c  nachftehenbe  2(bbrucf  giebt  bie  Sefung  bes  Grades  ber  Ägt. 
Vibliotbef  ut  Berlin,  ;J)g  7641,  roieber.  tiefer  idieint  nad»  SädnolDs 
Wahrnehmung  nid)t  ber  älteüe  ut  fein. 

-JUflaus  l'ianuelv  flammt  aus  Dem  ©efdjledjte  2(leman,  b.  I). 
„Steutfdf".  Sein  üater  ift  höüw  mahrfcbeinlicfi  aus  Der  Gegenb  non  Surin 
nach  33ern  eingeroanbert.  üiacb  urfunblidjen  2lnbeutungen  mar  3Jifolaus 
unefjeücfier  Sofjn  Diefes  2lleman  unb  ber  äRargaretfje  Jyricfart,  ber  illegi= 
timen  ioditer  Des  Serner  Stabtfdiretbers  unb  (ihroniften  Jhüring  Tvricfart. 
(fr  hiefj  eigentlich  iKifolaus  (fmanuel  2llemann  unD  nannte  fid)  and)  nod) 
bis  ju  feiner  1509  erfolgten  Verheiratung  „£eutfch",  fpäter  einfach 
„Diiflaus  3RanueI".  xüer  noch  fooiel,  baß  er  1522  als  gelbfd)rei6er 
mit  nach  Italien  ging  unD  an  ben  Schlachten  non  Dfouara  unb  Sicocca 
teilnahm.    Seit  1523  Sanbnogt  ui  (frladi,  mirfte  er  eifrig  für  bie 

*)  S?gl.  Säc^tolb,  £ttteraturgei'c&\  ber  2 
**)  fieraueg.  d.  (rioeDefe,  patiq  r.bacfi. 

***)  SöäditolD,  32iflau-3  Sianuet.     ^rauenfeü   1878.     5.  CXXX.Y. 

t)  a.  a.  C.  in  ö;r  Cxinteitung  ,u  iliitt.  SRanuet  unb  2itt.-©efd>.  b.  Stgroeij  --. 

ürama  ber  Reformatio:::  b 


XVIII  ilthlaus  ^Manuel,    ßurharb  Wdbis. 

ntation,  unb  ifjm  ift  e§  b,auptfäd)(td)  ju  banfen,  baß  Sern  ber  neuen 
£'e()re  iugefüljrt  mürbe.  1528  rourbe  er  9Diitglieb  bes  Keinen  9?ates  5U 
Sern,  befletbete  aud)  nod)  anbere  2(mter,  roibmete  fieb,  fettbem  ganj  ber 
©taatSfunft.  SCBie  eifrig  er  bamals  im  Sienfte  feiner  Saterftabt  unb 
bes  Deformation  it)ätig  mar,  gef)t  baraus  Ijeroor,  baß  er  oon  1528  —  30 
an  meljr  al<§  bretfjtg  Jagfafcungen  unb  Äonferenjen  teilnahm,  ßnbe 
Styrü  1530  ftarb  er  plö^lid). 

Seine  SDramen  finb  in  ber  gett  oon  1522  —  28  entftanben  311 
gtoftnadjt  1522  mürben  an  jroei  aufeinanber  fotgenben  Sonntagen  bie 
beiben  Stüde  „Som  }>apft  unb  feiner  Sriefterfdjaft"  unb  „Son  SapftS 
unb  Gfjrtftt  Öegenfafc"  aufgeführt.  2>a3  erftere  bezaubert  benfelben 
(SJegenftanb  roie  6engenbad)s  „Sotenfreffer" ;  öie  ganje  franblung  fptelt 
fiefj  aud)  l)ier  an  ber  Seiche  eines  eben  ©eftorbenen  ab.  Setrus  unb 
Sßauhtä  fdiauen  oerrounbert  bem  treiben  bes  Sapftes  unb  feiner  ütotte 
51t  unb  geben  ibrer  (rntrüftung  barüber  2(usbrutf.  gm  anbern,  311  bem 
Um  roaljrfdjeinlid)  ein  beliebter  £oIjfdntiit  angeregt  r)at,  erfdjcint  auf  ber 
einen  (Seite  Gfyriftus  mit  ber  Sornenfrone,  auf  einem  ©feiern  reitenb, 
gefolgt  oon  feinen  Jüngern ,  oon  2(rmen  unb  Traufen;  auf  ber  anbern 
ber  ^apft  im  JQaroifä),  fjod;  ju  Doß,  mit  friegerifd)em  @efo(ge.  Seibe 
2 tüde  finb  oorroiegenb  ©djauftettungen,  mit  bem  2luge  bes  SHalerS  enfc 
roorfen,  unb  uerbanten  üjren  großen  ©rfolg  nid)t  sunt  roenigften  ben  finn= 
fälligen,  auf  bas  2luge  roirfenben  Öegenfä^en.  iTodj  finb  bie  Serie  feines- 
roegs  311  unterfdja$en.  SBte  SRanuel  bie  ©pratfje  51t  I)aub()aben  roeifj, 
lärm  ber  Sefer  am  beften  an  bem  unten  abgebrudten,  1525  gefdniebenen 
„2lblaf?främer"  ernennen.  (Sin  2(b(afU'ramer,  bem  eö  in  ber  Stabt  nidit 
mef)r  g  luden  roill,  gebt  aufs  2>orf  unb  preift  feine  2Bare  an.  2lber 
rjiev  gel)t  e§  ü)m  erft  red)t  fdjledjt:  er  wirb  oon  ben  grimmen  Säuern 
unb  Säuerinnen,  bie  er  früher  betrogen  tmt,  gebunben  unb  gefoltert. 
Stüd  für  3tüd  muß  er  feine  ©d)anbti)aten  benennen;  bann  plünbern 
fie  feinen  ©elbfaften  unb  jagen  ilm  baoon. 

Unfer  2ert  ift  ein  2lbbrud  auä  Sadrtolb,  SJttffauä  SKanuel  ©.  112  ff., 
beffen  Soortregifter  aud)  bie  meiften  ©rllärungen  entnommen  fmb.  SSon 
ben  übrigen  Stütfen  SDlamtelä  giebt  Sädjtolb  in  feiner  ßUteraturgefdjtcfjte 
bor  Sdnoeij,  2    Auflage  2    282  ff.  ausfüijrlidK  älnalnfen. 

Surfarb  2BaIbt§*),  in  2(I(enborf  an  ber  ÜEßerra  in  wffen  oer= 
mutlid)  1495  geboren,  erfdjetnt  1523  als  einer  ber  brei  ÜRöndje,  bie  oon 
3Uga  al§  ©efanbte  beä  ©rjbifdjofä  oon  Äaifer  unb  Sßapft  JpüCfe  (\cc\a\ 
bie  2(uöbreitung  ber  neuen  2efc)re  erbitten  folleu.  2fuf  biefer  Keife  tarn 
er  aud;  nad)  3tom,  rourbe  bei  feiner  IRMiefyt  von  ben  proteftantifd)  ge= 
finnten  Sürgevn  3iiga3  gefangen  genommen,  bod)  balb  freigelajfen,  ba  er 
ba§  irutbertum  anuabm.    ©r  betrieb  jetu  mit  Srfolg  baä  Äannegießer= 

*)  Sßal.  TOtldifcTi,  ^uvtljarb  SQJalbi^,  ba>5  £rama  uom  Setlorcnen  £otm,  &f!k  L881, 
in  bev  (Sinlcitung  unb  im  (ivgänjiingotpcjt. 


ßurfcarb  lUalbis.    flaul  Kebljun.  XIX 

banöraerf.  Sccb  afö  er  ficf»  in  eine  93erfc^ioörnng  bebufs  Safularifierung 
Des  (rnüifteö  einließ,  rourbe  er  1536  gefangen  gefeit,  gefoltert  unb 
3' ,  ^abxe  in  fo)roeret  .Herferfjaft  gehalten,  bocb  enblüfj  154u  freigetaffen. 
(rr  ftubierte  bann  1 54t  in  Wittenberg  2beologie,  erbielt  1544  oom  2anb- 
grafen  'Ubilipp  von  Reffen,  ber  ücf)  für  feine  Befreiung  oerroenbet  fjatte, 
bie  ißropftei  SUrterobe  unb  ftarb  bafelbft  1557. 

Sein  Srama  oom  Verlornen  3of)n  würbe  1527  auf  bem  Saufte  oon 
;"Higa  aufgeführt.  Sä  bat  ui  ben  übrigen,  nacf)  ir)in  erfd)ienenen  3>ratna= 
tifierungen  beöfelben  Stoffes  feine  bireft  nacfjipeislicfjen  Begebungen,  gilt 
aber  als  bas  befte  pou  allen  Befonberö  cfjarafteriftifcb  ift  bie  £urcf)= 
tränfung  ntit  ber  lutberifcfjen  3iecf)tfertigungsfel)re,  unb  bie  öanblung 
iptrb  burcf)  braftifcr)e  Scbjlberung  beö  Suberlebenö,  and)  burcf)  bie  Befebrung 
beö  £mrenmirteö,  foroie  burcf)  bas  auftreten  beö  alteren  Brubers  be§ 
perlorenen  Sofjnes,  ber  als  Klausner  oergeblicb,  oerfucrjt,  nacf)  fatfyolifcfjer 
2(rt  burcf)  gute  Werfe  uir  Seligfeit  ju  gelangen,   recht  irirfiam  geftaltet. 

3)er  Eejt  ber  nacfjfolgenben  Sluögabe  ift  ein  2lbbrucf  berjenigen  oon 
Ct>.  iOiilcbfacf  in  „-Jieubrucfe  beutfcfjer  ittteratunoerfe  beö  16.  unb  17.  ^ai)v- 
Ijunberts"  3tr  30  ,  Die  nacf)  bem  einzigen  porbanbenen,  in  ber  iöerjoglicben 
Bibliotfjef  ut  äBolfen&üttel  aufberoafjrten  Grempfare  gearbeitet  ift.  Socf) 
raurDe  jur  (Erleichterung  beö  ßeferä  ba,  too  u  als  v  getefen  nürb,  v  ge= 
fe$t,  unb  umgefefirt.  Sie  pon  ■Diildn'acf  porgenomntenen  Serbefferungen 
finb  fämttid)  f)erübergenomtnen. 

Paul  Dtebfjun  geborte  junt  engeren  Äreife  Sutfjers,  ipirfte  als 
£ef)rer  unb  als  Geiftlüfjer  nacf)  einanber  in  £af)(a,  3t0^ai1/  Plauen  unb 
Ctsnifc,  rco  er  als  Pfarrer  unb  Superintenbent  beö  2lmtsbeürfcs  "-Boigte* 
berg  toabricf)einlicf)  im  $al)re  1546  ftarb. 

8on  ben  gaEitreidien  bramatifcfjen  Bearbeitungen  beö  Sufannen-- 
ftoffes*)  ift  bie  3tebf)uns  oon  Bürgern  1535  5U  Äüf)la  unter  Leitung 
beö  SBerfafferä  aufgeführt,  1536  bei  Wolfgang  iDieuerpacf  in  Wittenberg 
gebrucft,  pom  Siebter  felbft  noef)  einmal  fef)r  unoorteill)aft  umgearbeitet  unb 
1544  neu  fjerauögegeben)  oljne  grage  bie  befte,  unb  ioar  roobl  beötialb 
cie  roirffarnfte,  roeil  fie  bie  einfacf)fte  ift.  5n  frf)lid)ter,  nicfjt  alfjufefjr 
oon  aufbringlicf)en  moralifcf)en  Betrachtungen  bura)fe$ter  Soracbe  fürjri 
er  auö,  roie  ein  glücflicf)eö,  für  (ifjriften  porbilblicfjes  Familienleben  burcf) 
bas  rof)finnlict)e  Sittentat  jroeter  alter  Süftlinge  auf  bie  Hausfrau  graufam 
geftört  unb  burcf)  bas  3eugniö  beö  Änaben  Daniel  rcieber  f)ergeftetlt  roirb. 
Sie  3cf)ilberung  beö  glücflicfjen  Familienlebens,  in  bem  Sufanna  natürlicf) 
in  ben  Borbergrunb  tritt,  ber  (Ergebung  ber  unfcfjulöig  Verurteilten  in 
if»r  Scbicffal  ift  rübrenb,  ipenn  auef)  für  unfern  6efcf)matf  51t  fentimcntal, 
bie  Scfjlecfjtigfeit  ber  Süftlinge  toirb  burd)  (rrfinben  einer  Dieben= 
fjanblung  fetjärfer  beleuchtet.     Überhaupt  ift  ber  2lufbau  beö  6air3en  in 

*)  9t.  Pilger,  bie  Jramatiitei-ungen   ;er   Sufannc  im   16.  Ja^rfjunbert.     3^1^"^ 
für  beutföe  ^^ilotcgie  XI,  129ff. 

b* 


XX  V<i«l  ßcl'ljuit.     (Eljomas  tlaogeorg. 

gennffem  Sinne  funftgeredjt.  SHefer  foroie  bie  mit  Unrecht  gefabelten, 
im  Trude  mit  SDhijtfnoten  uerfefjenen  Gfjöre  an  ben  2(ftfd)Iüffen  üerraten, 
bafj  3tebf)un  bemüht  toav,  vom  antifen  Srama  ju  lernen. 

llnfere  2ütögabe  ift  ein  SCbbrud  ber  erften  2(uögabe  nad)  bem  ©jemplar 
ber  %l.  SBibüotfjef  31:  Berlin,  baä,  raie  eine  SRottj  auf  bem  legten  ^Blatte 
(Collegii  Societatis  Jesu  Herbipoli)  jctgt,  au3  ber  3»efuitenbibIiotf)ef 
511  SßürsDiirg  ftammt.  Taö  Stüd  ift  fa)on  jroeimat  herausgegeben:  185;» 
mit  Dem  anbern,  aber  Dtcl  unbebeutenberen  5>rama  [RebfjunS  „®ie  §od); 
jeit  511  ßana"  oon  ipermann  Sßalm  in  ber  öibtiotfjef  beö  Stuttgarter  litt. 
SBereinS  93b.  40  unb  uon  g.  SHttmann  in  feinen  Sd)aufpie(en  auS  bem 
16.  lyaljrljunbert  I,  21  ff.,  oon  ibm  [eiber  mit  fein*  luil(fürlia)  oeränberter 
Orthographie. 

S^omaö  9caogeorg*)  mürbe  1511  311  £mbelfd)meiJ3  bei  Straubing 
geboren,  geriet,  burdj  SutfyerS  Sßerfönlid)feit  angesogen,  nadi  2RitieI= 
beutfdjlanb,  rao  er  in  enha  unb  rradjtjer  in  föafyla  Pfarrer  mar.  2)orf) 
ba  er  mit  ben  SKHttenberger  i&ogmatifem  in  Streit  geriet,  mufcte  er  1546 
absieben,  führte  bann  in  Sübbeutfd)tanb  ein  unruhiges  Sßanberleben  unb 
ftarb  tpaljrfdjeinftdj  1578  31t  Gelingen,  ©r  war  eine  ftreitbare  9catnr, 
bie  in  lateinifcfjer  5ßrofa  unb  Sßoefte  mit  unerbtttltdjer  Sdjärfe  unb 
grimmigem  ,\?obn  bie  (Segner  nieberfriilug  unb  saufte. 

33on  feinen  Sdjaufptelen  baben  Die  £enbengbratnen  ben  meinen  SBert, 
unb  von  tiefen  bie  beiben  Mercator  unb  Paainiachius.  ^m  erfteren 
betjanbelt  er  bie  ©nabenmittef  ber  fatljolifdjen  Äirdje  in  almlidier  SGBeife 
mie  SÖittiBalb  tUrfbeimer  in  feinem  Eccius  dedolatus,  inbem  er  einen 
fterbenben  Kaufmann  biefelben  alle  auf  bem  SBege  ber  Sßurganj  von  fiel) 
geben  täfjt.  ^m  Pamrnachius  geißelt  er  befonberS  bie  „römifdje  }>raftif", 
b.  f).  bie  ^rario,  bie  bie  römifdje  Äirdje  31a  ©rtangung  ber  meltlidjeu 
93iad)t  anroenbet. 

S)er  ©ebanfengang  ift  fürs  folgenber:  SDer  römifdfje  Äqifer  Julian 
befehlt  fiel)  311m  Gbnftentume,  nid)t  jum  roenigften  angeregt  burd)  bao 
SRartnrium  t>es  SÖijdjofS  Sßammadjiuä ,  ben  er  febr  Ijod)  fdjäfct.  ©iefer 
fommt  ihm  aber  mit  foldjen  gorberungen,  bafj  er  ifjm  abfdjtägigen  Säejdjeib 
geben  muf;  }>ammad)ius,  unterftüfct  von  "Borpljtjriuö,  gebt  aber  einen 
SBunb  mit  bem  teufet  ein,  nadjbem  btefer  ihm  eine  breifadje  Ärone  geroäljrt 
t)at  sur  ^elobnung  bafür,  baf;  er  iljm  bieSDJenfdjen  überliefern  milf.  Shtrdjj 
bie  päpftlicfje  ^Sraftif  wirb  bann  atteä  SSotl  511m  Abfall  00m  Mutier  ge 
braebt;  ber  ^ßapft  fdjafft  alle  ftrdjlidjen  gnftitütionen  burdj  Sdjöpferroort, 
unb  fo  mufs  benn  ber  ßaifer  fid)  fdjliejjlid)  ibm  bemütig  unterwerfen 
unb  tro£  ber  äBarnung  [einesü  .Häuslers  bie  idjmäblidmen  Sebingungen 
eingeben.  2lber  für  bie  b'ofe  ©efellfdjaft  nal;t  baä  5Bert)ängniö:  (Serabe 
alo  tie  Teufel  mit  ben  ftrdjltdjen  Dbern  ein  greulid^eö  Wiaty  gebalten 

.  ben  Jntifol  übet  Siaogeorg  uou  @  Sdjmict  in  ber  allg.  beutf^en  Siogrop^ie. 
Ser  5|Satnma$iu3  ift  neu  |erau§g.  von  g.  Solte  u.  6.  £rt'mit>t  in  tat.  Sltteraturbenrm. 
be§  XV.  u.  XVI.  ^o.brli  ,  vcjt  3. 


trijomas  Itaogeorg.    -fcjerjog  •Qetnridj  Julius  ron  ßraunfdjroeig.  XXI 

unb  alle  betrunken  unter  ben  SHfdj  gefunlen  ftnb,  fommt  bie  33otfcfjaft, 
bafs  oon  bem  Söittenberger  Toftor  eine  grope  öefafjr  örofjt :  ®in  Concilium 
Papale  fdjltejjt  bas  Trema,  in  bem  bie  einjeinen  Teufel  auöeinanberfet^en, 
roa§  fie  jur  Öefämpfung  ber  neuen  Öefafjr  tf)un  roolfen. 

SBenig  franbtung,  aber  niete  Sßorte  tueift  biefes  Stüd  auf:  bod)  mau 
empfinbet  baö  nicfjt  fo,  wenn  man  bie  Überfe|ung  be§  ^uftus  äföeniuS 
lieft.  Tiefer  fsttftus  9Remu§  gehörte  bem  engeren  Greife  Suttjers'  an  unb 
ftarö  lr>58  als  Pfarrer  an  ber  Jfromasfdntle  51t  Seipjig.  2Iuf;er  feiner 
Überfettung  be$  Pammachius  entftanben  nod)  brei  anbere,  bie  aber  an 
5Botfstümlicf;feit  ber  feinen  bebeutenb  nadjftefien.  Seine  Übertragung  ift 
burdjaug»  feine  morttietie :  fte  ift  metmetjr  eine  freie  Umfdjreibung  be3  ü>o= 
botenen.  Ter  äBürbtge  bat  tauge  barnadj  gefud)t,  rote  man  einen  fänbe, 
ber  es*  cerftänbe,  ben  ^ßapfi  unb  feine  3iotte  richtig  abjumafen.  9iaogeorg 
mit  bem  ^ammadjtus  roar  tfjm  ber  richtige  Scann,  ßr  fenbet  eine 
tauge  (Einleitung  »oratio,  bie  icfi  gern  af$  ^rotottjp  für  bie  ßin= 
teitungen  31t  Sdjaufpiefbruden  abgebrudt  fjätte,  roenn  fte  nicfjt  fo  fehr 
lang  roäre. 

Ser  nadjfolgenbe  %t%t  beruht  auf  bem  ßremptare  ber  3rD^c^aitel; 
RatSbibtiotfjef :  dlad)  biefem  Grempfar  ju  urteilen  ift  ba§  Stiicf  bort  öfter 
aufgeführt  roorben,  boct)  roafjrfdKinlid}  nidjt  immer  nottftänbig:  uon  einer 
\?anb  ftnb  niete  Stüde  beo  Trutfes  burd)  3eid)en  an  DCI*  Seite  am- 
gefdjiebeit  roorben. 

.verjog  öeinrid)  Julius  oon  33raunfd)roeig*)  rourbe  aI3  Sofnt 
be§  ^erjogS  3u^u§  am  15.  Dftober  1564  geboren.  Sdron  mit  ;roei 
^atjren  rourbe  er  gum  Sifdjof  oon  .'öatberftabt  geroäf)(t.  Ter  Änabe  er= 
tjiett  eine  fefjr  forgfättige  ©rjteljung  unb  mujj  eine  2(rt  SBunberfinb  ge= 
roefen  fein:  fdron  mit  5e(jn  Saf)re"  opponierte  er  bei  einer  t^eotogiuljen 
Tisputatton  mit  ©efdntf.  53efonber3  eifrig  roibmete  er  ftdj  bem  Stubium 
bes  röntifdjen  ftedjts  Salb  nad)  feinem  1589  erfolgten  Regierungsantritt 
uerfudjte  er  in  feinem  i'anbe  bas  23er()ältni§  sroifdjen  fterrfdjer  unb  Unters 
ttjanen  gemäß  bem  römifdjen  Redjt  ju  geftatten.  ©r  geriet  baburd)  in 
fjeftige  Streitigfeiten  mit  feinen  Stänben,  bie  faft  feine  game  :HegterungS= 
äett  ausfüllen;  bod)  ift  if)m  fein  %4an  nitfjt  nötiig  gelungen:  bie  Stabt 
23raunfd)roetg  blieb  unbefiegt.  6r  ftarb  1613  51t  }>rag,  roofnn  er  gegangen 
roar,  um  fid)  beim  iiaifer  lOtattbias  Unterftükung  in  feinen  2fngelegen= 
beiteu  511  fidjern. 

Tie  Tramen  bes  öeinridj  3>idius  erfdjtenen  mit  einer  2tusnafjme  im 
Trud  unb  jnmr  in  ben  3af)reu  1593  llnb  1594.  Sein.  9fame  unb  fein 
Titel  ftnb  auf  ben  Truden  in  ätbfürjung  angegeben.  So  Reißen  fte  auf 
bem  3Sincentius  ^abistans*  HIDBELEPIHAL,  bas  ift:  Henricus  Julius 
Dux  Brunswicensis   et  Luneburgensis .   Episcopus  Halberstadens:-. 


*)  £o[Tanb,  bie  Scfiauiiucle  bc?  v>criog5  yeinrief)  Julius  Pen  ^vaunjdjirieig,  Sibl. 
litt,  herein?  33b.  36 ;  Sittmann  unter  gleichem  2itet. 


XXII  -fijerjOij  ijetnridj  luluis  uon  ßraunfdjtong. 

2luf  faft  allen  anbern  lautet  bie  23ud)ftaben5ufammenftellung  anbers,  ift 
aber  aud;  bei  tfjnen  burdjauö  nicftt  gleid);  bod)  ber  Sinn  ift  immer  berfelbe. 

3>er  §elb  bes  unten  abgebrudten  ©tütfcö,  iUncentius  Sabislaus,  ift 
eine  internationale  33üf)uenfigur,  ber  93ramarbaö.  2>er  öerjog  fafjt  tlm 
als  einen  uon  einer  firen  3>bee  behafteten  ÜDJenjdjen  auf,  ber  in  aßen 
fünften  unübertrefflich  ju  fein  glaubt,  aber  gar  ntdjts  leiftet,  otme 
bies"  je  }u  empfinben.  ®v  ift  in  feinem  auftreten  burdjroeg  gefpreiät:  er 
gef)t  „nne  ein  2(ff",  trägt  auffaßenbe  Kleiber,  mad)t  bie  größten  2(nfprüd;e 
unb  briidt  bie  einfadjftcn  ©ebanfen  in  unglaublttf)  gezierter  ©pradje  aus. 
3u  feiner  Gfjarafterifierung  läfjt  Um  ber  §er$og  bem  dürften,  an  beffeu 
.•öof  ber  2lbenteurer  gerät,  eine  3ieit)e  von  ®efd)td)ten  erjäfylen,  bie  jeber 
Sefer  fofort  afcS  2J2ünd)f)aufeniaben  erfennen  toirb,  unb  bie  ber  £>ei-oa, 
ganj  nad)  ber  $rarjs  ber  anbren  Sramatifer  feiner  3eit,  einfaa)  befannten 
iöüdjern  entlehnt  fjat.  25urd)  biefe  (ir,iäf)lungen  rotrb  ber  Öang  ber  \>ant>- 
lung  äeittueife  fefjr  beeinträchtigt.  üffian  fjat  an  iljnen  gerügt,  bafj  fie 
ofjne  SBitj  feien.  $d)  meine,  bas  mufste  gerabe  bie  2(bfid)t  bcä  <perjogö 
fein:  biefer  unnnffenbe  unb  einfältige  äJienfdj  tonnte  bod)  nidjt  auf  ein= 
mal  rotzig  roerben;  bie  SBirfung  mar  bei  ijjm  im  gef preisten  Vortrage 
ju  fudjen. 

2>te  nadjfolgenbe  2(usgabe  beruht  auf  bem  Gremptar  ber  ."öerjoglidjen 
5öibliotf)e!  311  SÖolfenbüttel.  gm  alten  Srud'e  tauft  ber  £ejt  in  ben 
2ßorten  ber  einjetnen  ^erfonen  nictjt  ununterbrochen  fort,  fonbern  ift  in 
meift  Heine  2lbfd)nitte  geteilt,  bie  jeber  in  Sllinea  mit  grofjen  23ud)ftaben 
beginnen.  Jjn  unferem  2tbbrude  finb  biefe  großen  2(nfangsbud)ftaben  bei= 
behalten,  auf  bas  SÄKnea  aber  nwrbe  oerjidjiet.  2)aJ5  biefe  Trennung 
überall  regellos  ift,  glaube  id;  nidjt.  2Benn  5.  33.  bie  Ö)eria)te,  bie 
3Sincentius  uom  SEBirte  »erlangt,  je  eine  ßeile  für  fiel)  fjaben,  fo  ift  bas 
entfdjieben  nidjt  unbeabfidjtigt. 


jÄ|mtmmlji)jr 


SHadjbilbung  be3  Titelblattes  oon  <)3amp§Uuö  ©engenbadjö  „Sfotenfreffev"  nad)  beut 
Cremplav  bcv  Sgl.  SBibL  ;u  Berlin. 


2>a§  2>vama  ber  3?efonnation3$eit. 


D' 


[A  lb]  €  Zu  Sapft: 

\(§xi  tobten  greoffen  bapffer  an! 

ÜBann  id)  Den  groaÜ  r>on  djrifto  Ijan, 
Xk  fünb  jjmge&en  fite  unb  bort, 

2(uf;  ber  pnn  erlogen  mit  eim  mort! 
2ÜI  unlid)  guter  finb  mir  ergeben: 

Xarumb  fo  praffen  unb  rootfeben! 
tferen  eud)  rrit  an  Sutfjerä  tanbt: 

@r  rjat  got  imm  (jimtnel  unb  mid)  gfdjant! 
©ot  rjat  gnüg  tljou  für  unier  fünb, 
3H§  idj  in  Sßaulo  gfd)riben  finb! 

•Darumb  fo  in  oer  Butler  blino, 
35er  unfj  anzeigt  6üf$fortig§  kbm, 

Sie  raei)I  mir  neüt  oeroienen  mögen, 
Unö  got  all  unfer  fünb  binnimpt, 

2tt§  iofjan  baptift  gar  raol  beftimpt. 
©ot  rjat  gefaft,  miffen  ix  mol, 

Umb  bas  mir  all  tag  fegen  not! 
£at  glabt  in  groffer  armut, 

S)a§  mir  befit?en  fdjätj  unb  gut! 
gn  bemut  ijat  er  gfürt  fein  (eben, 

!qox  unfj  Darben  ein  bempil  geben, 
£as  mir  iötfen  rnrannefteren, 

Gin  groffen  brad)t  auff  erbtridj  füren! 
Beinen  finb  bjat  er  ir  finb  oergeben, 

2)a§  mir  in  aUeit  mtoerftreben 

9.  tfion,  get^an.  —  13.  neüt,  md)t3.  —  10.  gefaft,  gefaftet.  —  23.  E>rad)t,  $rad)t 

1* 


4  $lampl]ilu8  ©engenbndj,  STotenfuefTer. 

e 

Unb  madjen  frieg  in  aller  malt! 

UmB  all  gütfyeit  nam  er  lam  galt, 
3)ie  wir  oerfauffen  umb  grofj  gut! 

©a§  tjat  er  unfj  al§  gton  §ü  gut, 
S)a§  cru|  aurf)  für  unf?  alt  getragen,  30 

35a§  mir  feiten  gut  leben  tjaben! 
2(m  crür>  gegangen  nadent  6tofj, 

3)e^gleid;  er  aud;  fein  blüt  uergojj, 
S)a§  mir  tragen  vil  fnbner  groanbt 

Unb  nit  werben  al§  er  gefdjanbt!  ss 

[A  2a]  2tud;  barnad)  für  utrfj  meilen  fterben, 

©d§  mir  all  mögen  fdlig  roerben! 
So  nun  got  burd)  fin  marter  fyat 

2(bgleit  all  unfer  miffetljat, 
—  3ßa§  roeflen  mir  bann  mieter  fragen?  —         *o 

Unb  barju  mir  ben  gmalt  geben, 
3ü  binben  unb  enbbinben, 

9Iud)  bie  einfettigen  djriften  fdjinben, 
©o  nit  gmiffcrö,  ba§  mir  f>aben: 

©ann  man  mir  von  ben  tobten  tagen,  45 

9ßie  mirs  crlefen  auf;  ber  oin, 

5Da§  bemegt  bie  alten  müterlin, 
Unb  audj  bargu  bie  alten  man, 

3)a§  fi)  bae  ir  als  tjenden  bran, 
©tifften  grojj  ierjut  unb  wil  mdffen:  -1-1 

Tonnt  lianb  mir  uon  tobten  jfreffen, 
£ie  mei)l  mir  leben  rj'ie  auff  erben, 

Dbfdjen  bem  teüfel  bfel  feit  »erben. 

f  Tei-  ihijcöoff: 

tY^Gren  nit  lebten  unb§  fagfür, 
^v^     ©0  meren  iet)  bie  bufdjoff  tl)ür: 
Letten  nit  fo  vi!  lanb  uuO  leüt, 

2H§  fi)  bann  l)anb  5Ü  bifer  jent, 
Unb  müft  ir  ijoffgfinb  übel  offen, 

©ie  fünft  all  gnüg  ven  tobten  f reffen! 

36.   2lud;   fjat   er   —    44.   Ob   iiidjt   ba§   in   bann    511    nerbeffern   if»v 

—  49.  als,  alle«.  —  50.  iorjtjt,  galjrjetten,  3a&re3fleba<&tmf[e.  —  r.5.  tfiür,  teuer, 
b.  t.  feiten. 


60 


fclampljilus  ©cngrnbarfj,  £oienfr£'£r. 

€  Xix  ©nltücf)  ^rieftet: 

T^Cmit  idjö  SutfjerS  ntt  vergaß! 
-^^     So  f)a6  idj  bodj  feiten  fain  maß, 
%d)  engilt  fpnr  tüfelifcfjen  Teer: 

ßein  paur  roiU  ießunb  opffren  meer! 
£ät  td)  ie£  nit  brei)  guter  pfrünb, 
65  ^n  meinem  t)auß  td)  übel  bftünb 

Unb  murb  nit  mol  von  tobten  treffen ! 

2)er  tüfel  fjai  pauren  bfeffen: 
Sic  lonb  in  von  bem  fagfür  mgen, 

Sßenb  aber  fein  glauben  btan  fjaben, 
70      [A  2b]  Soredjen,  eö  n;  itet  tanotmar: 

Tas  rumpt  in  als  vom  £utr)er  f)ar! 


X)' 


€   2)  e  r  8 c r  rt  fi  a t bitte r : 

jß"v  Süter  tljiit  ein  nem  leer  geben: 
2Bir  fetten  roie  bie  apoftlen  leben, 
oaben  roeber  fodel  nod)  gelt! 
T5  Xer  tüfel  bann  ein  münd)  fin  melt! 

3BÜ  mujten  oid  groß  junger  üben! 

^d)  mit  bei)  miner  regel  bltBen, 
Tie  mir  fjat  gen  fant  ^Bernrjarbin: 

Xo  ünö  oil  greffer  faß  mit  min 
Unb  bar^u  audj  oolle  faften, 

Sein  brüber  borffen  menig  faften: 
Xas  mir  als  l)aben  r>on  Den  tobten! 

£arumb  fo  lonb  uns  bapffer  fdjroten, 
33iß  bas  mir  fommen  auff  bas  mard: 

Xer  irbifd)  got  ift  alfo  ftard, 
Ta§  ers  unf3  fan  alleö  vergeben ! 

Xarumb  lonb  unß  mit  froiben  leben 
Uno  bie  bauren  im  trad  umbfdimeben, 

33iß  in  fommen  inns  emigs  leben! 


t  .iicf:  i"i)r;  id)  leite  unter  ''einer  teufliic&jn  Se^re.  —  63.  [onb  in,  laflen  ü<§.  — 
69.  roenb,  rooüen.  —  76.  öief,  ort.  —  83.  ic^roten,  fdjnei&en.  —  87.  (onb,  lar:  — 
88.  im  traef  umbit^roeben,  ftdj  im  £rerfe  aufhalten. 


tkmpljilus  (ßcnaeiibadj,  £ot£nfre(T"er. 

c  2er  SBattelmünd): 

YV^ren  bie  feien  im  fdgfür,  w 

+*-^     23jdt  man  un§  meber  f) 1 1  f f  nod^  ftüv: 
2ßir  muffen  un$  mit  arbait  neren, 

2tudfj  offt  unb  bidf  ben  fdjtoetfj  oerreren, 
W\t  unifjerbrot  unö  laffen  Bnügen! 

Cb  mir  fdjon  auff  ber  lanfcel  liegen,  »s 

iDamit  mir  bctriegen  manchen  man, 

So  lumpt  e§  unfj  fo  faur  nit  an! 
©ot  gcb,  ob  bieten  inn  Der  (jetl 

Sitten  unb  üben  grof;  gequell! 


c  Sie  ß  tofterfroro: 

$e  tobtenbain  fdnneden  unf?  mol, 
3>obcn  mir  tag  unb  nadit  finb  ool 
Unb  mögen  unfer  f  auftaut  triben! 
[A38]      33e»m  irbifdjen  gott  mellen  mir  büben! 


£; 


c  S)ie  Sßfaffenmagt: 

iTs\X)(o  tobtengfdjrai)  lumpt  unfj  faft  mol: 
>**^     Sann  mir  barbi)  finb  alhnt  doI 
Unb  begonb  ir  iarjiit  offen  tag! 

Sdjafft  unfer  feine,  bienen  mag, 
35arjfi  aud)  loine  nein  ein  man, 

33eu  bem  fie  müft  grof,  arbant  l}an 
Unb  Inmger  üben  tag  unb  nodjt: 

Sunft  tobienfrdffen  unfj  faift  mad)t! 
(io  ift  nit  groffe  forg  barbn: 

©Ott  gab  bie  feel:  fn.  mo  fie  fn, 
2o  begonb  mir  fie  mit  tf)ani)cn,  fingen, 

£n  äffe  forg  imm  IjauK  umbipriugen, 
£)a§  Requiem  fingen  nur  im  f aller: 

So  feit  unf;  opffer  auff  bem  taüer, 
können  Placebo  domino  modjen: 

3)efj  borff  bie  gut  feel  nit  faft  ladnm! 


03.  oervcrcn,  »ergießen.  —  95.  liegen,  lügen.  —  107.  JU'ine  uon  föafft  und 
mag  bienen —  108.  $ruct:  tatnen.  —  111.  fünft,  roo&ingegen. 


Panijiljilus  (öcngenbadj,  (TotcnfrefTer. 

c  Her  teüffel  mit  ber  gigen: 

^3(s  ftnb  mein  aufjerroelten  Einb! 
2luff  erb  i)ab  id)  nit  beifer  frünb: 
Xanimb  idj  in  mad)  nuff  ber  gigen, 
2tuff  ba§  fie  fönen  lur|n>il  triben, 
ßs  fei)  mit  tanken,  pfnffen,  fingen, 
125  ilnb  mit  mir  ad  infernurn  fprinqen! 


D! 


e 


«    Her  Seien  Hag  loiber  bie  tobtenfr&ffer: 

'Stbarmen  end),  ir  lieben  frünb 
Über  unjj,  bie  gar  uerlaffen  finb 
3?on  eudj  in  bifer  ferneren  penn! 
Söarnmb  genb  ir  bas  unfer  r)»n, 
130  J)a§  ir  oon  unfs  fjaben  ererbt, 

iHn  ort,  bo  man§  fdianötlid)  öerjert 
Unb  bjoffart  treibt  mit  fru  unb  fpot? 

■Jßifjen  ir  nit,  baö  gfd)riben  ftot: 
„Sfllmüfen  tildet  ab  bie  Jünb"? 
135     [A  3b]       D  got,  mir  roaren  aud)  fo  blinb, 
Unb  ftifften  iarjnt  mit  ml  maffen, 

Ürjetten  ber  armen  ganfe  nergejjen, 
2)c§  nacfjften  lieb  adjten  mir  ni)t: 
2)e§  mir  fdjmerlid)  in  bifer  59t 
140  SSomm  rjödjften  got  gepinget  merben! 

S)a§  lonb  euer)  511  (jerijen  gon  auff  erben! 

C  Her  Satter  Haa  miber  bie  tobtenfrdffer: 

£N  ©ot,  ber  fifcft  im  (jöctjften  tr)ron 

^/     Unb  fanft  all  glidjeit  rool  uenton, 
Sajj  bid)  unfer  elfenb  erbarmen: 
145  3)u  bift  ein  ^uflndjt  alter  armen, 

%n  affer  trubuü  die  in  §nt, 

£n  bidj  fo  fd)affen  mir  nrjt, 
3)u  erfenft  allein  all  arbait,  f<r)mär$en: 

SBir  bitten  bid)  oon  ganzem  bjarfcen, 

129   genb,  gebt.  —  132.  mit,  bair.it    —  143.  glidjeit,  Skid 


PamriljUus  ©mgcnbadj ,  Cotfnfrrffer. 

Sroft  unfj  armen  l)ie  auff  ärb>  i&o 

£ie  bo  r>crid)mad)t  finb  unb  unmarb! 
Main  nrir  bir  oerlaffen  finb 

Unb  Ijanb  auff  erb  fünft  feinen  frünb, 
Xe|3  mir  unjj  folten  t)te  emeren: 

ITunb  münd)  pfaffen  iefc  alö  Derberen!  155 

3)u  fpradjft:  mer  bfirf,en  molt  bein  rief), 

£er  iolt  fin  allmüfcn  mtltigflidj 
_Dtittai(eii  armen  l)ie  auff  erben! 

2Bie  wenig  ie&  ban  fdfig  merben! 


£> 


C  2)  e  3  5ß  f a 1 1 e r s  Hag: 

£>öd)fier  gott,  id)  fdjrei)  ju  bir!  160 

3)ein  fdjäffttn  Ijaft  befolgen  mir 
3u  meiben  in  ainr  faiften  meib: 

3o  clag  id)  bir  mein  groffes  leib 
3>on  ben,  bie  abefeenb  ben  fomen 

Unb  [onb  mief)  armen,  bürren,  gramen  105 

2)ein  fdjafflin  meiben  nadjt  unb  tag 

3luff  bürrer  fjaib,  b=(  id)  faum  mag 
[A48]  WM)  Jüngers  mit  ben  fdjäfflin  ermeren! 

2Bie  fan  icf>s  bann  faft  meinen,  leren, 
£ie  toenl  mid)  jroingt  bes  fumgerö  not,  ito 

Xaö  id)  müfj  gbenden  fm  unb  ipot, 
il'ie  id)  mid)  taglid)  aud)  einer 

Unb  aud)  bie  fdjäfflin  bar,  befdjer 
Unb  in  abjied)  erft  gar  bie  molt, 

2o  ber  redjt  pfarer  ift  ftato  voll  "5 

Unb  l)at  fein  tag  nit  anbero  giert, 

Tann  mie  man  armen  fdjäffttn  6fd;irt? 
Xen  gmalt  l)at  im  ber  bapft  bann  gen: 

Ter  teufet  müfj  f»  all  meibnen, 
Unb  fürt  aiu  blinb  ben  anbern  blinben! 

Jl)unb  nit,  bann  bie  armen  fdjinben, 
Tic  einf eltig  gonb  ben  redjten  mag, 

Zo  fie  bi(f  fallen  ab  bem  ftag, 

152.  bir   »erlaffen,   bir  ttberlaffen,   nur  bieb  angeroie(en.  —  IC5.  gramen,   auf» 
gebrauten,  jornigen.   —   178.   gen,   gegeben.   —   179.  roeibnen,   weiten;   iagen.  — 

18J.  Jmcf:  mit.  —  183  fie,  bie  ©ei'tli *•::•.. 


Uampljtius  ©cngenbarlj,  ÜTotenfrefTer. 

2(1§  man  baö  fpürt  auff  biien  tag! 
C  eroigS  roort,  itfy  bir  basi  fiag! 


B'; 


j  £er  (Sbelman  Kagt: 

^(rmmfjarijiger  got,  in  binem  rief) 
©en  groffen  mißbrudj  ie|  anfied), 
Seit  bie  getftlidt)en  ietjunb  triften: 
©er  abel  mag  fester  nüme  bliben, 
190  3)er  bfdjütjen  folt  mittuen  unb  maifen 

3Rit  machen,  fyüten  unb  audj  raifen! 
Se§  mir  iefcunb  f ölten  geleben, 

-Öanb  unier  eiteren  als  Inm  geben 
Unb  an  flofter,  f t r> ff t  gemadjt: 
195  ®ar  menig  fyaben  f«  betraebt, 

Sann  jte  unfj  foltidjs  fyetten  gton, 

Sa3  e§  üit  beffer  mar  getrjon, 
Tarburd)  mir  unfj  baf$  mochten  neren 
Unb  unsere  armen  nit  befdjmeren, 
200  Somit  fie  beft  bajj  mochten  Miben: 

^rf)  fjoff,  got  merb  es  nit  fang  üben! 

C  Ser  33a rar  clagt: 

[A  4b]  V^Cn  minen  eiteren  fyab  idj  gfjört: 

**s     2öar  }id)  finer  fjanb  arbant  nert, 
Ter  fen  falig  unb  merb  im  rool. 
205  2o  finb  mündj,  pfaffen  taglidj  nol, 

^raffen  mir  mein  fduueif?  fru  unb  ipot 
Unb  mirt  mir  räum  baruon  bj  brot! 
Ran  aurf)  fo  ml  faum  überfummen, 

£as  idj  e§  bring  munndj,  pfaffen,  nunnen, 
210  Sie  mir  roenig  band  barumb  lagen. 

©ot  in  beut  tummel  id)  ba§  f lagen, 
Ser  fo((id)§  mol  ergelten  tan) 

2Öe((  ain  mitliben  mit  unfj  fjan 
Unb  ernennen  unfer  not, 
2i5  $n  ber  mir  (igen  fru  unb  fpot 

191.    raifen,    £>eeresjügen.    —    192.    be§,    mooon.    —    196.   gton,    gelaffen. 
208.  über fnmmen, "geroinnen. 


10  yampljilua  ©mgenbadj,  CottnfrcITer. 

9Jctt  Bannen,  brieffen,  interbicteren: 
Sieb,  an,  raie  fn  ain  roefen  füren, 

Sie  unfj  billiger  folten  geben, 
SBolten  fte  bfifcen  erotgS  leben! 


G 


3iifo[au3  ÜRanuet. 
9iad)  einer  $£)Otograpl;ie  be§  im  ferner  flunftmufeum  beftnblicfien  ÖlgemiübeS. 


£eu  2(6la#frcuner. 


31  i dj av b u §  Einberuft: 

(Cöfenb  Den  abtajj  unb  bie  genab,  lieben  frühb, 

^-$ür  alle  innere  begangene  fünb, 

Sie  ix  im  fegfür  müeften  büeffen, 

Dber  in  bie  Ijett  brum  müeffen, 
5  ©o  fein  erlöfing  ift  31t  t)offen! 

Ser  genaben  idjafc  ftat  ie£  offen: 

£rinfenb,  bienril  ber  Brunnen  ßüfft, 

6b  man  Die  fiften  unDer  bfdjlüfft! 

San  rjie  ift  redjte  römüdje  gnab, 
10  Sie  finftu  fjie  ieij  eben  unb  grab, 

2(13  eb  bu  511  Sftoin  in  fiben  fi(d)en  märeft. 

2ßenn  bu  be§  ablaf,  oon  grunb'e  f)er§en  begereft, 

2o  gibt  man  bir  brief  unb  figel  brum, 

SDafj  öu  vor  gott  bift  gan,5  rein  unb  frumm, 
15  Unb  magft  oud)  erlöfen  u§  fegfürö  ptn 

Sftt  bine  forbren,  fo  oerfcrjeiöen  fin. 

2o  fdjnetf  Das  gett  im  betfe  Hingt, 

Saf$  Die  feel  in  ben  bimme(  fpringt! 

Cugenblitflidj  fart  fie  barnon, 
-'  2Bte  mödjt  fie  ba$  in  (jimmet  fon? 

Srum  (affenb  üd)  bas  gelt  nit  turen! 

9hm  tragenb  giUjer,  lieben  puren! 

Sae  gelt,  bas  ir  l)ie  roerbenb  geben, 

2öirt  nit  gebrudjt,  mutwillig  Rieben, 
20  3unber  ben  dürfen  ju  oertriben! 

Unb  fo  etwas  uuirb  überbliben, 

üffiirt  gebrud;t  511  fant  ^etere  gepümen. 

Sieben  frünb,  lanb  üd;  bas  gelt  nit  rümen! 

8.  eb,  cEje,  beuor.  —  10.  eben  unb  grab,  genau  ebenfo.  —  11.  fila)en,  Äirdjen. 
—  16.  forbren,  SJorjaljren.  —  20.  fon,  fommen.  —  21.  turen,  bauern,  reuen. 


14  ilikolana  Manuel,  Der  Ablafjkrfinur. 

9Jian  git  eim  ieben,  nadjbem  er  oermag, 

£utnberttufenb  jar  ober  briffg,  fiergg  tag,  30 

härenen,  froaberienen,  ober  rote  er  mit; 

2öüdjer,  roub,  geftolen  gut  ober  non  falfdjem  fpil, 

2Sie  bu  ba§  mit  mürben,  »erraten  gerounnen  rjaft, 

2Senrt  bu  mir  ie£  min  teil  oud)  baroon  erfd)ieffen  laft, 

So  bebarfftu  ba§  onber  nüt  roiber  g'geBen!  35 

23is  bu  gut  mennli  mit!  bu  magft  rool  mit  leben! 

•Vietteftu  uater,  müter,  all  frünb  unb  tier  angangen, 

Criftum  nerraten,  fin  reinifte  muter  gefangen: 

58id)t'§  unb  rüro  unb  gib  ein  pefcen  ober  3ed)en! 

Sft'§  beim  fdjon  minber,  id)  laf;  e3  ourf;  befdjedjen  40 

Unb  »ergib  bir  fünb,  fdjulb  unb  pin! 

Sft  ba§  nit  polbfelig  unb  fin? 

(So  roil  id)  bri  ober  fier  guibin  nen 

Unb  bir  gut  brief  unb  bipin  figel  gen. 

$ettift  bu  alle  bie  fünb  getan,  « 

Sie  menfdjlidjeS  rjirn  erfinnen  tan: 

So  bu  lift  an  beut  letften  enb, 

Sol  mau  bid)  abfoluieren  p'ljenb 

%üx  pin  unb  fdmlb  qroitt,  lebig  unb  loS 

Qu  traft  bi§  brief ö !    Süg,  ift  ba§  nit  grojj?  00 

9Bie  ergeigt  fidj  ber  papft  fo  miltigf'lidjen! 

(®a  —  ba  —  boS  rjief?  bem  rappen  mu§  ingftridjen!) 

S)ie  pürin  3 ^ l ia  Diafentutter  mit  ber  coftigen 

.■öüllcnbarten: 

Sii  [jin  ben  brief,  gib  mir  min  gelt! 

Wlan  roeift  bod)  ietj  in  aller  roelt, 

35afi  blieben;  unb  fdjelmenroerf  ift, 

^ tot  betrug  unb  tüfelcdift, 

35armit  ir  ablaftfrcmer  öerfüeren 

Unb  baf?  ir  aß  nodj  fo  tür  bntm  fdmniercn. 

S5u  bift  vor  oudj  einmal  bar  t'ummen 

Unb  (jaft  mir  oier  guibin  abgnutnmen  eo 

81.  larene,  »ierjefintägtgeS,  fiuaberiene,  oierjigtägigeS  gfaften.  —  34.  er» 
jchicjfcn,  non  9hi$en  fei«,  julommen.  —  87.  angangen,  angeben,  anfallen,  SBöfeö 
tium.  —  vct.H-,  (leine  37tUnje  ber  Stabi  Sern  mit  beren  SSapoen,  fem  !ße$  (gieft  ein 
Etüä*  ober  iclm  ^etjen).  —  43.  neu  —  nehmen.  —  17.  lift  =  Regft.  —  58.  unb 
roenn  ibr  .... 


IlihoIau5  ßtarnul,  Der  Äblnljhrämcr.  15 

Um  bifen  fufen  falfdjen  brief: 

Se§  xd)  bamadj  nit  rüeroig  fd)lief, 

So  id)  uernam,  es  roär  ein  falfdjer  tutf, 

Gin  ganj  roiebercriftüd)  fd)elmenftud. 
65       Srum  gib  mir  min  gelt  flur  unb  gfdjrotnb, 

Ober  es  foftet  bid)  bin  grinb! 

Sa  rtdjt  bid)  nad),  benn  e§  müjj  fin! 

9timm  bu  ben  brief  unb  fdjifj  brin! 

Jyvifi  ben  büd)ftaben,  figel  unb  atf§ 
ro      Unb  geb  bir  gott  ba§  tjettfd)  für  in  l)ats! 

Slnni  ©urorüffel: 

D  roolf,  id)  fenn  bid)  an  ber  ftimm, 

SSterool  bu  erjeigft  bid)  nit  grimm! 

2(ber  bu  bift  tt»oI  fünft  511  nerftan 

Unb  Ijetteftu  jec^en  fd)afsl)üt  an. 
75       Sag  an,  roo  Ijaftu  ba§  gelert, 

Safj  bu  mid)  in  ber  bidjt  fo  ()ert 

§aft  geftraft  um  brü  bare  pfunb, 

Um  bajj  id^ä  nit  oerljalten  funb, 

So  midj  ber  bud)b(aft  fo  Ijert  anftiefj, 
so      Safs  id;  in  ber  fi(d)en  ein  füqli  liejs? 

Sa3  t)aftu  mir  fo  fdjroer  unb  grofj  geadjt, 

Gin  fünb  in  ben  feigen  geift  bruo  gemadjt 

Unb  mir  brü  pfunb  barum  abgenummen, 

Sarburd)  id)  511  abfoluft  möa)t  fummen. 
sä       gji  bod)  nit  fünb  unb  roenn§  fdjon  roär 

Gin  fünb  in  gott,  uaft  fyert  unb  fdjroer, 

•So  fouft  man  bod)  nit  gott§  gnab  um  gelt, 

Unb  mär  fin  ai§  ml,  als  gra§  im  uelb; 

2Bie  SßetruS  fpradj  311m  Sitneon, 
90      Xx'örot  im  baö  fyettifd)  für  gü  ton. 

iDarunt  gib  nun  fjar  geidjroinb  unb  fdjneÖ  brü  pfunb, 

Su  tütfifdjer  roolf,  bu  plutiger  fyunb! 

^d)  mil  bir  fünft  bie  term  uon  rippen  roufen, 

Dbcr  bu  mufft  mir  unbers  ertrid)  entloufen! 


06.   grinb,  ^autausfajlag  auf  bem  Äopf,  f)icr :  fiopf  (bann  porrigo).  —  74.  5ed)eit 
=  ;e^n.  —  79.  buajblaft,  crepitus  ventris.  —  93.  term,  Gebärme. 


16  llikolauä  ßlanuel,  Der  Abla^kramer. 

33ertfdji  ©djüdjben&runnen: 

Bdjoro,  fdjon),  ©djabbenfecfel,  bift  aber  fort!  ^ 

£u  lieft  un§  bod)  erft  fern  ba§  gelt  abgnon 

Unb  mir  ein  gulbin  in  funberljeit 

Arilin,  baft  id;  mid)  ju  mim  raib  tjat  gleit, 

2)o  fie  in  ber  finbbette  fierjig  tag  mas  gelegen 

Unb  eb  mir§  ber  fifdjfjerr  erloubt  mit  fim  usjegen.         100 

2>as  r)aftn  mir  fo  groß  ingerebt 

2ll§  eb  id)  jod)  gott  »erraten  fjett. 

9Jt«  nit  bee  fegnens!  id)  begeren  jin  nüt! 

^r  Pfaffen  finb  forgflid)  unb  mutroillig  Kit, 

Unfer  fitd^fjerr  gefegnet  oern  eine  früe  cor  tag  us,         105 

©i  mad)t  im  ein  jungen  fun/ben  bradjt  man  im  ju  fmS. 

Teo  fegens  barf  min  reib  nüt,  mir  nit  ber  fatjen! 

Sos,  pfaff,  rat  id),  bu  roirft  un§  nttmen  me  färben! 

^dj  mit  min  gelt  roiber  uon  bir  l)an 

Dber  bir  bie  platten  unb  fopf  jerfdjlan!  110 

^a  unb  barnad;  fo  ridjt  bid),  ob  bu  metteft! 

Süg,  baf  bu  mir  fein  böfen  (jaffer  jetteft! 

Ter  bettler  Steffen  ©igenftern: 
2)u  fatfct)er  prouet,  o  topetbieb,  bift  bu  aber  im  lanb? 
<2o  ift  man  rool  ftdjer,  bafs  es  arm  tut  nit  gut  fjanb! 
©u  überrebft  aber  bie  lüt  mit  binem  liegen,  us 

©ie  müeffinb  grab  richtig  alle  in  (jimmet  fliegen. 
3>a  grab  fdmetl,  mie  ein  fü  in  ein  mitfenlodj! 
S)u  gibft  in'ö  glatt  in  munb  unb  fpotteft,  ja  lügft  bod) 
Unb  madjft,  bafi  man  bir  jndjer  treit, 
©rofj  tptfen  geltö  in'ö  bcd^  leit.  i*o 

sDcan  uergifft  unfer  armen  elenbcn  lüt 
23or  binem  groffen  gebredjt  unb  gibt  uns  nüt. 
2Btr  effen  fetten  ober  niemer  marme  foft 
Hub  tibenb  groffen  tjunger,  turft  unb  grimmen  froft: 
(So  bift  bu  voll  tag  unb  nadjt,  ja  alle  jit.  iȧ 

9iocr)  ift  ber  tüfel  in  bem  oerfludtfen  git, 
©af?  man  üdj  nit  erfüllen  tan, 

96.  fern,  «ergangenes  oaijr.  —  100.  usjegen  =  ber  Segen,  ben  bie  SBödmerin 
bei  ityvem  StUSgang  auö  bem  SBodjenbette  in  ber  flirre  empfängt.  8.  —  102.  jod),  fogar. 
—  108.  fa^en,  f)ölnien,  uerfpoiten.  —  r.'l  gebrecht,  Mufroanb,  ^rnc&t.  —  126.  git,  GSeij. 


tltkolaus  jMcunicl,  D£r  ^blafjkrümer.  1  / 

Öenfenb's  ben  glatten  Ijuren  an. 

3u  siKom  bt  ben  großen  pretaten 
130  2)a  fidjt  man  nil  loblidjer  taten! 

Sie  mulefel  finb  mit  famet  befCeit, 

Gin  efel  etroan  fo  nil  golb  antreit, 

Siben  goren,  gefrens  unb  gierb, 

Sas  man  u§  tütfdjen  (anben  fiert: 
135  tylan  ernerte  (junbert  monieren  mit, 

£enen  man  bod)  nit  ein  Ijaller  git, 

Unb  aber  üd;  buben  um  ein  fallen  brief. 

$>t)  bajj  üd)  ber  fped  m  bas  rjellifd)  für  trief! 

2ßie  befd)iffenb  ir  bie  armen  litt 
ho  SBiber  alles  bas,  bas  gott  oerbüt! 

©ott  roirt  nit  am  jungften  tag  erfragen, 

2öer  Ijab  51t  fant  Meters  münfter  tragen: 

2(ber  nad)  bm  roerfen  ber  barmljergiteit, 

S)aroon  tjat  uns  (Jriftuö  1  eiber  gefeit, 
115  ©a  rairi  er  fragen,  ob  man  fie  fyab  getan, 

®en  armen  nit  turft  nod)  inangel  gelan, 

Sie  naefenben  befteit,  bie  gefangnen  träft, 

Sn  fumma  brüeberlidj  liebe  ift  bas  gröft. 

SBoIan,  mir  armen  müeffenb  uns  tuden, 
»so  Unfer  früj  netnen  uf  unfern  rüden 

Unb  gott  lan  mit  uns  fin  raillen  füeren 

Db  ir  fdjon  Ijie  fein  crüij  nit  anrüeren, 

©0  finbenb  ir  bod)  bort  üroer  ftraf, 

S)te  ir  uerbienenb  an  gottes  fdjaf. 
155  2)u  Ijaft  uon  einem  dürfen  gefeit 

Unb  roie  bas  gelt  raerbe  angeleit, 

2ßiber  ben  felben  Bürgen  511  ftriten. 

2>d)  fad)  in  b,üt  in  bin  Ijerberg  riten, 

©r  tjat  öorrjin  eine  groffe  rounben, 
160  Gr  i)at  bin!  ftriten©  bid"  empfunben; 

3)u  magft  in  nodj  fru^Itdr)  aber  groingen, 

£>inad)t  am  bett  unber  bicr)  bringen! 

(Sin  brüft  genb  mild),  fin  Ijar  ift  lang. 

D  roolf,  bajj  bid;  ber  tob  angang! 

133.  jote,  rca§  5 ottig  ^erabftänat,   30tte/  üffaufdj.   —  gefren-3,   Jranfenroerl.  — 
159.  Corwin,  oorne.  —  161.  frutjticfi,  freuäroeis. 

Sa3  Srama  ber  Keformationsjeit.  '2 


18  ttikolaus  ^Manuel,  ©er  Äbtafjtuämer. 

33  e  r  i  f  d;  i  <5  d;  ü  d)  b  e  n  6 1  u  n  n  e  n : 

$faff,  pfaff,  fürfjer  mit  bem  gett,  gib  u§,  265 

Gb  bafj  id;  bir  ben  grinbsfopf  erlus! 

3Udjarbu§  Einberuft: 

D  fd;wig,  min  pur,  reb  gemad;,  idj  bin  niber! 

®a§  gelt  ba§  roirt  bir  numen  me  miber! 

©eben!  [in  nüt!  mag  nimmft  in  finn? 

Sfißeift  nit,  baf$  id;  ein  priefter  bin?  no 

2Bie  tarffiu  fo  frefen  mit  mir  bod;en? 

$ürroar,  gott  tat'S  nit  ungerod;en. 

2Sir  priefter  finb  gefalbet,  baZ  roeift  bu  mot, 

llnb  bajjj  man  un§  nit  mit  gmalt  angrifen  fcl! 

5ßur  93 e r t f cf; i  ©djüdjbenbrunnen: 

SBift  bu  gefalbet,  fo  brünnftu  beft  lieber  in  ber  £>etC!       175 

2)cn  norteil  rjaft  bu  bennodEjt  cor  mir,  min  lieber  gefeit! 

®od;  fo  bin  id;  bafj  gefalbet  benn  bu,  befl;alb: 

$n  groei  jaren  gum  [elften  mal  im  platerfalb! 

Unb  fad;e  id;  bid;  fd;on  oon  öl  red;t  gliffen, 

3$  fcfjlüeg  bid;,  bajs  bu  bid)  mbd;teft  befd)iffen!  iso 

2öenn  bu  mir  min  gelt  nit  metteft  gen, 

2)a  rourbiftu  f;üpfd;en  fdpimpf  fernen! 

Sinne  ©unmiffet  (mit  einer  groffen  feilen  : 

dlun  fdnoig,  bu  fd;anttid;er  r>alfd;er  pfaff! 

^rifdjemnul!  bu  femininer  rotjaff! 

3)u  mufft  un§  baS  gelt  miber  geben  iss- 

Ober  e§  foftet  bid)  bin  leben! 

9iid)t  bid)  barnad),  ergib  bid)  brin, 

Sßittu  nod;  I;ienad;t  lebcub  fin! 

3Uia  üftafentutter: 

Dd;  l;od;  ba§  müefft  uns  mol  erfrömen, 

SBötteft'S  bu  un§  erft  ab  ertrömen!  ioo 

$a,  menn  bu  balb  ab  ber  mett  mitt  ton, 

©0  fjilfen  id;  bir  frig  baroon, 

171.   bocfien,    podfictt,    prallen,    treten.   —    178.   platerfalß,   SBtatternfalfce.  — 
182.  v er  11  en,  üenielimeti. 


Nikolaus  jManucl,  Der  Äblapränur.  19 

3<fj  geigen  bir  ein  meifterftutf. 
3l\m  fdjroig  grab,  bajj  bid/s  ertrid)  fdjlud! 
i9r>     $dj  triff  bid),  bafs  bu  bie  ougen  oerferft 
Unb  fein  fallen  ablaft  niemerme  lerft! 

jCrine  gfüjftengel: 

Sdjfanb  in  nit,  fcr)Ianb  in  nit,  lanb  mid)  im  Surften! 

D  märe  im  baß  mul  nofler  roinfelraürften ! 

^d)  mufj  M)  ttmnber  von  im  fagen: 
200     @r  Fjet  mir  §rao  fronen  enttragen 

Slffein  barum,  bafj  id)  im  gebietet  r)an, 

S)af$  id)  mit  minem  fromen  eltcr)en  man 

2(n  einem  nafttag  tet,  bafj  man  enent'em  bad)  tut. 

3)o  trörot  er  mir  be§  t)eüifd;en  für§  flammen  unb  glüt 
805     Unb  mad)t  mid)  cersmiflet  unb  fo  gar  erfdjredt, 

^3i§  bajj  er  mir  fin  romfdjen  abla$  entedt, 

2)af;  id)  im  $roo  goltfronen  gab; 

Unb  nam  mir  benn  ein  fart  oudj  ah, 

S)i  fyat  id)  nerljeiffen  gün  Siben  eierjen, 
210     ©a  tet  ber  tüfel  besmal§  oud)  ml  jeidjen. 

üftun  mit  min  gelt  oud)  raiber  Ijan 

Unb  föt  ber  fjeip  tonner  brin  fdjlcm! 

5Run  fäg  flur  ja  ober  nein,  roebers  bu  mit, 

$a  unb  ridjt  oud)  barnadj,  id^  fdjenf  bir 's  nit! 

Jiidjarbuö  Einberuft,  ablafjfremer: 
215     ^d)  Bat  üd)  redjt,  ba  laffenb  mid)  bi  bliben! 

3öa§  roenb  ir  fo  od  böfer  raorten  3'triben? 

$u  9tom  fit)  id)  in  guten  gerieten, 

^r  roüffenb,  bajj  id;  oon  rjant  nit  fidjten. 

Qdj  büt  üd)  rec^t  ju  9tom,  ba  fummenb  f)tn, 
220     £0  id)  mit  für  unb  liedjt  gfeffen  bin! 

Srine  gil}6  enget: 

£af5  bid)  ber  tonner  fdjiefj  at§  atenlofen  pfaffen! 

2Ba3  r)ant  mir  armen  lüt  mit  bir  5«  dlom  311  fcr)affen? 

197.    bürften,    ftriegeln,    ä"t^tigen.    —     198.    mint  eirourft,     lirfremente.    — 
203.  snent,   jenfeite;   bei  33.   baju    folgenbe  Stellen:    „eins    spiles    si  da   begunden 
also   man  jensit  Rines   tuot;    er  kan   dir    doch  nit   geben  muth   \  wie  man  jensit 
des   wassers   thut.u  —  i'OS.   iart,   eine  gelobte  SßaÜ'fabrt.  —   210.   33gl.  Val.  Ansh. 
VI.  109  ff.  ($.  3.  1522).  53.  —  215.  redit  bieten  =  fitf)  jum  Jle&men  oon  9?ed)t  erbieten. 


20  Uiltolaus  Manuel,  Dur  Äbk^hrämrr. 

2)as  rourb  in  alle  rai§  unb  toeg  ein  fpil, 

2Bir  geraunnenb  oud)  eben  nnb  grab  al§  uil, 

21t§  bie  gan§,  bie  mit  bem  fud)§  fam  für  rcdjt  225 

£?or  bem  molf,  bem  t)unb  nnb  trem  ge*d)led)t. 

Pilatus  urteil  nnb  Cria§  brief 

9Snrb  bem,  ber  mit  bir  gan  9tom  lief. 

%<$)  fitjen  nit  fo  tür  in  bie  ürten. 

äßir  menb  bid)  mol  ein§  tod)3  nädjer  gürten!  230 

$Sa  ja,  pfaff,  ftdjftu'ö,  gott  geb,  bu  flüdjeft  ober  betteft, 

3)u  mufft  nnö  braten,  unb  roett  gott,  baf$  bu  e§  nit  getieft! 

2lnne  ©uro  ruf  fei: 

Sanb  midj  an  in  nnb  ftanb  ir  barneben! 
$dj  mil  im  ba§  übrig  usl)in  geben, 
Unb  tügenb  ir  §ü,  roie  id)  im  ftrelen!  235 

2Ber  mil  inerten,  id)  mit  im  nit  feien? 
£>d;  mit  im  frig  mit  ber  feilen  minien: 
@§  luft  mid)  bafj,  beim  effen  unb  trinten! 
Steffen  ©tgenftent,  bettter: 
2>a  —  ba  —  ba  —  ba  Jjerr,  6is>  gelobt,  gott  mit  mid)  redjen! 
$d)  pitt  üd)  aber,  baf$  ir  in  nit  balb  erftedjen.  2-10 

©d)tanb  in  fünft,  bafj  er  bennodjt  fnm  leb 
Unb  bafj  er  alle  fmatter  oon  im  geb! 
Qdj  mil  üd;  munber  tum  im  fagen. 
Man  föt  in  langeft  3'  tot  r)an  gfd)lagen! 
or  rcüffenb  nit,  ma§  bie  bösmid)t  fdjelmenftud  tünb,      *« 
!yd)  fad),  bajj  er  311  9inffad)  fern  am  fanjel  ftunb, 
Sa  treib  er  munber  abentür  mit  liegen, 
^d)  badjt  ein  mil,  ber  fildjturn  fött  fid)  biegen, 
©od)  roenn  man  in  fragte  miter  benn  bim  eib, 
©0  feite  er  uilidjt  ben  reobten  befdjeib.  250 

Stred'enb  ben  böomidjt  an  einem  feil, 
©0  tjörenb  ir  fincr  tüd"  ein  teil! 

Sftidjarbuä  ^inbertift: 

£>d)  tun  üd)  allefamen  in  beö  papftä  ban, 

Unb  mürt  üd)  niemanb  uolier  unb  leoig  lan 

Tonn  ber  papft  ober  id)  allein  in  eigner  perfon-  -■>" 

229.  fihen,  fe^e  »tic§ ;  iirten,  SBirtfdjajtSreajnung,  3cci,'°-  —  -;ii-  'trelen,  Gummen. 
—  242.  bafj  er  alle  SJiere  vom  fid)  firerfc 


Nikolaus  ßlatutEl,  Der  äblagkrämcr.  21 

2)a  —  ha  —  nun  roerbenb  ir  uf  ein  r)üpfcr)e  filbe  fon! 
2Bie  ir  f>ie  fint,  6ebe  man  unb  roib, 
2o  gt6  idj  t>em  tüfel  feel  unb  üb! 

güia  -Rafentutter: 

^d)  fdnft  bir  uf  ein  ietltdjen  Ifagfwqan 
260     Unb  uf  bin  fallen  nibigen  bäpftlerban! 

%d)  geb  bir  nit  ein  6öfe  fnumne  gufen, 

^a  nit  ein  Iuq  ug  einer  grinben  rufen 

Um  bie  falfdjen  ablaü  unb  ban! 

SBefjatt  in  1"elb,  roüfdr)  bie  fdjü  bran! 
265     3Ba§  roänftu,  baj}  man  brnm  merb  geben? 

3Ron  fötdjjt  bid)  nit,  bu  ftid)ft  barneben. 

£ar,  bar,  mir  raenb  bid)  leren  gigen: 

Tu  mufft  fein  büebern  uerüfjroigen ! 

feax,  bar,  mir  roenb  ben  feiben  ftreden 
270     Ünb  mit  bem  feil  fin  gmerb  erfed'en! 

Sinne  ©urorüffet: 

%viid)  bran,  idj  roil  ben  bösroidjt  binben! 

£a  roirt  man  fin  fdjelmenj  finben; 

ßr  ift  in  büeberp  root  gefert  unb  burdjtriben. 

£u  mufft  bran,  bu  idjehn,  bu  Ijeft's  lang  gnug  getriben! 

%3itcfiarbuG  Einberuft: 
275     ßrbarm  fin  gott  nater,  bapft  unb  all  farbinäC 

%d)  r)an  leiber  mit,  mit  gesoffen  fei. 

2Rir  felenb  ie£  bebe,  ber  ablaj*  unb  ban, 

Taruf  idi  midj  bid  frefenlid)en  §ab  nerton. 

■Wut  gonb  bennen,  ir  roiber,  unb  lonb  mief)  an  not, 
280     ^d)  meren  mid)  fünft  unb  fd)(an  etman  eine  3'  tob! 

2 r  i  n  e  |v  i  [  3 1>  e  n  g  e  I : 

Diüt  benn!  Tran,  mir  roenb  im  ^roadjen! 

22er  bid),  ber  tob  ber  roil  bir  nadjen! 
Sie  namenb  in  gemeinlicf)  unb  fcfjlugenb  in  }ü  ber  erben  mit  feilen,  fünften, - 
jcfjitren;  unb  ein  alt  6ög  nrib  lüff  barju  mit  einer  roftigen  alten  fjaltenfrarten, 
unb  6unbenb  im  fjenb  unb  füejj,  uigenb  in  an  einem  feit  fjod)  uf  in  alter  roiö, 
form  unb  geitatt,  rote  man  ein  mörber  jtreeft,  lue  er  iprad),  er  roett  oergedjen. 

•250.  filoe,  .ßircfitrjeil}. —  261.  guie,  Stecfnabet.  —  2G2.  rufe,  Setorf,  2tu-S;ar.  — 
269.  feifi,  3la3  (Sa^impfroort).  —  270.  erfeefert,  erproben.  —  27t'.  bennen,' oon 
bannen,  wie  231  benn.  —   281.  jroaajen,  ;roacfen.  —  JJacft  2S2.  oergeetjen,  geftetjen. 


22  itikolaua  ^Manuel,  Der  Äblagkrämer. 

gütet  SRafentutter: 

9hm  fing,  fing,  öögele  fing,  pfif  uf  ein  lieb! 

äßie  gfallenb  bir  nun  bie  wiber,  wenn  bift  mieb? 

getieft  bu  midj  unb  anber  unbefd)iffen  gelan,  285 

©o  mödjteft  bu  wol  ie^  f)ieniben  fin  rüemig  (tan! 

S)u  löfteft  u§  einem  furg  brü  pfunb, 

£)e§  fjang  mir  ieijunb  oudj  ha  ein  ftunb! 

§ätt  i&)  erft  ba§  anber  oud)  bar^u  getan, 

2Ba3  müefft  i<fy  bir  um  ben  breef  geben  Ijan!  290 

SRidEjarbu»  Einberuft  (fd)rei  httj: 

Sanb  mid)  ab^in,  id)  wil  atte§  ba3  fagen, 
£>a3  id)  tan  l)ab  in  allen  minen  tagen! 

(Sie  lieffenb  in  t)era6  unb  faffenb  rittgSroiö  um  in  fyer,  fragten*»  in,  mai 
fie  anfaßt  unb  er  antumrt,  uerjad)  eins  naa)  bem  anbern. 

2(nne  ©urorüffel: 

.  $fif  uf,  pürli,  feg  an,  wie  tft  e3  gangen? 
Unb  fag  bie  warljeit,  benn  bu  bift  gefangen! 
Ober  man  wirt  bid»  wiber  ufljin  fyenfen,  295 

©0  tribftu  nod)  ein  wit  nil  guter  fdiwenfen. 

SR  i  tf)  a  r  b  u  5  ö  in  b  er  li  ft : 

SBolan,  fo  wil  id)'3  üdj  frig  grab  ugfyer  fagen! 

%d)  Ijan  ben  lüten  Ijie  gar  ml  güts  enttragen, 

SDeSglid)  in  tütfdjen  unb  welfdjen  lanben 

23in  idj  am  fanget  mendnnal  geftanben  300 

Unb  Ijab  nablen  unb  märli  gebiet, 

£>ie  alle  bal)in  warenb  geriet, 

5Dafj  man  ablafj  foufte,  ben  han  fdjüdjte, 

©er  feel  nad)  opfret  mit  ferjenlüdjte. 

2)a  fprad)  id;,  wie  id)  wüffte  ein  Ijeligen  man,  305 

£>em  GriftuS  felb  Ijett  fttnb  getan, 

2öie  grufamlid)  ba§  fegfür  brönt, 

Itnb  wie  ber  tüfel  burdj  fie  rönt 

Wät  glüegenben  fefflen  unb  gefrornen  gablen; 

,2öie  bie  feelen  fdjrigen,  laufen,  grinen,  jablen,  310 

9!ad;  i'92.  oerjactj,  geftemb. 


Nikolaus  Manuel,  ort  Ablafjkrämcr.  23 

2Bie  man  fte  uf  röften  pratet  unb  glüegr 

Uno  rote  man  fte  in  groffen  tefffcn  oerbrüegt, 

3Bie  fie  ber  tüfel  rebret,  fierteilt  unb  fienft, 

2)emnad)  fpteffet,  föpft,  rebret,  brönt,  ertrentt. 
315     Unb  madjt  baö  attä  fo  grufam  unb  gtojj, 

2)a§  inen  ber  fdjroeifj  nor  angft  usffon, 

®ie  föltdje  fablen  von  mir  f)orten. 

$d)  tet  e§  bar  mit  gar  ernftrjaften  roorten. 

Semnacf)  fo  fonb  id)  aber  erbenfen 
320     9Jiit  funberbaren  üften  unb  renfen, 

2öie  etltdt)  feelen  roürenb  erfdjinen: 

Xa  fiengenb  bie  lüt  erft  an  5C1  ginen 

ilnb  loi'en  fliffig,  roa§  id)  fett. 

Sie  manbent,  eö  mär  ein  marljeit: 

3o  roa§  eo  alls  erbaut  unb  erlogen 

lluö  alte  uö  toctor  paffengit  sögen. 

Senn  feit  id),  roie  bie  feel  r)ett  gerebt; 

2öenn  man  iren  uaft  6alb  Reifen  roett, 

2o  10t  man  bri  brifjgift  lefen  lan 
330     Unb  ade  tag  ju  bem  opfer  gan, 

Gin  bret,  map  min,  jroen  fdfjitting  bringen 

Unb  barmit  ju  bem  altar  fpringen; 

2>ri  fenen  folt  man  all  tag  brennen 

$u  fant  gacob,  3of  a$  oud§  rennen. 
335     SSon  bifem  allem  [jatt  id)  teil  unb  gemein. 

£odj  fo  bin  id)  oud)  ber  febig  ntt  allein: 

Unier  finb  oil  allenthalben  im  lanb, 

©te  föltd)  pratitf  mit  ben  pfaffen  lianD: 

9Sir  tribenb  ben  ftldjljerren  ba§  groilb  in  ba§  feil, 
340     Senn  babenb  mir  oon  allen  bingen  ben  Ijalben  teil: 

Sföeffen,  jarjit,  oigttg  unb  fölid)  gefpenft, 

2)a§  füüt  unb  mad)t  un§  gar  groffe  fetffe  roänftj 

Unb  roenn  id)  oon  feelen  iölidjs  feit, 

So  murbenb  puren  mtllig  bereit, 
345     Sen  feelen  511  Reifen  us  ber  pin, 

3)afj  inen  .Hein  gelt  \u  lieb  mod)t  fin. 


52-2.  guten  =  ba§  -Kaut  aufjperren.  —  329.  brijsgift,  ber  breißigfte  Jag  nadj  ber 
iteercigung,  an  meinem  bie  britte  Seelenmefie  für  ben  33erftorbenen  ftattftnbek    8. 


24  llikoiaua  ^Hanucl,  Otr  ^bla^hrämer. 

2)emt  id;  fonb  s'  fin  falben  unb  inmaffen  puffen, 

iDajj  ben  puren  bie  ougen  redjt  Übertuffen. 

Unb  meint  tdj'3  benn  rool  in  ba§  folf  t)at  triben, 

§an  tdj  min  ougen  mit  jibelen  g'riben  350 

Unb  meinet  felb  oud;  nor  inen  elften, 

Siefj  trän  über  bie  bagfen  ah  falten. 

üfikntt  irf;  inen  fo  grufam  nom  tüfel  feit, 

2ßie  er  bie  armen  feeten  felb  reit, 

(Sie  fyedjtet,  fjatfet,  frajj  unb  bei}],  355 

3>erjd)tudt  unb  barnad)  roiber  fd)eif$, 

SBie  er  fie  nott  t)üt§mer  gtogfeni'pis  güfft 

Unb  fie  benn  erft  mit  fürinen  bellen  erfdjüfft: 

SBenn  fie  ba§  rjortent,  fo  roaö  roi6  unb  man 

©rfdjroden,  fie  müdjtcnb  ftd;  b'trustet  rjan.  3tjo 

£a3  gab  fped  in  bie  rüeben,  fo  tut  td;  mott.  — 

9tun  l)an  idj'ä  attsfamen  gfeit,  famer  gott! 

33evtfd)i  Sdjüdjtenbrunnen: 
Xu  mufft  ba|3  bran,  mir  finb  nod)  nienen  am  enb! 
<2ag  an,  roie  ir  mit  üfren  mibren  tju§  Ijenb! 
3)a§  mufftu  fegen,  ober  brau  entsorgen,  365 

Cber  mir  ftredenb  bid;  bi§  morn  am  morgen! 

iH  t  cfj  a  r  b  u  ö  !g  i  n  b  er  Ii  ft : 

^d)  r)an  ben  raibren  nüt  übel§  tan. 

$dj  ford;t  allroeg,  fie  feiten'*  bem  man, 

£>d)  bin  ganj  front  unb  unfdjulbig  am  felben  enb. 

«Stredenb  mid)  unb  tötenb  mttf),  tunb  mir,  roie  ir  menb!  370 

2(gneö  9t 1 6 b e it p f e f f c v : 

3ienb  ben  loolf  uf  am  feil! 

®a§  ift  nit  ber  t)alb  teil 

35er  fdjetmeri),  bie  er  fjett  tan, 

Unb  fjcnf'enb  im  grojj  ftein  oud)  au! 

Xa  merbenb  ir  merflid)  poffen  ueritcn,  375 

3Ba§  er  un§  borfnnoten  ju  6üfj  tjott  gen. 

Sie  jugenb  in  roiber  uf  unb  banüenb  im  ftein  an,  bxi  ex  idirent,   man 
jött  in  obfiov  [an,  er  roött  unter  oergedjen.     Sie  fafctenb  in  roiber  uf 

ein  ftut  unb  toften  im  alle. 


ttikolaua  ifflamtcl,  ©er  Äbla£krämer.  25 

ÜKicf)arbu3  §inberlift: 

2tcf)  gott,  arf)  gott,  mär  id)  tot,  bafj  gott  luett! 

$>cfj  l)an  bie  pürinen  bief  überrebt 

$n  ber  bicfjt  mit  glatten  morten, 
3so     3)a§  raerfid)  ir  man  nit  fjorten, 

%d)  gab  abtajj  unb  fjette  be§  gute  brief: 

Söetdje  from  ein  nadjt  frünttid)  bi  mir  fcfjtief, 

Sie  fjeite  abtafj  für  fcfjulb  unb  pin; 

©oef)  fött  eö  treffentief;  fjeimüdj  fin. 
S85     Jjjct)  f)an  oudj  wot  ein  fjüpfdje  pürin  überrebt, 

SDafj  fie  bie  büfj  non  ftunb  an  in  ber  fücfjen  tet. 

2Benn  mir  eine  raol  gefiel  barjü, 

©ie  fjiefj  id)  bicfjten  am  morgen  uaft  frü: 

^jdf)  fjette  nit  ber  mit  im  tag. 
300     3Ba§  roenb  ir,  bajj  tdf)  üdt)  me  fag? 

STüdjife  Ätöftüdjle: 
©u  fcif)elm,  feg  an,  bajj  biet)  gott  müf}  plagen, 
3Ba§  f)eftu  für  tjettüm  umfjer  tragen? 

jRic^arbn§  Einberuft: 

l^d)  bin  einmal  §ü  einem  gaffen  fummen, 

S)o  f)an  icf)  ein  fjanb  uon  eim  bieben  gnummen 
395     Unb  üon  eim  rab  ein  mörberfufj  gebrochen 

Unb  ijab  benn  fin  gu  ben  tüten  gefprocfjen, 

@§  fi  fant  Jörgen  ober  fant  Helenen, 

$et$  non  fant  (friftinen,  benn  üon  fant  freuen 

Unb  ie  barnaef)  e§  midf)  lüftet  unb  anfam, 
400     ©arburef)  idt)  benn  grofs  geft  unb  uit  gütä  innam. 

I^dj  borft  raol  u§  eim  rofjbein  löfen, 

Qct)  mocf)t'g  ein§  manetö  nit  oertöfen 

9)iit  miner  f)üren,  roffen  unb  fnecf)t. 

@§  gloubt'S  fein  mönfefj  uf  ertrtdf)  redjt, 
405     Sßa§  fjeimfid)  in  ber  btdtjt  roirt  gennmnen: 

9Jlir  ift  fein  roib  gar  feiten  entrunnen, 

(Sie  gab  mir  gelt,  baS  modfjt  nit  feien, 

3>dj  tjiefj  fie  bem  man  rebfieb  fteten. 

392.  (jeltutn,    Saframent,   Heiligtum,    Reliquie.    —   308.  grenen,   SSeronifa.    — 
402.  oertöfen,  »erpraffen. 


26  Nikolaus  föanuel,  Der  Äblafjferamcr. 

2ßo  mir  im  lanb  fd;lad;enb  bas  leger, 

©o  mar  ber  gmein  sedjen  mal  roeger,  *io 

9Jlan  leite  ein  tett  unb  ftür  uf  bie  tut. 

9cod;  Mtbt  ber  lanbfdjab  fjeimlicf),  man  fpürt  e§  nüt: 

©enn  ieberman  fd;ruigt,  ba|5  er  nit  feit, 

2Saö  man  im  ba  in  ber  bid)t  ufteit. 

©a§  tft  atte§,  ba§  id;  l;ab  getan:  «s 

3>d;  bitt,  ir  roettenb  ein  bnüegen  t;an! 

.vwftgart  Huttetpfeffer: 
(So  müjj  bafj  biffen,  min  ablajjgieffer! 
^unfer  lügefdjniber,  brief Ufd;ieff er ! 
©u  l;aft  nod;  nüt  t>on  fielen  gfeit: 

©a3  ift  ein  gmerb,  ber  oud;  Ott  uötreit.  120 

^r  t)anb  grofs  ermel  unb  mit  mündjsfappen, 
3>r  bieböböSnndjt  ftelenb  mie  bie  rappen! 

')( i  cl)  a r b u  §  § i n b  e r  li  ft : 
2Ba§  borft  id)  ftelenö,  mir  roarb  fünft  gnug, 
©a§  man  mir  gern  gab  unb  juf)cr  trug, 
©a£  id;  feine  fteleno  bebörfen  Ijan;  4*5 

216er  ba§  f)an  id)  mol  etroan  tan, 
2öenn  id;  eim  ridjen  —  ft  nnb  ober  man  — 
2fm  morgen  etraan  bidjt  gehöret  fyan, 
©er  mir  nit  nad;  mim  mitten  gab, 
So  fdjneib  id)  im  ben  fecfel  ab.  «o 

©ie  bad;tenb  niemerme  baran, 
©afj  id;  ben  biebftal  I;ette  ton. 

Stbetljeib  Stifelljüne: 
Seg  an,  ums  (jat  aber  ba§  mögen  ertragen, 
©af5  bu  für  alle  ftrafen,  fied)tagen  unb  plagen 
£>aft  bie  lüt  gebet  unb  funbere  fegen  gelerf'  485 

©a  möd)te  fttf;  ein  rittet  mit  I;an  entert 

SR  i  d)  a  t  b  u  §  £  inber  li  ft : 
äöer  mott  ben  plunber  allen  erhellen, 
üBon  roort  ju  roort  in  ein  orbnung  [teilen? 

410.  roeger,  Somp   ju  «täfle,  Dorteiläaft:  :?a  wäre  c5  für  bie  Semeinbe   {einmal 
Beffer.  —  411.  teil,  Sott. 


tlifcolaus  j&anuel,  Der  Abla(?hrämer.  2  7 

63  ift  fein  preften  fo  feltfam  nit, 
«0     SBenn  man  un§  mimen  etwas  gelts  brum  git, 

3Bir  fönnenb  im  lagen,  waä  feigen  b u fj  e§  ift: 

Sar^ü  finbenb  mir  rool  ljunbertmal  tufent  lift. 

2Bir  gefegnenb  raaffer,  pier,  mild;,  min, 

Sie  fönb  gut  für  alle  preften  fin, 
445     ^Küben,  eiffen,  brüdj,  fei  ougen,  lüs  unb  grinb, 

So  lerenb  mir  fegen,  bie  gut  barfür  finb; 

Senn  bannenb  mir  bie  roürm  us  bem  ertvtcr)  gefdjnunb, 

Sie  fliegen  us  ben  erpfen  unb  roorinn  fie  finb, 

Sie  grüenen  fticfiling,  fo  bie  reben  serftedjenb. 
450     Sas  gelt  us  ben  fecflen,  bafj  fie  nit  jerbredjent»! 

Sas  feI6  ift  §mar  bie  beroerteft  fünft 

Unb  benn  ml  anber§  gögelroerf  fünft , 

©ringt  eben  als  oil,  min  lieben  Kit, 

2((s  menn  einer  fem  unb  bredjt  uns  nüt, 
455     Senn  baß  e§  gelt  bringt  unb  oil  ertreit. 

3lvm  Ijan  id)  üd/s  roerlidj  attä  gefeit. 

Sod)  nodi  eins  falt  mir  oud)  in  fin: 

So  id)  311  SSänftetten  geroefen  bin, 

Sa  ban  id;  bjöm  oon  eim  fdjifjlnts'  genummen 
460     Xlnö  fpradj,  es  mär  oon  ^erufalem  fummen 

Unb  mär  GriftuS  brinnen  gelegen. 

Sarmit  gab  id)  ben  puren  ben  fegen, 

Unb  gab'ö  ben  puren  oud)  511  foufen; 

Sie  roottenb  einanbren  brum  roufeu. 

23 e r 1 1  d) i  Sdjüdjben&runnen: 
465     (2eg  an,  mas  rjalteftu  aber  uf  ablan,  ban  unb  bas? 

Ses  gib  uns  ein  lütring,  bii  roeift'ä  barum,  berid)t  uns  bas, 
Sarmit  mit  us  bem  munber  fummen! 
^r  Ijenb  uns  groß  gelt  brum  abgnummen. 

Jtidjarbuö  Einberuft: 
!^d;  ()an  ücb/s  oaft  oorljin  gefeit: 
4to     6s  ift  ein  gmerb,  ber  gelt  ertreit, 
©unft  ift  es  nüt,  bas  fidfjt  man  rool, 

Saß  es  im  boöen  gar  nüt  fol. 

445.  rüben,  Diäuoe;  eiffe,  eiternbe3  Öefiömür.  —  449.  ftidjling,  fortft  ein  jjifdj 
t>ier  ein  Jnieft.   $.  —  472.  im  6 oben,  grünblid),  burd)au§,  in  SBirflitfjfeit. 


28  tlihoUuia  ßlamicl,  EUr  Ablaßhrämer. 

2)odj  ift  e§  u§,  e§  tit  am  tag, 

SDafs  gott  §gnab  niemanb  foufen  mag 

SlnberS,  benn  burd)  rüro  unb  leib.  475 

£>e§  gibt  alle  fd^rift  befdjeib. 

©ott  lafjt  üd)  bie  fünb  nadj  u§  genaben, 

2(tfein  u§  finer  güete,  an  allen  fdjaben; 

2)urdj  ba§  fterben  3>f)efu§  (Stift. 

Unfer  bing  ift  tüfel§  Stift,  «0 

2ßir  befcfyiffenb  leiber  ade  roett 

Um  baö  uerflüdjte  amedjtig  gelt: 

9JJid)  rjat  bid  gemunbret,  baf;  tr'3  nit  fdjmadtenb 

Unb  uns  all  §ü  fleinen  fe^en  §erf)adtenb. 

3üia  Dfafentutter: 
Söolan,  er  fjet  ber  erbfen  gnüg!  «5 

23egert  er  aber  me,  fo  lüg 
9cod)  um  ein  par  früroli,  bie  in  erftöiben: 
Gr  mirt  un§  fürl;in  nit  naft  me  ()te  töiben! 
Sßir  menb  ietj  über  ftn  tefdjen  gan 
Unb  unfer  geltli  miberum  Ijan,  490 

3)a§  er  uns  falfdjlid)  ab  ljat  genommen! 
2>e3  menb  mir  te£  alles  mieber  fommen! 
?Ü\d)t  bid;  barnad),  mo  bu  ein  Rätter  oerfdjleigft, 
Sanier  po£  ijür,  id)  ftid)  bid),  bafj  \>u  öl  feigft! 

2t  11  na  ©uro  ruf  fei: 
iDa§  menb  mir  tun,  warum  be§  nit?  495 

%xövo  bid;,  böömidjt,  bafi  man  bidj  nit 
9?odj  miter  ftraft  an  lib  unb  leben! 
Sodj  mirt  bir  nod)  ber  (on  brum  geben: 
Gin  oberfeit  mirt  bir  brum  Ionen. 
3Ran  fol  bin  oud)  nun  gar  nüt  fd)onen.  500 

31  g  n e '3  SR  i&benpf  ef  f e  e : 
£,d)  nuijj  te$  fedelmeiftcr  fin, 
3)arum,  bu  ufaff,  ergib  bid)  brin! 
^d)  mit  üd)  alX  erlief)  oernüegen 
Unb  mo(  besäten,  fan  idj'S  fliegen. 

482.  amed;tig,  ofynmädjtig.  —  4Ss.  töiben,  bbfe  maiMi. 


lltholcuis  fftanuel,  Der  Äblafthrfimcr.  29 

505     <Dodj  nem  ieberman  feI6  ba§  fin  barnon, 

2(tte§  ba§,  fo  er  im  benn  ab  rjat  gnon 

Hin  büfs  unb  brief,  ablaf,  unb  bau! 

£>r  fönb  gan3  nüt  bafjinben  lau! 
©ie  rtamenb  fin  gelt  unb  Öejaltenb  fid)  fet&  ie  eine,  uadj  beut  anbren, 

nngefid;t  finer  ougen.     Jptejnwfdjen  rebt  er  fin  fprud)  fjieniben. 

SUdjarbuö  Einberuft: 

©er  tüfel  fjet  mitfj  unber  bi  roiber  tragen! 
510     ©ie  fjenb  miefj  gerouft,  gftoffen,  treten,  geidjlagen , 

©eftrerft,  xd)  möchte  jerbrodjen  fin. 

3ft  in  ber  fetten  fölid)  pin, 

©inb  bie  tüfel  alö  bö§,  a(§  bife  roiber  gegen  mir, 

©o  ift  eö  pin  unb  grufem  gmig,  ba§   bebunft  mid)  fdjier! 
515     ^d)  gloub,  femenb  bi  roiber  an, 

©i  törftenb  ben  tüfel  f eiber  fdjlan. 

Sdj  bin  nun  grecr),  idj  tjan  min  teil: 

$ein  aplafs  trag  idj  niemer  feil! 

3lgne§  3tibbenpfeffer: 

3übe,  lieben  nadjpuren  unb  jürnenb  nüt! 

520     Sßtr  Ijenb  von  gottS  genaben  ein  gut  püt. 
$r  finb  noefj  me  ber  ablapremer, 
%d)  roeif?  nod)  ein  mündj,  roett  gott,  fem  er, 
2öir  roettenb  im  grab  mit  bem  ftrel  niffen! 
<Sd)on>,  ber  böSroidjt  fyet  in  b'fjofen  gfdjiffen! 

525     @r  ftinft  roie  ber  tüfel,  idj  mag  nümen  bleiben, 
©ang,  1er  ein  anber  fjantmerf,  benn  ablaf?  fdjriben! 

£r in e  gfüjbenget: 
%av  ()in,  far  {jin  unb  fyeb  »ergüt  uon  mir: 
Surft  bid)  bie  I)ut,  fo  fumm  nun  aber  fd)ier! 

Sinne  Surorüffel: 
^Begnügt  bid;  nit,  fo  fumm  morn  miöer, 
530     <Bo  3Ünben  mir  bir  aber  niber! 

öütgart  ßuttetpfeffer: 
%ax  f)in  in  alfer  tüfefen  namen, 
S)u  müeffeft  erbfinben  unb  erlernten! 

517.  gred),  fertig.  —  523.  ftrele,  Samiit;  niffen,  taufen. 


30  IHholous  .fttanucl,  Der  Äblaghtämcr. 

3ilia  Dcafentuttev: 
öeif?  bie  anbren  bin  gefeuert  ourfi  ton, 
Tic  un§  bao  unfer  fjenb  abgnon! 

Settier: 

33in  icf)  nit  tool  gerodjen,  fo  ift  gerft  müS!  535 

%d)  mein,  er  trag  nun  oudi  bebe,  put  unb  bxi^,. 

23  e  r  t  ]  a)  c  3  et)  ü  a)  b  e  n  6  r  it  n  n  e  n : 
2ßenn  eo  mtd;  ie  gelüftet  fjett, 
3)ajj  id)  audj  abtafj  feil  t)an  mett, 
©0  roär  e§  mir  bodi  iefc  erleibet, 
3o  ber  fo  jämerltdj  f>ie  abfdjeioet.  540 

Qilia  9cafentutter: 
"Tarn  lofenb,  eö  fdjitft  fttfj  eben  fin! 
2Btr  fyenb  nun  ieberman  grab  bae  fin, 
©0  ift  ber  ablafsböSrrjidjt  uertriben 
Unb  ift  nodi  ein  gelt  Iite  über  bliben: 
$d)  rat,  bafj  man'S  redjt  bem  pettler  geb,  S46 

SDafj  er  fidj  mit  betreib  unb  rool  leb. 

33  e  c  1 1  et)  i  2  ü)  ü  et)  b en 6  r  11  n  n  e  n : 
33iüidi  mem  füt  man's  fünft  gen? 
^d;  förebt  numen,  er  merb'G  nit  nen. 

Seftler: 

i^d)  nim'ö  an,  tuie  ber  betfi  bie  fnedjt. 

£err  gott,  bi§  gclopt,  baö  fumpt  mir  redjt!  550 

Bad)  ic  ein  man  uf  erb  beggltdi? 

ßrft  mas  id;  arm,  ieij  bin  id)  riet). 

9ßte  tmtnberbarlid)  ift  gott  ber  fjerr, 

£em  fige  emig  grojj  lob  unb  eer! 

2Bie  bat  er  mid;  an  minem  ftgcnb  gerodien! 

§Bü  tufenb  mal  bafj,  beim  tjett  id)  in  erftodien, 

£>af$  er  vor  mir  wäre  gelegen, 

ÜKit  einem  breiten  idmini.icröegen! 

l    5  _'  5. 


549.  belli,   ber  Snillif  oon  Jijon,   in  beffeti  Jienfie  bie   iMnucuorifdien  Seltner; 
tneebte  fleißig  liefen.    89.  in  ;leir\M\  ;.  teutfc$e3  SUtertum  26,  104. 


&c  parabell  vam  vortorn  ©>obii 

ün<e  am  m  $tfpe\etionnb  CfrrtffttcF  gcfanbclt 

tilya  ynnfoolt  bcs  «Drts/orbentltd5  na  bem 

gcyfHtferi  vorfianbt  famßt  aller  \>m* 

ftcnbidbeit  rtbgclacfre  /  Cbo 

rrq.  öatje  öes  tTlom* 
jeßwrtrlj. 

Hfl.  &.  rrrtj. 


>ftarf)büburig  be§  ütetblatteS  nad)  izm  einigen  bis  je$t  befannten  irjemplar  ber 
vyr$oglid)en  Sibliotfjef  in  2BoIfenbütteI. 


[Aib]  Zijd  beut  Sefer. 

33  egerfjtu  tf>o  wetten  gubt  berieft, 

D  rfafe  utl)  grifft  unb  nidjt  erbid)t, 

91  edjtfdjapen  boret)  ©D2>®  worbt  bewerbt, 

6  fjriftlidj  errjolben,  rool  vorder  bt; 

§  erliefen  grunbt,  wo  i;bt  tf>ogei)tf>r  s 

21  U  unjje  fattrf;eit  br,  ©02)®  ftewbt, 

9t  ndtidf  malt  falit$  utl)  GOT®  unb  gunft 

©  ord)  ߣ9t8©£U©  tjülpe,  avbei;bt,  fünft, 

5  tt)  gelooen  attemt,  unb  nidjt  bord;  wertf, 
©  üft  worbe  gelrendct  ©D2>@©  fterd,  w 
2B  ert  od'  normorpen  mannen  teer, 

2(  tt  6opt)iftcn,  wo  f$e  fomen  fjer; 

2  aetr)  äff  barumm  Dan  pauweftlitem  waf)n 

2)  u  mad)ft  bar  mit  oor  ©D$>£  nid;t  beftaen: 

$  nn  büffem  böte  werftu  unbermnfft!  15 

6  ü()  an  ©D3)3  worbt,  bat  fn  geprüft! 


5.  iuo  1;  bt  1 1)  0  3  e  t)  t  f; ,    rote  e8  juge&t    —  6.  bajj  unfere  Seligteit  Bei  (Sott  fteljt, 
auf  Öott  beruht.  —  9.  gelooen,  ©lauben.  —  13.  pautoeftttf  em,  päpftllcfiem. 


um 

33ürdjarbt  roalbtö  fangctcr 

tr)o  9tyga  pnn  Spfflanbt/  roünidjet  f>ei;I  alten 
unb  pebern,  ben  bitf)  bodjtin  norfompt! 

T^G  fonigflife  propljeta  Sanib  amm  enbe  bes  pfaßer§    pfal.  150. 

5  -^ fettet  mannigerten  ^nftrument  bes  3enbenipets,  barbordj 
men  ©obt  lanen,  benebpenn  unbe  groitmafert  madj,  up  bat  \)t 
barbord)  utl)brüde,  al3  pnn  epner  Summa,  be  grotfjeit  bes  genfteS, 
jjo  pnn  ofym  roas,  Unbe  bordj  fjobane  regtgtnge  be  anbern  poben, 
jjo  up  @obt  gelben,  od  alte  tofünfftige  dfjriften  ©obt  trjo  tonen 

10  erroeden  unb  tf)ot)erben  mödjte.  !Der  glijfen  od  ^autus  uns  oormanbt, 
fjeggenbe:  „Srebet  unber  matd  anber  van  pfahnen  unb  ©plje.  5. 
tomengen,  unb  gepftlid  leben,  finget  unbe  fpelet  bemm  rjernn  nnn 
proen  (jerten,  unbe  [egget  band  all  tpbt  oor  pberman  ©abe  bemm 
naber,  pnn  bcm  namen  unßes  rjernn  $eüt  (frjrifti."    Unb  ropber: 

iö  „@p  etb,en  efft  brinden,  efft  inat  gp  bob,n,  borjit  pbt  atfes  pmm 
namcn  unfles  rjernn  Qeüi  Sljrtfti"  3(ls  rootbe  f)e  feggen:  „S)e 
tonje  gt)  nadj  nmm  ulepicfje  unb  pnn  ber  funbigen  roerlot  ummebrpuen, 
motten  gp  etfjen,  brinden  unnb  anber  uttyroenbige  tjanbtgeber  tjebben, 
S50  Irotbet  bod)  01130,  bat  gp  mit  bem  rjerten,  od  mttrj  oen  utrj= 

20  roenbigen  libtmatfjen,  jjo  nete  pbt  mogfitf  nß,  puio  beropßen  a(ö 
Sljriften  unnb  bener  ®abes."  £arumm  roere  pbt  gubt  unnb 
Grjriftltd,  bat  ailz  mpnidjen,  be  fid  (Hjrifrtifes  namens  rljomen, 
mit  ber  idjript  ummegingen,  bat  atfe  fjanbtroerdstube  bp  ofjrem 
arbepbe,  be  Suer  fypnber  ber  plod),  be  Srepdjer  pnn  ber  fdjünen, 

25  be  otben  ronner  6«  bem  Sppnrooden,  be  fnnber  up  ber  ftraten 
nan  &aoe  unb  fpnem  roorbe  iungen,  ßeben,  unb  tradjteben,  S)e 

1.  fangeter,  Äannegiefjer.  —  8.  oljm,  i§m;  fjobane,  fo  befdiaffene,  folc^e.  — 
10.  t&otjeroen,  antreiben.  —  11.  malcf  anber,  einanber.  —  14.  rogber,  weiter 
O'agt  er).  —  15.  efft,  ober. —  17.  ummebrgobn,  umbertreiben. —  18.  l»anbtgeber, 

iftigung  mit  ber  §anb.  —  2i>.  libtmat^en,  0tiebma£en.  —  26.  peben,  jagten ; 
unb  barnacb  trotteten ,~  bafs  bie  . . . 

Jas  Srama  ber  Keformattons^eit.  3 


34-  ßurkarb  tUalbis,  ttcrlorrncr  S'oljn. 

fdjrifft   up  allerlei)  mpjje  getjanbelt  unnb   [2ftf]  tractert  mochte 

werben,  @fft  od  aljjo  borcf)  fjobane  utljtoenbige  tefen  be§  gloüeng 

be  gotloften  fid  bebenden  roolben,  ber  fjonfpiafe  nnb  gabeö  lefteringlje 

mcijiüger  mafeben.     3)e  rople  nu  be  affgoberpe  be§  faftetaoenbe3 

Dan  ben  Ijepben  angefangen,  ocf  bordj  be  laruenbregerS  tfjo  9tome  5 

perlifen  celebrert  roerbt,  unbe  bp  madjt  befyolben  unb  nad;  nidjt 

gentilid  uttj  unterm  nlepfdjlifen  ijerten  gcretfjen  mad)  werben,  be 

ftilfftigen    tom    geringften  po   mitlj   epnem  gepftlifen  oaftefauenbt 

normanbelen  modjten:  ©erljaluen  bewogen  Ijebbe  id  be   parabeft 

vamm  uorloren  fcone  Dorgenamen  mibe  up  übt  ßfjriftlidfte,  wo  10 

mp  moglid  roa§,  gefpeelt,  unbe  uor  ber  (Sljriftlifeii  gemepnte  aEfr)ir 

tfyo  9h)ga  utbgeledjt.     S)arumme  bibbe  id  bp,   leue  leper,  umme 

ßljriftlifer  leoe  mitten,  be  alle  bing!  pntf)  befte  upnijmbt,  mitt  bp 

nidjt  bewegen  latljen,  efft  id  gebadjte  parabett  nidjt  nv)a  ber  »ebere 

tupfte  gebübet,  fonber  etma§  befonberS  (^bat  pnn  ber  Ijiidjter  oljren  i& 

fel^am  flpngljet)  pnngetfjageii  i)ebbe,  batfj  bod;  ungetmpfelt  gnodjfam 

mit  fdjrifft  bemerbt,  roentlje  pbt  bp  minien  bagen  epn  gar  nele 

annber  werlbt  p§,  bann  bp  ben  tpben  DrigeniS,  Shtguftini,  Stmbrofij, 

Gljrpfoftomi,    Unbe   nu    be    2(ntidjriftifd)e    lafter    (melde  utfj  ber 

glpfuterfdje  bofjljeit  pn  be  werlbt  geftatfjen  unbe  gefwemmet  finbt)  20 

fyefftiger  unbe  ernftlid  tfjo  ftraffen  finbt,  be  bp  ber  oeber  tijben 

nidjt  fw  grülid  pnugereten  meren  unb  fjo  uimorfdjamet  apenbaer 

giengtjen,  mol  fjabbe  be  propfjeeie  2>auibi§,  ©faie,  ^(jeremie,  SDanieliS, 

$tem  (Hjrifti,  ^etri,  $auti,  unb  Slpocalipfiö  uorftaen,  ©30  nidjt 

be  ouerfroendlif'e  unfüefdjeit  ber  33abplonifdjen  Ijoren  tljo  9iomm  25 

unb  be  Stntidjriftifdje  tprannep  be§  oorftodeben  ^IjaraoniS,  fjo  [Stuf] 

merdlid   ouerljant  genamen,   unbe  be   begriplü'en   büfterniffe   mm 

©gppten  alfjo  bide  uor  unjje  ogen  gefamen  roeren     S)e  mpte  nu 

gabeS  morbt  blifft  pn  ewidjeit  unb  epn  gemepne  Ijeplfjame     ®fa.  40. 

arjebie  mebber  alle  lafter  unb  fünbe  min  gäbe  unS  gegeuen  pS,  30 

■ütoctl)  men  be  fidfftige  brufen  tegen  atte  frandtepbe,  unb  albermepft 

tegen  be,  fso  unS  atnm  mepften   anfidjtet  unb   bebbeiefid)  (jeltlj, 

9?amlid  be  troft  ber  merde,  barbordj  be  merlbt  to  (jonfprafe  unb 

lefteringlje  bee  blobeS  (Sfjrifti  uorfjapet  falidj  tfjo  werben,  ^avbcirdj 

bat    laruenangefidjte    to   9{omm    fid    pn    ben   tetnpel     2.  Seff.  2  35 

2.  efft  od  alfso,  ob  trielteidjt  baburd;.  —  7.  geretftcn  mad)  iccrben,  gerificu 
werben  tanu.  —  7f.be  fiilfftigen,  biefclbeit.  —  11.  utijgeledit,  aufgelegt.—  13.  leoe, 
Siebe.  —  I4f.  ber  oebere  ronfje,  ber  S3äter  SBeife.  —  IG.  onngctliagcn,  t)inein= 
gejogen.  —  17.  roentlje,  ba  ja.  —  30.  arjebie,  2lrjnei.  —  32.  bebberefid),  lett« 
lägerig.  —  31.  uorfjapet,  ^offt. 


ßurkarb  tfalbis ,  tkdornur  Soljn.  35 

gabeS  (bat  p§  pnn  bat   fyerte  ber  mpnidjen,   [30  mit  bem  btobe 

^fyefu  gefofft  jtnbt)  gefettet  fjefft,  5De  gan£e  roerlbt  mit  getjftlofjen 

gepftlifen  öoerfdjübbet  unb  uorfütfet!     Jrumm  füfj  pnn  be  [grifft 

unb  mertfe,  efft  ficf  be  bpnge  ntdjt  aljjo  bp  unwert  bagen  oorlopen. 

5  iJ5e  Sonne  ber  geredjtidjeit  jj§  miß  mebber  upgegan,  unb  bat  toort 

gabeö  ps  etfjlife  par  mebberumme  geprcbiget:  2je  roetfen  ficf  auerS 

nid)t  lüpjjen  latfjen,  -Ototf)  men  etfjlifer  matten  (beimaßt  mit  ber 

fdjrifft)  bord)  Scompen  an  {je  taften,  ß'fft  be  neratio  epn  oorftanbt 

ofyrem  geljor  geoen  roolbe,  unb  pn  oljr  t)erte  grppen,  ficf     Gfa.  28 

10  van  ofjren  bojjen  roegen  beferenn.     ©ot,  be  medjtid)  ps>,  utf)  ben 

ftepnen  fpnber  2(bra()e  tfjo  ermecfen,   geoe  ofyn,  als  (je    matfi.  3. 

pn  ^fjeremia  gelaoet  fjefft,  epn  fyerte,  ofjn  tijo  erfennen,    gere.  -24 

unbe  fdiaffe,  bat  bat  bloeb  fpnes  lenen  jjofynS  Qefu 

Gfjrifti  unßers  (jeplanbö  an  o(m  nid;t 

i5  möge  oorlaren  roerben!    2(men. 

£f)o  9ipga  pnn  Spfflanbt. 

:IK.  S>.  rruij. 


8.  Scompen  tootjl  oon  scomna,  Stidjelei. 


£)e  SSörrßefc-e, 


u 


£) 


äCcior: 

$aber,  ©CSS  oan  Ijemmelrncf, 
3CRen  ftnbt  «o  nergen  brm  gelpcf  pfal.  86. 

Qnn  tjemmel,  I;etl,  nod^  up  bei*  erbt! 

S)u  bift  aKerm  ber  etjren  merbt, 
£e  bn,  o  ©D2)3:,  gebortt)  affeunn 

Unb  nnn  breüolbidjeit  gemermn  ©fa.  42. 

9Jtit  bnnem  jjone  ^GSU  C£9t3S:l,  pfal.  114. 

£e  vor  unjj  mijnfcr)  gedorn  ift:  8uc.  2. 

©e  brübbe  perfon,  be  £3S23®@  ©@8<5£, 

3)e  unjj  t(jom  iröfter  albermenft  3oan.  14 

33cm  bn,  o  uaber,  i;e  beftnmbt 

Unb  unfj  alte  tnbt  tr)o  bjülpe  lumpt 
£>nn  allen  neben,  fto  ron  nbi  begerenn, 

9tt§  tu»  utf)  bnnem  roorbe  lerenn  — 
15  2So  bu  be  roerlbt  van  anbegnnn  (Senn,  l. 

©efdfjdpen  fjeffft ,  unb  roat  barnnn  2lpoc.  10 

Senet  unb  rß,  all  (Jreatuer, 

Gnn  njjHd  bingf  nun  fnner  figucr, 
Sdö  men  amm  fjentmel  bedjlicf  hiebt, 
20  2Bo  bat  fnn  ummfrenfs  groit  unb  ronbt 

©efcnret  ö§  mit  ©onn  unb  93taenn , 

©art&iffdjen  oele  ber  Sternen  ftaenn, 
©arnan  fiunbt  regen,  Jnelj  unb  ronnbt:  pjal.  146 

Sitten  be  r)tr  up  erben  ftnbt,  Stcta.  14 

25  £e  Sonn  bco  bageä  gnfft  ben  itfnmn,  pfal.  103. 

3)e  93iacn  bcö  natfjtö  bentf)  od  bat  fnim:     pfol.  135. 

2.  bi;n  getpef,  betnesgletchen.  —  14.  lerenn,  fernen.  —  15.  roo,  n>ie.  —  18.  JjfcHcf, 
jegliches.  —  20.  wo  bot,  wie  baj;,  nämtid)  nüe.  —  22.  bartutf  fäjen,  baäroif^en.  — 
26.  bentf)  od  bat  fnnn,  ttjut  auo)  bas  'eine. 


ßurharö  ÜJaliis,  üerlorencr  i?olju.  37 

2fffen  beren,  be  fjir  up  erben  feuern!, 
-Öeßtu  %o  vek  tfjo  erfennen  geuenn, 
SDat  fte  bp  fernen  t)nrt  of)ren  mercfenn 
30  Unb  bord)  ofir  i'pnne  bat  feoent  ftercfenn; 

[4a]  Gpn  pßlicf  iocfit  be  ipmje  ümn,  pfol.  103. 

3U§  bu  or)m  rjeft  gegenen  pnn: 
SDe  oiffdje  pmm  matter  fopen  urp, 
Cfir  fjopen  pö  affepn  tfjo  Dp, 
35  Ta  fje  bpn  fjulpe  rcbben  beptf), 

SDat  ofjn  bat  roatfjer  oo  fepn  fepbt; 
Te  uögetf  pnn  ber  lucfjt  bon  fingljenn, 

£i)X  ftpmm  fyenup  tpo  bp  erflingljenn, 
)ti)0  of)n  bpn  fjanbi  ps  utfigeitrecft,  pfal  145. 

40  2;o  toerben  fje  mit  fp9f$e  erquecfet. 

0  ©D3M£,  roo  groit  po  biin  gefdfjefft,  pfal.  146. 

Tat  ad  bpn  fymbt  gemafet  fjefft : 
2ßo  immberficf  finbt  bpne  ucff 

5>nn  fjemmef,  erben  unb  pnn  Der  fjelf: 
«5  2fff  Creatur,  be  barpnn  finbt, 

Gfepn  unb  groet,  roo  men  üe  finbt, 
:Oiotf)en  alf  uor  bp  ofjr  fnee  bogenn  ^Sljtß.  2. 

Unb  bp  affepn  be  ere  ertfjogenn 
Unb  bp  befennen  cor  ben  ©CTT, 
50  3)e  ßobantr)  äff  gemafet  fjaet ! 

Je  mpnicpe  bpn  loff,  C   ©DS)£,  oc!  prrjßt, 

Temm  bu  fjeffft  groter  ©3i2t£   betopßt, 
Tann  anbem  dreaturn  att: 

Ten  ou  nfja  bemm  bötlifen  call, 
55  Tarpnn  imf}  äfbam  fjefft  geftoet,  6enn.  -2. 

i'orfoßet  fjefft,  0  ewige  6CTT, 
Torcp  g@©U3Jt  S£3ft3©$tt3R  bpnen  ßofm, 

%an  epner  magt  geboren  fcfjonn 
Unb  fomen  fier  tfio  unß  up  erbenn,  8uc.  2. 

so  Tat  fje  mocfjt  unße  brober  raerbenn, 


34  f)open,  hoffen.  —  35.  rebben,  retten.  —  36.  bo,  tfjue.  —  37.  ludjt, 
39.  tljo  of)n,  su  üjnen.  —  43.  cell,  Gefälle,  Crinfünfte,  bjer  üJlacfit. —  48.  ertiiogenn, 
erzeigen,  bezeugen.  —  49.  unb  bid)  als  Ben  ©Ott  anerfenneit. —  50.  fjobantf),  fot^ane-3, 
foIc^eS.  —  51.  loff,  2ob.  —  52.  groter,   größere.  —  5i.  nfja,   nadj.  —  55.  geftoet„ 
Seftoßen.  —  56.  oorlofjet,  er  (oft. 


38  ßurkarö  tüalüis,  üedorcncr  Soljn. 

£efft  I)e  geprebigt  bnn  IjtUige  roorbt 

$mm  nobifdjen  lanbt  an  manigem  ortt) 
(2§o  langte  bat  fime  ftunbe  rc>a§  famenn, 

4?efjt  fye  fnn  Grütje  up  fid  genomenn 
65  [4hJ  Unb  bat  gebregen  mitlj  gebult, 

2)arup  geledjt  att  unfjer  fdjulbt, 
§efft  jje  baran  genegelt  gar, 

—  IHIs  Paulus  unfj  beraubet  dar  —  Gotto.  2. 

Baratt  (je  iülffs  \fi  od  geftoroenn 
70  Unb  unfj  ben  jjermnel  2(230  erroornenn. 

ülenn  bufjent  punbt  Ijefft  (je  betaelt,  matt.  18. 

S)e  109  raernn  fdjulbid)  mannid)faelt. 
£>arna  be  fütfftc  3@©U©  ߣ3t3©£  mar.  ult 

ÜBamm  bobe  inebbernmm  erftanben  ift, 
75  ©en  I)etnmel  up  tljo  bn  gefarnn, 

9Jiit()  ficf  gefuerbt  ber  gefangen  fdjarnn, 
2ittet  mt  tr)o  bi)ner  redjtern  (janbt, 

|jefft  fnn  Stpofteln  utfygefanbt 
®at  ®mmmZ%m  tljo  lerenn, 
so  2ßo  ron  uns  fdjolben  tfyo  bn  ferenn, 

Wiit  regten  ©@2D33@9i  an  bn  cleuenn, 

<Bp  loolbeftu  unfj  ben  r)emme(  genen  Soan.  3. 

Unb  alles,  wat  bar  binnen  m, 

3nn  brmen  jjone  $©3U  6£5ft8©S 
85  IUI)  rcditcr  gnab  unb  nbel  gunft 

Dn  aü  unfje  tobont  roertf  unb  fünft. 

*  2)at  fjefft  ben  büüetl  ^eer  norfmabt, 
§efft  bolbe  erbadjt  ennen  anbern  rabt, 

SDordlj  funen  Ijaebt  unb  66fje  lift 
90  Unfj  I)er  gefant  ben  2(ntid)rift. 

©e  bradf  fierutf)  mit  roorben  groet, 

@nns  fold'en  02£^lr)i2  nun-  ntdjt  noetf), 

Gwnn  betern  med)  wölbe  f)e  unfj  ropfjenn: 
2ßn  moften  1111(5  an  werde  prpjjenri 


G2.  gobif<$en,  jttbiföen.  —  67.  fce,  fie,  bie  Scbutb.  —  73.  bc  fulffte,  bicfelöe.  — 
80.  wo,  nric.  —  81.  de ucuii,  f leben,  fehlten.  —  83.  bar  binnen,  barin.  —  S5.  nbel, 
eitel;  lebigticf)  au§  ©unft.  —  86.  tobont,  jutfiuenben,  nritbclfenben.  —  87.  norfmabt, 
oerbroifen.  —  89.  baebt,  §ajj.  —  91.  unjj  urnjjcn  an,  un§  grojj  bunten  mit. 


ßurkarb  lüalbts,  ttcrlorener  Soljn.  39 

95  Unb  ftormen  jjo  ben  bemmetf  rjoedj  — 

3Bo  roobl  f)e  ßobant  alles  loedj. 
[33a]  2>orbard)  un§  B°  &«t  regten  ftedj. 

@nn  i)$i\d)  'od)t  epn  ionbern  roedj:  Gfa.  53. 

3Bati|  em  erft  fam  nnn  fijnen  mubt/ 
100  2)at  buchte  ofm  tijo  ber  falidiett  gubt. 

£e  enne  tf)o  ben  folgen  rcp, 

Te  anber  ben  tb,o  Gfoftcr  lep, 
S)e  epne  letE)  ftd  be  Ijanbe  imeren, 
35e  anber  letf)  etmn  platten  idjernn, 
»03  $De  npmbt  fenn  gelbt  unb  gept  barffoit, 

Je  annber  brecht  epn  ipi^cn  fjoet, 
S)e  etrj  fenn  nlepid)  unb  brindt  fepn  nnm: 

!Jt3lid)en  besaget  be  mille  hm, 
Sebundet,  um  fafe  fn  gan|  i'Iidjt. 
ho  Jod)  i)Q  :;bt  altes  mnnfdjen  gbidjt. 

2)ar  fam  be  ^auroee  mit  fpner  rot 

Tu,  ^GiHiKlr,  Ü)o  tafter  unb  tt)o  ipot, 
9Jiit  Garbinatn  unb  ^omfdien  beoen 
$nn  ©ütfdje  lannbt  mit  afflats  brenen; 
us  §efft  uns  nan  bp,  D  gebt,  getrent, 

9Rit  inner  Sopbiitrp  norbtent, 
§efft  uns  nnn  icbanb  unb  tafter  gebracht 

Unfte  ropff  unb  fnnber  tr)o  rjuren  gemadt, 
§efft  uns  gebracht  oan  gubt  unb  efjr 
i-;o  Unnb  an  ber  fjeiH  oorrounbet  Ber, 

•^efft  uns  mit  fpnem  bann  getmungen 

Unb  mit  mad)t  pnn  be  r)etle  gebrungen, 
§efft  unns  gebraut  trjom  bobe  nam  tenen, 
93iit  tpff  unnb  jjel  ben  btbel  genenn. 
125  c  Jarumm  bi),  tQ&RSl,  £   fonpngf  groit, 

Sold  unnJ3  elenbe  fjart  norbrot: 
®u  rjeffft  bpn  r)i;[ge  roorbt  ertnedt, 
2)at  langte  tpbt  fjer  roaö  bebedt. 
9iu  bredt  rjernor  ber  Sonnen  glantj, 
iso  23pB:  un§  ^m  med;  ber  roarfjeit  ganij. 

96.  roo  rool,  roieroob,!,  obgleich.  —  97.  üed),  Steg.  —  103.  fmeren,  idjmieren; 
og[.  105. —  105.  geqt  barffoit,  geb,t  barfufj. —  109.  flid)t,  ridjtig. —  111.  9ßauit>  e§, 
$apft.  —  113.  freuen,  Sieben.  —  1 14.  afflats  breuen,  Slbtafibriefen. —  120.  peilt, 
Seele.  —  123.  oerbrofs  jolcb  imfer  Glenb  fejjr. 


40  fiarharfc  iüiklcis,  tterlorciur  i?o!jn. 

[5Bb]  £u  tiefst,  o  $err,  bijn  ootd  crlprt, 

2)at  bord)  ben  2(nttdjrtft  roaö  uorfort. 
S)u  rjejjt  bon  üotcE  uorroorpen  nid^t:  ©fai.  30. 

©eoenfolt  fdipnbt  ber  fonnett  Itcf)t. 
135  Unften  groten  fdjaben,  bepe  munben 

|)efjiu,  fyerr,  bordj  bpn  roorbt  oorbunben 
llnb  unfje  frandbjeit  [50  gefyeplt, 

2H3  be  propfyet  Gfaiaö  melbt. 
£>e  gefengfnuf}  oan  33abplon 
uo  -'oeff^tu  unjj  allen  upgebati 

Unb  mebber  pnn  binx  rndE  geforbt, 

Dcf  33abi;Ionen  gan§  tfjoftorbt; 
©je  9S  gefallen,  be  grote  ©tat,  Sere.  51- 

2>arpnn  be  robe  t)ore  fatt:  2tyo.  1-'.. 

115  9)cit  erntt  f'eld  ber  grülidjett 

§efft  jje  geftidjtet  morbt  unb  lepbt 
9Jttt  objrer  ganzen  betonten  rott, 

Setlj  fid  anbeben,  als  wer  f5e  gobt.  2.  Jeff.  -2. 

£e  Ijefft  SJjriftuS  geftagen  nebber. 
100  Dtir  ift  alfjo  oorgulben  mebber 

£ubbelt,  roat  j$e  tiefft  angeridjt  "Xv*t-  18. 

9JJit()  orjr  loggen  unb  gebtdjt. 
£>nn  ^eremia  ot)r  braumet  gobt:  ^tn-c.  51. 

23abplon  fd;at  roerben  ber  Iitbe  fpot; 
155  £>en  See!  unb  affgobe  mit  tie  ftan, 

dir  gebm  fdjal  uaften,  oljr  lanb  uorgann; 
SSele  braten  fdjotten  motten  bar, 

©trugen  unb  grimmiger  loumen  fdjar; 
©c  fonbe,  be  mp  mebber  gobt  rjebbcn  tjjan, 
ico  2ßtH  rje  taten  ooer  SSabnlonen  gan. 

URit^  Sfra^el  ^efft  gobt  gebnlt, 

üöabel  motl)  bregen  fpne  fdjult. 
SSan  jtntetn  trand  mill  ofjn  gobt  fdjenfen, 

5.1iit[)  etoigen  flaep  tbor  belle  fentfen. 
iGö  [53i);']  «i  ©p  Grjviften  att,  id  fegge  barumm: 

Saetfi  unjj  gobt  Ionen  mit  [übet  ftemm; 


134.   feocnfoü,  fiebemältig.   —   U6.   geftic&tet,  gegiftet  —   158.  brauroet, 
brofit.  —  155.  affgobe,  SIfcgötter.  —  ü'6.  gebro,  (Seoäube. 


ßurkarö  ÖJaltts,  üerlorener  Solju.  41 

Saetf)  unjj  ofnn  fmgfjen  mttlj  bem  mtmbe  JRo.  10. 

Unb  ofpt  benennen  utl)  Herten  grunbe, 
£at  (je  corf)ort  r>efft  unfje  clagen  $fal.  9. 

Ho  Unb  nu  pnn  bufjen  (atejten  bagen 

2ecf  unfjet  fafe  fjefft  angenomen, 

iDcitf)  faner  gnabe  t(jo  fyulpe  lomcn! 
Gfiriftuö  be  fyeptanbt,  unjje  (jere, 

^efft  lange  geitapen  up  buffem  mere:  matt.  4. 

it5  Oiit  iß  §e  roebber  upgeroafet,  2uc.  8. 

Unfee  ftormige  fjerte  [tut  getnafet! 

^  SBotben  gu  nu  innigen  unb  ftilfe  fon, 

2  30  iuo((en  nn)  puro  beroeren  fpn, 
9Bo  gobt  be  naber  pnn  eroidjeit 
180  ;£(jo  atfen  toben  ps  berepbt, 

2alidj  tf)o  mafen  uns  all  gemein ,  ©plje   2. 

3>ungf,  olt,  arm,  rpcfe,  groit  unb  clepn 

litt)  rechter  gnab  unb  nbel  gunft 
Cn  atf  lmfe  tfjobont  roercf  unb  fünft, 
is">  £ord)  lyefum  ßfjrij'ton  fpnen  $on, 

2)en  fje  uor  unf;  fjefft  boben  Ion. 
£e  mple  nu  gobtä  morbt  enridj  bltfft,  ©fa.  40. 

SBefln  rop  pbt  betupfen  mit  ber  fdjrifft, 
55at  ben  geftoppet  tuerbe  be  munbt, 
i9o  2)e  gobts  tuorbt  leftern  tfyo  aller  ftunbt, 

Unb  bat  mit  ber  parabett  boen, 

Sc  pnn  Suca  finben  befdjreuen  [tan 
2ln  bem  upfftetmben  utgebrucft:  8«cc.  15. 

S)e  mögen  gp  Ijören  unuorrucft, 
195  2)at  gp  pbt  beftebetf)  mögen  uoritan, 

2Sorup  bitfj  fpitt  fjir  ip  geban! 

[53ijb]  2>atna  ftunb  up  etjn  fp übt,  uovtüixbicjebe  bat  Geangeltem, 
alfo  fprecfenbe: 

öort   bat  Guangetion  %t\\\  Grjrifti.     Suce   am  upfftetmben 
ßapitrel. 

169.  oorfjort,  erhört.  —  170.  lateften,  fpäteften.  —  178.  6eiceren,  beiueifen.  — 
186.  boben  Ion,  töten  lafien.  —  ilJ5.  beftebett),  beno  befter.  —  196.  ft>  geban, 
abäielt. 


42  fiurkarb  Ulatbis,  Uniorener  Soljn. 

/C^sn  nu;nfd;e  (;abbe  ttoe  fjone,  unb  ber  gängefte  unber  o(;n 
^-'fprad  t(;om  »aber:  „©iff  mn,  naber,  bat  ber»I  ber  guber  bat 
nu;  gebort/'  unb  (>e  belebe  o(;n  bat  gubt,  unb  nid;t  lange  barna 
Sammelbe  be  nitngefte  f5o(;n  aüe§  t(;ofamenbe,  unb  tod;  ferne 
ooer  lanbt;  barfulneft  brad;te  (je  fpn  gubt  umme  mit  braffen.  5 
So  (;e  nu  a((e§  bat  fgne  nortert  (jabbe,  roarbt  enn  grote  büre 
ti)bt  ooer  bat  fulffige  gan^e  (anbt,  unb  (je  l)uff  an  t(;o  uorberoen. 
Xlnnb  (je  gind  (;en  unb  bebe  fid  tfjo  eunem  Sorger  i;nn  bem 
fuluen  lanbe,  be  fd;idebe  o(;n  up  fi;n  borpp,  be  Srapne  t()o  I;oben. 
Unb  ()e  begerbe  fnnen  buct'  to  füllen  mit  braoe ,  bat  be  fronne  10 
oreten,  unb  numanbt  gaff  bat  o(;m.  So  bad;te  (je  nnn  ftd  unb 
febe:  „$00  oele  badjlonre  fyefft  mpn  «aber,  be  bar  brobeö  genod; 
(;ebben,  unb  icf"  uorberoe  t;nn  ben  (;ung(;er.  $d  roil  nu;  upmafen 
unb  t(;o  mi;nem  uaber  gan,  unb  t(;o  oljm  feggen:  »Skber,  $>d 
l;cbbc  gcfünbiget  nn  ben  (;emme(  unb  uor  bi;,  unb  bin  nu  nidjt  15 
meljr  merbt,  bat  id  bnn  fjone  (;et;te,  male  nu;  a(§  epnen  oan 
bnnen  badjlonern.«"  Unb  (;e  mafebe  fid  up  unb  tarn  tfjo  fimem 
uaber.  So  (;e  ooer  nad)  fere  van  bar  ma§,  fad;  o(;n  fi;n  uaber, 
unb  bat  namerbe  o(;n,  unb  (ep  unb  nett  o()m  umme  fnnen  (;alfj, 
unb  füffebe  o(jn.  Se  fjofm  ooer  febe  t(;o  oljm:  „5>aber,  id"  f;ebbe  20 
gefünbiget  i;n  ben  (;emmel  unb  uor  bn,  $d  bin  uort  nid;t  mefyr 
roerbt,  bat  id  bi;n  fjone  l;ete."  2Iuer  be  uaber  febe  to  fnnen 
[33iij;'J  tnedjten:  „23renget  bat  befte  flepbt  (;er,  unrb  ienbt  oljm 
an,  unb  geuet  o(;m  et;n  ftngerlpn  an  fpne  (;anb  unb  fd;o  an  fpne 
uotl;c,  unb  brenget  ei;n  gemeftet  falff  (;er,  unb  flad;tet  bat,  Sätet  20 
un§  ct(;en  unnb  urolid  fi;n,  Sßente  büffe  nu;n  fjone  roae  boet 
unb  i;ö  mebber  leoenbid)  morben,  .v>e  mä§  uorloren  unb  «3  ge= 
funben  morben."  Unb  (Jonen  an  mebber  fro(;lid  t(;o  fnn.  Sluer 
be  olfte  fjon  roa§  up  bem  uelbe,  unb  als  I;e  (am  unb  na  bi; 
beme  ljuefce  ma§,  (;orbe  (;e  bat  gcfenge,  unb  ben  retjgen,  unb  30 
reip  t(;o  fid  ber  $ned;te  ein,  unb  fragebe  raat  bat  raer,  Se  aoer 
febe  o(;m:  „Si;n  brober  i;3  getauten,  unb  bon  uaber  I;efft  eim 
gemeftet  falff  geflad;tet,  bat  I;e  o(;n  mebber  gefunt  f;efft."  So 
warbt  (;e  tornid;  unb  molbe  nidjt  (;ennnn  gan.  So  gi;nd  um 
oaber  (;cnut(;  unb  bat  o(;n;  -£>e  antmorbe  aoer,  unb  febe  to  fimem  35 
uaber:  „Su(;e,  fo  ve(e  pare  bene  id  bi),  unb  I;ebbe  bi;n  gebot  nod; 
fei;n  mal  ouertrcben,  unb  bu  (;efft  nu;  nod;  fenn  mal  et;nen  bod 

10.  braoe,  S'rebevii. 


ßurkarb  tUalbis,  üerlorener  Sßljn.  43 

gegeoen,  bat  xd  mit  mimen  frunben  frelid  roere.  9cu  ouer  fomen 
p§  buffe  bun  jjofm-,  be  frm  gubt  oorftungen  fyefft  mit  bert  Ijoren, 
F)ef?tu  oijm  enn  gemeftet  falff  gefladfjtet."  £>e  aoer  febe  tr)o  orjm: 
„3Rt)n  fjone,  bu  bift  atte  tobt  b\)  my,  unb  alteo,  mat  mnn  ns, 
bat  p§  brm,  bu  fdjolbeft  aoer  frolicf  unb  gubs  mubs  fmt:  roentrje 
buffe  bnn  brober  roa§  boet,  unb  i)ö  mebber  teoenbicr)  geworben, 
r)e  roas  uorloren  unnb  ps  mebber  gefunben" 

2(ctor: 

f  SDütlj  9§  nu  bat  @3S2l^@@SS03fly 

3>at  ran  benden  tractern  fdjon: 
9ud)t  reyffen  tijo  Itdjtüerbidieit, 
200  23o  be  Sßauroeft  tfjo  3tome  bcijtf), 

[33tijb]  2(n  faftelaoenbcs  ipett  grot  foften  Ied)t, 

SDo  etme  laroe  be  anber  bred;t: 
(Senior  pultron  be  ribt  oor, 

SDiabonna  putana  fiept  min  ber  boer, 
205  Sftbalöus  up  f;e  bexfie  roarbt, 

£)ar  roerbt  fenn  lafter  nod)  fdjanbe  geipart, 
SDarmit  berapfen,  bat  ße  finbt 

3)e3  $am;  unb  ber  affgobe  fimbt. 
3Bi)  mitten  aoers  anberS  leren: 
210  ^nn  ßf)riftlifeu  fafen  GrjriftUd  beren. 

Unb  f'erbt  i;bt  unfj  tr)o  argem  nidjt, 
jÖat  unnfjer  Stifus  t;s  J30  ilidjt, 
9Jiit  iTerentio  gar  raenid;  ftmubt, 
3lad)  mit  ^lauto  ooerenn  fumbt, 
2i5  3)e  ranle  ijbt  xß  fepn  fabet  gebidjt, 

©onber  up  be  redjte  ruai)rf;eit  geriet. 
Sarumm  froijget  ftitt  unb  blioet  beftan: 
3Btj  mitten  be  fafe  {Jemen  an! 

§pr  roorbt  gejungen  be  Saoefangf: 
%lü  bibben  ran  ben  r)i(gen  genft  — 
mit  rtt)ff  ftemmen. 

Sarna  r)uff  ber  norforen  fjon  an  ben  erften  2(ctum  tfyo  bem  uofcfe. 

199.  r c tj f f e n ,  anreijen;  ttc^toerbic^eit,  Seic&rfertigfeit.  —  201.  jaftelaoenb, 
eigentlu§  ber  2J6enb  oor  ben  grofjen  gaften,  boä)  fpmmt  ber  9Jatne  allen  Sagen  non 
Sonnentag  cor  bis  £ienftag  nad)  ©ftomibj  su.  —  210.  beren,  fid)  benehmen. 


44  ßurkarö  ÖJalöts,  üerloruner  SSoijxt. 


2)e  erfte  Stctuö, 


2)e  oorforn  ©jon: 

220  f  2(d)  (eoen  fvunbe,  be  gij  f;tr  ftan, 

3|cf  btbbe,  nem6t  nnt  befie  an! 
[8a]  ^cf  motf)  t)iu  clagen  mim  gebred, 

Barnim  tjcf  fycbbe  lange  geftedt: 
SRnnen  oaber  mot()  gefjorfjam  fun, 
225  —  Format  nbt  bundt  im;  ntdjt  fim!  — 

SKoetlj  all  ge)"d)en,  mat  I)e  begert, 

^5§  üafert  ntd)t  erjnS  pennigä  werbt. 
©50  or)m  roe§  fumbt  i;nn  tynen  fnnn, 

@fft  id  allrewbe  t()o  bebbe  bin, 
230  9|a  fijnen  beger  moetrj  id  upftan, 

2Bar  rje  mt)  fenbt,  mit  ijlen  gan. 
9?u  lüttt  t)e  bütf;,  nu  gebüt  (je  bat, 

©ann  begehrt  t)e  gontfj,  id  roetf)  nicfjt  trat. 
2(((  fnedjte,  bat  ganjje  rjuejjgefimbe 
235  9Jlotf)  ficf  tt>o  redjten  toben  finben. 

Dfft  (je  roe§  gebiitr),  rjbt  fiaft  gefdjüt. 

©ar  felben  men  en  ladjert  fuebt: 
9Jiit()  furren,  murren  gent  (je  fjen; 

Sftemanbt  tan  bon  na  fgnem  fijnn. 
240  ©nebt  rje  ennen,  be  orölid  t)§, 

S)en  ftraffet  (je  tofjant,  bat  i)3  gettiHfj; 
9Jtit()  ernfte  moet  men  oor  orjm  [tan 

Unb  barff  nidjt  enn§  bat  muel  upboen 
8  im  ogen  o()m  all  blinder  werben, 
245  Tat  (jooet  (jenget  ofjm  na  bor  erben. 

£>e  fem  nidjt  gan  bau  bi)  bem  [taue, 

2>armit  rje  ftodet  na  bem  graoe 
Unb  tradjtet,  mo  (je  (iggen  will. 

2tju  (jooet  lje(t  (je  nummer  ftitt: 

221.  nembt  nnt  befte   an,   nefjmt  (,ba-:>,  toafi   irf)   [agen  miO)  sunt  bepen  auf.  — 
826.  n  100 1 1)  all  gei$en,  e8  mujj  al  1.  —  827.  Daten,  oft,  obg(ei$  e*  oft 

—   229.   wenn   id)   auci)   bereit  831.   mar,   rootyin.   —   888.   but$,    MA    — 

233.  aontl»,  jenc§.  —  836.  itaft,  [äjnett.  —  338.  furren,  ftnurren,  Brummen.  — 
841.  toljant,  jogleid).  —  843.  u  i  dj  t  egnS,  ntdjt  einmal.  —  844.  Mitteler,  Mintft.  — 
246.  69  bem  ft an e,  an  fem  Stabe.  —  847.  ftoefet,  füg  am  £tocfe  fortbewegt. 


ßiirharb  ÖMöis,  Ötrlortner  Soljn.  45 

250  5De  ogen  nroen,  um  nefje  brüpt. 

Sopt  roo(  Bo  feer,  ats  etjner  früpt 
Qbt  p§  norroar,  nacfj  als  men  fedjt: 

„ßijn  oftman  fpnbeffd)e  fpnne  brecht." 
93ele  feltjatner  fafen  (je  begpnbt, 
S55  ^e  r>or  mp  all  borfjeit  finbt, 

[8b]  Hnb  beut  oele  anbers,  als  mg  besagt: 

Sßorroar,  pbt  mp  gar  feer  beroagt. 
§e  menb,  pbt  fdjal  f>o  gaen  rjer  bor, 
2Hs  f)e  ficf  fjefft  genommen  nor. 
2co  ^cf  fjebbe  rool  lüfffs  fo  r>ele  gelerbt, 

Seberff  ntcr)t,  bat  f)e  mp  regert, 
Unb  bin  epn  pungfjer  ftolter  man, 
3)e  lief  rool  fulueö  ftraffen  fan. 
2o  fjebbe  icf  mp  epn  Iift  erbad)t, 
205  S)arup  mpn  oaber  gar  roenidj  tracfjt. 

3Jfrm  olften  broöer  roil  icf  fragen: 
3»cf  roetp,  ofpn  roertfj  be  fafe  besagen. 

£f)o  bem  olften  brober: 

•"  ©obt  grote  bn,  brober,  roar  fumpftn  fjer? 
2eggr}e  mp,  roatfj  roeßtu  npger  mefjr? 
-"  Saetr)  porn,  roatf)  t)ef3tu  forts  erfaren? 

DIfte  fofjn: 

©obt  banefe  bp,  brober,  nnb  motfj  bp  fparen 
23jo  ipnem  benfte  mit  äffen  nfptrj 

2>an  nu  an  roent  tfjo  fangfyer  tpbt! 
SSan  be§  nabers  rmejj  fnmm  icf  gegan, 
275  £ar  bu  mp  fegeft  uor  ber  boren  ftan: 

Sar  fjebbe  icf  gearbepbt  unb  utfjgeridjt, 

25es  icf  bem  naber  roas  oorplicfjt, 
Unnb  ad  bat  penne  uolfenbradjt, 

2Öat  fje  mp  tt)o  r)etfjen  fjaböe  gebacfjt, 
28o  Up  bat  icf  fjebbe  fpn  roiin  unb  gunft. 

tipen,  triefen.  —  257.  beroagt,  bewegt.  —  258.  bor,  ba,  bort.  —  260.  gc  = 
lerbt,  gelernt—  263.  fuloes,  fclbft.  —  2'?6.  olften,  älteüen.  —  2^9.  roejjtu  npger 
megr?  roeijjt  bu  9ieue§?  —  270.  fort§,  fürjUcö.  —  272.  olptfj,  iyletB.  —  -.'73.  roent, 
bi§.  —  278.  bat  penne,  baSjenige.  —  279.  tfjo  feigen  gabbe  gebaa)t,  roaä  er 
gebaut  garte  mia)  511  geilen;  icf;  tgat  e§,  ege  er  es  mir  iagte. 


46  fittrkacc  tüalbts,  Öerlorentr  Soljn. 

25or(oren  fofjit: 
$anftu  bat  boen?  bat  xß  mi)  fünft! 

C  lue  iofjn: 

%a  brober,  bat  bo  icf  all  barumm, 

2)at  icf  nidjt  nn  h)n  ungunnft  fumm 
[6a]  Unb  roebber  ofm  nicfjt  raes  bebrnoe, 
285  iDanunm  (je  mn  mod)t  erfffojj  f df^rpoen : 

.frirumm  fjolbe  icf  all  fnn  gebot. 

3SorIorn  fjon: 

£at  p§  mm  mimen  ofym  eim  fpoet! 
Scfjolbe  icf  o()m  bat  uorbenen  äff, 

S)at  f)e  im;  van  anbegimne  gaff? 
290  §e  rfi  mim  raber  unb  fjefft  mg  geteett 

Unb  tfjo  emm  eroen  uttjertneft, 
3)o  icf  nocfj  nun  ber  wegen  (ad) 

Unb  roa§  nicfjt  oft  erm  fjalffen  bacfj. 
2(cf)  brober,  bu  bift  unredjt  brann: 
295  SDu  roult  be  fafe  nicfjt  redjt  norftann 

Unb  fenlfft  roof  wo  buefent  mulenn. 

D I  ft  e  fj  o  n : 

§oft  ftitte,  brober,  unb  rotfl  nidjt  nlenn! 
■Btenftu,  bat  übt  alfo  ga  tfjo, 

25at  f)e  i;bt  alö  oorgeoeä  bo? 
300  -Kenn,  leoe  brober,  norfta  mi)  redfjt: 

©50  enn  fjerr  xfi,  be  fjefft  ermen  fnedjt 
Unb  bent  nicfjt  alles,  mat  (je  rciff, 

ÜWenftu,  bat  (je  bartrjo  frange  ftitf? 
§e  fecfjt:  „rool  utf),  bu  bofjeroicfjt! 
305  ©a  fjen  unb  fumm  rjermebber  nidjt! 

Sßolbeftu  mn  äffe  tnbt  toebberftr eoenn, 

üföornor  fdjolbe  icf  bn  bat  loen  beim  genenn 
Unb  fjeffft  nbt  nidjt  imnii  mn  ooridnüotr" 

281.  bat  t)3  mn  fünft,  ba3  nenne  id)  mir  flunft.  —  285.  erf f lo^  fd)rtu'en, 
enterben.  —  290.  geteelt,  gejengt.  —  29G.  jenlfft,  febjft.  —  302.  bent,  tb,ut,  nämltd) 
ber  Änecftt.  —  304.  tool  tttl;,  päd  bid)! 


fiurharb  ttJalbis,  ütrlcrnur  Sofjn.  47 

93orIorn  |on: 

$a,  ns  bat,  als  ou  feggen  roult? 
310  ®u  fecfjjt  all  roat  imb  {jeffft  od  recfjt: 

-£>e  roas  fetm  erue,  Ije  tnas  enn  fnedjt. 
[6b]  ^ef,tu  tüdjt  gelegen  nnn  ber  fcfjrtfft: 

„^e  fnecfjt  nmm  I)iiefs  nirfit  eiüicfj  blifft;         {j>oan  8. 
Xe  Böen,  be  bes  ennn  eroe  rfi, 
3i5  Xe  Hifft  barnnn  tfjo  aller  frift"? 

21mm  anbem  orbe  ftenöt  oef  bat:  2.  cor.  12. 

„2)e  oaber  fammelt  ben  fnnbern  icfjat, 
Xlnb  roes  be  oaber  maefj  enoeroenn, 
SJ)at  letl)  fje  innen  fnnbern  ernenn." 
320  @n,  bo  maef)  icf  Dorf)  nicfjts  bobrtoenn, 

iarumm  fje  mn  ntocfjt  erffloefj  fdjrioenn. 
2  nimm  mill  icf  nu  nidjt  lenger  iparenn 

Unb  fjen  tfjo  mnnem  oaber  farenn 
Unb  ieggen  ofmt,  bat  f)e  recr)t  oornnmbt: 
325  @eoe  mn  bat  eme,  bat  mn  tfjofumbt, 

3)or  bo  icf  mit,  loatfj  mn  geoeltfj! 

CIne  2  5  o  e  n : 

Dhi,  brober,  icf  fjebbe  bn  genoef;  üortelt: 
2)u  fjefit  mim  Warnung  mol  oorftann, 
SDu  unilt  bt)  aoers  nirfit  feggen  lann. 
330  Z\c  bo,  raat  öu  Ijefft  oorgeiett! 

SBorlotn  Bon: 
Summ  bu  fjer,  brober,  unb  ga  oef  mitt! 

SSorlorn  jjon  tfjom  nabev: 
©obt  grote  nro,  leoefte  oaber  mtm! 

S)e  35 aber: 
i£)an(f  fjebbe,  jjoen,  roatfj  ns  bat  begerte  bnnnf 


311.  f)e  was  ...,  aber  bu  ipricbü  con  feinem  ©rben,  fonbem  oon  einem  Änecbt;  baä 
paßt  aljo  niajt  —  317.  }cf>at,  Scba§.  —  320  f.  bemnad)  fann  icb  al\o  gar  niebt?  betreiben, 
roonad)  er  ba3  9?ea;t  fjätte,  tnia;  ju  enterben.  —  330.  r) ei Tt  porgefett,  u>a5  bu  bir 
Dorgenommen  fjaft. 


,g  ßnxkaxi  Wallis,  tterlorcner  Soljn. 

SSortorn  |on: 
£)at  roifl  icf  niu  nortellen  form: 
335  ©i)  jinbt  bee  bortet  unb  roetent  rool, 

2öo  fiel  ei)n  miber  ()cbben  fdjal 
[Gija]  Segen  fynen  j>ocn  unb  testen  ewenn; 

$bt  ga  tf}0  biegen  offte  üorberoenn, 
®§o  bin  icf  i)0  nto  ed)te  fjocnn: 
3io  S)at  fdjole  gi)  m\)  geneten  lann 

Unb  ge»en  mn  bat  err-e  nü, 

Sßatt)  mt)  Dan  rechte  fummet  t()o. 
©at  roitf  icf  bjebben  t()0  büfier  ftunbt, 
^bt  fn  bann  Ijunbcrt  offt  buienb  punbt: 
345  ©armitl)  bo  icf,  roatt)  mn  gefeit. 

Diu  jumet  nidjt  langte  unb  gecet  fjcr  gelbt, 
(S§o  miß  icf  tfio  l)anbe§  »an  i;ro  trjeenn, 

3>at  icf  mad)  frombbe  lanbe  befecnn. 
©at  i)ö  be  fafe,  be  icf  beger! 
2e  2>aber: 
350  3{d)  fcoen,  mar  fumpftu  bamitf)  f)et? 

Wr)  besaget  nicrjt  folcf  bnn  r-ornemenn! 

2)u  ma#  bu  rool  ber  reebe  ^ernenn! 
Irnnn  borijafft  bingf  beijtu  ipm  form: 
>i)n  mjenbt  trefft  br>  bat  geoen  nun. 
355  £efitu  fold)§  nu  »an  lüben  geleert, 

ßfft  fulueö  bord)  »orfarnljeit  gelevtlr. 
©e  nidjt  fynn§  »aber§  ftraff  fan  bragenn, 
Sc  geijtl)  van  all  funen  guben  bagenn! 
Tai  bi)  mgti  brobi  nidjt  lenger  fmedt, 
3go  <Bp  fjefitu  lenbt  oow  big  erroetft: 

«Borroar,  be  kirne  ftnbt  ftarcf  unb  gefunt, 

Xe  gube  bage  biegen  funbt! 
£e  &)k  befft  fid  faett)  gefretenn 
Unb  bei)t  jid  groter  bing  oormetenn, 
3ö5  Sann  aen't  t)C  banden  up  bat  m 

Unb  fcretft  egn  beim,  jjo  luertb  be  mm. 

ÖC9 s\o^ et e^a  niete     - 1^7  ^oT»nbe8(  *L  oben».  241  j  t*een,  |U*en.  - 

3C6.  fso  m evtl)  l;o  royi'3,  fo  rotrb  et  Ilug. 


öurkarb  tDalöis,  tUrlorener  Soljn.  49 

3)ot  anbegtnn  bem  eunn  gut  berjagenn, 

3)ai  enbe  moetf)  be  iaft  bragen. 
[Gtjb]  Su  (jefff  ber  binge  femx  ooritanbt: 
370  Äumnitu  den  gnn  egn  anbei  lanbt, 

Unb  rjebbeftu  Solomonis  i'diabt, 

üBorwar,  t>u  roorbft  uornnloen  bat! 
2öann  bu  bnn  gubt  bann  ^efft  norbradjt, 

Sjo  roerftu  od!  bartbo  beladjt. 
375  Zido  groter  armobt  loen'tu  iMiafjenn: 

2art>on  fanftu  bg  nu  tuol  frngenn. 
Sen  ftaft  moet  men  Vetteren  trjooorenn, 

Gr)r  trenn  be  o^en  werben  nortornn. 
S50  bu  nbt  vor  bebenden  fünften: 
380  Cfft  bu  up  eunem  berge  üunoeir, 

3hl  mocbtft  bgn  broffratfj  nidit  ooeriebnn, 

2^e  bu  rmr  negft  ad  roert  ge'dienn. 
Xarumm,  leoe  Bon,  bfiff  bu  6g  mg: 

vi>or  mint  fmtöt  mitt  id  fjolben  bn; 
385  2öat  bu  bogerft,  bat  lüttl  td  boen, 

Up  bat  id  r)ebbe  tr)o  bueB  mimen  fjoen, 
Uno  fla  iolcf  banden  utf)  bem  Ijerfjemt! 

SSortom  fson: 

Säten  gn  nra  banden,  gbt  fg  mg  fdjertjenn? 

5d  Ijebbe  gbt  bebadit  all  tbouor! 
390  steinten  gn,  id  n;  loeß  als  etm  roer, 

£at  oan  bem  trmnbe  roerbt  gebreuenn? 

iftegn,  »aber,  td  bin  roatrj  faft  gebfeüenn. 
$>d  roetf)  mgn  bgndf  rool  redjt  tr)o  fogenn: 

$d  late  mn  ntdjt  fjo  gerne  bebregenn 
395  Unb  late  mn  nidjt  bo  r)aj3ttdj  norferenn. 

^d  bibbe,  roidt  mg  jjirgnn  norrjornn 
Unb  büffe  fafe  aljjo  brnoenn, 

)&at  men  nitfjt  bend,  offt  top  fyx  fgnemt: 


371.  fd)abt,  Zä)a%.  —  375.  bggljen,  gebeifien,  geraten.  —  376.  fragen,  frei 
machen.  —  377.  betteren  tfjonoren,  ä"oor  ausbeffem.  —  380.  offt,  wenn  and).  — 
387.  banden,  Sebanfen.  —  392.  matt),  einigermaßen ,  jiemliä).  —  395.  oorferenn, 
einfd)üd)tern.  —  338.  frjoenn,  ftreiten. 

2)as  £rama  ber  Jteformation-jjeit.  4 


50  ßitrkarb  ÜMbts,  Verloren»  Soljn. 

23ele  roorbe  füllen  nidjt  ben  fad;. 
4oo  ©enet  gelbt  unb  fiebbet  pro  gematf: 

2ßanvt  icf  bat  frpge,  fjo  fjebbe  gp  »rebe! 

[Giif]  SSaber: 

9Jipne  roarnpnge,  be  i;s  bp  nidjt  mebe! 
Wlxjn  reebe  gelt  cor  bp  roenidj  troar: 
iDat  roerbt  bp  rouroen,  icf  roetb,  trorroar! 
405  2)e  poget  p§  jjo  gar  oorbolgenn, 

X  em  otber  roill  f$e  nummer  trolgenn. 
6pn  pünglind  roott  entlopen  fann, 

Stuers  ntd)t  entraben  epmm  olben  mann. 
2)e  §enbenffd)e  ^oet  öoratutä  £ora.  in  arte  poetica. 

4io  33an  pungen  gefetten  fdjrifft  alfus: 

„$erm  ftraffe  nullen  fje  nemen  arm, 

£en  olbernn  nicfjt  roefen  unberbann; 
^ferbe,  punbe,  epn  luftid)  grone  nelbt 
53t)  oljn  nele  mefyr  bann  ropfjfieit  gelbt." 
4iö  Sßann  r>bt  bp  nu  roerbt  öuett  gann, 

£,cf  fjebbe  pbt  bp  gel  ed;t,  beriefe  barann! 

iuibcv  tfio  bem  f necfjte: 

2eb,  r)en,  tnedjt,  mim  be  ffotel  nu, 

©lutlj  up  be  fnften,  jje  pe  tf;o! 
£>u  roefft  pbt  rool,  roor  bat  gelbt  übt: 
420  Q3renge  mp  bat  Iier,  tibt  tȤ  nu  tpbt! 

£$d  fjebbe  pbt  fjo  manntet;  par  trorroaert 

Unb  uor  mpne  bepben  fjonS  befpaert! 
Diu  p3  be  tpbt,  icf  motb,  pbt  beptenn! 

Mnecftt: 

3>a,  fyerr,  pbt  fdjal  an  mg  nidjt  fepfenn! 
4ü5  §tr  ps  be  bübett  mit  ben  Gronenn, 

Tarutf)  gp  plegen  ben  arberjbernn  lonenn. 
^nn  bem  anbernn  finbt  pbel  S)ucatetm, 

$nn  büffem  -Wobeien,  nun  pennem  Garfatenn, 


402.  be  t) 3  i>x)  nic^t  mebe,  bie  iß  bir  iüd)t  lieb.  —  403.  troar,  ma^rlicö.  — 
•105.  poget,  ^ugetib;  Dorbolgeiin,  auigcblafert.  —  IL 7.  [lotet,  2*lünel.  —  418.  fje 
g§  t l;o  ,  fie  ift  ju.  —  428.  Gar'jatcnit,  entfteUt  au-3  Gruciaten,  Zutaten  mit  einem  flveu}. 


ßurharö  ttlalbis,  Uidortner  Sotjn.  51 

2)ai  finbt  be  9tnnfdjen  gulben  alt, 
i3o  !ßgff  bjunbert  bttiient  rß  be  tael: 

[Gitj1']  £at  i)5  uro  egen  unb  r)6rtr)  nro  tfjo! 

33 aber  tfjo  bem  oorlorn  |$<m: 
Rumm  mi  fier,  {jon,  unb  tfjret  ^ertfjo: 

$cf  nullt  nro  bellen  nun  troe  beijll, 

-Daran  i'djatftu  nicfjt  finbert  fentt. 
Tnnns  brooerö  beol  rot II  icf  uorroarnn: 

§e  btifft  bx)  m«,  I)e  fanbt  rool  fparetm. 
i&tmn  partl)  geoe  icf  bn  ganß  unb  doH: 

2tt  ttjo,  bat  bu  not  brufejt  roott 
Unb  bat  an  foule  roare  ledjft, 
iio  Xat  bu  baran  fenn  üfjaben  bredjft. 

(Seljen,  bar  tjeftubt  gan|  unb  all, 

53n  ernten  pennring  ben  nollen  tael: 
2)ai  madjftu  bn  nrttf;  nröürf)  mafenn! 

Sjoen: 

$cf  bancfe  pro,  »aber,  min  büfjen  ictfenn, 
**s  ©at  gi)  mt)  be§  nu  nicfjt  norferenn 

Unb  mn  nnn  buffer  bebe  oorf)6renn 
UnD  bes  odn  uro  getroeben  binn. 
2(be,  abe,  icf  far  barf)t)nn! 

3uit?6or>e  tom  fjorenroerbt: 
%  ©üben  morgen,  Ijer  roerbt!    roat  ftrte  gn  tjir 
iio  Unb  icf  pro  al^o  tritrid)  fei) 

§otben  bat  fjouet  pnn  ber  f)anbt: 

iDefi  tun  icf  nidjt  an  i)ro  geroanot! 
©i)  plegen  tljo  üjn  nroficr)  unb  urif cfi , 
Tobbelen,  fpeten  bt)  proen  bifa). 
«5  gcf  I)eb6e  jjo  oafen  mit  pro  geroeft, 

Tat  gt)  rjabben  oele  guber  geeft 
Uno  bruncfen  ben  alberbeften  ropnn, 

3Ren  ptad)  tfjo  banjjen,  urölicr)  tfjo  ipnn: 

441.  >'ef>en,  fte^  fjer;  beüübt,  fjaft  bu  es.  —  415.  norferenn,  fjinbern.  — 
447.  seS  ..  getmepen,  barin  erbört  —  Dia*  44-.  borentoerbt,  öurenroirt.  — 
4ri2.  genjanbt,  geroofint.  —  ihi.  bobbeten,  würfeln;  nroen,  eurem.  —  4:6.  geeft, 
©äüe.  —  45S.  ptacb,  pflegte. 

4* 


52  ßurknrb  töalöis,  Verlorener  Sohn. 

[I2a]  2)ar  Iiebbe  id  mannigen  flued  geliaelt, 
460  2)hjn  bage  nu  feun  fdjerff  behalt. 

SDat  n§  nu  äffe  fönten  umm! 

§urentoerbt: 

$d  t)bx,  bu  roenfst  normal-  nidjts  brumm, 
£)at  id  liir  fitie  unb  fn  bebrooet, 

§ebb  up  mim  Iianbt  geledit  nujn  tjooet. 
465  ©ar  bmingtiet  mn  grote  moügrje  tr)o, 

ÜQebhe  mebber  bad)  ebber  nadjt  ferjn  rouro! 
$d)  fegge  nbt,  fjo  bu  rjoren  mult: 

£>er  2utt§er  tjefft  affetjtx  be  fdmlbt! 
©inbt  b,e  gefdjreoenn  unb  gelert, 
470  £efft  fid  be  ganijc  roerlbt  oorferbt! 

^ebbe  be  monnid  fyanbt  unb  munbt  gefpaert, 
£>e  nmle  fmte  metten  unb  oefper  geroaert, 
SBele  quabe§  raer  bleuen  unberroegenn, 
®at  fid  pnn  affer  roerlbt  beotb,  regenn. 
475  2)e  monefe  r)e  utr)  beme  Gloefter  brifft, 

^emx  meuerfdje  bn  emn  ferdtjernn  blifft, 
©at  grote  quaet  n§,  bat  id  roent: 

üßorbubt,  oorbomet  be  unfueffdjeit! 
S)en  eckten  ftanbt  Fje  fere  prnjjt 
48o  Unb  bat  fülffte  mit  grifft  benmfjt; 

■öüt  funt  ^paroel  miff  fnn  bing  flidjt  mafenn: 
©je  jinbt  benbe  geltjfe  gubt  rmn  ber  fafe. 
2lff  Iiorliüjjer  bendt  b,e  tr)o  oorftörenn: 

3Bat  fajal  fid  mannid;  arme  beme  emernn, 
485  ©e  fpnnnen,  neuen  nid;t  f> c ff t  getertr)? 

9Jianntdj  gubt  gefeffe  bord;  be  lanbe  f ertf> : 
■Eßann  otnn  be  fufe  boftenbt  fjo  bolbe, 

®an  fie  fid  nid;t  amnt  rjemmel  Ijolbenn. 
$d  unb  enn  anber  fed  baroan  nerbt: 
490  2Öi)  l^ebben  anberö  feun  arbenbt  gelert. 


460.  unb  nie  ba§  gevingfte  bcjabit.  —  4S5.  moügfye,  SDiüFje,  2ßibert»ärtigfeit.  — 
469.  ftnbt,  feit. —  472.  geroaert,  roaljrgenommcn,  bcforgt. —  473.  quabc§,  ÜMeä. — 
475.  brifft,  treibt.  —  476.  meqerjcbe,  §au'M)ältcrin.  —  477.  quaet,  Übet.  —  479.  ben 
eckten  ftnnbt,  ben  (Sfjeftanb.  —  484.  toat,  wie;  beme,  ©irne,  3Räbd)eii.—  485.  nenen , 
näben.  —  4S7.  fufe,  Seucbe;  bofteribt,  anfommt,  befällt.  —  489.  j e et,  fid). 


ßurkntb  ÖMbis,  tlcrlorentr  Sol)n.  53 

[I2b]  SDart^o  ps  gbt  aß  jjo  foftlicf  rnd&t, 

£at  f)e  Damm  eckten  ftanbt  erbtet. 
£)u  fyefft  pbt  i;o  root  cljr  gefjorbt: 

2Us  2(bam  erft  gefdjapen  inorbt, 
495  3mm  parabpfj  nam  ei)ii  ed)te  ropff, 

Tannin  tarn  alle  möge  unb  fnff. 
Seter,  bat  {je  roer  bleoen  attepnn, 

§ebbe  ficf  Bcrjofpen  pntf)  gemeonn. 
SBeldfe  fafe  unfj  brengt  ben  groteften  ftfjabcnn, 
5oo  J)e  p3  bem  Suttper  ocf  gerabenn! 

2(11  Glerifen,  ^Jkpen  pnn  büffer  fafe 

Riegen  unB  ben  foel  redjt  oetf)  tfjo  mafenn: 
35e  pefft  be  Suttljer  att  bebrogenn, 

Sat  brobt  unjj  utp  bem  munbe  getogenn ! 
505  9Bat  mepnftu  nu  van  baffem  ipefjenn? 

2ÖoI  tan  barutp  roatf)  gubes  [efjenn? 
£e  fdjanfc  be  ps  nu  fco  gerabenn, 

$bt  brengt  mp  md)t  epn  clepnen  fdfjabenn: 
2Betf)  nitfjt,  roatf)  roerbt  tfjo  teft  brutp  furenn! 

©pifcboüe: 

5io  2(dj  leoer  roerbt,  nu  tatet  pro  trurenn: 

^cf  fjebbe  epn  irogelin  fjoren  fingenn, 
®at  fctjal  unfc  gube  bage  bringenn! 
3>tf  gpngl  fpafcpren  umm  ben  ortlj, 
S)ar  fyebbe  icf  gube  ti;bingt)e  gebort: 
515  @pn  rpfer  man  be  fyefft  epnn  fconn, 

Se  rottt  ofjm  nid)t  me()r  gnbes  bonn. 
|je  ftraffet  ofyn  faft,  Ije  adjtee  nitfjt, 
Srjo  braffen  rß  fpn  Ijertje  geriet. 
$cf  tyvvz  rool  fco  oele  van  opm  nornomenn, 
520  §e  roerbt  opm  utf)  ben  ogen  fomenn. 

2öann  nu  be  büoet  tf)o  roorbe  flann, 
®at  pe  roolbe  mit  mp  r)irt)er  gann, 
[5)a]  ©30  roolben  rop  pnn  proauedis  leuenn! 


496.  möge,  f.  33.  465;  ft)ff,  f.  33.  398.  —  497.  beter,  beffer.  —  498.  yntt) 
gemehrt,  mit  anbern  gemeinjam.  —  506.  rool,  roer.  —  507.  jiifianfc,  Sljance.  — 
521.  t|o  roorbe  flan,  5ufcfi[agen  roürbe,  e§  fo  fügen  roürbe. 


54  ßurharb  töalbis,  Verlorener  Soljn. 

.^itrenroerbt: 
S30  roorbe  id  tepn  par  lenger  leiten! 
520  ^cf  biöbe  bp  umnt  all  frunbtfdjap,  truroenn, 

2Biltft  nidf»t  pnn  büffer  fafe  ruroen! 
Saett)  bp  ber  möge  nicr)t  norbreten: 

SDu  fdjalft  bee  roerlidj  mebe  genetenn, 
(S50  bu  bp  beolpteft  pnn  ber  fafe! 

c.  vi  &  6  0  »  e : 
530  £aetrj  mp  betljemen,  id  roilltl)  rool  mafenn: 

$d  roetl)  rool  J30  mannidj  fdjelmenftitde, 

3>ele  bofjer  lift  unb  quaber  tüde. 
ü£e  peger  roetl)  pbi  fere  rool, 

Soor  bat  roilbret  Ipbt  pnn  bem  Iroll; 
535  £>ar  ftelt  fje  ol)m  bat  nette  uor: 

^bt  motl)  barpnn,  tan  nidjt  barbor. 
§e  fdjal  van  bage  fönten  Ijer: 

Unb  efft  r)e  od  be  büoel  roer, 
Saetl)  leim,  Ijebbc  id  be  fünft  nidjt  foft! 

>>  u  r  enro  erbt : 

540  ^e  ps  mp  epn  roiüfomen  goft! 

$d  roill  be  rople  ridjten  tfjo, 

2)at  td  pro  roes  tl)o  gube  bo, 
Unb  brengen  ippfe  tljo  bem  füre! 

3  p  t  fc  b  0  o  e : 
Seftürbt  gp  bat,  td  roill  nid)t  fi)mn: 
545  23reng  id  orm  ntdit  oan  bage  fjer, 

©elooet  mp  pro  bage  nummermeljr! 

93  0 1 1 0 1  n  1;  0 11 : 
Diu  forüf),  id  I)ebbe  gelbes  genod)! 
^d  roill  mp  fdjaffen  gut>t  gefod) 
[S)b]  Uno  tetm  f)en  i)nn  epnn  anber  lanbt 
55u  Unb  mafen  mp  od  bar  befanot 

ö2fi.  ruioen,  ruljen.  —  527    möge,  ^Jlüfie ;  oorbreten,  oerbrie|eit.  —  53a  lactb 
mn    betreuten,    [aßt    mid)   gewähren.    —   582.   quab,    65fe.   —  534    hott,    ^'U.   — 
535.  netto,   9leJ.  —  536.  bar  bor,   baburdj.  —  589.  faft,   ieft;   ob  id)   meiner    2 
iridjt  fidier  bin.  —  ;j44.   befturbt,   ridnet  ein,   beiorgt:   fnrrn,   feiern.  —  54;>.  nubt 
gefod»,  ganj  rote  es  mir  vofjt. 


ßurharö  ÜJalbis,  Öerlorener  Soljn.  55 

Unb  rjebben  bar  epn  frpgfyenn  mubt: 

gitf  roerbt  nocf)  atf  tljo  mak  wol  gubt! 
Sin  uungf  nan  narnn  unb  niefit  alt, 

©eümt  nan  Ipoe  unb  roolgeftalt. 
555  ^cf  roil  mp  atter  ct)r  yorroegenn 

Unb  iniK  mp  guber  bage  plegenn. 
Unb  fdjolbe  bat  gelbt  mpn  fjere  um, 

^bt  lege  mp  leuer  pnn  bem  9tyljn! 
5<f  null  pbt  mancf  be  [übe  bringen, 
560  2ßiU  flommen,  fingen  unb  fpringenn! 

Qebbe  icf  bes  Creü  gelbt  unb  id;abt, 

äBat  fjulpe  mp  bann  alle  bat, 
2}t>  icf  nbt  vox  mp  ipaert  allepnn 

Unb  pbermann  nicfit  mafebe  gemepnn? 
563  SBüfte  icf,  roor  gube  geiellen  roernn, 

So  roolbe  icf  mp  rjen  tfjo  orm  ferenn, 
SÖot  trjo  ben  alberbeften  mpnn 

Unb  laten  rooen  beren  f«nn 
Unb  ilommen  bar  roentl)  an  ben  morgenn 
570  Unb  latfjen  epnen  rjunbt  forgenn. 

2£emm  id;al  icf  pbt  be  lenge  Dorfpamn? 

3üifcboue: 

Gp  puncfer,  gp  motten  rool  farenn! 
£>cf  fjore  an  pro,  gp  finbt  be  mann, 

3)arna  icf  langte  getonet  fjann. 
5T5  ^m  ropße  mp  all  recf)t  gefettr): 

©p  »ragen  nicf}t  oele,  roatf)  be  rogge  gelot: 
©p  finbt  bat  rechte  5>enusfpnDt, 

£e  gerne  bp  r)oueffdr)en  frouroen  finbt! 
©p  »ragen  rticf)t  nr)a  ftrengfjem  (enenn: 
53o  (June  notle  fanne  be  fumpt  puro  erenn, 

[SHj*]  Gpnn  nette  moftp  bes  morgens  wo, 

ßpnn  gube  fann  ropns  offte  beers  bartfjo! 
©p  finbt  pmm  foroe  be  befte  fjaenn, 

Unber  ßpicuro  tljo  f coolen  gaenn, 

555.  mg  oorroegen,  micf)  entidjtagen,  oerjicfjten.  —  559.  mancf,  unter.  —  561.  be» 
Srefi,  bes  ftröfuS.  —  '"c^acr,  ci >a|  —  "  18.  unb  [äffen  iRüSen  Sirnen  fein,  b.  f). 
lafien  uns  alles  egal  fein  —  569.  roentb,  bis.  —  öT4.  getooet,  geroartet.  — 
5Tö.  rogge,  Koggen.  —  580.  enenn,  recbt.  —  58L  moUg,  ©rotiusoe. 


56  Curharö  ttlalöia,  üerlorcner  iSoljtt. 

585  $89  guben  gefeUen  gerne  bhroenn, 

Witt)  fpelen  unb  bobbelen  be  tnbt  uorbrioenn. 
Sßatr)  fdjal  irf  feggen,  gu  fomen  redjt, 

©i)  finbt  m\)n  fyere,  irf  bin  nro  fnedit: 
2Be§  gij  gebeben  bad)  unb  nadjt, 
590  £art()o  frj  irf  alle  tijbt  öorbadjt, 

2)at  übt  roerbt  affeä  utrjgericrit 

Unb  fn  baran  fenn  füment  nidjt. 
©50  fomet  fjer,  irf  roift  uro  bringrjenn 
Sl)o  eimem  roerbt,  bar  fdjal  uro  lingrjenn: 
595  S)c  f>efft  ben  alberbcften  ronnn 

Unb  r)or>effd)e  frorolin,  be  finbt  funn. 
@jo  gabt  nu  Ijen  unb  fumet  nidjt  langt! 

SBorlorn  fjon: 
9ht  gube  gefeite,  irf  roetl)  bt)  banrf: 
9Jii)n  redjte  Gompan  bu  orf  bift; 
eoo  £;rf  fer)  an  bi)  fei)n  argelift! 

S5u  fdjalft  mn  all  txjbt  bnftanbt  bonn, 

®at  roill  irf  bn  geneten  lonn: 
©en  beften  ronnn  ben  tatfj  unjj  Ijalenn, 
$rf  roill  oor  bn  bat  gladj  betalenn. 
605  $umm,  Catfj  unjj  goen!  roat  ftan  ron  (jir? 

^urenroerbt  ti)o  bem  uorlorenn  Sjone: 
@i)  «unter,  roefjei  roillfomen  m«! 

(£er  werbt,  beranket  of)m  roitln  unb  gunft: 
$bt  i)5  be  redete  gaft  nor  unf}!) 

[3)ijb]  \Mire  uro  erbt: 

2>at  ns>  mi)  gar  eim  ielt^am  gaft! 

SB  0 1 1 0  r  n  jj  0  n : 
610  ^a  leuer  roerbt,  unb  bat  xß  faft, 

$d  f;ebbe  mnn  bage  liir  nu  geroefjt! 

©1;  mögen  benrfen,  roat  ümbt  bpt  oot  tiefte, 

589.  gebeben,  gebieten.  —  594.  liiigbenn,  gelingen,  glürfen.  —  C04.  g(acf), 
bie  3e*c-  —  6H-  3<f  Oebbe  genjejjt,  als  fei  ui>  geroefen. 


ßurkarb  ÜMöis,  üerlorcner  S'oljn.  57 

2>e  atjso  tfjo  pro  lopen  gtm? 

!3d  fjore,  gi)  fjebben  etjn  gaben  ropnn: 
6i5  2Bann  gp  unß  roolben  rool  plegerm 

Unb  mit  ber  nulle  be  fpgfje  upbregenn, 
SRogen  ron  fyir  leoen  na  unfern  fpnnenn, 

SBittn  pro  bat  gelbt  oor  epmm  anbem  gunnenn. 
23rengt  uuf;  erft  tjer  epn  fann  offt  troep! 

öurenroerbt: 
620  @p  punder,  id  Ijebbe  otm  mangertep: 

2Öpn  amabile  oan  Gurjica, 

@pnn  Sola  Im  afp  oan  Sanbta, 
G'pnn  SJhifcateft  oan  monte  ^ylafcon 
Unb  oan  ^toren^  epnn  £re6iann. 
625  9tad)  epnn  eblen  ropnn  oan  3Rf;obi)f3, 

©joticum  fjejft  od  ben  prpfs. 
2öpnn  Sejs&ttwn  nid)t  tlprügge  blifft, 

2)aroan  irafj  2tulu§  ©ettiu§  fd^rifft.  2tul.  gel. 

ßljjefjjer,  Sipndaroer  oan  bem  Ptyljtt,  ß&-  18-  c-  5 

630  Gpnn  §randen=  unb  epn  Cfterropnn: 

©50  brindet,  roetder  pro  beijagt! 

Unb  Ijebben  gp  mdjt  genodj  an  ber  magt, 
S30  geoe  id  pro  be  froro  bartfjo! 

9Sat  roill  gp,  bat  icf  mefjr  fdjal  boen? 
635  S)atumm  gabt  nu  fttten  bp  ben  bifd): 

2>ar  fette  icf  pro  oor  rotfibrett,  oifer), 
©enfj,  Ipner:  roe§  pro  t)erte  begerbt, 

[2)iija]  3)ot  roerben  gp  alt  oan  mp  geroerbt. 
IJd  fome  tfjo  pro  unb  braffe  mebe! 

3SorIorn  fjon: 
640  £armit  f$o  geoe  id"  mp  iljourebenn: 

Steppet  up  mit  betne  groten  fleoe, 

S30  mitten  rop  pnn  frouben  leoenn! 
2)en  regten  roerbt  roetlj  id  tljo  rafenn: 
■JRit  bemm  roitt  id  mp  frblid  mafenn 
645  Unb  flaen  all  forg  utlj  bemm  fpnu! 

616.  mit  ber  pulte,  reicr)Itct).  —  619.  offt,  ober.  —  627.  tEjorugge,  jurücf.  — 
637.  t)tü  (jerte,  euer  6erj.  —  639.  braffe  mebe,  praffe  mit.  —  641.  fajeppet, 
fct>öpfet.  —  fiepe,  grofje  Äoa)IöffeI.  —  643.  rafenn,  treffen,  finben. 


58  ßurkari  *0c\Uns,  tUrlorenfr  S'oljn. 

werbt  tfjom  Spelnwn: 
®umm  Ijer,  fpelman,  pnbt  Ijufj  Ijerpnn, 
(Sla  up  be  trumm  epnn  frtffd^en  rep, 

2Rad  bem  pundern  epnn  üelbtgefdjrep, 
2)at  or)m  fpn  Ejerte  uorfrif  fdjen  mad), 
c5o  ©30  betalt  (je  od  oor  bxj  bat  gladj! 

$eff  up  unb  fla  mit  frouben  brpnn: 
$bt  brengt  bepbe  bp  unb  mp  geropnn! 
£>arna  f(oa)  men  up  be  trummen  epnn  cfepn  r>etbtgejd)ret). 
(Stfje  fyure: 
tarnet  Ijer,  punder,  an  mpne  fpbenn, 

—  !yd  mad;  pro  roerlid  gan£  rool  Ipbenn!  — 
655  Unb  rüdet  an  mpn  ftolte  Ir>ff : 

@i)  finbt  mim  redete  tpbtuorbrpff. 
^d  fad^  nu  fo  epn  ftolten  man, 
Od  f'epnen  leoern  nu  geroan, 
Dn  ben  id  pebbe  an  mpner  brüft: 
6co  $nn  orjm  p§  all  mpn§  Herten  Iuft, 

33m  ben  id  roitt  od  ftapen  gann! 

S&ovlov'n  fjon: 
@p  laetl)  barmit  be  reebe  beftann 
[£mjb]  Unb  laetp  bat  aljjo  uafte  blpucnn, 
£)at  nemanbt  roett),  roat  rop  bobnroenn! 
ees  SRitI)  bp  leoe  id  in  frolidjett, 

Unb  rcer  pbt  od  ben  bünett  lepbt! 
©arup  tjefftu  epnn  ©ngelobt, 

2)ot  bu  nid)t  bendeft,  pbt  fp  mp  fpot, 
Unb  polt  bat  IjeMielid  6p  bp! 

@retf)e  fjore: 
67o  @p  punder,  rudt  bad)  l)er  tr)o  mp! 

$d  rje66e  pro  roe§  Ijemelidö  trjo  feggenn: 

SBolbe  gp  pro  6p  mp  ftapen  leggcnn 
2ln  mpnen  mitten  blanden  arm, 

■Jftpn  bebbefen  bat  pö  roed  unb  roarm? 
675  2)ar  Ijebben  gp  aÜ  proeö  l)erten  Iuft! 

656.  tybtDovöryu,   ^eitucvtreib.  —  <".57.  nu,   nie.  —  659.  on  ben,  aufex   ben, 
als  ben.  —  667.  (S-ngelobt,  ©olbmünjc  mit  bem  S&lbe  eine«  (Inseid.  —  674.  med,  li'cid). 


ßurkarb  tüalöis,  öerlortner  Sofjn.  59 

Sorlorn  §ort: 

Sroid)  ftitte,  ©ret^e,  i;bt  ps  ummfüfU 
25u  finbeft  rool  epnen  anbern  mann: 

Sat  pe  epn  bing,  bes  icf  bp  gann! 
3<f  fte6be  mp  p£unbt  all  norfcnt, 
6»o  2)e  Grabe  p§  atf  rei)be  oorfofft: 

3><f  §ebbe  Fjpr  etjne,  bar  blrjce  tcf  69 , 

3>cf  acfjte  nicfyt  gar  oele  up  br)! 
Summ  fjer,  Glße,  bu  bin,  be  icf  tnepnn! 

@Ifee: 

^a  puncfer,  icf  roept,  id;  ip  tjbt  attennn! 
635  0t)  finbt  be  mt)  recfjt  nrouraebe  au'ft 

Urtb  be  tt)o  [engen  bt)  mp  blifft! 
9?f)a  büffer  ipben  uro  oorlangljet, 

^3cf  mepn  be,  bar  be  taffdje  fanget: 
S)at  ps  be  1  af e ,  be  mp  f)ir  (jelbt! 

[16a]  SSorlorn  SjOti: 

690  9^u  froidt)  bodj  fttIXe:  bar  peffftu  gebt! 

$cf  voxll  bp  fetten  bes  epn  pantfj: 

Sef)  fjen,  bu  trefft  barup  mpn  fjanbt, 
Tat  unpe  fafe  i'p  bo  bidjt! 

^cf  mepn  corroar,  bu  glooeft  mp  nidjt? 
695  gcf  miß  bp  bes  eim  ebt  rool  iroerenn: 

3Rim  gelbt  roitt  tcf  mit  bp  üorterennl 
$;bt  gelt  bp  brup  epn  Seter  rapnn! 

yurenroerbi: 
2(cfj  puncfer,  gp  moft  orolidf  ipnn! 

SSorlorn  350 n: 

3>a,  (eoer  werbt,  tcf  bo  alpo! 
700  gcf  bin  mit  puraen  gelten  uro, 

Tat  icf  ttan  uroüben  maa)  upi'pringfjenn: 
Tarumm  fjeoe  icf  an  etm  lebt  tpo  fingfjenn! 

C76.  ummf  uft,  umionn.  —  679.  oorlofft,  perlobr,  periprodjeii.  —  080.  ber  Sraten 
ift  bereite  pertauft.  —  684.  roegt,  roetfi.  —  86.  :rio  lengeft,  am  langten.  — 
693.  bidjt,  [totf,  feft,  pjafjrfjamg.   —  697.  ibt  gett  bp  brup,  el  gilt  bir  barauf  f>in. 


60  ßurkarb  Walbie,  iOeriorener  Soljn. 

Sarna  fjcmg!  be  nortorn  ©joljn  fambt  ben  Ijoren  unb 
©pi^booen,  a(3  oolgetf): 

%  2öo  faß  id)  mid)  ernerenn, 

£jdj  arme§  briiberlin? 
705  2Bo  fall  id)  mid)  Ijen  leren? 

SOIepn  gut  ift  uil  qu  fletjnn! 
2ll§  id)  ei)n  wiegen  fyann, 

<2jo  mujj  id)  balb  bartron: 

9Ba§  id)  fall  l)eror  uorcjeren, 

710  ®aö  l)ab  id)  ferbt  uortljan! 

f  ^jd)  binb  menn  froerbt  uff  br»  festen, 

Unb  mad)  mid)  balb  baroan: 
$ab  id)  bann  nit  §u  reijten, 

ßju  fuffe  mufj  id)  gan! 
7i5  [I6b]  @§  ift  nid)t  att^bt  gelid), 

$d)  bin  nit  alle  u>ege  xijdj: 
£>er  cgent  mufj  id)  erroartenn, 

2)a§  mid)  ba§  glücf  erfd)leid)! 
^f  ^d)  bin  cgu  frro  geboren, 
720  Unb  roo  id)  i)e  ljun  fumm, 

sDtei)n  glücf  ba§  fumpt  erft  morgenn! 

£>ett  id)  ba§  fewfjertljumm, 
SJarcgu  ben  cjou^  amm  Stepn, 

Unb  roer  SSertebig  meijn, 
725  ©jo  roer  e§  bod)  vorlornn: 

@§  moft  oorflemmet  fei)n! 
«[  SDrei)  roürffel  unb  emm  f'arten 

©a§  ift  mcrjn  roapen  frei), 
<2ed)§  Ijubfdjer  frerolin  cjarte, 
730  Uff  i)tlid)er  feijten  brei)! 

SRud  ijer,  bu  fdjoneä  roet)b: 

®u  freroft  imjrS  l)eri$  i)m  leub, 
Unb  mod)t  id)  bei)  bir  flaffenn 

£)a§  roer  mepn  cjeytüortrepb! 
735  f  $d)  roiH  mei)n  gabt  uorbraffenn 

■JRit  flemmen  frü  unb  fpabt, 
Sföill  eijnen  forgen  laffen, 

S)emm  e§  cju  l)er£en  gabt. 

707.  \o  rote  id;  es  treibe.  —  710.  ferbt,  DergatigeneS  oaiiv. 


ßurkarb  ÜJalbis,  üerlorener  Soljn.  61 

2öa§  Jjilfft  mtdj,  bat  iäß  fpar? 
740  95iHet)cf)t  oerloer  icfj§  gar! 

(Sott  mirö  epnn  bpp  entragenn, 

5Da§  reroet  micf)  epn  par! 
^i   ©tecf  an  bie  froepnen  bratenn, 
©arcju  be  l)6ner  pungf, 
745  ©arauff  (30  modjt  geratenn 

ßpnn  friffdt)er  füler  tnmcf! 
ytu  fcfjend  unß  tapffer  epnn 
ttnb  lafj  unjj  frolid)  fepn: 
[@u]  UnJ3  ifi  epnn  beiitf)  geratenn, 
750  S)rj  muejj  uorflemmet  fepnn! 

Siorlorn  |on: 
§er  roerbt,  brengt  roorffel  unb  fartten  r)er! 

2Bp  mitten  fpelen  ane  att§  gefer, 
üffielder  bitr)  gelad)  bctalen  ftfjatf, 
SDarpnn  rop  fitten  all  Üjo  inaett: 
755  ©go  boroen  nnj  nidjt  nele  biibel  tepn! 

£urenroerbt: 

Runder,  bat  adjte  itf  umlief;  flepnn! 
Sept,  bar  p3  epne  farte  frtfdt), 

Sartljo  troep  rnorppet  up  bem  bifcf}: 
9^u  roerpet  Ijen,  pbt  gelt,  mp  nrja! 

Sßovlom  fjott: 
760  (gebt  trjo,  bar  fdjotten  troelffe  ftaenn! 

Öurenroerbt: 
Sftepn,  rjir  ftaen  troelffe!    icf  roeptf)  oorroar, 

©at  geladj  f)e6be  id  gerounnen  troar: 
SDat  fdjotte  gp  allepn  betf)atenn! 

©30 fjn  to  bem  2pi^t»ooen: 
(Sei)  fjen,  unb  laetf)  uns  ropnnS  genodj  fjalenn! 
£t)o  bem  rcerbe: 
765  ^bt  gelt  nodj  rjunbert  gulben  bar: 

©eropnfjtu,  icf  fette  bp  noef)  par! 
£at  gelt  vox  mp:  id  tjebbe  tepnn! 

741.  entragenn,  forttragen.  —  755.  So  bürfen,  brauchen  ntd)t  »tele  ben  Seiltet  ju 
äiefien.  —  756.  barauf  fommt  e§  mir  niefit  an.  —  766.  icf  fette  bt)  noch,  par,  ic6  fe|e 
nodfi  einmal  fo  Diel.  —  767.  bat  gelt,  biefer  28urf  gilt;  tepnn,  jebit. 


62  ßurkarö  tüalöis,  Üerlorener  Soljn. 

§urenraerbt: 
(Savmtt  raerbt  bp  be  biibeß  repn!) 
©fffen  ogljen  roerp  tcf  bar: 
770  2)antmm  neme  tcf  rtu  be§  gelbes  mar 

[@b]  $>nn  ganzem  ernft,  ort  aße§  fpottenn! 

SSorlorrt  fjon: 
©ar  ftaert  nodj  bufent  ßngetotten: 
$ann|tu  be  trennen,  bu  roerft  pbt  fepnn! 

Vit  reu  werbt: 
(Qcf  miß  pbt  ftiflid)  nr)a  mi)  trjepn!) 
775  ©ette  bu  up,  bat  be  taffei  büdjt, 

Unb  fit  trjo,  rool  ben  anbern  brüdit! 
$d  reiß  gubt  fned;ttfcr)  mit  bp  fpelenrt: 

£u  fäjolft  J50  nele  gelbeä  ntdrt  teßenn, 
£$d  mpnne  pbt  aß  tfjo  büfjer  ftunbt, 
780  Unb  roer  pbt  od  tepn  bufent  punbt! 

©30  roerp  tcf  f)en,  tjbt  gelbt  mp  cor, 
SERtm  glüd  iß  pftunbt  vor  ber  bor 
Unb  bringet  oaft  tf)o  mp  Iierpnn! 
<5ür),  offt  id  ntefit  epn  fpeler  bin: 
735  £oep  r)en,  terlind,  brenge  <2ejj  aße! 

SBorlom  Sjort: 
£)at  fpiß  bat  fdjofbe  bemm  bünet  gef aßen! 
SDu  brufeft  fdialtffjeit  unnorfjolenn! 

SDiegnftu,  tcf  Ijebbe  bat  gefbt  geftofenn? 
3)u  rjanbetft  mit  mrj  mit  redete  nidjt! 
^  u  r  c  n  ro  e  r  t>  t : 
790  2)at  ludjftu  al§  epn  Bofjeroicfjt! 

SDe  rople  bp  ntt  bredt  bat  geibt 

Unb  pbt  bp  an  bemm  naffap  fepft, 
©50  fjeueftu  mit  unjj  an  trjo  fpfenn! 

©pifc&ooe: 

S)e  bitoeß  oar  bp  pnn  tf)omm  Ipt>c! 
705  SReöttftu,  fdielm,  bat  pbt  J30  ga  tfjo, 

$Dat  bp  be  werbt  fjir  unredjt  bo? 

768.  bannt  (mit  ben  jeb»  nrirb  bein  'Seutel  rein,  teer!  —  771.  ftülicb,  beimliib, 
unbemerft.  —  775.  fette,  fe$e,  bucht,  fiel)  biegt.  —  776.  rool,  wer.  —  785.  terlincf, 
SBürfel.  —  791.  breeft,  gebriebt.  —  7;i2.  im  flau,  9taä)fa)u£.  —  794.  tfiotnm,  jum. 


ßurkari  Oalöis,  öerlorener  So!)«.  63 

[Gif]  Tat  gelbt  f>efft  (je  gerounnen  mit  rcdjtenn: 

iDa*  Darffftu  tyx  ntrfit  legen  fedjtenn! 
Sroidj  [tili  unb  laet  all  l)ir  bpn  pralenn, 
800  Gffte  bn  fdjal  be  bobbett  b,alen! 

93ien  roerbt  bp.  l)ir  fenner  reebe  geftacnn! 

£arumm  fso  giff  bpn  podjenb  aenn: 
Jhi  i~cf)alft  bemm  roerbe  bat  fpne  genenn, 
Gfft  idialit  Jen  ancnbt  nid)t  afflenenn! 
s°3  Soejj  äff  ben  begen  unb  giff  en  mn: 

Gnn  tljunftafe  rfi  enne  geroer  nor  bp! 
§(f  Tüetjtr),  bu  bift  enn  narlicf  mann! 
2u,  offt  icf  bp  nid)t  gubes  gann: 
23ann  bu  ilogeft  pnn  fotcfen  jornn, 
8io  3Ren  fette  bp  roerlicf  nnn  ben  tfyornn! 

33ultu  mit  (jeler  fjuebt  gan  ffapenn, 

230  macbftu  rool  bpn  botneren  latfyenn! 
3>cf  roitf  bp  £>ir  rool  mores  terenn! 

£>urenroerbt  tljo  bem  fcone: 
2Rennftu,  rop  faten  uns  fjo  uorferenn? 
8i5  Xu  mepnft,  bn  fdjal  alfjo  gelingenn? 

$cf  roitt  betf)  mit  bt)  ummipringenn, 
SClö  be  biroett  mit  ber  bucfeljuebt  p(ed;t! 
23orroar,  icf  rjebbe  tt)o  bn  gubt  recfjt: 
9J£nnen  ropnn  fyeftu  gefopen  utr), 
»so  2Jtyn  ippjje  getreten  nnn  bpn  fjuebt! 

2)u  fanft  groet  fprefen  unb  pralenn 

Unb  r)efft  nidjt  epne  irfjanfc  tfyo  betalenn! 
2>u  fdjolbeft  btjn  gelbt  erft  fyebben  geteilt, 
Gfp;  roenn  bu  rjabbeft  mit  mn  geipeftt: 
825  £u  pocfjteft  jjo  groit  pnn  cnmem  moebt, 

$cf  menbe,  bu  rjebbeft  epnns  forften  guebt! 
Tu  braffeft  Beer  unb  bift  bodj  butt, 

$ejft  nele  roorbt  unb  roepnicf)  rouft! 
[Gtj1']  £pn  oornemen  geptf)  bp  nu  entroep: 
830  2)u  bift  men  nebernn  unb  gekrjrep 

800.  6  ob  bell,  33ütteL  —  *02.  giff  bqn  potfienb  aenn,  la%  bein  Shiftrumpfen 
fein.  —  806.  t&unftate,  3aunftecfen;  gern  er,  SBaffe.  —  807.  carlicf,  gefäfirlia).  — 
811.  fjeter  ljuebt,  fteiler  §aut.  —  812.  bolocren,  plappern,  Scfiroaeen,  Scöreien.  — 
M4.  Dorferenn,  erfdjrecfen.  —  S22.  fajanfc,  Gfjance,  au5fid)t.  —  830^  men,  blo% 


64  fiurkarb  tüalöis,  tterlormer  Soljn. 

llnb  Ijorft  tmtrj  nadjtegat§  geifert! 

©u  f<f»aTft  mi)  betalen,  übt  ft)  bi)  gefeajt! 
$anj}tu  mit  gelbe  nidjt  uomogenn 

©30  null  id  mg  bn  be  cletjber  oogenn: 
835  %fy\i  utl)  ben  rocf  unb  madt  nidjt  langt, 

©i)ff  otm  mi)  fjer  itnb  fyebbe  ferm  band: 
SDennad)  Mtffftu  91m  immer  fdjulbt! 

3  p  r)  I5  6  0  n  e : 
§er  raerbt,  F>e66et  nidjt  mit  ofjtn  gebulbt, 
§e  rjefft  nodj  mamb§  unb  Ijojjenn: 
840  ^d  roils  oljm  raot  tfyofjant  uplojjenn! 

%f)u  utl),  bu  unflaet,  unb  bende  barnnn 

Unb  lebjr,  rao  bu  tljom  Ijoren  fdjatft  gaenn: 
©a  morgen  fjen  unb  fjale  matt)  mein:! 

Sorlorn  fcon  tf)o  bem  Spiljbouen: 

§efftu  mt)  barumm  bradjt  tjirtjer? 
845  Qd  f»e66e  bi;  mit  gelbe  begaoet: 

2>u  Ijabbeft  mi;  gar  oele  anbers  gelaoet, 
2ll§  bu  mit  mi;  temft  Ijinmn 

Unb  fprefeft,  rot)  roolben  urolid  ftjnn! 
S)et(ftu  bat  nu?     bu  madjft  pbt  roetten: 
850  2)u  tjeffft  alter  trro  unb  efjr  oorgettenn! 

9Zu  fei)  id,  rou  id  fr)  gefarenn! 

<2  p  i  fc  6  0 1>  e : 
2)u  madjft  rool  büffe  morbe  fparenn: 
£>d  roill  bn  up  be  olabbe  flann, 

SDat  bu  fdjalft  Ijinber  ber  bor  upftann! 
855  ©djal  id  f)ir  antroort  geoen  bij? 

®e  roerbt  be  roett)  mol,  roe  id  f x) : 
[6'iij'1]  2)e  frommen  frouroen  fennen  mg  rooll, 

2)e  r)ir  bn  fitten  all  tljo  moel! 
SOitujnftu,  ron  Ijebben  nidjt  anbers  tljo  boenn, 
860  2)at  ron  folde  narren  tf)o  reebe  ftaenn? 

2Bat  tjefftu  booe  I)tr  tl)o  pieppenn? 

833.  »crnogenn,  genügen,  bejahen.  —  S34.  io  will  id)  mid>  an  beine  ÄIciber 
polten.  —  842.  nnb  lerne,  wie  (b.  I).  mit  ineßr  0e!b)  bu  jum  §.  gef>en  mujjt.  — 
853.  olabbc,  oerädjtlictje  Sejetdjnung  eines  fdjroa^aften  üflunbeä. 


ßurharb  tüalbis,  öerlortncr  Stüju.  65 

SOorTortt  bo»: 
Qa,  icf  barff  mpn  gebrecf  nidjt  reppenn! 
Slfje  fiore: 
§er  inerbt,  boetf;  ummer,  rou  gi)  fünbt, 
Sfaebt  bitfjen  pfepper  up  ben  munbt! 
865  §e  trofjet  unb  rotf  mit  unfj  fjir  bafgenn, 

©jroatjet  mefjr  bann  ier>en  an  ber  gafgenn! 
6e  oorjrepbt  trorroar  ber  bingfje  nidjt: 

3Reimbt,  pbt  fp  mit  beffferen  utfjgeridjt. 
Ghj  faden  ofjtn  genebidj  tfjo  bitfjen  ftunbenn, 
S70  §e  fjebbe  pbt  oorroar  mit  mp  nidjt  funben: 

§ebbe  icf  bat  rabentfj  00er  ofjtt  gehabt, 
$;d  roofbe  ofjn  r)e66en  betfj  befdjatfj: 
§e  fjabbe  r;bt  roof  van  mp  gefebenn, 

Tat  id"  ofjm  be  negett  fjabbe  affgemebenn: 
875  3ßodjte  fje  epn  anber  mael  bencfen  barann, 

Tat  fje  roer  Mobt  van  f)ir  gegann 
Unb  fjabbe  bat  fpne  J30  gar  uortertfj, 

Tat  f;e  nidjt  cfouroen  mocfjt  ben  ftertf; : 
2;o  roer  fje  epnn  fjofunden  gelicf! 

SSorlorn  Sjon: 
880  2fcfj  fierre  gobt  oan  fjemmefrpcf! 

!^bt  ps  po  alfe  bingf  nidjt  redjt! 

Sot  roas  icf  fjcrr,  nu  bin  icf  fnedjt, 
9tu  fta  id  nor  ben  füben  nafet: 

2(ffe  mpne  frunbe  fjebben  mp  nortafet! 

[ßüjb]  SBorlorn  Bon  to  6reten  fyore: 

855  groro  ©retfje,  iefjet  mpn  fummer  ann 

Unb  roiffet  mp  nu  bpftaenn: 
Secfepbet  bodj  mpn  Ipff  bordj  gobt, 

Tat  id  nidjt  roerbe  ber  lübe  fpott! 
^d  fjabbe  mp  up  mpn  gefbt  gefrorot, 
890  ^bt  fcfjolbe  mp  fjebben  anbers  getorot! 

9iu  fefj  id  roof,  icf  bin  ber  quibt! 

862.  reppen,  berühren,  mit  SSorten  berühren.  —  868.  fa elf f  eren,  og(.  33.  812.  — 
869.  if)r  beljanbelt  tf;n  .  .  .  —  871.  bat  rabentf),  bie  Verfügung.  —  872.  befdjatf), 
in  Steuer  genommen.  —  878.  c  Ion  tuen,  fragen,  frauen;  ftertt),  Sdjroanj.  —  884.  por  = 
jätet,  oerleugner.  —  887.  boreb.  gobt,  um  GJottes  roillen.  —  89o.  getorot,  oon  ftatten 
gegangen,  gegliidt. 

£a§  £rama  ber  SReformationääett.  5 


66  ßurkarb  iHOalbts,  öerlorenci-  Soljn. 

(55 r e i f) e  Fjore: 

£u  fitmft  hi)  m\)  il)0  rechter  tr»bt! 
©ufs  langte  Ijebbe  icf  na  br>  gedarrt: 

%d  ^ebbe  bn  roat  roarmeä  oorwart! 
895  ©üb,  tf)o,  bat  nidjt  eint  anber  fumbt 

Unb  bat  xjbt  nidjt  be  fjoge  nnmbt! 
2öat  lejjtu  booe  bn  bebimden? 

SBorroar,  bu  bift  van  ftfjaltfljeit  brunden! 
©a  fjen,  bu  fumbft  fyir  utmnfujj, 
900  2)u  macfjft  mott  tjebben  erm  fterffbroefj! 

SSor  tna§  icf  bi)  nidjt  gubt  genodj, 

^tnmbt  biftu  nidjt  mnn  gefod;  1 
336t,  als  bu  merft  enn  groter  Fjerr, 

•JBarbt  icf  Dan  bi)  ooradjtet  fjeer; 
905  ®u  fyabbeft  i)bt  nidjt  gebadjt  tfjouor, 

®at  bu  fdjolbeft  fomen  tr)o  mnner  bor! 
S)e  r)ir  nidjt  brengt,  iß  unangenamen: 

S)u  madjft  tüol  morgen  raebber  famen! 
©r)a  rjen  tr)o  (Slf^en,  laeif)  br>  befpottenn, 
910  £)er  geoeftu  be  ©ngelotten: 

^ridjftu  bar  mat,  bat  merfttt  fefmn! 

SSorlorn  ©jön  to  (Slfjen: 

<Sei)t  bodj,  ©Ijje,  roo  t)§  mtj  gefdjefmn! 
[20a]  Seronfjt  mg  bod)  barmfjertidjeit 
Unb  geoet  tm;  ei;n  olbeä  clepbt: 
915  ^d  Ijebbe  tjbt  an  ijro  rool  uorfdjuelt! 

@lf$e  Fjore: 

<Sd)aI  id  bi)  geoen,  roat  bu  routt? 
S)u  fumbft  »orroar  all  redjt  t(io  mtj! 

9Jcei)nftu,  übt  h;bt  mi)  groet  an  bn? 
2)u  btft  ein  redjter  goije  uormar: 
920  £u  fdjolbeft  nbt  tjcbben  bebadjt  tfjooor 

Unb  fted'en  et)n  penningf  up  etjn  ortb,! 

Refill  ben  rnmen  mt  gebort: 

893.  Jiip,  alfo.  —  SAG.  § o g e ,  (Sau.—  900.  ßerffbroefj,  $eft6eule.—  902.  ui*t 
inijn  gcfocfi,  paffcft  bu  mir  iüd)t.  —  915.  Dorfdjuett,  oerbieut.— 918.  h)bt,  liegt.— 
919.    gofce,  Ginjalt§pinfet.  —  921.  ovtf),  ©de,  Stelle,  —  922.  rgmen,  Steint,  SBerS. 


ßurkarö  ttfalbts,  Öerlorener  Sofpt.  67 

„Se  roat  gubeä  roeetlj,  be  ironge, 

Unb  bemm  rootf  i)s,  be  blpoe, 
025  Unb  be  mat  fjefft,  be  madj  berjolbenn, 

SÖente  ungeliid  madj  fomen  dolbe"? 
Sarumm  bret;  bi)  utf):  bu  fridjft  fjre  nicfjt, 

3>bt  9§  cor  bi)  nidjt  angeridjt: 
S30  mad)[tu  nu  ber  bor  toot  rafenn! 

§uvenn>evbt: 

030  ©(ja,  offt  id  tritt  bn  r»ott)e  mafenn! 

Öenutf)  ber  bor  nnft  bünels  namenn, 

Unb  moft  r)er  roebber  nummer  famenn! 
23at  f)e66en  rot)  mit  narren  tfyo  boen? 

^orlorn  jjon: 
^d  fefj  rool,  icf  moetr)  Buten  ftann! 
935  2Su  gi)  nu  ^anbeten,  bat  roete  gt)  roott! 

Unb  bo  icf  fyabbe  ben  tuibett  ouff, 
So  warbt  icf  leue  minder  geljetenn: 

Se§  late  gt)  mn  gar  roenid)  geneten! 
So  id  geibt  rjabbe,  bo  roaö  id  roerbt: 
940  3l\x  ronfje  gn  mi)  achter  nnn  ben  fterot! 

[20b]  So  id  nod)  r)abbe  gefbt  unb  guebt, 

So  togfje  gi)  cor  mn  äff  ben  rjoebt, 
So  roaö  id  wunder  ged  attetmn: 
3Ru  mn  be  bübett  xß  roorben  rennn, 
9i5  <Hjo  us  nemanbt,  be  mmter  ad)t! 

2(d)  gobt,  r)e66e  id  nbt  bartfyo  6ract)t! 

.öir  ging!  be  oortorn  ©joljtt  Damm  fjuefje: 

$d  bin  mmtes  gelbes  unb  gubes  qunbt 

Unb  i)Q  nu  nnn  ber  biiren  tnbt: 
$d  roeetf)  wp  erben  nidit  trjo  roerffenn, 
9öo  33efrudjt  tut),  id  moet  rautgerö  fteruenn! 

C  roe,  0  roe,  mnner  groten  noibt! 
^d  roolbe,  bat  id  gerent  roer  boebt! 

027.  bret)  bt)  utf),  roinbe  bic§  fjeraus.  —  920.  rafenn,  treffen;  matfie  bia>  ?ur 
2f)ür  hinaus.  —  030.  00t f>e,  güfee,  Seine.  —  034.  buten,  braufjen.  —  940.  a d) te r  nnn, 
f)interS;er.  —  042.  togge,  joget.  —  949.  roerjfenn,  erwerben.  —  950.  befrudjt  mg, 
fürajte.  —  952.  geregt,  bereits. 

5* 


68  ßurkarb  tUalbis,  Verlorener  Soljn. 

Sfiüfte  id  bodj  roor  epnn  frommen  mann, 
®emm  roolbe  id  gerne  rjangen  nnn: 
955  $d  nrolbe  oljm  benen,  roo  id  fdjolbe, 

Qat  r)e  mp  men  brobt  geuen  molbe; 
$>d  fei;  up  erben  füfj  fepnn  rabt. 

$bt  p§  pnn  alten  lanben  quabt: 
2lHe  mpnfdjen  Ipben  ptnmb  noebt, 
960  $bt  fei;Üttf)  oljn  allen  ann  bem  brobt. 

2öatt)  men  fdjal  up  be  taffei  leggenn, 

5Dat  moet  men  all  mit  gelbe  uproegen, 
Unb  be§  Ijebbe  iä  nidjt  epnen  fdjerff. 
D  roe,  id  Ipbe  groet  norberff! 
965  6obru§,  $ru§,  mernn  nu  fco  armm, 

21I§  xd  nu  bin:  bat  gobt  norbarmm! 
SBorlorn  fjon  to  bem  Borger: 
©ot  grote  pro,  Ijerr,  unb  geoe  pro  Ijepfl! 

©p  merden  rool,  roat  iß  mpn  fepll: 
$d  fyebbe  getogen  ooer  all, 
970  <£>at  epne  lanbt  up,  bat  anber  baell, 

[$a]  3>d  ^ebbe  naft  mpn  gelbt  uorterbt 

Unb  od'  barbp  nidjt  nele  gelerbt. 
Sftu  id  fome  pnn  be  lanbe  roptf), 
SBeflept  mp  l)ir  epnn  büre  tpbt 
975  Unb  roeetl)  up  erben  nidjt  tf)o  roeroenn: 

$d  moet  van  grotem  junger  fteroenn! 
©arumm  bibbe  icf,  fjere,  feeljt  up  mp  armenu 

Unb  roillt  puro  mpneö  pamer§  erbarmenn: 
kernet  mp  pnn  puroer  bener  tall, 
9so  ^d  roill  boen  allent,  roat  id  fdjall, 

33p  badj  unb  nadjt,  tfjo  aller  tpbt 

SBill  id  anferen  ganzen  ulpt, 
Up  bat  id  mp  beS  l)unger§  erroer! 
23  o  v  g  c  r : 
2Bor  fumpftu,  nafebe  booe,  Ijer? 
985  ©ar  bu  bp  f)efft  Ijerutl)  gebreptl), 

Sar  Ijefft  epnn  fdjarper  ropnbt  geroepbt! 

953.  wer,  ivgenbroo.  —  957.  fi'if),  fonft.  —  9fi5.  nü,  nie.  —  968.  fe«I,  gelter, 
®ebreä)en.  —  970.  boel,  Ijevab.  —  971.  naft,  feljr,  gaitj.  —  974.  befielt,  oon  beflon, 
trifft.  —  982.  ulnt  an  leren,  gfleijs  anroenben. 


ßurkarö  tUaliis,  Gedornter  i?oljn. 


69 


1003 


1005 


1010 


Tu  rjefjt  normal-  nidjt  grot  gerounnen: 
Tu  feift  tf)0  male  bimn  begonnen. 

Tu  rjefjt  bijnes  benfteS  fjeer  gefdjont, 
Gfft  bnn  l)ere  trefft  bn  ooel  gelonbt: 

Tnn  bogent  mnfjen  be  flenber  utt)! 

Sorlom  fjon: 
^a,  Ijere,  nbt  g§  nor  mi)  nidjt  gubt! 

Sd  bibbe,  roillt  mn  ber  bebe  getronbenn, 
Sd  null  mn  merlidj  gerne  Inbenn. 

2ld)  l)ere,  laetl)  mn  bodj  mit  nm  gaenn, 
Sd  fteroe  fujj  fjungerö,  bar  id  fta! 

T)e  megge  n§  getten  up  ben  tnmpenn. 

Borger: 

Sd  fei)  moll,  nbt  nß  bn  fenn  fdjnmpenn! 
[$b]  SBat  fdjolbe  icf  mit  folden  fnedjte  boenn? 

Tu  Ijefft  bod)  meber  rjojjen  nod)  fdjocn: 
Sbt  roer  enn  fdjanbe,  mo  men  i)bt  ftebe, 

Tat  id  bn  nun  mnmm  Ijuefje  leebe! 
S)artl)o  fo  l)ebbe  id  bnner  genod)! 

^d  ment  bn  merlid)  fei;n  gefod;. 
Tod),  fjo  id  mn  bebende  redjt, 

•Binn  9Jiener  beberfft  mol  ennen  fnedjt, 
Te  be  fmnne  rool  fan  Ejöbenn 

Unb  be  fulfften  mit  braoe  fobenn. 
2Bultu  ben  benft  nu  nemen  ann, 

S30  madjftu  rjenutl)  up  bat  borpp  gaenn 
Unb  giff  tfjo  treten  genodj  ben  fjogenn! 

SBortorn  fjon: 
Sa,  Ijere,  id  roilt  orjn  mol  plegenn! 

SSorlorn  2jon  to  bem  meger: 

■Diener,  bnn  Ijere  fenbt  mn  tljo  bn 
Unb  fed)t,  bu  fdr)alft  annemen  mn 


988.  t f) 0  male,  ganj  unb  gar.  —  993.  getronbenn,  rotüfaf»ren.  —  995.  m  n  1 ö b e n , 
tnicfj  gebulben,  aufrieben  fein.  —  996.  bar  icf  fta,  ba  100  io)  ftefje.  —  997.  ba§  2Becf  ift 
bi§  auf  bie  ©pi|e  (tnmpenn)  aufgegeffen.  —  99S.  fcfjnmpenn,  Scfjerj.  —  1000.  fcfioen, 
Scfiufie.  —  1001.  fsebe,  fagte. —  1003.  aufjerbem  fja&e  icf)  genug  Siener.  —  1004.  lenn 
gefocf),  feine  Sefcfjäftigung.  —  1008.  braoe,  £rebem.  —  fbbenn,  fütferu. 


70  ßurharb  tüalbis,  öcrlorener  Soljn. 

1015  £1)0  ennen  fnedjte,  be  bp  bp  blifft 

Unb  bp  be  fnnme  tb,o  uelbe  brifft 
Unb  bept  all,  raat  bu  ofym  ttierft  fyeptenn! 

3Ji  e  tj  e  r : 

3§  bemm  atjjo,  bu  madjft  geneptenn! 
SÖultu  bat  lolm  barmebe  roinnenn, 
1020  (gjo  madjjtu  od'  bat  arbepbt  beginnenn 

Unb  bat  fulffte  fjeoen  ann: 

9ipm  l)en  bat  braff  bar  pnn  bemm  fpann 
Unb  giietf)  ben  fjogen  pnn  ben  trodj: 
8aetlj  £e  nreten,  fse  oaften  nodj. 
io25  2u(),  bat  fje  fragen  glpfe  neeU! 

33prIorn  pn: 

9?u  f)e66  id  epn  gerounnen  fpill! 
[J-if]  9t  u  nnft  id  mpnen  bued  od  outtenn, 

Up  bat  id  madj  bm  fjunger  ftiftenn, 
£e  mg  fjo  langte  Fjefft  gebnntngenn. 

2R  e  t)  e  r : 

1030  9Jtepnftu,  bat  bp  fyir  rß  gelungenn? 

Saetb,  blpuen  unb  berür  bes  nicfyt: 
Sbt  i)Q  »or  bi)  nidjt  angeridjt! 
Unb  roerftu  bcö  nidjt  latfjen  ftaenn, 
%ä  roitt  bp  up  be  fnuten  ftaenn! 
1035  ^>eftu  bpn  nreten  ment  nu  gefpaert, 

S§o  Ijefftu  aü  ti)o  langte  gedarrt! 
^d  raiU  bp  l)ir  ben  bald)  nidjt  ippjjcnn: 
S)u  madjft  bn  an  epn  anbern  prpjjenn! 
•Dien  wert  bp  i)\v  ben  bifd;  nidjt  bedenn! 

3Sorlorn  jjon: 
1040  D  roc,  nu  mad)  id  rool  erl'djredenn ! 

$bt  po  Dorroat  cpne  gvote  fdjanbc, 

SJ)ai  im)  pnn  buffem  ganzen  fonbe 
Mennige  fppfce  mochte  bhmenn, 

2!)armit  id  modjt  ben  junger  oorbrqoenn: 

1018.  madjft  genentenn,  mag«  c>5  geniefjen.  —  1023.  braff,  f.  i;   1008;  fpann, 
l;bl;cviuo   gedeutelte*   ©cfäfs.   —   1027.  lutea",   Saud).  —   1035.  ment   nu,  bi§  je$t.  — 
rt)lcn,  ogl. 


ßurhctrö  IDalbts,  Öerlorener  Soljn.  71 

1015  g)at  1)5  normar  eijn  Damer  groetf)! 

vDiu  bin  id  iinn  ber  uterften  noetfj! 
3>nn  groter  noetf)  roas  nü  fepn  mann, 

iDe  bo  gar  groten  junger  geroann, 
Sfts  tcf  nu  t)ebbe  tb,o  büffer  ftunbt: 
io5o  ^bt  gept  mp  bordj  mt)ns  fjerfcen  grunbt! 

2(ctor  tip  bem  cottfe: 

Gnnn  bepl  ber  parabetf  g§  nort^eKt, 

Xarnnn  gar  f  (erlief)  roerbt  vormelbt, 
2öo  gobt  fjefft  tmperlep  fpnber  troar 

$nn  fpnen  rpcf  ganfc  apenbar, 
1055  [^i]1']  DU  unb  pungf,  nui  fe  bor  finbt: 

-£>e  nomt  fje  alle  fpne  frjnbt! 
^aiiluö  feept  tf;o  ;timotr)eon-  ropfj:  1.  £imm.  2. 

„3?or  poerman  tfjo  bibben  pH, 
2)ot  goot  oan  allen  roerbt  geehrt, 
1060  SSenb  fje  epns  pbernn  falicfjeit  bogert; 

Up  bat  epn  pber  reefrt  oornemm 

Unb  tijo  erfenntnufs  ber  roarljeit  femm." 
£e  elfte  Sorjn  be  togetr)  unfj  ann 

(Spnen  ijbernn  geiptlifen  fronten  mann, 
ic65  £e  fief  an  pbele  roerefe  prüft 

Unb  miß  barmit  fjebben  bempft, 
j&Su  bat  r)e  fp  epn  gabes  fpnbt: 

Ter  men  nele  pnn  ben  (Höftem  finbt, 
2Bo  rootf  er  mepnung  nidjt  gnbt  pö 
ioto  Unb  ob)re§  binges  finbt  unropjj. 

3;o  ße  nu  roebber  tf;o  gobe  ferenn 

Uno  latrjen  fief  be  Toart)eit  lerenn, 
Z-:  will  gobt  nirfjt  bes  funbers  fteroenn, 

3Ken  firf  bofere  unb  t)ulb  erraerue.  G";ecf).  33. 

ioT5  f  £e  püngefte  3;ob,n  bebübet  unjj  be, 

£e  gubt  rjebben  gemerefet  np, 
Unb  roat  objn  gobt  pe  rjefft  gegeoenn, 

Werteren  fe  pnn  boßen  leoenn. 

1046.  uterften,  äujjernen.  —  1051.  oortbellt,  er;äf>Ir.  —  1053.  troperiet), 
pDeierlet  —  1060.  bogert,  begehrt,  anftrebt. —  1063.  togetf),  jeigt. —  1069.  er,  ihre. 
—  1074.  fonbern  blofe ,  cap  er  ft<6  befebre. 


72  <?urkarb  ttMbis,  Ucrlormer  Soljn. 

<2go  be  tf)o  laleft  rcebber  famenn  &re.  15. 

loso  Unb  fid  beropjjen,  als  bc  framenn, 

Tann  pö  be  gobt  ber  giibicpeit 

9?u  unb  tpo  afler  tpbt  berepbt, 
<2ge  genebid)lifenn  antfyonemenn: 

©50  ße  fttf  mitten  ber  funbe  fdjemenn 
1085  Unb  gobt  tt)o  bepnen  utfjermelenn, 

2BiH  r)e  fse  mand  ipue  frjnber  telfenn  <2apt.  5. 

[$iif]  Unb  bat  utf)  gnab  unb  gbel  gunft 
Sien  all  oljr  tobocnt  roerd  unb  fünft 

*  -)iu  (jore  g.1),  nw  be  pitngefte  S.jofjnn 
1090  23cm  fpnem  uaber  p§  gegan, 

Spnn  bepl  be§  eroe§  fjefft  bogert, 

Teö  E)e  oamm  naber  rfi  gcmert. 
2>e  fonber  fert  ficf  äff  van  gobe, 

Cf)m  mpfjgefallen  iimc  gebobe,  2(mo§.  2 

1095  üBorletl)  ficf  up  ficf  fuioeft  fjeer, 

SBortrumet  od  up  got  nidjt  mefjr, 
^nft  oaber§  ftraff  \v\ü  (je  nidjt  leoenn, 

2>arumm  moet  f)e  ofjm  bat  eroe  geucnn: 
2111  roat  f)e  fuluen  Ijefft  unb  gfj, 
1100  @ifft  ofjtn  tfjopant  be  naber  nnjfj. 

ytidjt  langte  barna  f)e  fid  bebadjt, 

So  f)e  fjabbe  aUö  ttjofamenbe  bracbt, 
£e  oolgebe  fpneä  Ijerten  Begier 

Unb  tocf)  fjen  pnn  epn  lanbt,  n>a§  ferr. 
1105  ©jo  I)e  be§  oabers  pod)  merpt  äff, 

2Öi((  nidjt  mefjr  Icnen  pnn  ipncr  ftraff, 
S30  fcfjepbet  [je  ftd  van  gobes  gememm 

Unb  blifft  mm  inner  funb  alleimn. 
bliebt  mit  oen  ootljen  geptl)  (je  Ijenn, 
1110  xHmuö  unmbert  fefjr  min  innen  iimn. 

^umerbiorum  amm  adjtepnben  fteljt:  $roo*.  18. 

„Sc  gobtloejjc  pnn  öoradjtinge  gept, 
SBann  be  pnn  büpe  ber  funbe  fnmpt, 

2Bat  van  gobe  po,  be  nidjt  pornmnbt." 


1079.    ttjo    lateft,    julefct   —    1097.   ftraff,    3nd)t.   —    1104.   ferr,   fern.   — 
1109.  oot^en,  Jüfjen.  —  1113.  büpe,  tiefe. 


ßurkarö  tUiücis,  üerlorcncr  Solju.  73 

ins  €[  3^0  £)6rbt  nu  tfyo,  roat  ronber  f d)übt : 

2>at  fefjre  lanbt,  bar  r)e  Ijen  tüebt, 
$3  oan  gäbe  oorber  bann  be  (Jeff, 
2Bant  bar  gefdjüt  i)o  gobeS  roi(t 
[%\i}h]  Unb  f»n  geriefte  rourb  uolbradjt. 
1120  «Ken  bütb,  lanbt  fjefft  be  bimelt  erbaut; 

$jnn  büffem  lanbe  fdn'ibt  fenn  gubt, 

Q\)n  pjjltcf  colget  ipnem  mubt: 
SDien  tan  bar  anbers  nidjt  pnn  finbenn, 
35onn  gobe§  lefterung,  id)anb  unb  funbe. 
ii2o  £anib  ropet  pnn  bemm  pfalter:  pfat.  181. 

„2)at  b,ep(  ps  t>an  ben  gobtlofjen  ferr, 
Sje  adjten  gobs  geriete  nid)t, 

Gfjr  Ijerfc  i>§  men  tr)o  lunben  geriet." 
SDrumm  t;s  bitb,  lanbt  be  fulffe  ftabt, 
u3o  J)at  gobt  nidjt  pnn  tl)0  fdiaffen  babt. 

Up  büffem  erbtrptf  ps>  bat  lanbt, 

21  (g  m  annigen  glpfmer  xfi  befantl): 
<S6rf)t  groten  ftaebt  unb  tpbtlid  ein; 
Unb  friert  barna  oan  gobe  nierjt  mefyr: 
U35  £arpnn  be  mpnidj  pnn  funben  lefft, 

SSortertl)  mit  fdjanb  all,  roat  f)e  bjefft, 
$nn  unfueffdEjeit  unb  oueroloeb, 

3?ortertf)  i»ne§  nabers  erff  unb  guebt, 
SBomufft,  r-orftanbt  unb  mat  bar  p§, 
luo  SSorlüft  pnn  büffem  lanbe  geropf;. 

Suce  am  eplfften  G&SR^SilUS  fedjt:  Suce.  n. 

„Se  nict)t  mit  mp  tljoiamen  brecht, 
$>nn  mpnen  namen  nict)t  fammelt  fdjat, 
£e  fülffte  norlüft  unb  fpilbet  bat." 
ii45  £ct  ^e  nu  alles  roas  morben  qroibt, 

3:f)of)anbt  fam  an  epn  büre  tpbt. 
3>o  ob,m  gebrad  bat  Ijemmelbrobt,  matt.  i. 

£o  l)off  f)e  ann  tb,o  fpben  noetl). 
©obt  be  entod)  orjm  innen  fegenn, 
iiöo  Septb,  pnn  ipnn  Ijertj  fepn  gnabe  regenn. 

1115.  fä)ubt,  gefa)iet)t.  —  1117.  oörber,  entfernter.  —  .1118.  bar,  bort,  b.  i).  in 
ber  §BQe.  —  1133.  ftaebt,  21nfe&en.  —  1137.  ooeroloebt,  Überflup,  @a;tpelgerei  — 
1144."  fpilbet,  r>erfd)toenbet.  —  1150.  regenn,  regnen. 


74  ßurharö  tUalbis,  Üerlorener  isoljit. 

Sßann  wnn  hat  fyerij  ntdjt  weit  bat  mort, 

©30  Mifft  t)bt  junger  l)ir  unb  bort.  matt.  13. 

[24 a]  2ßar  gobt  be  »aber  nicr)t  glooen  fentt), 

©ar  t)§  mtmanbS,  be  bögebe  mentl): 
ii55  ®e  tpbtlife  roottuft  gern:  üorbann. 

£fyot)ant  fjo  fumpt  be  grurael  nnn 
Unb  fdjüt,  ba§  Qeremia§  melbt;  Sere.  2. 

2tmm  anbern  Gapittel  fje  r>ortettt, 
„®en  got(o[5en  werbt  fmm  fonbe  fdjelbenn 
um  Unb  fnnn  affferingr)e  nntrbi  ofjn  melben, 

Up  bat  I)e  mete  unb  mad)  lerenn, 

2öo  bof^e  nbt  fi;  uan  gobe  affferenn. 
Söent,  be  fid  gobe§  bent  oorrnnbenn, 

SDe  tnotlj  ben  eroigen  fummer  Ipbenn." 
U65  2(mo§  am  adjten  fpredt  gobt  aljso:  2tmoS.  8. 

„£>e  tubt  be  fumbt,  febt  eoen  tljo; 
2Ü3  gn  nro  nicr)t  mißt  t£)0  mu  roenbenn, 

2BitI  icf  um  borft  unb  junger  fenbenn: 
9M;t  materS  borft,  offt  brobeS  {junger, 
ii7o  stoer  be§  morbt  got§  groten  fummer." 

£>nn  prouerbijö  fedjt  ©olomon: 

„©30  enn  »aber  ftraffet  fpnen  fjolm 
Xlnb  I)e  be  ftraff  nidjt  miß  upnemen, 

©30  moetl)  (je  fiel  mm  funben  fdjemenn 
1175  Xlnb  fjo  mit  aller  fdjanb  beftaenn, 

junger  unb  lummer  merbt  fim  toljn." 
Diu  Ije  fid  fulffS  nidjt  fyelpen  fann, 

©30  ferbt  Ije  ijnn  ber  funb  uortann. 
©otlidjer  tjülpe  l;e  nict}t  üortrumet, 
1180  Sarumm  fim  Ijuefj  up  mpnfdjen  bumet  matt.  7. 

Unb  fodjt  fyülpe  b»  ber  numfdjen  fimbt, 

©ar  (je  bod;  nidfjts  bann  mouglje  finbt. 
Äumbt  t()0  epnem  borger  imn  büffem  lanbe, 

SDe  füerbt  ofjn  Ijcn  gnn  groter  fdjanbe. 
ii85         ^Borger  be§  lanbeS  finbt  eoen  be, 

®e  up  fid  nemen  ber  mnnfdjen  moeg, 
L24''J  ©id  unberftaen  ber  G>onfcien$, 

1154.  bogebe   megtfj,   Sugenb   miiljt,   erntete.   —    1187.  fief   unberftaen,    fid) 
loiberfefcen. 


fiurkarö  tüalöis,  tferlormer  Soljn.  75 

£e  fidf  befntd^t  eim  fwar  fententj, 
23iffen  be  mit  raercfen  tfjofreben  [teilen 
H9o  Unb  fje  bod)  rogber  pnn  funbe  vetteim. 

©je  werben  Borger  up  erben  genompt, 

Söent  ofjr  nidjt  eim  tliom  Jjemmel  fumbt: 
3llS  ^auroejj,  Stffdjop,  Garbinal, 

SDIoncf  unb  papen  be  grote  taell; 
ii95  (Sje  fyebben  funben  be  fdjaij  ber  erbenn. 

S)c  mochten  aüepn  bem  Gnttdjrift  merbenn, 
Sarooer  be  büueft  affepne  rebt, 

SDen  GÖS^SSU©  epn  forften  ber  erben  Ijet, 
®es  33iffd)op,  $apen  unb  alle  Crbenn  [Soan.  12. 

1200  ©inbt  unberbanige  borger  raorbenn. 

©e  fitf  ber  funbe  tfyo  benen  norplidit, 

£>e  p§  ofyr  fnedjt  unb  anbers  nidjt. 
2Öp  wetten,  bat  Sjatfyan  trefft  eim  rpd, 

SDarpnn  (eoen  aEe  goilofjen  glptf, 
1205         9)iit  ernft  olirem  forften  finbt  unberbaen, 

23orroad)ten  oan  ofym  epn  tpbtlid  Ioljnn. 
6§9t^S^US  üamm  oaber  eim  föningrpd  lieft, 

S)at  tje  mit  allen  fettigen  tefft, 
Sanmn  alte  glooigen  borger  finbt, 
1210  2U§  Sßauluä  ben  ßpfyefernn  oorfunbt,  @pt)e.  2. 

21)0  ben  ^tjilippernn  be§  fulfften  glptf :  ^Ijtf.  3. 

„Unfe  borgerfdjap  pö  pmm  Ijemmelrptf, 
iDarijer  mr,  oorroadjten  ben  fieplanbt, 

8@<5U3Jt  Gfyriftum,  uon  ben  naber  gefanbt." 
1215         (Sgo  nu  be  fonber  pnn  fummer  fiept, 

$>nn  büffem  Ianbe  ummfyer  gept, 
£e  fmttige  gepft  bept  olm  nidjt  rorenn, 

3)at  §e  modjte  mebber  tfyom  oaber  ferenn, 
©30  npmbt  olm  büffe  borger  aenn. 
1220  §en  pnn  fpn  borp  bar  moeti)  Iie  gaen: 

[©*]  23p  fitf  raitt  l)e  en  nidjt  befyotbenn, 

©e  leoe  p§  att  pnn  ofjm  norf'olbet. 


1183.  f i cf  befrudjt  c.  acc,  in  fturdjt  fein  cor.  —  1189.  be,  b.  i.  bie  Gonfctenfc. 
—  1190.  cetlenn,  faEen  machen,  unb  bringen  fie  bodj  mieber  in  Sünbe.  —  1198.  ftet, 
Reifet.  —  1206.  oorroadjten,  erroarten.  —  1211.  be§  fulfften  g  1  r> cf ,  beSfelbigen 
gleichen.  —  1222.  leoe,  Siebe;  ocrfolbet,  fatt  geroorbeu. 


76  ßurharb  Eüulbis,  Ö^rlorcner  Sofjn. 

§e  rottet  ben  fonber  up  ftme  raerde, 
SDat  r)e  barmit  be  geraden  fterde, 
1225  £ord)  geuftlid  (eoen  fid  mafe  nrame, 

SDftt  f aften ,  beben  tf;o  gobe  fame 
3tüer§  i)bt  finbt  atfe  unretjn  fromm, 

£)e  fülfften  finbt  bartljo  nidjt  ftmn, 
S)emm  borget  §e  fe  meften  moebt: 
1230  Dfym  fuloen  fc^übt  barnan  fenn  guebt, 

SDioetI)  butten  tofjen,  afftaebt  fopenn, 

9ttja  fant  $acob,  nlja  9lome  lopenn. 
9ßann  r)e  aljjo  ben  ged  reuen  tfyret, 

©30  raerben  bemm  ^auroeft  be  frotme  uetf). 
1235         O^rn  fitlffs  raerben  bued  unb  bübett  fmaet, 
$>bt  rjelpet  objm  butf)  nid)t  atftljo  maeft, 
$nn  junger,  fummer  ftebe§  blifft, 

£)ar  olm  ft)n  engen  funb  r)en  brifft. 
<Sgnn  bued  tfjo  mitten  I;e  bogerbt 
1240  Sftit  brane  ber  franne:  tjbt  raerbt  ofym  geraerbt! 

2(11,  raat  be  ^auraeft  ne  trefft  erfunbenn 
Unb  aß  mnnfdjcn  erbencfen  funbenn, 
2ltf  genftloefj  redjt  unb  iDecfetael, 
©d;otu§,  Stomas» ,  2llej;anber,  aetf, 
1245  2(tt  Gappen,  platten,  genftlid)  lenen 

9Jiod)ten  ni)  fermem  fonber  rourae  geoenn. 
S)e  Gonfcienij  unb  mnnfdjen  geraetenn 
3$  alfco  nmtf)  nnn  funbe  geretenn, 
®at  fje  mit  att  büffem  braoe  up  erbenn 
1250  Kummer  mefjr  form  gefabigt  raerben. 

2ltt  raerlbt  pnn  fonben  lad)  oorroor 
3Set  lenger,  bann  mjffbujjent  nar: 
5Rod)  @nod),  9coe,  2lbrar)am, 

yiod)  -JRofeg,  ©aoib,  nod)  fei;n  mann 
1255  [@b]  gerbe  nu  J30  eijn  fyillid)  lenenn, 

S)at  tje  mod)te  enne  funbe  oorgetienn. 
$aulu3  t§o  ben  Siftranernn  jjebe:  2tcta.  14. 

,,©obt  lett)  nan  anbeginn  all  Ijeijbenn 
$f$Ufen  raanbernn  nnn  fnnen  raegenn, 

1228.  biejelbett  gehören  aujjevbem  nidf;t  if)m.—  1238.  brifft,  treibt.  —  1214.  S  $otUS, 
ber  befaimte  JUrcfyenlebra  SDitn-3  ScotuS. 


ßurkarü  ttJalbis,  üerlorcner  Soljn.  77 

1260  ©50  langte  r)e  utfigoebt  innen  fjegenn 

Unb  £e  ifjo  inner  gnabe  entfingf, 

S)o  G-fvJi^  33:113  oor  fje  tbomm  bobe  ging!/' 
£>oannis>  amm  ogfftcn  be  francfe  norroar  ^>oa\\.  5. 

§abbe  gelegen  ad)t  unb  berttid)  par. 
1265  SucaS  amm  adjten  unfj  boroerbt:  8uce.  8. 

„ßpn  ropff  fjabbe  all  oljr  guebt  uortfjert 
•öftt  ben  arften,  bat  fc  roorbe  gefunbt: 
^bt  roa§  fenner  be  o()r  fjelpen  funbt. 
3)o  G£3ft!3S3:U3  tarn,  bo  roori  twrloft 
i2to  Unb  alle  bebrooeben  getroft." 

Unjje  Ijunger,  fummer,  borft  unb  lepbt 

2)at  pamert  gobt  pnn  eioicfjeit. 
Unjje  elenbt  mar  groet  ane  matten: 

§e  backte,  f)e  roolbe  unfj  Ijelpen  latljenn 
1275  Unb  fanbe  unfc  S^St^SSU^Öi  l)ir  up  erbenn, 

alle  gp  vortan  root  l;6ren  luerbcnn. 

Stornfia  warbt  gcfungen  be  riij  Sßfalm: 

^bt  fprecft  ber  unronfjer  munbt  root  — 

mit  opff  ftemmen.    £antp  fjuff  be  oorlont  Sjofm  ben  annbern  actum  an. 


£De  anbet  actus. 

SSorforn  pon: 
3>cf  fei)  up  erben  Ijir  fepn  troft, 
Xarmit  icf  roerben  modjt  erlöft: 
1280         2Bor  icf  mp  lere  ebber  roenbe, 

Xax  ps  fummer  an  allen  enbenn! 
[©if]  SMe  bageloner  mpn  »aber  Ijefft,  Succ.  15. 

Ter  fepn  pnn  folcfen  fummer  lefft: 
3ge  fyebbent  all  tf)0  male  guebt 
1285  Unb  fybben  brobes  ooerffoebt. 

Sfoers  irf  madj  Ijir  fepn  troft  erroeroenn, 
%&  moetl)  r>on  grotem  junger  ftcroenn! 

1267.  arften,  Srjten.  —  1273.  ane  matten,  oime  SKaß.  —  1280.  roor,  rcofun.  — 
1283.  bcr  fenn,  ocn  benen  feiner.  —  1285.  ooerfloebt,  »g(.  SS.  1137. 


78  ßurhnrö  UMbis,  Utrlorencr  Soljn. 

$d  miß  ttttj  fdjiden  nnn  be  fafenn 

Unb  miß  mn  atttfyoljant  upmafenn, 
1290  gnn  büffer  monge  nic^t  Iengfjer  ftaenn: 

28iß  ()en  tfjo  mnnen  uaber  gaenn 
Unb  fprefen:  „caber,  id  fn  be  mann, 

£e  bar  fjefft  aljjo  ooel  gebaenn,  Suce.  15. 

©entnbiget  nnn  fyemmel  unb  cor  bn, 
1295  <&ai  laett)  bu  nid)t  entgelben  mn. 

£at  icf  gebeten  ma§  bnn  S^ofyn, 

£e§  will  irf  mn  nu  gan£  entffaen; 
$tf  bin  be§  namen§  no  nidf)t  merbt, 

£at  icf  brjn  jsoljn  gefjenten  roerbe: 
i3oo  ©unber  nnm  mn  nnn  bnne  gemein, 

lOiafe  mn  al§  btmer  badjloner  ennn!" 
SJarumm  bhme  icf  nidjt  lenger  f)ir! 

Sßaber: 
£at  n§  mnn  Sjofni,  ben  icf  bar  fefy! 
$d  mennbe,  (je  fyabbe  boet  gemefjenn:  Suce.  15. 

1305  3cu  fef)  icf  rootf,  f)e  n§  genef,enn 

Unb  leuet  nod;  tI;o  büffer  ftunbt! 

^bt  bercegt  ficf  mnn§  fjerten  grunbt: 
Mi)  namert  fnn  elenbe  groet, 
$jd  fe§,  fye  9§  nnn  groter  noetfj; 
1310         $;d  fanfj  mn  merlid)  nidjt  entffaenn, 

$jd  moetfj  ofjtn  uorroar  entegen  gaenn! 
£ir  gengl  be  uaber  entegen  bemm  üortornn  Sjofjn 

[Q)ij,J]  -üJinn  fene  fsoen,  roe§  mn  roittfomenn! 

$d  t;ebbe  bnne  grote  noebt  nornomenn: 
SSorroar,  id  moet  mn  bnner  norbarmenn! 
1315  $umm  I)er,  mnn  fjoljn,  nn  mnne  armenn, 

£ed)  bnnen  nutnbt  ann  mi)ne  roangljenn, 

S)u  fdjalft  nan  im;  alle  gnabe  erfangenn: 
SSortrume  mn  bat  utf)  fyerijen  grunbe! 

SSortorn  fjofjn  veei  nebber  uor  ben  SSaber  fprefenbe: 
2>d  fef;  roof,  id  fjebde  gnabe  funbenn! 
1320  2td;  uaber  mnn,  unb  id  bin  bei), 

Te  bn  fjefft  mitten  nolgen  nü, 


fiurharb  CPalbts,  Cerlorenec  Sotyn. 

2(ff  üjbt  bnn  geboben  mebberftreoet 

Unb  nii  nfja  bnnen  mitten  gefeuei! 
3>cf  fjebbe  geümbiget  nnn  onermoebt, 
is25  gnn  fjemmef  unb  nor  bn,  uaber  guebt! 

Te  nafjm  mn  nicfjt  mefjr  eoen  fumpt, 

2)at  icf  madj  werben  bnn  ßofin  genumbt! 
Tu  t)abbejt  nbt  mn  tfjonoren  geiedjt, 
ßfjr  roenn  icf  van  bn  tocf)  fjenmecfj, 
1330  Unb  fjefjt  mn  gercarnbt  nor  mnnen  icfjaben: 

^cf  roofbe  mn  ouers  nidr)t  laten  raben! 
Solcfen  fummer  fjefft  fenn  mimfdj  gefeint, 

2e  mn  affenne  n§  geidjerjn. 
Tarumm,  bat  icf  nidjt,  mo  icf  benn  idjolbe, 
1335  £nns  guben  rabes  nolgen  roofbe, 

^nn  bnner  ftraff  nicfjt  roolbe  fenenn, 

Süarumm  fjefft  mn  fenbi  unb  müg  ummgeoen: 
S3or  mi)nc  iunbc  unb  mniietfjat 
gS  ooer  mn  gegan  alle  quaebt! 
1340  3Jinn  iunbe  befenne  icf  äff  oor  bn, 

33tbbe  bn,  oaber,  roeS  gnebict)  mn: 
$cf  r)ebbe  geiunbiget,  nbt  rouroet  mn  fjefjr! 

[27a]  »ober: 

ßn  fjofjn,  miff  bes  nicfjt  benefen  mefjr! 
23at  geicfjefjn  rfi,  bat  xß  norbn! 
1345  $roro  bn,  bat  bu  6ift  roebber  bn  mn! 

§cf  fjebbe  noefj  mefjr,  roenn  icf  norgaff. 

©etruro  up  mn  unb  faet  nicfjt  off: 
2(ff  roat  bnn  fjertje  bogeren  maefj, 
JDai  fricfjftu  fjübeu  up  bujjen  baefj! 
i35o  Qcf  roiff  bn  nicfjt  mefjr  (aten  norberoenn: 

2ftf  mnner  güber  biftu  enn  erne! 

95  ab  er  tf)o  ben  fneajten: 
Säumet  nicfjt,  gn  fnecfjte,  roejjet  borenbt, 
33rengt  ofjm  bofbe  fjer  bat  befte  ffenbt 
Unb  tfjenbt  cfjm  bat  an  afftfjofjanbt, 
1355  (y^n  gufben  rnnef  an  i'nne  fjanbt, 

1336.  ber  3iame  femmt  mir  von  DkcfitS  wegen  n\d)t  mefjr  ju. 


80  ßurharb  ttklbts,  Üerlorener  Soljn. 

2tn  fpne  tmtlje  eun  renn  par  fdme! 

©af)t  botbe  t)en  unb  f;aelt  bart^oe 
2)at  gemefte  fatff  unb  boet  ijbt  fladjtenn: 

Saetf)  unfc  etfjen  unb  nroüben  marfjtenn, 
i3öo  ÜJBentlje  buffe  mpn  fcotjn,  be  was  boit, 

9?u  t)§  fye  lernen  utlj  ber  noetf)! 
§e  i)§  tfyom  leuen  mebber  gebornn 

Unb  maö  bartljo  ocf  gantj  norlornn: 
9?u  9§  t§o  gnaben  mebber  funbenn 
1365  2(n  büffem  fjübtgen  bage  unb  ftunbenn! 

2>arumm  froumet  pra,  Ije  p§  genefjenn, 

Unb  lactf)  unjj  t!)o  fyope  frölid)  mefjenn! 
9ht  becft  be  taffei  unb  brengt  fppfje: 

2Bp  mitten  unfj  an  frombe  prnfjenn! 
1370         9Zu  fttf)  fyertfyo,  mpn  leoe  J3of>n, 

Unb  laetf)  att  lerjbt  unb  broffnpjj  ftaen: 
SSorgetf)  bi)ne  monglje  unb  laetf)  fe  blnoenn, 

2ßn  mitten  mit  fromben  be  tnbt  norbrnuen! 
[27bj  3)atrtf)a  werbt  gefangen: 

S£e  beum  laubamus 

np  butfd)  mit  ocer  ftemmen.    mubter  tnbt  fcorenben  be  inerte  ben  bifdj 

mit  altertet)  tljo&etjoer. 

Marita  gefdjad)  be  maltnbt  ttp  bat  alberetjrüdfte  mit  Jrumnteten,  <£d)aU 

menen,  ©jmufen,  g-lonten  unb  mandjerlet)  Senbenfpilt. 

9?a  buffem  ali  marbt  gefangen : 

1375  $efu§  Gfjriftng  unfser  Ijeplanbt 

mit  tu;  ff  ftemmen. 
Üfta  all  bem  tarn  be  otfte  fj o f) n  van  bem  uetbe  fpretenbe: 
2Bat  iß  bat  gefd)rei),  bat  icf  t)ir  Ijoer? 

©50  itf  fumm  nor  mnn§  oaber§  boer, 
S)ar  ijö  grote  frombe  unb  frolidjeit: 

^rf'  inepn,  bar  fij  eint  geftfyeboetf)  borenbt; 
!3so         £jtf  t)6er  gefangf  unb  fenbenfpitt, 

£>ar  u3  groit  luft  unb  frombe  rill! 
SQSat  mad)  bat  mefjen  pummer  meljr? 

1367.  tfyo  Ijope,  jufammen.  —  1369.  an  frorcbe  pvupettn,  in  Jreube  leben.  — 
1371.  broffnnf;,  SüetrübniS.  —  Diad)  1374.  nujMer  tnbt,  unterbeffen.  —  1379.  geft i)t  = 
boetl),  ©aftgebot,  Öafimafjl.  —  1882.  2Ba3  in  aller  Sßelt  mag  ba*  fein? 


Öurharö  ttklbts,  Verlorener  Soljn.  81 

£fjo  bem  fnedjte: 

$6rftu,  fnedjt,  fumm  bod;  ei;n  roentd;  f>cr! 
©egge  im;  bod)  unb  füme  nicfjt  fangf: 
1385  2ßat  bebübet  bat  pi;pen  unb  gefangf, 

®at  icf  i;njj  nabers  fjuejje  f)6re? 

23eetfj  ntdjt,  u>at  icf  barbi;  fcfjalf  fporenn: 
2)e  bing  finbt  im;  gar  unbefanbt! 

ttneajt: 

£scf  roittt  bi;  f eggen  afftf;of;anbt! 
1390         [28;1]  Unb  fjefftu  be§  nod;  nidjt  oomomcnn? 
2h;n  mmgefte  brober  us  roebber  fomcnn, 
£e  fjo  Iangf;e  fjefft  utfjgeioefjt. 

■ftu  Fjefft  bi;n  »aber  gebeben  gefjt, 
£artf;o  mit  allen  ülntf;  betraft 
1395  Unb  fjefft  bat  gemefne  falff  geffadjt 

Unb  ei;n  groit  geftebobt  gemafet, 

©at  fje  i;s  toebber  tljo  fjuefj  geratet 
Unb  of;n  gefunbt  fjefft  roebber  fregenn: 
©arumm  bent  fje  ofjm  nu  frorobe  pfegenn 
uoo  Unb  i;s  mit  oljm  fjo  rool  tf;onrebenn! 

DIfte  ©jofjn: 

SDat  roefeen  t;s  im;  i;o  nid;t  mebe: 
$cf  f;ebbe  bat  arbei;bt  unb  be  moygfje, 

@i)ii  anber  fjefft  genet;tf;  unb  foi;gf;e! 
$cf  roofbe  fd)ir  mit  ber  fuft  bn;nn  ffaenn! 
1405  9?u  roiff  icf  ocf  i;nt  f;uef$  nid;t  gaenn: 

9Jtt;n  oaber  bo  barumm,  med  f;e  loiff! 

§ir  tarn  be  caber  fjerutfj  tljo  benun  olften  Ssofjn: 

3Jii;n  fene  3301)11,  nu  finid;  bod;  ftifl! 
£Scf  bibbe  bn,  giff  bi;  tfjonrebemi 
Unb  fumm  r)en;nn,  roes  froftdj  mebe 
uio  Unb  nies  nicf)t  qwaebt,  mnn  Ieoe  Sjofm! 

1385.  pgpen,  pfeifen.  —  1387.  fp  breit,  fpüren,  benfett.  —  1397.  gerat"  et,  ein= 
getroffen.  —  1401.  ba§  SDefen  ift  mir  burcfiauS  ma)t  angenehm.  —  1403.  genet)tf), 
Öenufj. 

£a§  Srama  ber  9?eformattons5cit.  6 


82  liitrharb  tUalüis,  tkrlomur  S-'olju. 

Clfte  ©3of)n: 

$&at  ^eb6e  id  mit  ben  booen  tt)o  boen? 
$(f  fetj  tnot,  raat  bes  bingeg  ns: 

od  ()e66e  bt)  gebeent  unb,  bat  i;§  109$, 
©50  manntd)  ljaer  bnn  arbei;bt  gebaenn 
i4i5  Hub  Ijefjt  mn  nu  geneten  laenn! 

£ebbe  bijn  gebott)  nu  onertrebenn, 

9iod)  fjebbe  id)  bw  [0  oafen  gebebenn, 
[28b]  §e[[t  mu  nod)  nu  am  bod  gegeben, 

2)at  id  mit  minien  frünben  modjt  rool  leüen! 
u2o  9Ru  ooer§  buf^e  bnn  jjolm  i)§  gefomenn, 

SDe  alte  fnn  eme  fyabbe  upgenomenn 
Unb  trefft  bat  fiilffte  mit  Ijoren  nortfyert, 

®en  fjefftu  nu  f$o  fjogtje  geehrt 
Unb  merbt  nan  bn  [50  grot  geadjt, 
H25  «g>efft  olnn  bat  gemefte  falff  ge[tad)t! 

■JJJlennftu,  übt  [9  nu;  rool  tf)o  nüttenn? 

SBaber: 

■Btwn  Ieue  fjofm,  nu  fmid)  bod)  [title! 
£>u  bi[t  bod;  alte  tijbt  b\)  my, 

2(tt,  matt)  id  Ijebbe,  bat  tjort  od  bn: 
1430         5Du  rebft  no  ooer  alt  mnn  guebt. 

3)arumm  [d)olbe[t  bu  fjebben  etjnen  guben  muebt 
Unb  fd)o!be[t  mit  unfj  froUäj  [imn: 

9Sente  büffe  be  brober  binm 
SDe  mag  be§  bofjen  bobe§  geftoroenn, 
1435  ?ftu  iß  tje  roebber  leüenbid)  raorbenn: 

$e  roa§  üortornn  unb  ganfc  norfomenu, 
diu  tjebbe  roi)  en  roebber  oornomenn 
Unb  iß  nu  roebber  tl)0  lanbe  geftagenn! 
©arumm  fdjolbejru  roefjen  gubeS  Ijagenn, 
1440  33t>  oljm  gaen  [itten,  bvinden,  etfyenn, 

Up  bat  f)e  möge  [i;ne§  Iei)be§  norgetenn, 
3)argnn  fje  füfj  langte  g§  gelegenn! 


1413.  «j rj f; ,  getoig.  —  M30.  rebft,  oerfügfl.  —  143;».  tiagcnn,  SBeijagenS. 


ßurkarb  ttJaltis,  Uerloritur  i?oljn.  83 

Ctfte  Sjoljn: 
2?aber,  nbt  fiefpet  nicfjt  bpn  fegenn: 
Shi  roerft  mi)  bat  niefit  prebefen  tjtm, 
ti4&  Xat  icf  barmit  tfjooreben  binn! 

%d  fifnoe  enn  fneefit,  fie  roerbt  enn  fjerr: 

§bl  üorbrütfi  mn  utf)  ber  matten  Befir! 
[Öa]  Stffe  bingf  ps  oorroar  niefit  reefit, 
^bt  geptf)  al3  men  tfio  ieggen  plecfit: 
1450  //5°  frummer  fioft,  no  fieter  friicfe, 

$30  arger  icfialcf,  no  groter  gfuefe"! 
Sßorroar,  roann  not  fcfiolbe  rect)t  gaert  tfjo, 

©50  muftu  gar  nett  anbers  bofin: 
<Sgo  roorben  ron  fienbe  ofnoen  tfio  fjopenn 
1^55  Unb  fatfien  bert  naefben  bouen  fopenn, 

£e  ad  fnnn  bage  nn  guebt  fiefft  geroereft, 

%lu  roerbt  nnn  ümer  boßfieit  geftereft! 
2:t}o(eBt  gnfft  fje  bn  bojje  form! 

Saber: 
2fcfj   Z^oljn,  iroief),  faet  be  rebert  ftaertn! 
1160  g<f  fiebbe  ofmt  bat  befte  flenbt  angetfjagenn, 

(Scfial  mit  mn  roeBen  gubes  fjagenn, 
9Jiit  fjemmelbroebt  roiff  icf  ofm  fpnBenn, 

3Jtrjn  eroige  gnabe  ofim  berotiBeun, 
9^prt  fiifgen  genft  roiff  icf  ofim  geoenn, 
W65  £at  fie  niefit  raffe  nnn  buffem  feoenn, 

DJut  Döften  gefooen  an  mn  fjangfjen, 

E50  roerbt  ofm  nummermefir  oorfangfjenn 
3lfya  ber  oorfafiten  Gaupticfien  iprjBe: 

Spotten,  fnofffoef  roerbt  r)e  niefit  pnnien;  Dhtmm.  11. 
1470  ^nn  mnuer  negenroorbiefieit 

äöerbt  fje  oorgeten  monge  unb  fenbt. 
2)e  ronfe  mn  bes  fan  tf)o  getruroen, 

Scfial  rje  tfio  eroigen  tnben  rouroenn. 
3;o  (aetfi  nu  äff  oan  btmen  fnnn 
1*75   '  Unb  gafj  boefi  mit  nnt  fjuejj  fjemmn: 

2)e§  torns  unb  umnobeö  nu  oorgetfi, 
9Rit  bnnen  firober  bringet"  unb  etfi, 

1447.  es  rerbrieft  mid)  über  alle  Tiaren.  —  1466.  gelooen,  ©laußen. —  1468.  cor» 
labten,  oerlaftier.  —  1469.  SiproUen,  3roie6eln. 

6* 


84  ßurharb  tüalbia,  üeriorener  Soljn. 

Stittn  gfooen  unb  leoe  fomet  ooerepn 
Unb  fjebbet  tfjo  f)ope  be  frorabe  gemein 
U80  [§b]  Unb  railf  nicfjt  lengfjer  buten  ftaen! 

D I  ft  e  <2  5  o  i)  n : 
3Ru  fjorftu  rooff,  icf  raifft  nicfjt  boen! 
2ßann  nu;  butt)  raejjen  raere  tfra  matenn, 

$cf  tüotbe  mt;  nicfjt  fangfje  bibben  latenn. 
SHm  m§  nan  bage  groit  unrecht  gefcfjeMnn, 
1485  2)at  att  buffe  fube  fjebben  angefetjnn: 

2)ar  icf  rjer  fmnm,  icf  raebber  faer, 

frir  ging!  be  olfte  So^n  ran  Demm  caber: 

2Ri;n§  raercfS  roebber  nemen  roar, 
Unb  roifft  barbw  nicfjt  bilden  laen 

—  £>cf  fe£)r  icf  fjebbe  nicfjt  genocf)  gebaenn  — : 
it9o  gort  tüitt  icf  fjebben  fenn  corioMtenn, 

lycf  toitt  m\)  up  bat  fjögefte  benhjtenn; 
^flijn  fcfjabe  routoet  ntM  mecfjttcfj  fjeer: 


$cf  roetf),  icf  roerbe  erfangen  et)r 


©e  ntt  fetjn  gubt  roercf  fjefft  gebaen, 
1495  ©cfjolbe  be  cor  im;  ptn  fjemmel  gaen? 

©cfjolbe  icf  ofjm  bat  alfjo  tfjogeoenn? 

$bt  ruerbt  mn  rouraen,  be  nnjfe  icf  (eoen: 
3cf  bin  wo  nod;  bat  olfte  frjnbt! 

%nf,  oaber§  f)ue^  rele  rooning  jinbt,  §foon.  14. 

ijoo  gif  raet;f)t,  icf  initt  bat  befte  erlangenn: 

©50  icf  eijn  beter  feoen  anfang, 
5)ann  fnjge  icf  etjn  ber  negen  foer: 

2)e  booe  fibt  rool  fjMnber  ber  boer. 
^nn  bem  bofe  ©eutronomio  beutr.  28. 

1505  ©grifft  be  fjiffige  "Diojjeg  alfjo: 

,,©02)®©  benebijunge  fje  bemm  gifft, 

Te  nnn  äff  finien  gebaben  blifft, 
Unb  be  oele  guber  raercfe  boen 

£e  fnjgen  oan  ©D®@  bat  mefte  Iofjn/' 
1510  [£  ija]  -Ökttfjei  amm  tn;ff  unb  timjntigeften  fteijt: 

„©obt  befonbt  be  raercfe  ber  barmfjerticfjeit."    [matt.  25. 

1478.  oöereijn,  übereilt.  —  ltso.  roiU,  luotle;  Buten,  branden. —  HS.".,  roere  tljo 
matenn,  pajjte. —  1490.  »ortuntenn,  Sorrourf.   —  1506.  benebiuinge,  3Jenebeiiing. 


fiurharb  tüalbts,  öerlortncr  iroljn.  85 

£e  Dtyneuiten  fjabben  tfjouornn  3one.  3. 

Süord)  funbe  ©C£G'2  gunß  norlornn, 
Xoxd)  ftrenge  leoen  fee  roebber  fregenn, 
iöi5  To  fje  mit  jjecfen  rmn  ber  äfften  legenn. 

§efiae  ficf  rmn  be  rauften  gaff,  3.  reg.  19. 

£armtt  f>e  ©C£G  uorbenet  äff, 
SDat  fye  nun  innen  lateften  bagenrt 

Smtn  Ijemmel  fiter  up  fürigen  roagcnn. 
1520  Joannes  nnn  ber  rauften  roolt  ftmn,  9Jiar.  3. 

Öe  aetf)  ferm  brobt  unb  brancf  fenn  raimn:      Suce.  3. 
Gamelsfyuebt  fnn  ftrenge  ter-en  nmft,  2Jiarc.  l. 

2>er  66^22:05  boüen  alle  mnnidjen  prnft.  matt.  n. 
^autus  mit  groten  praelt  fjerfumbt,  2.  cor.  11. 

1525  2 tue  ftrengen  leoens  fje  ficf  rümbt. 

Stntoniuö,  i^rancifcus,  £ominicus, 

iDe  fjebbenS  nicfjt  all  gebaen  umbiuft: 
JOabben  fe  nicfjt  gabes  tniün  gerauft, 
£es  ungelücfes  fjebbe  fle  nid^t  gelüü. 
1530  ^1)0  erlangen  bat  eraige  Ienenn, 

■Öebben  ficf  nnn  folcfe  monge  genenn: 
11mm  gobe3  mitten  finbt  jje  geftoroenn, 

2)armit  fjebben  f;e  ben  fjemmef  erroornenn. 
Dfyc  fjarbe  leuen  unb  ftrenge  orbenn 
1535  §§  mt)  tf)o  ermen  ßrempel  roorben: 

^cf  roiff  mrm  oaber  bartfjo  bringfjenn, 

ü)itt  genftlicf  leoen  ofjn  boen  braingljenn, 
2Bifl  fje  mn  anbers  ntcfjt  unrecht  boen, 
•Bioet  fje  mn  geoen  ben  fjemmel  tt)o  lofm. 
i54o  3)cn  fjarbeften  orben  icf  roeet  up  erbenn: 

Sarnnn  miß  icf  enn  brober  roerbenn! 
[ö  ijb]  Sarnfja  beffott)  be  Stctor  be  utf)(eggingf)e  be§ 

annbern  Stctus. 

2(ctor: 
3nn  büffer  parabeff  erften  benlf 

&tbbe  gi)  gefjort  gebrecf  unb  fegl, 
$nn  rou  groten  (afternn,  funbenn 
1545  SDuffc  uorlorn  Sofjn  ns  funbenn, 

1522.  rogji,  $eigt  an.  —  1523.  6ooen,  über.  —  1524.  praelt,  Särm,  Sapatf. 


86  ßurkarb  lUalbis,  öerlorener  Soijn. 

2)rumm  bat  r)e  nicf;t,  reo  Ije  boett  fdjolbe, 

J^nfs  r>aber§  ljufje  binnen  roolbe. 
f  <5§o  froiget  fit  II  unb  E)6rt  grott  nmnber, 
2Bo  ftd  gobt  Ijolt  tegen  ben  funber, 
1550         2)emm  bje  alle  tpbt  fittet  borenbt, 
ütljo  trogen  fnn  barmljertidjeit, 
SDe  f)e  ofjm  ratlltd)  bentf)  beropfjenn, 

5De  t)ö  booen  alle  fnne  roerd  tr)o  proben        u'~aI-  56- 
Unb  r>3  od  groter,  bann  all  inn  geftfjefft, 
1555  Xe  (je  allen  fünbern  borenoet  Ejefft. 

®en  gefunben  ntacf)  be  artjt  ntcfit  oramenn:         matt.  9. 

^e  n§  men  tbjo  ben  franden  fomenn. 
28ann  §e  ben  funber  null  faltd)  mafenn, 
©50  f Riefet  fje  ficf  alfco  tljor  fafenn, 
i56o  2öo  be  #tftorn  ali  tyt  lübt: 

2)e  gnab  r)e  ornn  nnt  fjerte  gübt; 
?Rtdf>t  utf)  ben  roerden,  be  Ije  rjefft  gebaenn, 

2)armit  mad;  nicr)t  »or  gobe  beftaen,  ©plje.  2. 

©onber  utl)  tjbet  gnab  unb  gunft, 
1565        2len  all  tyn  tjjoboent  roertf  unb  fünft. 
9?emanbt  nnfe  oabers  gnabe  lefft, 

S)en  G0:)ix"\2jTU2  mdjt  getogen  trefft;         3oan.  14. 
§e  t()üet  ben  funber  utl)  ben  feren  lanben, 
S)at  Ije  orai  brengt  tfjoe  nabers  Ijanben. 
1570  [£>  ttju]  SordEj  groten  fummer  f)e  orjn  tuungt     Stcia.  H 

Unb  tuebber  tfyo  bemm  uaber  bringt. 
§e  finbt  fenn  roro,  raor  I)e  ben  fert, 
©30  lang  bat  olm  gobt  iulffeo  lert 
Unb  tfjo  folder  befantnnjj  fumbt, 
1575  £)at  f)e  fnn  egen  fünbe  nornnmbt, 

©erjt  tmn  fnn  egen  fjer^e  flacnn, 

§e  fpredt:  „null  I)en  tf)om  uaber  gaenn 
Unb  null  ntn  oor  enn  funber  fdjrnoenn, 
Up  bat  kr"  madj  enn  badjloner  blnocnn." 
1580  2ßo  woll  up  rechten  roege  gern, 

Xennod)  fje  alles  nietet  oorftenbt. 

1551.  töogen,  jagen.  —  1572.  I>e,  er,  ber  Sünbev.  —  1573.  fo  lange  HS  ...  — 
1574.  unb  er  8U  ...  —  1580.  reo,  luev. 


Üurharö  tüalfcis,  Üerlorener  Soljn.  87 

2Bo  all  be  funber  fjir  up  erbenn, 

2\o  jje  mögen  gobee  fpnber  roerbenn 
Unb  eroen  alt  goto  gueber  fimn, 
1585  Sogernn  jje  fetjn  fnecfjte  tljo  ftm. 

S30  ofmt  oorroanoelt  ps  hm  fimn, 

Öifft  obm  be  fettige  gepft  bat  pnn. 
2Bo  S£9t3<S3;it<3  troftet  atte  blöbenn, 

Xe  ficf  erfenncn  mtn  ben  nobenn, 
1590  2U§  fje  9Rattfjei  amm  elfften  fecbt:  matt.  11. 

„SßelcJ  mpnfcbe  up  ficf  froare  borbe  brecht 
Unb  ooelt  fpn  feie  mit  funben  beftuert, 

^e  roerbt  oan  oljm  oa  füllten  gelert: 
$e  fdial  ficf  feren  tljo  olnn  allepnn, 
1595  2  30  roerbt  f)e  van  ben  funben  repnn." 

■iftu  fje  folcfs  Ijefft  gefettet  cor, 

©ept  r)e  f;en  na  bes  oaöerö  bor 
3mm  oaften  glooen  uno  tfjooorfidit; 

§e  fjoept,  be  »aber  uorroerpet  en  nidfjt. 
i6oo  2  p  fje  pnn  folcfen  glooen  fumbt, 

Srjorjanbt  be  oaber  pbt  oornpmbt: 
2^o  6oIbe  be  funber  pmm  glooen  roept,  3o§el.  2. 

SBan  ftunbt  oi)m  gobt  entegen  loept;  Sfctc.  2. 

[§tijb]  S)e  ©£D33@  no  fjo  enn  meittcr)  bingf, 
1605  ©at  f}e  ofjn  utt)  bemnt  rjemmel  broingt. 

Sßaulu§  tl)0  ben  .frebreern  troar  öe6r.  11. 

Vorteilt  ber  oeber  ei)n  grote  fcrjar, 
Je  gobt  mit  $2D33@91  befft  gecjurt, 

9Rit  groten  rounberroerd'en  geefjrt 
1610  Sltfeim  pmm  ÖiC'M'Oi,  fje  oormelbt, 

.nebben  Be  ooerrounnen  be  gantje  roelbt. 
S30"  nu  @DS)2  foldfen  ©£D3S@*R  gifft, 

£e  funber  barpnn  beftenbid)  btifft, 
©obt  ficf  bann  als  epn  oaber  ftellt, 
1615  Umm  fpnen  ijalfj  f)e  ofmr  bar  reift, 

Büffet  ofjn  bolbe  ann  fpnen  munbt, 

250  roerbt  van  funben  be  ßel  gefunbt 


1596.  gefettet  cor,  fid)  norgenommen  f)at.  —  1607.  norteUt,  ääfjlt  auf. 


88  ßurkarö  UMbts,  Uerlorttur  Soljn. 

£e  ©CTG©  ©*R2l®@  gent  or,m  r>or,  pfat.  58. 

Gr)r  rje  fumpt  tf)o  be§  oaber§  boer 
i62o  SSenn  fjo  be  boem  tljouor  nicfjt  bodjt,  matt.  12. 

©30  brengt  fje  nummer  gube  frucfjt. 
®e  ©opfyiften  fomen  anber§  fjer, 

23orftaen  be  fafe  euer  quer: 
£>e§  bomes  roortel  feren  rmn  be  ludjt. 
1625  ©je  fprefen,  ben  bom  mafet  gubt  be  frucfjt, 

Unb  be  uele  guber  roerde  boen, 

2)e  frugen  »an  ©obe  bat  mepfte  loenn. 
©30  f)e  be§  naberS  roolbaet  merdt, 

Sfjotyant  fje  fief  «mm  ©2D3J@3ß  fterdt, 
i63o  53efennt  ben  23aber  cor  ben  ©obt, 

S)e  orm  tf)0  gnaben  genomen  Ijaet: 
©id  fulneS  gifft  üelfjeit  ber  fünbenn, 

Up  bat  ©D2X5©  gnabe  groit  roerbe  funbenn. 
91catt()eus  fief  epn  Kölner  nennt, 
1635  $1;  fief  be  ®D©@<3  milXG  fennt:     3Ra$.  9.  et.  10. 

©ifft  fief  be  funbe,  unb  ©£££  be  eljr, 

2tlö  3acf)eu§  unb  anber  meljr.  Suce.  17. 

[32a]  ^auluS  mit  groter  oetmobtcfjeit 

©ecf)t,  bat  ofjm  finbt  fi)n  funbe  leijbt:       1.  Jimrn.  1. 
i64o  ©obt  ofm  nor  eim  apoftett  fennt; 

©annod)  fje  fief  eun  fünber  nennt, 
830  (je  fief  fube§  befennt  redit, 

dornet  fief  ben  fleimften  (^JCT©  fnedfjt  £m>.  3. 

^bt  lubt  gar  nele  an  büffer  fafenn, 
1645  S)ot  ron  unjjj  fembt  tfjo  fünbem  inafenn. 

$oanm§  am  negenben  bcfdjreuen  finbt,  $oan.  9 

2>e  »oben  fprefen:  „ro»  finbt  nidjt  bltjnbt." 
2^e  roolben  fief  nidjt  nor  fünber  fdjrijnenn, 
2)o  muftenö  rmn  eroiger  blinbtfjeit  blijuenn. 
1600         SBann  fief  be  fünber  befennt  aifto, 
£)ann  oert  be  gübige  »aber  tfjo 
Unb  mjmbt  ofjn  up  mit  froüben  grottf): 
§e  füebt,  fje  i;§  an  bogeben  bloet. 

1618.  gent  olim  cor,  gebt  ihm  oorauS.  —  1623.  ooer  quer,  eutgegeiigefe|jt.  — 
1634.  roortel,  SBurjet;  lucöt,  Suft.  —  1632.  jetbt  fieb  fetbft . . .  —  163s.  oettltobi&eit, 
Demut  —  1615.  fonbt  mafenn  to,  befennen  als.  —  1653.  an  bbgeben  bloet,  an 
Sugenben  bto&. 


ßurkarb  töalöts,  Verlorener  So!jn.  89 

<Sgo  finbt  buffe  rtu  be§  oabers  fnedjte, 
1655  2)e  ®obe§  roorbt  uorfünben  rechte, 

3^§a  fnnen  genfte  nbt  leggen  utf), 

Sebecfen  barmit  be  blote  rjuebt 
£e3  atmen  fünbers,  mann  r)e  fumbt, 

£e  ©obes  G5üi2(^(5  bi)  fitf"  oorm;m6t. 
1660         ©e  fulfften  fnedjte  motten  fijn  boreubt 

Unb  rtjenn  ofjm  an  bat  befte  fteijbt: 
2)at  flenbt  ber  unfdjulbt  f)e  tf)Oüornn 

Sordj  funbe  unb  ungelouen  corlornn. 
9?u  fan  be  »aber  nidjt  lengljer  benbenn, 
1665  gjfit  ©^C^CDt  unb  leoe  moet  §e  oljn  flepben: 

3@©U2H  Cf)riftiun  tbuet  f)e  of)tn  aenn,  Somm.  13 

£at  fye  mad)  frolid)  oor  ©CSD©  ftaenn, 
2)en  olben  2(bam  utfygetogenn,  ©pfje.  4 

£e  ofm  fyabbe  mit  ber  funbe  bebragenn. 
i67o  $an  !yacob  men  beftfjreöen  finbt, 

Selenebe  3pfep§  nor  all  fnne  frmbt: 
[32b]  @rm  bunte  rocf  bat  roaö  fi;n  flenbt, 

53ebübt  nun  ©££©  be  ercidjeit, 
©ariwn  be  ijtfge  gerjft  unf3  lertl), 
1675  9Jtit  mancherlei)  gaoe  be  gnabe  qnrtr). 

Sar>ib  nmm  pfalter  fedjt  ocf  barnann:  pfa(.  45 

„£)e  bodjter  bes  foninge§  n§  gant>  frfjon, 
Cfyr  ftenbt  ganfc  fjerlic^  i;s  van  golbt, 

iDarumm  i)3  oljr  be  föningf  r;olbt." 
i63o  $De  gulben  rtjngf  bebutr)  bat  uorbunbt, 

3)at  ©C2)i  roitf  um  erm  eroicr)  frunbt, 
Diitfjt  reppen  mefjr  be  funbe  fimn;  ^>)al.  31. 

§e  roill  fijn  gimftige  oaber  fimn. 
ßobt  na  ber  groten  raaterfluebt  ©enn.  9. 

1685  SSorbarmet  fitf"  bes  %)e  guebt: 

2f)om  tefen  gaff  ben  regenbogen, 

£at  fje  nid)t  merjr  rmn  funfftigenn  bagenn     ®fa.  54. 
^e  roerlbt  rmn  roater  laten  uorgaenn: 

<2rm  roorbt  roolbe  §e  beftebigt  Ijaenn. 


1664.  beijbenn,  märten.  —    1671.   beleoebe,   fjatte  lieb.  —    1680.  oorbunbt, 
93ünbni§.  —  1682.  reppen,  berühren,  aufrühren. 


90  ßurkarö  Walöis,  ötrlorsncr  Soljit. 

i6rjo         £>e  rote  be  bogerte  finbt, 

2>arumm  ofym  ©DSfö  be  fd^o  trjobinbt, 
®at  oI)tn  be  nid)t  bef  mittet  werben, 

©e  rople  fye  t)ir  nod)  teoet  up  erbenn, 
Up  bat  fpne  notf)e  nicfjt  roerben  beroert 
1695  Unb  pnn  be§  buoelS  ftrid  gefoert, 

S5at  r)e  gefcfyoit  bp  badj  unb  nadjt 

2)at  (ggSSraj@®B3DSR  prebefen  mad). 
9Jlit  gepftlifen  roapen  t)e  ficf  tuertl),  ©p*)e.  6. 

2(I§  $auluö  be  @pt;efer  lertf». 
noo  SDat  gemefte  falff  nu  GP^SXU©  p§, 

£)e  raert  gefladjt  unb  geten  gerap^, 
<5§o  top  mit  ©£023(59?  an  olmx  Ijangrjenn, 

©pn  flefdj  unb  bloebt  pnn  un|  entfangfyen, 
©epftlid  obm  etilen  albermepft, 
noo  3)at  rop  mit  ob)m  werben  epn  gepft, 

[3a]  ©30  b,e  unjs  fpne  ©TOD®  bept  fdjendenn,. 

3)iit  9(braf)am,  ^faac  ctrjen,  brindenn,  matt).  8. 

SCIjo  entigen  tpben  pnn  ormt  rouroenn 

Unb  b)e  6p  unfs  epn  rooningbje  butne.  3°a»-  14- 

.1710  Sßann  gobt  alfjo  ben  funber  troeft 

Unb  ofm  bord;  gnab  uan  funbcn  loeft, 
©§o  uert  be  olfte  ©son  rjerpnn, 

2öitt  fepnerlep  nnjjj  tbjoureben  fpnn. 
£e  fan  nidjt  Ipben,  bat  ofpn  ©DSD&  günbt 
1715  Unb  bat  be  fjorm  pnt  mater  fdjinbt. 

©em  epnen  bebbeler  p§  alltpbt  lepbt, 
SDat  be  anber  oor  ber  boren  fteptf): 
£>e  Utl)  fid  bünden,  r)e  fp  be  mann, 
Sem  &DX  aftepn  be  molbaet  gann, 
1720  Unb  bat  ofjtn  ©D£  be  falidjeit  gaff, 

3)at  fycfft  I)e  olpn  oorbenet  off. 
9(dj  ©D£,  füfj  an  ber  mpnfdjcn  noitrj!  pfot  142 

9ßo  p§  be  borfjeit  alfjo  groitfj! 
25uffe  mpnfdje  ficf  up  fpn  merd  öorletlj, 
1725  2JJit  ©Dbe  tum  bat  geriete  tljret 


1690.  oote,  gfttjje;  bogetrte,  SBegierbe.  —  1692.  6 ef mittet,  beworfen,  bejubelt. 

170!).  TOoningbe  buroe,  SBo^nung  baue.  —  1715.  jjobn,  Sonne;  fcftinbt,  jcticim. 


öurkarö  U'alöts,  üedorencc  iSoijn.  91 

Hub  fraget  ©Cbt  fpn  fd;eppcr  mm, 

35at  tje  ormx  ^ebbe  tf)o  fort  gebaenn.  Stomm.  11. 

2lr>er  ©Dbt  ate  unrecht  Ije  bo  claget. 

§e  n§  be  man,  bar  SJkulus  nlja  oragt, 
1730         JDe  ©Dbt  gegeuen  t)efft  tfjooor, 

3>at  J)e  roebber  oan  obm  effd;en  bor, 
Unb  lottl  rmjj  oaberS  I)ue|3  nidjt  gaenn, 

!qz  moet  otjm  cor  trjo  redete  ftaenn. 
Sßat  motfjt  bodj  groter  borrjeit  frmn, 
1735  @go  bat  roeref  lert  ben  mefter  fytm? 

£>e  lerne  tfyofjant  ben  potter  ftrafft,  ©fa.  45. 

©pretf't:  „roarumm  bjefftu  mn  fco  gefäjafft?" 
$n  folefer  borljeit  ofjn  nidtjt  letf) 

®e  oaber:  trjo  ormx  uttjljer  trebt, 
1740  [^b]  S3ibbet,  bat  rje  bjennnn  raotoe  gaenn. 

§e  miß  [icf  auer§  ntcr)t  feggert  laenn. 
3>nn  fnner  ^offerbi>e  \)t  fterfft 

Unb  nummer  ÖC^C'3  güber  erfft. 
Up  erben  f»efft  feim  oolcf  geleoet, 
1745  £at  6CS62  gnabe  fjefft  roebberftreoet, 

SDann  pljarifeer,  fdjrifftgelerbenn, 

2)e  finbt  äff  tpbt  geroefjt  be  oorferbenn; 
©je  f)eb6en  ben  f lotet  be§  fjemmels  genamenn     8uc.  n. 

tlnb  iülffö  finbt  fje  banmn  nidjt  famenn, 
1750  5De  menidjen  nnber  grote  borbe  gefort  matf).  23 

Unb  futffi  nierjt  mit  enm  finger  gerort. 
2Öat  6^)&v^s2^uö  ofyn  r}efft  gebaen  unb  gelert, 

£ebben  fe  oljm  äffe  ti)omm  ergeften  fertf). 
Sarumm  bat  ^e  mit  ben  fünoern  att),  Suc.  13. 

1755  ©arumm  morpen  f^e  up  ofnt  ben  r)atr), 

2)at  l)e  be  funber  gerne  upnam, 

2)arumm  r)e  ijnn  ot)r  ungunft  fam. 
33t)  unfjen  tnben  fdt)uet  oef  atfjo. 

2)e  fünber  roerben  ber  ©3i2M)(rJt  uro: 
i76o  §ornn  unb  booen  imn  tjemmel  gaenn,  matf;.  21. 

SDar  monnpfe  unb  papen  buten  ftaenn; 

1728.  aoer,  über.  —  1731.  effdjen  bor,  fyeifcfien,  forbern  barf.  —  1733.  t&o  rechte 
ftaenn,  %v.  9iea)t  ftef>en,  fid)  oerantroorten.  —  1736.  potter,  Töpfer.  —  1750.  borbe, 
33ürbe.  —  1760.  Jjornn  unb  booen,  §uri.'n  unb  öuben.  —  1761.  buten,  brausen. 


92  ßurkori  ttküns,  Üerlorener  Soljn. 

£>e  ©££©3  gnabe  adjten  fje  nidjt, 

£e  vor  be  iunberrt  x;s  angeridjt. 
2Bx;  meinen  bat,  unb  jinbte  gennf}: 
1765  (?rm  fiofferbidj  merdfyilge  llimmer  t)§, 

£ann  be  grotefte  fünber  up  buffer  erben, 

£e  ©CS 3  gnab  unb  fjülpe  bogeren: 
2)e  rcerbt  e«n  ©C£G3  ftjnbt  uel  erjr. 

£e  mtber  fumpt  bar  nummermefjr, 
1770  (gjo  fie  pnn  troeft  ber  roerde  leoet, 

sDarmit  tje  ©obt  entegen  ftreoet. 
$bt  i)5  all  t)ir  tfjo  iKt)ge  geidjen, 

5Dat  ron  tjebben  atttijomaeft  geien, 
ßjif]  2öo  enner  pnn  ber  gemeinte  erftunbt 
1775  Unb  bebe  up  fynert  unrepnen  munbt, 

£e  ©D©@6  gnabe  tje  belaßt 

Unb  itme  barmfiertidjeit  tmradjt: 
©er  lefterung  roolbe  §e  fid  nidjt  matfyenn, 

9ften  idmlbe  fid)  nicr)t  tr)o  fter  oorlatenn 
i78o  Up  ©£SG3  gnab,  barmfiertidjeit, 

Up  bat  iibt  unß  nidjt  roorbe  letjbt. 
$nn  folcfe  bhjnbttjett  ot)n  ©££  fleptl), 

£e  roijle  t)e  fid  up  roerde  norletf), 
£e  bod)  cor  ©C3:  finbt  gruroelid)  genodi, 
1785  Site  etm  beimittet,  unreim  boed.  ßfa.  6-1. 

2Sij  roerben  oi)er§  anbere  gelert, 

211s  ©CIi   unn  (rniia  beroertt)  ©fa.  54. 

2(mm  Der  unb  tujfftigeften  unberldieobt, 

Tillen  fünbern  lanet  barmfjertidiett, 
1790  Sßitt  nidjt  mefir  up  unjs  merben  tmaebt 

Unb  nidjt  meljr  ftraffert  umm  muffebaetf). 
£e  fed)t:  „alle  berge  roerben  fid  regenn 

Unb  atte  l)6ge  fid  beroegenn, 
2foeiQ  mime  ©SfäSED®  roilt  id  nidjt  menben 
1795  $an  bn,  nu  an  ment  tfyo  bem  enbe; 

■äJhm  norbunbt,  als  id  bn  fiebbc  gefroornn, 

3>at  ftfjal  nidjt  eroid)  fnn  uoriornn." 


1769.    bar,    bafjtn.    —     1778.    matljenn,    mäßigen.    —    17>5.    boed,    iitd).    — 
1789.  [od et,  getobt.  —  1795.  nu  an,  dou  nur.  an. 


ßurkatJ  tüalbis,  üerlomur  Soljn.  93 

2({ßo  fprecft  ©C-i  nun  enudjeit: 

§e  f>efft  gemrornn,  ps  orjm  nidjt  Iepbt 
1800  Sarumm  roilten  rop  unp  fotcfee  matrjenn, 

Up  föCSG3  gnab  aftepn  trorratenn, 
£)e  bordj  ben  ©SCi^GOi  roerbt  gemert 

Unb  unft  bord)  Gö^^Stum  roerbt  befcfjert. 
33orad)ten  f?o  bat  pungft  geriet, 
1805  ©e  iunbe  roit!  rje  unjj  oorropten  nicr)t. 

■DJlit  fpner  fyanbt  roitf  fje  unjj  becfenn, 

2)at  unfs  be  biroels  ntdjt  eridjrecfenn, 
[^ijb]  Unft  forert  pnn  be  faücrjeit:  mal  25. 

2)e  p§  oan  eroigen  tpben  borepbt. 
i8io  2  im  angeficfjt  unb  eroig  leüenn, 

2)at  roitt  f)e  unft  tljo  lone  geoenn. 
£at  rop  bar  alle  mögen  fomenn, 

£at  fjelp  um";  3G2U3  (Sliriftus.     äftnen. 

£>uren  roerbt  to  bem  3lctor: 

&£%)%  geue  pro  r)epl,  mim  leoer  rjerr! 
Isis  ^cf  fyore  ran  pro  gar  felßam  leer. 

$cf  fyebbe  geroanbert  roebber  unb  Dort 

Unb  jjobane  lere  un  gebort! 
&zhh<i  gebort  £0  mange  prebefpge, 
2(r»erö  buffe  lere  ps  mp  gan£  npge: 
i32o  2tls  gobes  barmljertt^eit  unb  ©^M^G, 

^e  prpjje  gp  bonen  all  fpn  gebobe, 
Soroern  rounberlicf  be  fafe, 

28o  uns  fepn  roercf  nidjt  faltcr)  mafe, 

2ÜIet)n  borcf)  gnaöe  unb  6(ote  gunft, 
1325        ^SDt  ^clpt  fetjtx  arbent  roerf  oftt  fünft. 
©50  rot;  rjebben  ©i'Ci^GDi  unb  tfycarorftdjt, 

^orroervet  6C^2  fepn  fünber  nicfit. 
SB  bemm  aljjo,  bat  fegget  mp? 

2(ctor: 
£>a  brober,  oorroar,  icf  legge  ibt  bp! 
1830  2öatrj  icf  Ijebbe  apenbaer  gefegt, 

Sat  ps  uan  roorbe  tr)o  roorben  recbt. 

1805.  oorrogten,  Donnerten.  —  1819.  ngge,  neu. 


94  ßurharb  TOalb'ts,  öcrlortner  Soljn. 

3jbt  fjefft  gefprafett  ®D2)@©  munbt, 

©e  fjefft  nü  roerlbe  legen  funbt. 
£>ar  macp"  men  froltcf»  mol  up  buroen. 

[Sija]  .sauren  rcerbt: 

was  ^bt  p§  tdoI  billidj,  bat  rog  ot;n  truroenn! 

©go  bibbe  id,  millt  mp  nidjt  norferenn, 

S)at  irf  pro  frage  umiit  gube  lerenn, 
Unb  geoet  mp  bod)  gaben  raibt: 
9Jipn  gantje  lenen  bat  p3  quaibt. 
1840  ^nn  motluft  unb  minies  Ijerteen  berjad) 

§ebb  id  geler-et  up  baffen  bacr): 
@pn  openbaer  fjorenraerbt  bin  icf  gemeft, 

Upgeljolben  uele  bofjer  geft, 
$nn  nniaeffdjeit  mit  fapen,  uretenn 
1845  §ebbe  id  mpn  mepfte  tpbt  üorfleten, 

9JZit  fielen,  rooen,  bofjen  fjebenn 

3)ar  rjebbe  id  mim  gelbt  gemunnen  mebe, 
SDIit  fpelen,  bobbelen  mangen  bebrogenn, 
S)at  fpne  mit  fdjalcffyeit  affgelogenn. 
1850  33p  buffen  bagen  pbt  gefcfjacf), 

@pn  pnngf  gefeit  mit!)  mp  tI)or  Verberge  ladt): 
SSele  fjoter  mürbe  icf  olnn  norlocti, 

©go  lange  icf  oI)n  umme  bat  gelbt  bebrocr). 
©egget  mp  nu  be  redjte  roarpeit: 
1855  ©o  mp  be  fünbe  meren  lepbt 

Unb  icf  mp  nu  lieferen  molbe, 

9Kod)t  icf  bp  ©DS@  eriüemen  fmlbe, 
®at  I)e  mp  modjt  be  funbe  oorgeoenn 
Unb  mp  friften  tfjotn  eratgen  leüenn? 
i86o  ©egget  mp,  roat  mofte  icf  bartfjo  boenn? 

älctor: 

©at  null  icf  bp  feggen,  mpn  leuc  fjolm! 
©n  fyefft  po  geljort,  nni  pbt  tfjogeptl), 

©obaen  uovbeenft  bp  unjj  nidjt  fteptlj: 
$bt  ps"  beflaten  min  gotlilen  rabe, 
1865  $at  be  falic§ett  utl)  ©TOD® 

1833.  nu  roertbe,  niemals;  [egen,  fügen.  —  1845.  oovfleten,  oerfdjlifien,  »er* 
Braudjt.  —  1846.  jjebenn,  Sitten.—  1852.  fjoter,  fiijser.  —  1863.  fobaen,  joldjeä. 


ßurkarö  tüalbtB,  ticrlornur  Scljn.  95 

[$>üf]  Dn  all  ootbenft  un§  werbt  gegeoenn, 
3)ordj  8@<5U9W  Gljrift  bat  eroige  leoenn. 
£)e  ®2D33<§  beijtf)  fjobant  afbermeoft: 
Barnim  roerbt  gegcoen  be  ^t;Ige  ©©$©;£ 
1870  2joanrte3  amm  brübben  un§  oormefbt:  %oan.  3. 

„©OS  fjefft  J30  fser  beleoet  be  roelbt, 
2)at  fje  oor  fse  gegeoen  fjaet 

©nrt  einigen  fjofm  roent  t;nn  ben  boet" 
SSete  fünbe  tjnn  unjj  roorben  funbenn, 
1875  ©er  rot)  nidjt  enne  betafen  funbenn. 

©übt  effcfjet  omm  ©(SSCsXS©  gar  oefe  van  unf$: 

<Sd)oIbcn  rot)  tjbt  boen,  pbt  roer  unfc  fünft.     [2(cta.  15. 
e§^3SSU®  r^efft  afftfjomaef  erfüelt,  ©at.  4. 

S)ar  mit  fon3  oabers  ifjornn  gefttttt.  mat.  5. 

i88o  ®e§  flotten  rot)  of)m  nu  tfjogetruroen 

llnb  feftidjfifen  up  obn  buroenn. 
$nn  roefder  ftnnbt  be  fünber  roept, 

3Jitt  ernfte  oor  ©D£>&5  boren  cfopt, 
2öitf  ofjtn  mit  ©3TO@5R  roonen  bij, 
1885  2go  groit  od  pummer  be  fünbe  fp. 

■Jftattrjei  amm  feoenben  £;e  unj}  tröeft:  mat.  7. 

©30  rot;  gern  roernn  oan  fünbcn  oorfoeft, 
2Bt)  fdjotfen  of>n  bibbert  umm  fpne  ©G9TOG, 
23or  fpner  boer  anfloppen  brabe 
1890  Unb  bp  ofjm  fofen  gfüd  unb  fjepl, 

S30  roerbt  unfj  boibe  fpn  ©9121S©  tf;o  bepl. 
2Bent  be  ofm  bibbet,  bemm  roerbt  gegeoenn, 

LXe  ofjn  od  fodjt,  be  finbt  bat  leoenn, 
tlnb  be  anfloppet  uor  fpner  böfjr, 
1895  £e  bfifft  nidjt  ernict)  ftaen  barooer. 

9)ianaffes,  be  foningf  oan  $uban,  4.  reg.  21 

Jöebber  ©02  fjabbe  grote  fünbe  geban: 
S)o  fje  ftd  roebber  tfjo  ©C£ß  ferbe, 

©D£  ofjn  utfj  33abpfone  oorbe.  2.  paraL  uf. 

1900  [36a]  9?abudjobonofor  np  fpne  geroalbt  oorfetf), 

[2.  parat.  33 
2)at  ofjn  ©££  tttfj  bemm  rpfe  ftetjt:  £ame.  3 

1871.  beleoet,  geliebt.  —    1875.   ber,  oon  beneit.  —  1S76.   effajet,   §eifcfit.  — 
1889.  brabe,  icbnelt,  rafa;. 


96  ßurkarö  tüalbis,  Öcdormr  Soljn. 

©o  Ije  tfyolaft  fnn  fünbe  erfanbt, 

$orbe  olm  ©DX  roebber  nnn  fnn  Ianbt. 
$mm  nngen  £eftament  men  oele  finbt, 
1905  2)e  grote  fünber  genießen  finbt: 

<2jo  bolbe  f$e  (S^S^^U©  leer  annemen, 

^o^artt  nnn  ©C2>@©  gunft  fce  fernen, 
2113  ^3etru§,  ^auluä  nnb  gatfjeus,  weit.  26. 

©e  Srfjecfer  amm  Grut3,  -üCftagbalena ,  9ftattl)eus. 

[marc.  14 

1910  SSor  allen  bingen  benef  up  ben,  2lcta.  9. 

2(13  bu  E>eff±  mit  ben  ogen  gefehlt:  Suc.  19. 

£)en  norlorn  j^ofm,  be  fid  6ofert,  Suce.  23. 

$atn  tl)0  bemm  naber  unb  roarbt  nor^ort,        Site.  7. 

2Jan  fnner  noitt)  »an  ftunbt  norlofst.  matt.  9. 

i9ii  3>at  ijj}  ge[d;er;n  alten  fitnbern  tl)o  troeft, 

SDarumm  norlaet  bn  up  6§9t^«S3:U^  attenn, 

S)e  ijjj  be  redete  eggeftennn: 
2)e  up  olm  bumet  up  büffer  erbenn,  l.  ^3et.  2. 

9Jiad)  nummermeljr  ttjo  fdjanben  merben, 
1920  Sann  roerbt  be  Gonfcientj  tfjoureben. 

£>efftu  bann  mat,  bat  bele  mebe 
9Jiit  bnnem  negeften,  rao  Ije  übt  beberfft,  8uc.  3. 

2Bo  bu  füft,  bat  l)e  übt  uorberff, 
Unb  null  mit  olmt  nnn  oreben  ftaenn. 

öuren  roerbt: 
iö25  S)e  allmedjtige  ©CSS  fn  nm  tolm! 

i^ro  leer  n§  mn  gar  rool  tr)o  milleim, 
$d  mitl  barmit  mnn  fyerte  ftilienn, 
De!  alle  be  bage,  be  id  tene, 

•Jöilt  id  mnn  Ijerte  tfjonreben  genenn 
1930  Unb  banden  bem  einigen  gübigen  ©Cbc 

Soor  fnne  tiarmljcrtidjett  unb  ©v3i2lbe, 
[36b]  Te  (je  mi)  armen  funbet  Beroufjt! 
S)e  fn  tl)o  emigen  tnben  gcprnftt! 

Santa  warbt  gelungen  ber  (irrir.  pfalm: 
IUI)  beper  noetl) 

etc.  met  ö.  ftemmen. 

190;>.  e*crfev,  3*ädior.  —  1917.  eggeftegnn,  Srfftein. 


■ßurkarb  tüalbis ,  tJerlorener  Sofjn.  '.  I  7 

Sarnfja  tarn  De  olfte  Sgo§n  als  enn  ©rnifjebeH  offte  mittige  arme  r>or 
bat  druce,  unb  f>abbe  t)nn  ber  oorbern  fjanbt  enn  ftaff  mit  ennme  Gruci  = 
fir,  nnn  ber  anbern  ennn  groibt  langt  "}>atemoiter,  unb  mit  bencfqebeln 
umme  ben  foem  jnnes  ttenbes  unber  borten,  mitf)  utfjgeftretfeben  armen, 
ropenbe  mit  luber  ftemmen: 

1935  0  öerr  giut  mmer  breoolbi^eit, 

Te  bw  bift  QCT2  van  eroicfjeit! 
Tim  ftoef  bat  t;s  be  bemmet  ropbt,  Chi.  66. 

Te  erbe  unber  bnnen  uoten  h;bt: 
Tu  (jefft  gefcbapen  be  ganfce  reerfot,  @enn.  l. 

1940  Tun  medjtige  fjanbt  all  bingf  erfyeft: 

T)u  bift  enrt  red)tr>erbiger  ftrengfjer  fjerr, 

Tu  ftj  in  eroidjeit  foff  unb  ehr! 
Tu  richten  redjt  beube,  arm  unb  rr>cf :  $faf.  7. 

Ten  fronten  giffftu  bat  fjemmefrnd, 
ig«  Tc  iünbers  moten  buten  ftaenn, 

Tat  fjefidje  für  bat  ns  ofjr  fof)it. 
Tarumm  banfe  icf  b»,  o  einige  G3CTT, 

Tat  Du  mp  gemußt  f>efft  bau  ©@330S 
Unb  btmen  roiffn  tfjo  bonbe  gefertf) 
1950  Unb  nan  ber  iünbigen  roerlbt  bofertf); 

Ijeffi  mn  oorftanbt  unb  mußfjeit  geoenn 
Unb  mt)  gemußt  eun  geuftlid  feuenn, 
Tari)nn  icf  bn  rool  benen  fann 
3Wit  nefe  faüen,  froupftaen. 
1955  '       $cf  rjebbe  gerjofben  oan  anbeginn 

2Rnn  gef  offte,  rcaell  unb  wert  barunn 
[&a]  y2>oroatet  n§,  armoibt,  füeßbeit, 

(Mmrßam,  unberbaniebeit, 
9Ron  bage  nü  feun  gelbt  beroert, 
i960  Sffferaeg  eun  r)art  ftrenge  feuen  gefoert, 

Tat  ambt  ber  muffte  äffe  bage  oolbradjt, 
©ebebet,  gefaltet  nun  groter  anbadit, 
tOirm  [off  faftuet  mit  btfcipRnenn, 

Tat  ffenief)  gebumngen  mit  idmterfc  unb  prmen. 
1965  ^cf  bände  bu,  ©CT3T,  bat  icf  nidjt  bin 

Gnnn  fünber,  als  äffe  mnnidjen  funn, 

Soor  1935.  offte  roiüige  arme,  ober  freiroittiger  2irmer.  —  1954.  froupftaen 
§rüf>aufftefjen.  —  1957.  ooroatet,  oerfaBt,  feftgefe|t. —  1962.  gefüd)tet,  gefeufjt 

Jrama  ber  iReformarion^eit.  7 


98  ßurharb  tDalbis,  öerlorentr  Soljn. 

$epn  rooer,  eebrefer  id  nidjt  fn. 

SBan  unredjtferbidjeit  bin  icf  fri), 
Sin  nidjt  befroerbt  mit  ftonb  unb  6o^f;eit, 
1970  2([§  be  Ijörenmerbt,  be  baradjter  ftei)t. 

iDert  iegenben  geue  id  tfjo  redjter  tpbt 

SSan  all  mpnct  fyaoe  mit  ganzen  nlitf). 
ijd  nafte  trae  maell  nnn  ber  roefenn, 

3)at  id  be§  flepfdjeö  luft  mad)  brefenn. 
1975  ©arumm  mofstu  eioidj  fyn  gelouet, 

35at  bu  m»  fjefft  rjirmebe  begaoet! 

Äuireniuerbt: 

C  fjere,  rjemmelfdjer  naber  mrmn, 

^d  fta  l)ir  vor  bemm  anträte  bi;nn:  Suc.  18. 

3>cf  bin  nidjt  roerbt,  bat  id  fjtr  ft^a, 
wso  ?ERi;n  ogen  boer  id  nidjt  upftaen! 

23or  bi)  id  mg  nicfjt  romen  fann 

3lls  baffe  tjiflige  frome  mann. 
$d  bibbe  bi),  tjere,  rr>e3  gnebid;  mn  armenn 

Unb  nriU  bi)  ouer  nujn  funbe  erbarmen: 
1985  33an  allen  bogeben  bin  id  bloibt. 

§etp  mn,  ®£%~l,  bord)  bune  GOT^e  groit! 

[,Hb]  2(cton 

£>6rt  t()o,  mat  unf}  be  f grifft  normelbt, 

«Bat  vor  eijn  orbett  6£$3©£U6  t-ellt! 
Sucas  amm  adjteiniben  bei;t  unö  funbt, 
i99o  2öat  ß&S^ftuS  fPrccft  UI*>  ßÄtKIen  munbt: 

„©e  jid  uorfyoget  up  baffer  erbenn,  8ac.  is. 

S)e  werbt  »an  ©obt  erneberigt  merbenn; 
ÜEße  ftet  up  erben  mafet  fleimn,  matt.  23. 

35 e  werbt  bi;  ©DSD©  norrjoget  alfeimn." 
1995  2)äjfe  f)i)Uige  man  nun  tempel  hnnbt, 

©tmer  gaben  morde  fye  fid  berumbt; 
2öo  getjj'tlid  Ije  van  buten  t)§, 

©e  fdjald  ftedt  brijnn  oorborgen  geunjf}. 


1970.  bararfitcv,  bahnten.  —  1971.  tegenben,  S«-'1'»^"-  —  1997.  wie  geifUic)  et 
aud)  uon  äugen  ift. 


ßurkarb  EOaibis,  tltrlorener  Soljii.  99 

SBanner  be  toulff  toiU  rooen  gaen,  matt,  i 

2000  Sgo  tfjüet  §e  icfjapeo  flepber  aenn. 

©e  flangfje  ptnm  gronen  grafje  fdjueit. 

2)e  appet  idjpenbt  rott  unh  pj$  oorfuelt. 
^obengraoer  finbt  butett  ropt  unb  repnn, 

^nnioenbid)  finbt  fje  ou(  boben6epmt. 
2005  ©obt,  be  attepn  be  Ijerfcen  fennt,  l.  reg.  14. 

SDemnt  roerbt  ipn  oge  nidit  oorblenbt: 
Öe  roetfj  all  bmgf  unb  ridjtet  rechte,  3>onn  -1 

$bt  gelbt  oor  ofjm  fepn  fpegelfedjtenn. 
Suffe  fyitdjler  epn  gotloef?  booe  Bltfft, 
2010  2)e  rople  fye  fotd  fpitt  oor  ©obe  brtfft: 

35e  anber  geptb,  froftdf)  tfromm  tempel  utf), 

SSan  atfen  funben  fm  nun  ipn  fjuejj; 
©pn  ßonfcientie  be  t;s  tljoorcben. 

§ebbei  adjt,  unb  gaet  gp  od  J30  mebe! 
2W5  dpn  peberman  feef)  eoen  tfto, 

S)at  ^e  od  al§  büffe  iünber  bo, 
[£if]  2Rit  repttetn  Herten  tf)0  fjueß  möge  gaenn, 

5Rit  guben  getreten  oor  ©£)2)(§  ftaenn. 
®at  fjetp  unjj  Gö^S-tUS  bordj  fpn  Ipbenn, 
2020  2)e  fi)  benebpet  tfyo  einigen  tpbenn, 

Wdt  oaber  unb  fjilgen  gepft  eint  0C2)x: 

Se  belobe  unjj  oor  bem  eroigen  boet 
Unb  ntaef  unf;  falid)  bord)  fpn  natnen, 

©eoe  unfs  bat  einige  leoen!     2(men. 


£e  benebi)iuxge  mtb  frejltttlj, 

Sarnfja  fteia)  up  bat  fpnbt,  be  bat  Guangelium  oorfunbet  Ijabbe, 
©prefenbe: 

2025  ^ro  fegen  be  oaber  oan  rjemmetrpd 

Unb  S@3112  (iijriftttö,  be  ßofnt,  ofjm  gtid, 
SDe  fjntlige  gepft  roitf  bp  pro  ftaenn, 
$jnn  ber  ©C3:ö@3^  be  brübbe  perfon! 


2001.  fdjuett,  oerbirgt  ficf).  —  iftadj  2024.  benebt)  unge,  Senebeiung,  Segen. 

7* 


100  ßurkarb  ÜMbis,  Verlorener  Sohn. 

%m  fegen  unb  belobe  be  eroige  ©£££, 
2030  212)031213  Dan  ©21MD££! 

2)e  perr  erludjte  fpn  angefleht 

Doer  pro  unb  oorroerp  pro  nierjt, 
Spne  ©9i2i£G  roitf  pe  pro  belen  mebe 
Unb  geoen  pro  ben  eroigen  nrebe. 
2035  SDorcp  Gprijtüö  bittern  boetp  unb  fteroenn 

5Rotpen  gp  bat  eroige  leoen  ernen!     2(men. 

6nbe  bpj?e§  bocf'lpns. 


<S«?ö«fI 


t)er  ©otfurcbtigen  vn  fceufcb* 

cn  ^ratem  Qufannen  /  gant$  tofhg 
tmO  fr&djcWlidj  ju  lefert.*. 


9tacf)bübimg  be§  Titelblattes  ber  ätteften  ütusgabe  oon  SReb^iinS  Sujanna 
(ßg(.  33ib(.  su  Berlin). 


[A2a] 

3)em  gelarten  wclgeac^ten/  unt» 

Qxi)  äff  tigert  Steffano  Neid)  tum  §.aal,  meinem/ 
befonbem  guten  gonner  unb  freunbe.'. 

@Otte3  pab  unb  6atmljer£tflfeit 

5  burcf)  Gfjriftum  £$rjeünn  unfern    r)er;tanbt  ,    Sei)    mit    euer;   2Bot= 
gelarter  freundlicher  lieber  Steffane  /  bei'onber  gonner  unb  freunbt. 
$cr)    rjab    jur    jeit    bie    gefdc)idt)t    ober    roie    es"    efjlicfje    achten 
ba§  geiftlicf)   getieft  /  r>on  ber  gotfurcfjtigen  unb  teuften  gramen 
Hunmnen  /  jn    ein    geiftlirf)   ipiel  oerfaiiet      raas  icf)  bamit  ge= 

10  fucfjt  /  ift  aus  bem  6efcr)tu^  unb  oorreb  juoomeljmen  /  So  ift  and) 
one  ba§  folctjer  fpiel  nufc  tror  mir  /  oon  anbern  /  unb_Jmiberlicr) 
oon_JD.  -öiartin  Sutfjer  /  jn  ber  oorrebe  .^ubit  unb  £obie  ^um 
merjrem  ti)exi  angezeigt  unb  barumb  oon  mir  roeiter  one  not  / 
nemlter)  unber   anbern     bas   baburcr)  ber  jugent  gottes  roort  unb 

15  roeref  mit  luft  roerben  eingebilbet  /  2Beü  icf;  uu  follcfjs  über  ba§  / 
eurem  r>ater(anbt  ju  eljren  unb  freunblicrjer  lefc  /  mit  efelicfien 
bürgern  bafelbft  agirt  unb  gefpilet  i)ab  tdj  mirs  lafjen  ge= 
faden  /  euer)  ba§  5U  guicfjrenben  euer)  bamit  /  roierool  one  bas  ba= 
r)in  geneigtem  /  beer;  etlicher  maj?  urfacr)  511  geben  /  ba§  /  roie  icf; 

20  mit  biefem  unb  anberm  gern  geroolt     jfjr     ber  il)r  mit  mefjrerm 
unb  befferm  rool  fünb  /  euer)  /  roie  ifjr  bann  bißfjer  gan$  oleifjtg 
getrau  /  and)  fortbin  nit  nacrjtaffet  §u  beoleifjen  '  bas  nad)  ©ott 
eur  naterlanbt  muge  eurer  rrjum,  erjr     unb  freub  /  unb  eure  junge 
mitbürger   §ur   jeit   meine   liebe   bifcipel  /  ju   aller   gotieligfeit  / 


104  )0aixX  SUMpm,  Sufamia. 

tugent  unb  erbarfeit  an  eudj  /  ein  frud)tbarlid;  ejrempel  Reiben  / 
bagu  eud;  bann  ©ott  bev  9Sater  aller  ©naben  /  burd)  Grjriftum 
gnebiglid;  robl  fjelffen  /  weldje  idj  and)  rjiemit  euer)  /  unb  banebcn 
bij$  getieft  eurer  lieb  freimblidj  tr)ue  beoeten  /  be§  ueriefyens  /  i()r 
roerbö  von  mir  roo  nidt}t  feiner  roirbigfeit  /  bod)  eurer  freunblü 
feit  falben  jtn  btften  ernennen.    35atum  51t  groicfaro  2c.  1535. 

Paulus  SReb^un  @.  2B. 


[A2b] 

SSorrebe  bifö  fpile. 


3 


i)X  Ferren  l)od)§  imb  niebriggi  ftanbö  gugleidje, 
'2t(t  ober  jung,  gewaltig,  arm  unb  rendje! 

©o  nemanb  ftd)  uornmnbert  unb  gebadete, 

9Öa§  id)  baljer  mit  ben  perfonen  brddjte, 
5       Sern  rail  id)  bes>  berictjt  oon  ftunb  an  geben:  5 

©arümb  fdjroeigt  ftitt  unb  merdt  auf  mein  roort  eben! 
©ant  $aulu3  gibt  uns!  aihx  ein  gmeine  leljre, 

2)a3  jeberman  fein  tfjun  unb  rdeifj  l)in  feie, 

2tuff  bas>  er  feinem  nedjften  mug  gefallen, 
io       3um  guten  unb  gur  befferung  inn  allem;  io 

SDemnad)  fo  feinb  aud)  mir  o|unb  jm  mitten, 

3u  gfatlen  eud)  roa§  lieblidjo  tjie  gu  fpielen. 

SBeü  aber  fold)§  aud)  nutj  mit  fidj  fott  bringen, 

©o  rooll  mir  ntjt  uon  leichtfertigen  bingen 
i5       Siidjt  Ijanbeln,  fonber  tjabn  für  uns  genumen  i» 

(Sin  fad),  au§  ber  mir  Ijoffen,  aud)  mug  f'ummen 

23iel  nu|  unb  befferung  beijb  franm  unb  mannen, 

2tl§  nemtid)  bie  gefd)id)t  ber  fraro  ©ufannen, 

SSeldj,  roie  eud)  rool  ein§  tljeilS  ift  offenbare, 
20      Unfdjulbig  gu  beut  tobt  oerbammet  mare,  20 

Unb  bod)  fie  ©ott  liefe  roiber  lebig  gelen 

SJiit  munber  burd)  ben  fnaben  Sanielem, 

2Sie  il)r  bann  nactj  ber  leng  netjt  roerb  oermerden; 

£)araus>  niel  guter  leb,r,  ben  glaubn  gu  fterden, 
25      <$)a§>  Greutj  gu  tragn,  gebult  gu  l)abn  unb  me§re,  25 

2öie  nebe  fraro  fott  galten  merb  ibr  er)re, 

8.  £)in  fere,  barauf  richte. 


106  Paul  ttebljun,  Sufanna,  öorrebe  unb  Argument. 

2Bie  oberfeit  ftdj  galten  folf  jm  redeten, 
2öa§  gugebiirt  fjerrn,  fraron,  finb,  menon  unb  friedeten, 
yjlan  nehmen  mag;  bruntb  laft  euer)  nidfjt  bekfjmeren, 
30      ®as  ipiel  mit  nleiä  unb  gneigtem  roilln  gu  froren,  so 

2)a§  aber  ifjr  bie  fad;  ntttgt  baf3  erfennen, 
[A  3b]  ©ol  biefer  fnab  euer)  atf  perfonen  fjernennen, 
Unb  audj  ben  jnEjalt  biefes  fpiel§  baneben 
(Soft  er  auffs  fürfet  euer)  gu  ocrftefjen  geben. 


Argument  ober  3:nf)a(t 

35  Sufann,  ba§  from  unb  feufdje  raeib, 

93itt  ifyrer  fdfion  unb  gartem  leib 

Sie  Sfticfjter  benb  entgunbet  Fiat, 

Sod)  on  tf)r  roiffen,  roifht  unb  tfjat. 

Qm  garten  fte  ifjr  fteffen  nad),  5 

•lo  3)f>r  luft  gu  buffen  tfi  ifjn  gad), 

Sa  fte  ifjr  menb  uon  fiefj  left  gefm: 

2)Fjr§  roiüns  fie  üjri  nicr)t  roil  gefterm. 

Sa§  bringt  tf>r  groffe  angft  unb  not, 

SUiit  grim  fie  brofjen  if>r  ben  tobt;  w 

45  ßin  getergfdjren  fte  madjen  fdjrcinbt, 

Sefj  fefjr  erfcfjridt  bae  fjausgefinbt; 

für  gridfjt  mit  groalt  fie§  laffen  fjotn, 

S3et)b  efjr  unb  lebn  nfjr  nehmen  roottn. 

2)f)r  f)err  ^oacfjim  unb  nr)r  finbt,  is 

so  ^fjr  nater,  muter,  fdjmefter,  gfinbt 

9Jiit  ifjr  mit  tuennen  fummen  bar. 

Tic  ridjter  geitgen  offenbar, 

SBie  fie  ein  efjebrud)  Fjab  uerbradvt. 

Sie  Fjerrn  oerbammens  on  bebadjt,  20 

55  Seit  ftrafent  mirb  beoeFd)  getrau, 

Sa§  fie  oerftetjnt  inert)  aitff  beut  plan; 

Sa  fümpt  ifjr  ©ot  )u  fjulffe  fdfmel, 

Grloft  fte  burd;  ben  Saniel. 

36.  fd&on,  2djönf)eit.  —  40.  ift  in  gad),  eilen  fie,  fireben  fte  begierig.  —  48.  iinon 
SBiücit  roill  fie  itjnen  nid)t  jugefteben,  nict)t  erfüllen.  —  46.  bef;,  worüber.  —  51.  bor, 
Drtljin.  —  53.  uerbraa)t,  oollbracfit.  —  56.  oerfteynt,  gefteinigt. 


Paul  ßebljun,  Sufaitna,  Argument.  107 

Sie  Siebter  roertm  an  i;^rer  ftabt  25 

©eftrafft  umb  if;re  miffetf;at. 
Sie  nubteen  aud)  gerochen  roerbn, 
Ser  eijn  gfd^ac^  groalt  00m  retten  Ijern, 
[A  3b]  Ser  anbern  tuarb  ber  fdjufc  nerfagt, 

Sas  fte  ©ott  ntyrem  öerrn  gefragt;  30 

Sie  SRid^ter  müffens  glag  bejaht. 
!3oad)im  mit  ben  feinen  nttn 
Sidj  freub  unb  jubilieret  ©Ott, 
Sa§  er  Suiann  errebt  com  tobt 


65.  glag  =  (Belag,  3edf>e. 


XXuterrebner  biff  fyüS. 


Sie  ätoen  9ücf)ter. 


ie  »ier  ©lüften  ober  3tabt£>genoffen. 


RESATHA    | 
ICHABOTH  J 

SIMEON 

GAMALIEL 

ZACHARIAS 

NAHOR  i 

DANIEL  £er  propf»etifdf;  tmb 

SUSANNA  Sie  feujdje  grau. 

JOACHIM 

HELCHIAS 

ELISABET 

REBECCA 

BENIAMIN 

JAHEL 

SARA 

DABIRA 


SDer  ©ufcmnen 


SSater, 

SRutter, 
©dEjroefter, 
Sofjnlem, 
£6djterlein, 

(Srfte  ntetjb, 
,3lnbere  üüttetjb. 


BALDAM  Sei-  retcfje  Sürgcr. 

OLYMPA  | 

RUTH  ^lü0  *"l^roen- 

[A4a]ABDI  \  r  tSvfter, 

GORGIAS  1  2)eS  3oa(|im§    Ruberer 
SAMRI       J  l  dritter 

ABED  ,  _ 
GIE7I  ^tüen  ^^S6"- 


£ned)t. 


2Ictu3  primi       fcetta  prima. 

Stefatya.    3$a6ot. 

ftefatEja: 
©in  guten  tag  eud)  ©ott  woil  geben! 

3d&aöot: 
™  Unb  eudj  üiel  guter  jar  baneben! 

Mefat^a: 
2Bie  fol  id)  baö  uon  eud)  oerfteljen, 
3)a§  t)r)r  fo  traurig  t)fct  tr)ut  feljen 
Unb  euren  fopff  laft  nieber  fangen, 
21I§  fjet  eud)  unglücf  übergangen? 

75  $ft  eud)  maS  b6fe§  roiberfaren, 

So  roolt  mir  aud)  ba§  offenbaren! 
Dbr  feinb  eud)  fonft  fo  fdjioere  fachen 
§)t?t  fumen  für,  bie  eud)  fo  madjen 
Sefümert  unb  fo  gar  erfragen, 

so  33oIt  mir  bie  felben  aud)  fürtragen: 

2Meid)t  id)  etroo  ratf)  modjt  finben 
Unb  eud)  be§  fümmemue  entbinben! 

3ü)abot: 
Sie  bing,  fo  mid)  ie|t  traurig  machen, 
Seinb  nid)t  ber  gleichen  ricr)terfad;en, 
85  2ßie  für  un§  !umen  uon  ber  gmeone: 

S)ann  biefe  fad)  mid)  trifft  adeine 
Unb  mid)  berrjatb  beft  meljr  tfyut  plagen, 
3)o§  id)  fie  niemanbS  mol  barff  tlagen, 

81.  etii'o,  irgenbroc. 


. 


90 


95 


100 


23 


3o 


35 


-qq  flaut  SUbljun,  Sufanna.    I,  1. 

Tiod)  mid)  ju  iemanbs  be§  uorfefjen, 

£ae  er  bes  ort§  mir  bei)  roerb  ftefjen 

Unb  fjelffen  mein  betrubnuS  roenben, 

5Da§  mir  ift  i)i$unb  unber  fyenben. 

sftefatlja: 

2ßer  roenö,  raa§  eud)  mod)t  roiberfaren, 
9Benn  #  mir  ba§  tt)et  offenbaren! 
%<j)  trag  aud)  felbä  jnn  meinem  fjer^en 
ßnnn  f)egmlid&en,  oerborgnen  fdjmer^en. 
SBenn  t)f)r  mir  nu  eur  no^t  tfjet  fagen, 
SBolt  id)  aud)  eud)  oon  metner  flagen 
Unb  eure§  rat)t§  barüber  pflegen: 
2)ann  ftets  ein  anber  mir  fan  geben 
Ginn  beffern  ral)t  unb  mefjr  erfetjen, 
Senn  id)  t>ett  felber  mod)t  nerfteljen; 
SJrumb  laft  un§  einr  bem  anbern  fagen, 
2ßa§  «eber  tf)ut  i)tn  Reiten  tragen. 

los  3p  fad),  bafS  bann  ift  fotd)e  note, 

Xie  feiner  mit  feint  guten  rfjate 
©em  anbern  fan  unb  mei§  gu  roenben, 
@o  roott  mir  bann  mit  gleiten  Ijenben 
Sie  bürbe  unierS  tei)be3  tragen 

no  Unb  mit  einanber  mittewbn  fjaben. 

Sdja&ot: 
Sßeit  ba§  bann  ja  ift  eur  begehren, 
§ttd)  mein  anligen  511  oerf  leren, 
2Bü  id;  eurn  rarjt  aud)  nid)t  auflagen 
Unb  eud)  mein  not  on  fdjeu  auffiagen: 
115  ?od)  reift  juüor,  i)nn  fotd)er  maffen, 

£)a§  nf)r§  bei)  eud)  roolt  blenben  laffen! 

:>{  c  f  a  t  f)  a : 
P)r  borfft  beöfatS  fein  forg  nid)t  tragen: 
2()ut  mir  eur  not  nur  funlidj  fagen! 
3a,  roenn  #  t()et  \m  el)ebrud)  ligen, 
120  Solo  bod)  bei)  mir  root  bleibn  uerfdjrotgen! 


45 


I  50 


Paul  Rrbljun,  Sufanna.    I.  1.  121 

§abt  freunblid)  bancf  ber  lieb  unb  treroe! 
2Bü  roiber  frf;aron,  bafg  eud^  nid)t  reroe. 
äöolan,  id;  roilS  eud)  offenbaren:  55 

3)rjr  t)abt  on  groetjffef  mol  erfaren, 
125  9?ad)bem  jn  $od)emg  tjauo  roir  Ijaben 

3uroei;len  Hag  unb  fad;  oertragen, 
3>te  un§  bafelbft  für  bringt  bie  gmenne, 
25ie  roir  §abn  gfeljen  offt  alfeine  eo 

[BlaJ  Suiann  in  ufjrem  fdjmucf  unb  gieren 
130  3m  garten  iu'n  unb  Ijer  [parieren; 

Tic  roeil  id)  nu  barauf  geartet 
Unb  »fjren  garten  leib  betrachtet, 
So  fjat  fie  mir  mein  t)er^  befeffen,  65- 

£as  id)  tjfjr  fdjledjts  tridji  tan  oergeffen: 
135  %ty  fi£  obr  ftel;,  id)  fdjlaff  obr  roadje, 

3d;  cjj  obr  trind,  obr  roa§  id)  madje, 
3d)  fi£  gu  grid)t,  obr  gel)  r-on  bannen, 
So  bend"  id)  an  bie  fraui   Sufonncn!  70 

2>or  i)f)rer  lieb  fein  rf»u  nidfjt  fjabe, 
140  3"  tifö,  gu  bett,  bei;  nadvt  nod)  läge: 

2(1  meine  iimn  feiitb  mir  uerrucfet 
Unb  in  gfjrn  garten  leib  oergutfet; 
3Rein  fjerfc  bas  fcbmil^t  mir  i£t  gufammen,  tö 

2113  leg  eö  mitten  in  bei  flammen. 
145  23on  foldjer  flam  unb  grofjer  brunfte 

Wäv  fteijget  unber  augn  bie  bunfte, 
£as,  menn  id;  fotl  bie  raarl)eit  ieljen, 
Qcr)  fd)ir  fan  roeber  rjörn  nod)  ferjen.  so 

3)a§  ifts,  bas  midj  fjo  fer)r  tljut  nagen, 
150  Stoöon  id)  niemanbs  Ijab  börfft  flagen. 

2)ie  raeil  i;f;r  aber  Eja&t  begeliret, 
2)ae  id)  eud)  meine  not  oerfleret, 
$ab  id)  fie  eud)  mdjt  molln  uerfjalten,  ss 

2tt§  meinem  lieben  Ijerrn  unb  alten. 
155  ©0  i;l;r  nu  burd)  eur  fluge  finnen 

126.  oertragen,  beigelegt.  —  133.  befeffen,  in  Söefi«  genommen.  —  134.  nbr, 
i^rer;  icb  leefit  3  nitöt,  burcfianä  nicfit.  —  139.  tjfirer  lieb,  Siebe  su  ihr.  —  146.  bunfte  ,. 
fem,  ber  Sunft.  —  147.  jef)en,  fagen,  gefielen 


90 


H2  Paul  ßfibtjwt,  Su|"amta.    I,  l. 

mix  t)itlf  unb  rljat  funbt  gefm  gerinnen, 
2Bie  id)  mid)  fug  nadj  meinem  mitten 
©er  liebe  Brunft  bei;  »tjr  inodjt  fluten, 
©o  Ijetffet  mir  &u  bifer  farte, 

i6o  £)ie  meil  id)  roerb  gequelt  fp  f>arte: 

SDann  mir  mein  brunft  nid)t  mirb  geftiltet, 
£d)  Ijabe  bann  meinn  mittn  erfüllet! 
9Jtein  mitt  abx  ber  ift,  unb  fein  anber,  95 

[B  lb]  9?ur,  ba§  id;  mit  ©ufann  felbanber 

ies  ©er  üebe  fpit  mit  luft  foli  pflegen! 

2öo  baS  nid)t  gfd)id)t,  tan  id)  nid)t  leben! 

3}ejat[)a: 
äöierool  id)  aud)  in  meinem  Ijerfen 
^ijunber  trag  einn  groffen  fdjmertjen,  10ü 

©od)  ift8  mir  nid)t  ein  f  leine  freube, 

i7o  ©aS  id)  nid)t  trag  allein  fold)  leibe, 

©a§u  mein§  leibs  x)ah  folgen  gfetlen, 
2öie  id)  t>fm  felbs  l)ett  munfdjen  follen. 
©rumb  baä  euä)  aud)  nu  raerb  enbbefljet,  105 

2öa§  l)eimlid)§  in  meint  l>ert$en  fteftjet, 

175  ©o  miffet,  baö  in  bem  fpitale 

3(ud)  id)  lig  txawfy  unb  leib  grof5  quäle, 
©aoon  t)l)r  mir  i$  Ijabt  gef taget! 
©a§  vfov  barinn  fei)t  I)art  geplaget:  u» 

©ann  aud)  ©ufann,  ba§  garte  roeibe, 

lso  $at  mir  enbjimbt  mein  ljer$  im  leibe, 

9)iit  i)l)rer  lieb  fco  gar  umgeben, 
©a§  mid)  ganfc  bunff)t,  id)  f'unn  nid)t  leben, 
2öo  id)  fie  teglid)  nidjt  folt  feljen  "5 

Unb  ettiuo  mtljcnb  umb  fie  geben. 

i85  3Wä  offt  mir  ba  ein  fad)  fotfa  richten, 

©o  tl)ut  mein  bevn  niebto  anberS  liebten, 
©enn  nur  rote  mir  rourb  räum  gegeben, 
3Kit  i)l)r  ber  liebe  fpil  ju  pflegen. 

3  cf)  a  D  o  t  h : 
@i),  lieber  lievr,  waS  l)6r  id)  fagen? 
i9o  3Bo  bem  jjo  wer,  roolt  id)  nid)t  Ragen! 

159.  |u  bifer  farte,  bieSmoI,  jefct.  —  l$5.  als  offt,  fo  oft  alä. 


120 


Paul  Kebljun ,  Suranna.   1,1.  113 

Sann  06  man  gmeinflidj  rool  trjut  fagen: 
„58enn  an  eim  berjn  groen  #unbe  nagen, 
©aö  fie  nidjt  frib  beijfamen  galten,  125 

93efonber  bruber  fid)  groerjfpalten," 

195  ©0  fjoff  id)  ba  bod)  nidjt  ber  maffen, 

Sa3  mir  un§  roerbn  gerieten  laffen, 
[B2a]  3u  üoraug,  roeil  in  btfer  fadje 

(Sin  neber  ift  aHein  511  fdjroadje,  130 

S)ie  auf^ufurn  nadj  feim  begehren. 

200  ©o  fjoff  td),  i;r)r  roerb  eud)  nid)t  bfdjroeren, 

■Jftit  mir  gugletdj  ju  l)ebn  am  wagen, 
S)a§  mir  nljn  au§  ber  pfutjen  tragen 
Unb  biefe  fad)  jum  enbe  füren!  135 

gtefattja: 

9iidjt  anberö  i)f)r  an  mir  folt  fpuren: 
205  ©0  üit  id)  tan  mit  roort  unb  traten 

3u  bifer  fad)  un§  fyelffen  rljaten, 

©olt  i)l)r  mid)  unoerbroffen  finben! 

2Benn  mir  nur  etmaö  fcr)affen  funben!  uo 

Senn  w§r  ba§  f eiber  roift  unb  feljet, 
210  2öte  e§  umb  fraro  ©ufannen  fielet: 

©ie  ift  ein  frum,  gotfurdjtig  roeibe, 

$ein  unsudgt  ift  in  nljrem  leibe; 

9)r)m  man  fie  fielt  in  allen  eljren,  145 

%l)nt  fid)  r»on  feiner  lieb  nid)t  leren; 
215  3luff  efjr  unb  tugnt  fie  jeudjt  \)ijx  finbe, 

©aju  pfjr  ganfeeö  fjauögefnnbe; 

SSot  erbarfeit  feinb  all  \)l)x  fitten: 

Srumb  t)ab  id;  forg,  menn  roir§  gleid)  bitten  150 

Unnb  t)t)r  anmutten  unfern  nullen, 
220  ©ie  roerb  un§  bifen  nidjt  erfüHen! 

Ö  er)  a  ß  0 1  r) : 
Sie  felbig  forg  mid)  audj  anftdjtet, 
@§  fei)  mit  gut  nid)t§  aufjgeridjtet: 
Srumb  muffen  mir  un§  unterfterjen  155 

Ginr  anbern  l)inberlift  unb  fet)en, 

194.  befonber,  fonbern.  —  li)5.  ba,  in  biefem  fjatte.  —  197.  511  oorauS,  jumaL 
©a§  Srama  ber  DJeformation^jeit.  8 


114  Paul  tUbljun,  .Sufanno.   I,  1. 

225  C6  nix  burdj  urner  groaft  fie  biegen 

Unb  uniern  mitten  mochten  friegen. 
äöie  rfyatt  t)f>r  aber,  mann  ba§  roere, 
3u  trjun,  bas  unf;  nidjt  6recr)t  gefere?  ißo 

ätefatlja: 

,  [B2bJ  Sa  börfft  mir  gu  rool  cluger  formen, 
230  S)a§  roir  uns  fefjen  für  fjierinnen; 

Sann  fjo  mir  ba  bie  fcr)an^  uerfefjen, 

äßurb  ee  mit  un§  feljr  ubef  fielen. 

§Bot  allem  aber  roer  am  beften,  i65 

Sae  mir  bie  §eit  unb  ftunbe  roeften, 
235  SSenn  gar  alein  fie  ettmo  roere: 

So  I)ett  e§  nidjt  jjo  grof}  gefere. 

5  cfj  a  6  o  t  f) : 
Sa  roei§  id)  ^roar  einn  rfjat  ju  geben! 
^d)  r)ab  barauff  gemerfet  eben:  na 

©emeinftid),  roenn  roarm  fdjetnt  bie  funne, 

2-10  2o  gef)tö  inn  garten  ju  bem  brunne 

Unb  babet  ftdr)  alba  alleine; 
Ser  meib  bei;  ijfyr  fie  leffet  feine. 
Srumb  ad)t  id)  bao  nidjt  unbequeme,  «5 

Sae  mir  ber  roarmen  tag  geremen 

2iö  Hub  um  51t  med  nerbergn  inn  garten 

Unb  rjeimlid)  i)v)xcx  julunfft  matten: 
in(eid)t  uns  orgnt  ein  mal  roirt  bfdjeret, 
v}sJaG  unferä  fjer^cns  luft  begehret.  isa 

dl  0 1  a  t  f)  a : 
Cur  xljat  ber  gfelt  mir  au§  ber  tnaffen! 
200  Srumb  \6ß  baben  and)  Meibn  mit  lafion, 

Unb  toll  alio  barauf  Berufen: 
2Bie  \}{)x  gerebt,  f$o  roottn  mir  tfmen! 

3  di  n  b  0 1  f) : 
©ot  geb,  bao  nur  ein  mariner  tage 
^alb  fum,  ionft  id)  fein  rfjuc  nid)t  fjafie! 

228.    gefere,    Gefahr.    —    229.    Ja    borffi    mir    ju,    baiu    bebiirften    roir.    — 
tan 5  =  Gtjance;  wenn  roir  nid)t  fe^r  porüduig  finb.  —  284.  roeften,  roii§ten.  — 
Bar,   ;roare,    fürroa£>r.   —  240.   geht-j,   gefcr  fie.  —  i'U.   ber  w armen   tag 
geremen,  bie  roarmen  läge  roafjrnetymen.  —  246.  jufunfft,  Xnfunft 


foul  Rcbljun,  Sufanna.  I,  i,  2.  115 

Diefatfja: 
S)a§  roetter  ^raar  fidj  fein  tfjut  idjtffjen! 

^tfjafiotf): 
22o(t  got,  bas  unß  ü>(t  fjeut  getüfljen! 

•Refatfja: 

2Bir  rooün  ui  tjf)r  ins  (jou§  jfct  gefyen, 
[B3aJ2)a§  roirs  bod)  nur  bie  roeil  mugh  i'efjen!  190 

Q\)  fetfjt,  \<$)  ()a(t,  nljr  Ijerr  rocil  roanbern: 
8«o  C  ghiff),  irfjif^  biet)  aud)  mit  bem  anbern! 


8tcttt$  prnm       feetta  feautba. 

3oacf)int.     2(6bi.     Jdjafcot.     Dtefatfja. 
cu'anna.     Seniomin.     Jafjef. 

Jjoadjim: 

Änecfjt  2(6bi,  mad;  bidj  auff  mit  mir, 
3u  gefjn  ein  meü  breg  ober  oier! 

2(bbi: 
^a,  fjerr,  es  iotf  fein  faumratä  i)an:  193 

^d)  mit  mid)  ruften  auff  bie  San 
263  SSon  ftunbt  unb  eudj  geteilten  redjt, 

2Bie  ^uge^imt  eim  treuen  friedet! 

gdja&otlj: 

(jer  3oc§em/  wo  1cif  Daö  f)in  fein? 

Sooft  nfjr  eur  fjauBtraun  lafjn  00cm?  200 

ooacfjim: 

^dj  r)a6  ein  gidjefft  gu  richten  ou§! 
2ie6n  fjerrn,  fedjt  aud;  mit  auff  mein  fjaus, 
"Kenn  nljr  pflegt  aus  unb  ein  511  gefjn, 
Sa§  mir  nidjt  unfal  modjt  ^uftefjrt! 

859.  '"e<§t,  fefjt;  Jjatt,  Ejalte  faafür,  glauße. 


116  #aui  ttsbljun ,  Sufanr.a.   I,  2. 

sRefatJ&a: 
2Sir  roofln  eudjs  gern  5U  gfatten  fein  205 

Unb  fd;aun,  ba§  niemb  nichts  trag  herein! 
275  Söerbt  \){)t  nidjt  miberf innen  balbV 

3  0  a  rf)  t  m : 
£>d)  roetfj  nidjt,  rotes  nod)  I;at  ein  gftalt. 

<5  11  f  a  n  n  a : 
2(cr),  Ijerr,  roo  benfr)t  i)t)r  aber  aus, 
£>a§  t)l)r  roolt  gießen  aus  bem  l)aus  210 

Unb  mid)  in  trauren  fitjen  foljn? 
280  £)ann  id)  fein  freub  im  fyer^en  fjan, 

[B3lj]  2öo  r;r)r  ntdjt  naljenb  feit  umb  mid), 
Unb  id;  eud;  teglid;  r)6r  unb  ftdj! 

3  0  a  d)  i  m : 
2Sie  fem  ba§,  liebe  fraroe  mein,  215 

©a§  i;l;r  barumb  folt  traurig  fein, 
285  Unb  r)abn  fein  freub,  benn  wo  id;  bin 

Sei  eud)?    trag  id)§  bod;  nidjt  mit  f)in! 

©ufanna: 

$0,  Ijerr,  mein  freub  faft  atte  gar 

9?emt  i;r)r  mit  eud),  fag  id;  furroarjr,  220 

©ann  ia  nad;  got  bem  f;errn  ift  mir 
290  $ein  lieber  bing  auff  erb,  benn  i;r)r, 

©0  gar,  ba§,  roo  «fyr  oott  mir  feit, 

©0  ift§  mein  groftes  Ijertjenleibt! 

Storni  eur  id;  forg  I;ab  ade  §eit,  225 

SDaS  eud)  nid;t  roiberfafjr  ein  leibt! 
295  ©rinnb  bitt  idj,  fo  e§  fad;e  mer, 

2)a§  eud;  §u  bleibn  bred;t  fein  gefefyr, 

2BoUt  bifes  roanbern  laffen  ftet;n, 

2)as  id;  foldjs  IcibS  mug  mnfng  gel;n!  230 

3  0  a  d;  i  m : 
■fttdjt  adjts  bafur,  0  fraioe  mein, 
300  S)as  mir  mit  manbern  mol  tan  fein, 

273.  eud)Z  =  eud)  in  SSejug  auf  bieä.   —   2sr>.  td}8,  id;  fie,  bie  Jyreube.  —  l;iu, 
fort.  —  295.  fo  e§  fadje  roer,  wenn  e3  inötjlid;  märe. 


flaut  Kebljun ,  Sufanna.   I,  2.  117 

So,  ba§  icfj  micf)  on  nötig  iacfj 
;-]u  roanbern  auff  ben  roege  macf): 
Dann  tuo  bte  iad)  nicr)t  roer  barnacf),  235 

303cr  mir  >u  roanbern  nidjt  fo  gadj; 
ms  SDSeil  aber  icfiö  nicfjt  fan  umbgefjn, 

«So  rooffet  bes  gufriben  fteljn! 

Sui'anna: 
£ie  roeitö  bann  ia  ntdjt  anbers  fan 
©efein,  unb  muffet  itfitecfjts  baoon,  240 

So  bitb  \d),  trauter  fjerre  mein, 
310  SEBoIt  ia  511  lang  niefit  auffen  fein! 

^oadjim: 
[B4a]  Umb  ba§  6itt  ntdjt,  0  fraroe  mein: 
3cf)  roil  be§  fonft  geoliffen  fein! 

2  u  1"  a  n  n  a : 
ü)f)r  finber,  fumt  511m  rater  cor:  245 

<3'r  roil  i£  roanbern  aus  311m  tfror! 
315  33itt  nfm,  bas  er  halb  roiöerfer 

Unb  eucf)  roas  üfjöns  mit  i§m  bring  her! 

S  en  t  a  min : 

£ieb  »ater,  fumt  fjerroiber  üfjir 

Unb  Bringt  aucf;  ettroas  fdjones"  mir!  200 

galjel: 
3Rie  aucfi,  mie  aucf;,  lieb  nate  mein, 
320  Singt  roas,  bas  gulben  ift  unb  fein! 

5  0  a  d)  i  m : 
3a,  lieben  finber,  feit  nur  frum, 
So  roü  icfj,  roenn  tcf)  roiöer  fum, 
Gucf)  ettroas  idjönes  bringen  mit!  255 

Secfjt,  bas  r)i)x  got  aucf)  für  micf;  bitt, 
325  ^Cuff  bas  icfj  gümbt  fjerroiber  fum! 

Benjamin: 
2Bii  roolfen  alle  fein  fein  frum! 

E0*.  id>le<f)t§,  ic^tetfctertingä,  burcfiauä. 


118  Paul  tkbljun,  Sufcutna.   I,  '.'. 

8  o  et  tfj  t  m : 
Tivl  fpar  eud)  got  gefunbt  unb  frifd)! 
!gd)  tüil  fjerunber  turnen  rtfd)!  süo 

SBolt  guter  bing  bie  roeilen  fein: 
330  g)fjr  fott  nidjt  bleiben  lang  allein! 

Unb  eudj,  yfyv  Ijerrn,  gefegn  aud)  got! 

3  dfj  a  6  o  t  f; : 
2£olan,  got  bfjut  eud)  frue  unb  fpat! 

©  u  f  a  n  n  a : 
©ot  Ijelff  eud)  gfunb .  (jermiber  fdjir,  265 

5)a§  xjfyx  mit  freuben  lumt  §u  mir! 

9tefat§a: 

335  ©ot  geb,  bas  er  ein  jaf;r  aufsbleib, 

SEBenn  un§  nur  rourb  ju  tljetl  fein  meib! 

(Sljorug  primuS:*) 
f  gram  S$enu§,  grofj  ift  bein  gemalt 

SBei;  allen  menfdjenfinbcn :  270 

ÜBot  bir  bleibt  meber  iung  nod;  alt, 
340  3)u  bringft  xjijx  oil  -ut  jjunben! 

2JMt  fdjarffen  pfeiln  bein  blinbes  f'inb 
2>urd)bringt  ber  menfdjen  Ijertjen  fdjroinbt 

Unb  nimt  fie  gar  gefangen!  275 

2Ber  ba  ein  mal  bie  fd)ant)  verfidjt 
345  Unb  erftlidj  ulmt  nidjt  mibcrfidjt 

2tn  bir  mujj  er  bedangen,    2(n  bir  ic. 

f  3Sie  rool  nu  iunge  leut  gemein 

S)urd;  bidj  utf  merbn  betrogen,  2=0 

©0  merbn  bod)  offt  an  beuten  reim 
350  2(udr)  alte  narrn  gebogen, 

33ur<$  beine  netj  bamiber  gfeft, 
£>a§  fie  fein  erbarfeit  auffielt 
SSon  fjunben  nod;  r>on  fdjanben! 

*)  Stuf  B  4  b.  fouue  oon  CL  nod;  gtoet  geilen  Sftoten  für  ben  (SEjor,  bann  folgt  biefev  fetBft 

328.  rifdb,   vctfd),  fdjnell,  talb.   —   iU5.   erftlid;,  im  anfang.  —  349.  sei,   reic, 
föetgen,  SCanj. 


Paul  Tu-bijun,  Su^iina.    1,2,11,1.  119 

■So  Bringft  aud;  fonft  bie  all  311  fpot 
355  23or  aller  weit  unb  and)  oor  goit, 

So  ftefljen  in  bcinn  banben,    So  fteffjen  2c. 

5ß  v  o  p  o  r  t  i  o : 

«i  dagegen  aber  iung  unb  alt, 

©o  beiner  ftd;  ermeljren  290 

Unb  nnberftel)n  mit  ernft  unb  gmalt, 
360      [C  lb]      2>ie  fumen  redjt  511  eljren, 
2Ü£>  bie  uermeiben  beine  banbt, 
Unb  gebn  fiel;  inn  cljlidjen  ftanbt 

Unb  tl)un  barauö  nidjt  fdjreiten,  295 

2(n  anbei*  galten  lieb  unb  roerbt, 
365  2)ie  werben  aud;  uon  got  geehrt 

Unb  fyie  non  allen  Icuten,    Unb  fyie  uon  2c. 

f  2)enn  ma§  tan  eblerS  fein  auf  erb, 

2>enn  fo  fid)  el)Ieut  galten  300 

©egnanber  allzeit  lieb  unb  roerbt 
3to  Unb  (äffen  fid;  nidjt  fpalten 

®urd)  unfal  ober  frembbe  lieb, 
9todj  flafferey  unb  bofs  getrib 

©a§  eljlidj  banbt  jureiffen!  305 

Sold)  lieb  fumpt  nidjt  oon  $enu§  fjer, 
3 «5  Sant  ^3aul  gepeutö  in  feiner  lein*; 

^arumb  loirs  billid)  preisen,  Sarumb  2C. 


2tctu3  feemtbi       feetta  prima. 

23  a  I  b  a  m : 
Haeo  scaena  cum  se-  <Qab  iij  abermal  befeljen, 
quenti  extra  argu-  23ie  mein  l'om  im  felb  trjut  fteljen; 
meutum  admixta   Sßil  mir  nod)  nid)t  u)ol  beijagen: 
est,  ad  depingen-  £)ann  bie  auberu  ad'ljer  tragen 
dam  iudicum  ini-  yiebm  meint  oil  fdjöner  treibe,  5 

quitatem.        2Seld)§  mir  tft  ein  groffe§  leibe; 

372.  flatteret;,  33erleumbung ;  getrib,  33eriolgimg.  —  373.  jureiffen,  jerrettjen. 
—  375.  gepeuts,  gebietet  fte.  —  381.  treibe,  Öetreibe. 


120  V«U  Kebijun,  Sufanna.    II,  1. 

©onberlid)  10  Ijat  mein  nadber 

%led)\t  bei)  mir  ben  beften  adljer, 
385  Xaö  idj  jroar  im  ganzen  felbe 

deinen  lieber  fyabert  roolbe;  10 

©rumB  idj§  audj  offt  fnrgemifymen, 

SSie  id;  modjt  barljinber  fnmen, 

üDtannidj  practica  and)  ertidjtet, 
390  [C  2a]  2(ber  nod)  rticr)t§  auf§gerid)tet, 

9iod;  ben  ad'er  funb  ergeben,  15 

Söeil  mein  nad'ber  mar  im  leben; 

Otu  er  aber  tft  r>erid)iben, 

23il  id)  nod)  nidjt  fein  jufrtben, 
395  33i^  id)  «Im  ju  mir  müg  bringen 

Unb  barab  bie  roibroe  bringen;  20 

2)as  id)s  aber  enben  müge, 

2Bil  id)  braud)en  bife  lüge, 

2Sie  id)  rjab  %nx  §eit  meim  nad'ber 
400  ©elb  geliljen  auff  ben  ader, 

Sßeilanb  er  nod;  mar  im  leben,  25. 

3BeId>§  er  mir  nidjt  roibergeben. 

£)rumb  id)  fte  roil  i)%  üerflagen, 

£aö  fte  muf§  bie  fdjulb  abtragen: 
405  SSenn  fieö  bann  nu  nidjt  am  gelbe 

Qaben  roirt,  fo  roirts  nljr  felbe  30 

SSJluffcn  an  ber  fdjulb  mir  geben; 

So  Ijoff  id),  rocll  idj§  ergeben. 

Sßann  fie  fd)on  roirt  üil  roolln  flagen 
410  Unb  3U  bil'er  fdjulb  nein  fagen, 

2öil  id)  rool  fo  üil  oerfdjaffen  35 

SBen  ben  ridjtern,  ba§  ijfyr  Haffen 

Sißtdjt  foll  roerben  angenumen; 

iDann  id)  «fc  guoor  roil  f innen 
415  Unb  mit  einem  gidjendl)  fie  fintieren, 

IDaS  fie  mir  mein  fad;  aufSfuren,  40 

2)ann  fie  mir  audj  fonft  geroegen; 

Trumb  id)>o  leidjtlid)  roil  erregen, 


391.  ergeben,  erhalten,  erlangen.  —  401.  roeüanb,  cor  3e*ten  a^-  —  417   ge» 
wegen,  gewogen  fmb. 


Paul  ߣb!]un,  SSaftncm.   II.  I,  2.  121 

S)tt§  üe  es  nid)t  (äffen  feiten 
420  Unb  mir  ju  bert  acffjer  tepten. 

3mar,  wenn  idi  nur  ngunb  raune,  45 

25o  idjs1  ettroo  fudjen  muüe, 

SSoÜ  id)  balb  511  prjn  mid;  machen 

Unb  üerfteren  pfm  mein  fachen. 
425  Sonft  id)  jtoar  t)aß  offt  oernuljmen, 

2)a§  in  ^odjems  (jau§  fie  fumen  50 

UnD  geriet  ju  galten  pflegen, 

33ei(s  «fjn  ift  ba'"elbs  gelegen: 

£rumb  id)  pfct  aud)  f)in  roil  gefjen 
430  Unb  mid)  balb  nad)  nfjn  umb'erjen, 

£6  idjs  ba  antreffen  funbe  55 

Unb  fie  bepb  bepnanber  funbe. 

3raar,  jjo  id)  ng  redit  trjue  ierjen, 

2undf)t  midi,  raie  bie  ftabtfnedit  ftefjen 
435  sSeib  bepfamen  nor  ber  tljure: 

2 ran  id;  nu  raol  fyab  511  f puren,  00 

2)a§  bie  rid)ter  nid)t  i'einb  roepte. 

£arr,  id)  htm  ju  redner  ^eite; 

£ann  id)  fiecbs  bepm  tüdje  ftefjen , 
440  öoff,  mein  fad)  fotl  n|t  fortgeben! 


3(ctu6  fecutibi       fcena  fecmtba- 

^dja&otlj,  3?alöam,  [Ref att)a ,  3(6eb,  DIpmpa. 

3a)afiot§: 

^d)  rotf  tifct  ein  raenig  iet)en,  65 

23tes  baljeim  im  fjaus  tfjut  fielen: 
£ann  id)  rjalt  nid)t,  bas  tril  fadjen 
£eut  uns  merbn  jju  i"cr)t(fr)en  madjen. 
445  S(ber  fedjt,  id)  bin  betrogen, 

Sann  fjer  93albam  fumt  gebogen!  ~o 

2(d)t,  er  raerb  uns  ettraas  f lagen: 
-Diujj  cor  (jorn,  mas  er  rairt  tagen. 

419.  feilen,  festen.  —  43S.  fjarr,  inarte.  —  439.  üeaj§,  fe§e  fie.  —  44-t.  ,u 
f(^i(f£ien,  511  Raffen.  —  413.  cor,  juoor,  Dörfer. 


122  ilaul  ttcbljun,  Sufanno.    II,  2. 

33albam: 
0eb  eud)  got  ein  guten  tage! 

:K  e  [  a  1 1)  a : 
450  £>err,  fydbt  bancflj!  was  ift  eur  flage, 

Ober  ntas  tljut  i;f»r  begehren?  <s 

Sit$t  Ijersu  unb  Iafts  uns  (joren! 

SBalbam: 
[C  3;']  SBeifen  rjern,  bas  ift  bie  fac^e, 

S)o§  id)  nidjt  üil  umMdjiueif  madje: 
4ö5  Gine  roibroe  in  ber  gaffen, 

SSeldje  nedjft  i;Fjr  man  r>er(affen,  so 

Sott  mir  von  t)f)r§  mannes  rcegen 

3e^en  ©ulben  fdjulb  aSiegen, 

SÖelcr)  id)  ifjm  an  barem  gelbe 
4üo  2(uff  ein  atf'ljer  bauft  im  felbe 

©lifyen  r)ab  bei)  feinem  (eben,  ss 

Sie  mir  nod)  nidjt  mibergeben, 

Unb  fo  ml  id)  bran  fan  fpuren, 

2Btrt  audj  fie  mid)  mottn  umbfuren 
465  Unb  feljr  flagn  i)l)r  unuermugen. 

2(ber  mir  gfd)id)t  nidjt  genügen,  90 

9Senn  id)  brumb  meine!  glifyen  gelbe 

§)f)rentt)aI6n  entberen  fölbe; 

Xrumb  bie  meüö  ia  nidjt  nermage, 
4to  2)as  fic  mir  mit  gelb  abtrage 

<2oId)e  fdjulb,  f,o  bitt  id)  fef;re  95 

Gud),  molt  mid)  bes  ijfet  gemeren 

Unb  burdj  eure  Stifters  gmalten 

LXiie  tmbroen  bar^u  galten, 
47  >  3)a§  fie  mir  für  feddjes  gelbe 

Solgen  lafj  t)l)rn  ad'fyr  im  felbe;  100 

©rauff  id)  ni)x  rjtnaus  rail  geben, 

3Ba§  ba  bi(iid)  ift  unb  eben. 

3Bil  oon  eud)  aud),  lieben  Ferren, 
430  S6ld)Cö  nid)t  umbfonft  begehren, 

152.  fifct,  fe|t  eud).  —  456.  ncdift,  neulich,  furjlid).  —  458.  ablegen,  erlegen.  — 
160.  bauft,  brdufjen.  —  461.  umbfuren,  hinhalten.  —  478.  billia)  unb  eben, 
billig  unb  vcajt. 


Vaul  ßebijun,  Sufanna.    11,2.  123 

3onber  micr)  ergetgn  ber  maffen  ios 

SOtit  eim  gfdjencfi),  roeldjs  id)  inil  laffen 
^Bringen  eudfj!  fotf  eud;  nidjt  reinen: 
Stefjt  mir  «fct  nur  bei)  mit  ireroen! 

3i  e  j  a  t  f)  a : 
485  2BeiI  i;fjr  fMdjs  oon  uns  begehret, 

Sott  \)t)x  bes  wol  fein  gemefyret:  no 

[C  3b]  Sann  §u  tf)un  nad)  eurm  begehren, 
Soll  uns  feine  fad;  ntdjt  bfdjraeren! 
^3a(D  mir  jte  rooün  r)eifcr)en  laffen, 
490  ^3ci(  fie  roorjnt  in  buer  gaffen. 

3ibeb,  Ijcdü  Cimnpa  fumen:  tis 

Sann  mir  (jabn  ein  fad)  r>emuf)men, 
iDrauff  fie  fotf  nfyr  antmort  geben! 

StBeb: 

£>err,  id;  müs  auisridjien  eben! 
435  m-am  Clnmp,  31t  eud;  mid;  fenben 

iO^eine  rjerm,  i;f;r  folt  befyenbe  120 

9)^t  bei)  i)()n  nor  gridite  ftebjen: 
23as  ijr)r  folt,  roerbt  i;f)r  raol  fet)en! 

G  Igmpa: 
Sa,  id)  toü  uon  ftunb  an  fumen, 
500  £b  id;  mol  nid)t  r)ab  nemuljmen, 

S)as  mid)  nemanbs  rjab  nerflaget.  125 

StBcb: 

So  ueil  Ijabn  fie  mir  gefaget. 

C  1 1)  nt  p  a : 
©ruf;  euer)  got,  t;^r  roepfen  rjerren! 
äBarju  tfjut  gtjr  mein  begehren? 

:H  e  1  a  t  ()  a : 
ios  %xarü  Clpmp,  für  uns  ift  fumen 

33albam,  ben  mir  f)abn  uemufjmen,  130 

2Bie  eur  man  an  barem  gelbe 
2-fuff  einn  adfyer  bauft  im  felbe 

502.  »ei  ,  viel. 


124  Paul  Ktbljun,  Sufonna.    II,  2. 

!odb  von  nfjtn  auff  6org  genufjmen 
öio  3ef)en  gu(^en  311  feim  frumen, 

S)ran  er  nod;  nidjtö  ijab  enbpfangen:  135 

2Mdj3  nljn  ettroaö  tlmt  cerlangen, 

Unb  barumb  ftdj  fjer  gefunben, 

£)af$  ijfyr  ijfym  ju  bifer  ftunben 
515  (Soldje  fcfiulb  bemalen  mottet, 

2Bie  vfax  bann  »on  redjt  tfyun  foffet.  110 

[C4a]  Dhjmpa: 

£ao  roer  mir,  liebn  fjerm,  ju  fdjroere, 

£a§  trf)  fo  oiet  fdjutbig  roere! 

•Ö°ff/  V&  roerb§  audj  nicr)t  Begehren, 
520  Ta§  man  mtdj  on  not  fotC  bfdjrocren: 

S5ann  idj  rcetjS  tion  feinen  fdjulben,  145 

Diodj  öon  adjt,  nod)  setjen  gulben, 

9lod)  von  fedjfen,  nodj  tron  fijben, 

^ie  mein  man  roer  fdjulbig  btiben, 
525  sftodj  ba§  auff  ben  acffjr  im  fctbe 

9)[)m  roer  glifjen  roorbn  ein  gelbe!  150 

Srumb  idj  eudj  roit  §abn  gepeten, 

2Bott  mein  unfdmlb  treülidj  retten! 

%d)abot: 

2U§  idj  t)bx,  roolt  nfjr  nidjt§  gftef)cn ! 
530  9iein,  eS  mujs  nidjt  fo  jugefjen: 

£ann  ijer  53albam  ift  ber  efyren,  iss 

£a§  er  foldjS  nidjt  roiirb  begehren, 

2ßo  erö  nidjt  fjett  redjt  unb  fuge! 

3)ife§  fjab  roir  funbtfdjafft  gnuge: 
535  3}rum6  laft  ab  von  eurem  flagen 

Unb  tfjut  fdjneft,  roa§  roir  eudj  fagen.  ieo 

§a6t  ij(jrS  aber  nidjt  an  gelbe, 

80  uerlaft  ljfjm  brau  cur  felbe! 

2Ba§  eS  tljeürer  ift  am  fauffe, 
540  80U  er  eudj  6egatn  mit  fjauffe. 


510.   fruincn,   Tillen.  —   522.  nod)  ...  nod),  weber  ...  nod).  —  533.  er§,    et 
befjen.  —  538.  überlaut  ifjm  bnfiir  euer  Jelb.  —  540.  mit  fjauffe,  alle§  jujammen. 


555 


Paul  ftcbljim,  Süffln  na.    II,  2.  2  25 

D 1 1)  m  p  o : 

#err  got,  fol  id)  bann  enbridjten,  165 

£cö  id;  gnojfen  l)ab  mit  nickte? 

9)ui}3  e§  got  im  Ijiml  erbarmen, 

£aö  x;I)r  fo  Begwingt  mid;  armen! 
5i5  9ttt  mein  rialjrung  ift  geftanben 

2(uf  bem  fleinen  atfljerlanbe:  170 

So  nljr  mirö  nn  trmt  enbmenben, 

2Beijö  id)  mid)  mit  meinen  tjenben 
[C4bJ  Unb  mein  finber  nidjt  gu  neljren, 
55<>  9iod;  bes  (junger*  un§  erroeren! 

Miefat  f;a: 

®a  Ijülfft  für  fein  raemm,  nodj  f  lagen:  175 

53albam  mit  fein  gelb  aud)  Ijaben! 

Srumb,  Ijer  Salbam,  tfjut  ber  maffen: 

?H;ren  acfl;er  fjols  eudj  raffen, 

©rauff  fo  wollt  ijljr  gelb  aufgeben, 

2Ba§  ba  bUTidj  ift  unb  e6en.  "  iso 

33albam: 
SBkrjfe,  günftig  liebe  Ferren! 
(Stirem  urtfjeil  nolg  id;  geren, 
2Bil  mid)  aud)  fo  raffen  fdjlidjten 
Unb  ba§  übrig  gelb  enbridjjten. 

DItjmpa: 
2(ber  mir  gefdjidjt  gemaloe,  is5 

Sag  idj  frei;  für  iung  unb  albe! 
©rumb,  0  Ijerr,  ber  bu  oerfjeijfieu, 
S)a§  ber  mibwen  unb  ber  wetjfen 
£>u  mitt  oater  fein  unb  ne^ren, 
SMeft  bidj  gu  mir  Ijer  feren  uo 

Xlnb  ba§  urttjetjl  fetber  redjen, 
2>as  man  über  mir  tfjut  fpredjen! 

Sclja&ot: 
£altt  eur  maul,  unb  lafjt  foldj  f  lagen, 
Sonft  man  eudj  mürb  anberä  fagen! 

555.  aufge&en,  J)erau§ge&en. 


560 


126  faul  tlelljun,  Sufitmw.   II,  3. 


Resatha  2tctxtö  fccutibt        icenct  tertta. 

a   Ion-  l 


Hie     difeedit     etiam 
Ichaboth  ,       Ee 
vero    interim 

nae^T^ciins'de     »entomfo.    ©ufanna.    3a$e(.    -DaCnra.    oora. 

ingreffu     in    hortum 

aufcuitat.  33eniamtn: 


D  Liebe  muter,  raa§  rjcib  idj  üemutjmen?  195 

$5C^  mar  on  gfer  nt$t  in  bie  fudjen  fumen, 
9ttrf)t  roei§  id),  roa§  idj  brirtnen  fjatt  51t  fudjen, 
Sa  Ijort  idj  unfer  meib,  0,  greulich  fluten! 
575  [D  la]  Sie  mirb  nidjt  (Sot  ben  Gerrit  cor  äugen  Ijaben, 

2Bie  ifjr  un§  nedjten  ±f>ett  um  bette  fagen,  200 

2>a§  mir  @ot  furzten  fottn  unb  aDTgett  efyren 
Unb  glitten  uns>  cor  ftudjen  unb  oor  fdjmeren. 
@n,  rotrt  if)r  bann  audj  ©ot  bte  fimbe  fdjend'en? 

p  u  f  an  na: 

«so  S^eim,  liebes  finb,  er  roirb§  ifyr  rool  gebenfen! 

©edjt  nur,  ba§  iljr  nidjt  audj  ber  maffen  fjanbeCt,  205 
üftodj  in  be§  teuffelo  meg  unb  fünben  manbett, 
Sann  ©ot  gebrofjet  tjat  aihx  bofen  finben, 
35a§  er  fie  ftraffen  roott,  al§  offt  fie  fünben: 

585  ©0  aber  fie  nadj  feinem  mitten  (eben, 

<5o  mit  er  enbtidj  if»n  ben  fyumet  geben.  210 

3ja$et: 
Sieb  mute,  roeb  idj  audj  jnn  l)\)\nd  tljumen? 

©ufanna: 

£>a,  (iebe§  finb,  fei;  frum,  fo  mirft  brein  fumen! 
9)ljr  meube,  ferfjt  unb  räumt  fein'  auff  im  Ijaufe 
590  Unb  fert  ben  unftat  allen  fein  fjtnaufe, 

3)a§,  roenn  ber  tjerrc  filmt,  erS  fauber  finbe  215 

Unb  fedj,  ba§  er  nidjt  fyab  ein  faul  gefiube! 

2)  a  6  i  t  a : 

$a  Hebe  fram,  mir  rao(ten§  nidjt  rjergeffen 
Unb  reumen  auff,  at§  ba(b  mir  Ijaben  geffen! 

572.  011  gfer,  sufaUig.  —  576.  nedjten,  »ergangene  Diadjt. 


flaut  Kebljim,  Sufanna.    IL  127 

2  a  r  a : 
595         2ßann  meint  ir,  ba§  ber  Ijerr  merb  mieber  fumen? 

2  u  f  a  n  ti  a : 
$Scfj  f)ab§  nicf)t  eugentlid;  uon  rjfjm  uernufnnen.  220 

iHaumt  nmmer  auff  unb  top  an  eucf;  nicf)t  feilen: 
(5r  roirb  raof  fumen,  mennS  an  feiner  roenfen! 
3ffoc§  effen  bann,  fo  anbers  idjetnt  bie  funne,  Hig  auditis  Rega_ 
600  <£o  mit  id;  jn  ben  garten  sefjn  jum  Brunne  tha  currit  ob;.;'m 
Unb  mid;  jm  falten  babt  ein  med  erqutefen;  collegae8UOilli(lu„ 
£a  merb  tf)r  bann  mit  mir  aurf)  l)a(m  511  id)icfen.  haec  repente  com, 
^d)  rotf  a6r  oor  ut  meiner  muter  fefjen: 
£rumb  fol  eur  eine  aud)  mit  mir  t)ingefien! 


municat 


Sicht*  fecuttbi       feetta  quatta. 

SRefatfja.    3d)n&otf)-    SÄut$. 

ftefatfja: 
605         sßJolt  t;t}r  nicr)t  gern  fjoren  gute  niedre? 

ocf;a6ot: 
£50,  raenn  nur  roa§  gute  oerfjanben  mere!  230 

£ifts  nidjt  etwas  non  ber  frara  ©ufainten? 

^efatfja: 
£>o,  itmnb,  cor  f feiner  weil  »ergangen, 
Öort  id;  fie  51t  gfjren  meiben  fagen, 

610         3öie  fie  nfjunb  bafb  nad)  mittem  tage 

2id)  roolt  baben  unben  in  bem  garten;  235 

Srumb  fo  muß  mir  »teiffig  nu  brauff  märten, 
©oldj  gefegenljeit  mit  nidjt  üerfefjen; 
Sann  roer  weis?  wen§  mer  alfo  modjt  gfdjefjen, 

eis  2£eil  gleid)  ntjt  tjfjr  Ijerr  aud)  nidjt  uerfjanben, 

«Sonber,  roie  ljfjr  roift,  ift  uberfanbe,  240 

£rumb  fo  fünn  mir  aud;  fo  r>il  beft  feiner 
SSarten  ijfjr,  unb  ift  bie  gfar  aud;  ff  einer! 


59?.  an  feiner  roeüen,  an  ber  £t\t.  —  599.  nadj,  fiernacfj;  fo  anberä,  für 
ben  $aü,  baf. 


128  flctul  Kebljun,  Sufanna.   11,4. 

f)l)x  fagt  rerfjt!  brumb  raoftn  roir§  glud  uerfucrjen 
620         Hnb  im  garten  fyeumlid)  un§  uerfriedien, 

D6  uns  unfer  fadje  mod)t  gelingen,  215 

Hnb  ba§  glüd  utt§  Ittft  unb  freub  tnodjt  bringen. 

_.,     .       .    .t.  9tutfi: 

A  ldua  haec  m  lti-  y 

nere  iiiis  occumt  Sieben  tjerrn,  fyort  an  mein  notig  Hage! 

3tf;a£>ot: 
9)t$unb  nicfyt,  fnarts  auff  einn  anbern  tage, 
625         S)ann  mir  fyabn  auff  bijjmal  nidjt  ber  meilen! 

ftutt): 
$>a,  mein  fadj  tntf  aber  Ijaben  eilen,  250 

(Sonft  man  mid)  bringt  ntmnb  umb  ba§  meine! 

9?efatf)a:* 
[D2a]    $mmer  fort  unb  laft  fie  fter)n  aleine! 

dlxüly. 
©ott  iöf)  ban  alfo  ba§  mein  nerlieren? 
630         §err  mein  got,  tajs  bir§  bein  aug  anrl;uren! 

©iec§,  roie  id)  ntjunber  raerb  nerfur^et!  255 

•UCftein  geredjte  fad;  mirb  mir  umbgfturtjet, 
9Seil  Cd)  feinen  fdjutj  non  ben  !an  fyaben, 
£>ie  mid)  foften  «t$t  r»or  groalbt  fyanbfyaben! 

©Ijoruä  fecunbuS:* 
635  f       £){£  i|t  ber  merlet  (auff: 

2Ber  nleiffig  fiedt)t  barauff,  260 

5Der  finbet,  raie  gemalt 
2ta3eit  ba§  redjt  behalt! 

^1      Sieidjtumb  mirb  für  gejudt, 
6io  Sirmut  gar  unterbrud't; 

äßer  nidjt  fjat  gut  unb  l)ah,  265 

■JUlufj  attjeit  fein  fcr)abab. 

*)   Dieft  bev  Seite  D  2  a   unb   jraei  geilen    oon   D  2  b   enthalten   bie   Sftoten    511111 
öunntcu  Giior. 

634.  banbljaben,  fdjüfcen.  —  639.   für  gejitctt,  oorgejogen.   —  612.  jd^abnb, 
nid)t'3  inert,  verachtet. 


Paul  tkbljun,  SuFanna.    II,  4.  129 

fj       GJunft  gi(t  6ey  neberman; 
2Ber  bifer  oiel  fan  Ijan, 
045  ®er  r)at  ein  grounnen  fpie(, 

Unrecht  fd;abt  nfnn  nidjt  oiet  270 

fj       ^reunbfdjafft  nnb  grof?  gefdjledjt 
Sftadjt  nieln  »fyr  fad)  geredet; 
3>ft  einr  ein  fd)Ied»ter  man, 
C50  Dfft  mujs  er  unredjt  l)an. 

fj       23ibroen  unb  arme  ünbt  275 

Stüntrjalbn  ucrlaffen  finbt, 
^ur  funbt  man  ba§  nidjt  rid)t, 
$£>znn  i)l)n  gteid)  unredjt  gfd)id)t. 

^ßroportio. 

«55  %  3Bie  rool  nu  aber  ift  ba%  glüd 

3)er  armen  Ijie  auff  erben,  280 

2)aö  man  fie  bfdjroer  unb  unberbrüd, 
(So  roirbts  bocr)  anber§  roerben: 
[D  3a]  Senn  got  jid)  nfyrer  not  nimt  an, 
6tfj  So  fie  ju  i)f)m  uertraroen  r)an, 

@r  ^atö  nrm  groif3  uerfprodjen;  285 

So  nemanbS  nrjn  ein  lerjb  jufurt, 
©ein  aug  nljm  roirbt  bamit  beriirt, 
@3  bleibt  nidjt  ungerodjen. 

<;€5  ff  2)arumb  getroft  unb  roader  feit, 

Sie  «rjr  I)ie  roerb  geplaget!  290 

Gur  leib  fol  turtjlidj  roerbn  gur  freub, 

2Senn  i;r)r  bas  creutj  nur  traget 
©ebültig  unb  mit  fanfftem  mut, 
«70  9?ur  got  eur  fad;  benelen  tl)ut, 

©er  roil§  gtttn  beften  roenben,  295 

2Benn  er  erfiedjt  bie  redjte  geit. 
SSergagt  nur  nidjt,  e§  ift  nidjt  roeit, 

(Sr  roirbt  fein  fjülff  cudj  fenben! 

C49.  fcfiledjt,  jd)liif)t,  gering.—  655.  glucf,  &c\<S)id.  —  667.  luxfylid),  in  Äiirje,  bals. 
Sa?  SDrama  bev  SHefomiation§äeit.  9 


130  JOoul  «Jbljun,  Sufanna.    111,1. 

2(ctu£  tettii       fcena  prima. 

©ufanna.    Sara.     Safcira. 

©ufonno: 

675  9)|unb  fdjetnb  fein  marm  bie  funn: 

S)rum6  idj  gerjen  roil  gum  brunn 

Unb  bafelbS  midj  babn  ein  weil; 

2)rumb  fo  madjt  eud)  auff  mit  erjl, 

SSolgt  mir  in  ben  garten  nadj,  » 

680  £>ann  rid;t  auf?  and)  eure  fad)! 

Sara: 

Siebe  fraro,  mir  feinb  bereit, 
@ud)  gu  geben  Ijm  ba§  gleibt. 
©olln  mir  aud)  raa§  tragen  mit? 

<2  u  f  a  n  n  a : 

9?erm,  wfjr  borfft  rj^unber  nit:  10 

685  2)arnad)  miß  idj  fagen  mot, 

2ßa§  man  mir  als  bringen  fol. 

[D  3b]  %  ®a§  ootgent  rebet  fie  jm  garten. 

9hi  get)t  itmnb  mtber  rum, 

3Seit  id)  nu  beim  brunnen  bin: 

£>ann  tdj  mid;  ein  roeil  attein  i» 

690  23aben  mü,  borfft  nidjt  ba  fein; 

2lber  ubr  ein  fleine  jeit 

©edjt,  ba§  ir  bei)  mir  bo  ferjt. 

bringt  mit  eud;  bie  falbn  unb  öl, 

©etiff  unb  ma§  id;  rjaben  fol.  2» 

695  Sann  fo  folt  nfn*  falben  midj, 

33if5  id;  meine  geit  erfierf;  ; 

3)^unb  aber  fjabt  in  adjt, 

S)a§  nljr  mol  bie  trjür  oermadjt, 

Sag  nid;t  nemanbö  10m  Ijergu  25 

700  Unb  mir  tenb  unb  ungmadj  tlju! 

682.  gleibt,  Oeleit.  —  686.  at§,  afleä. 


Paul  tttbljun,  Sufanna.    III,  1.  2.  131 

Xab\  t  a : 
Seit  on  forge,  liebe  fraio: 
Zarin  mir  roolln  mit  aller  trato 
Qud)  bie  trjür  uenoarjren  feft, 
25?ie  roifjr  miign  auffs  aller  beft!  30 

&  a  r  a : 

705  £orfft  «Ijr  unfer  fonft  511  nid)t? 

Suf  a  n  n  a : 
9cein,  fedjt,  ba3  \)t)X  ba3  au^rtrfjt ! 


Sichte  tcrtit       fcewt  fecwtba. 

r'uiatfia.     Sujanna.     ^djaBoil). 

Oi  0 1  a  t  f)  a : 
2öolauff,  es-  i[t  iijunber  jeijt, 
£>as>  glücf  t)at  uns"  ben  roeg  bereit! 
^scf)  f>off ,  wir  roolln  tjfct  roerbn  geroert,  35 

710  3ßo§  unfer  r)er^  Ijat  lang  begehrt! 

2  u  1  a  n  n  a : 

-pülf  got,  roa§  ba?  roo  lumt  pljr  (jer? 
[D4a]  2Bie  Ijabt  t)t)r  micfj  erfd;recft  fo  feljr! 
3a)abotf): 

(Snbfetjt  eutf)  nicf)t,  fraro  tugentreid), 

2)a§  roir  nt3t  fumen  fjer  311  eudj!  40 

715  2)te  urfad),  bie  uns  einher  tretjb, 

3)as  ift  eur  ebler,  jarter  leib, 

2>n  Toetcr)e§  lieb  mir  feint)  enbjunbt, 

S)a§  unfer  Ijertj  on  aujff)6rn  brinbt 

Unb  gar  nicrjt  fan  gelefdjet  roerbn,  45 

720  5)(jr  ttjut  bann,  roa§  roijr  nfct  begeljrn! 

2)rumb  ift  ba%  unfer  bitl)  gemein: 

©ieroeol  ufjr  «ijunb  feit  alein, 

2Öolt  eurf)  ergebn  311  unferm  milfn, 

2>er  liebe  Brunft  burd)  eurf)  511  ftilln!  50 

702.  traro,  Sreue.  —  709.  wir  roerbn  geroert,  uns  icirb  geroäfnt.  —  715.  treib, 
trieb.  —  .717.  in  Siebe  ju  bem  roir  .  . . 


132 


Paul  SUbljun,  Sufcmtm    III,  2. 


©  u  f  a  n  n  a : 
725  93el)ut  un§  got,  ma§  fagct  tjfyvl 

Gur  bitten  bas  fei;  mei;t  oon  mir! 
2öott  i;t)r  midj  r)eiffen,  lieben  r)ern, 
2öa§  i;t)r  eint  anbern  felbö  folt  roefyrn? 

dt  cf  a  t  Ij  a : 

Gin  mal  get;t  t)tn,  e§  fdjabet  nid;t, 
73 j  @§  fan  fo  gteid;  nid;t  fein  geritzt! 

Gur  lieb  bie  t)at  un§  fo  entjunbt, 
Sag  mir  fein§  fi;nn§  nid;t  med;tig  finb: 
9t  Ct  unfer  gmut  fetmt  ftd)  nad)  eudj! 
SDrumb  bitten  mir,  froro  tugentreidf), 
735  Sieroeit  eur  lieb  ba§  t;at  gettjan, 

2Solt  un§  berfetben  gnieffen  tabm! 
-})£)r  folt  e§  aud)  nid)t  trjun  umbfunft: 
<2tet§  fott  i;tjr  tjaben  unfer  gunft, 
©teroett  mir  leben  f)ie  auff  erbn, 
710  G§  folt  and)  rool  üerlotjnet  merbn! 

Gin  ebet  gfdjend  mir  cud)  luottn  gebn, 
3)es>  gleichen  i;t;r  bei;  eurem  tebn 
■Wie  gfet;en  t;abt,  ba§  glaubet  mir, 
[D411]  ©o  tjr)r  ij|  tfjut  nad;  unfer  gifyr. 

©ufanna: 

745  <56td;  gunft  uon  eud)  id)  nid;t  begetjr! 

£jft  gnug,  ba§  mid)  mein  lieber  t;err 
Wit  fold;er  gunft  umbf  at;en  tt;ut! 
Saju  beget;r  id)  nid)t  eur  gut, 
Sann  mir  r>on  eud;  fein  gfd;end  tan  merbn, 

750  $Da§  mir  modjt  lieber  fein  auff  erbn, 

Sann  ba§  id;  t;alt  meim  lieben  I;erm 
SDen  et;eftanbt  renn  unb  bleib  bei;  et;rn! 

Sc^nbotf): 
Gur  et;r  unb  audj  eur  gut  geruht 
SBtrbt  eud)  bamit  geiuttjinen  nicfyt, 
755  (So  ijtjr  9|t  ttjut  nad;  unferm  mit: 

Sann  fotdjcs  bleibt  mot  in  ber  ftitt, 
£i  eineil  eö  niemanb  I;ort  nod;  fied;t, 
Unb  unfer  feiner  faget  nid;t. 


55 


60 


65 


75 


80 


fluni  Kebljiiu,  Sufanno.    in,  2.  133 

Tann  raer  rao(t  eud;  baö  fel>en  an,  ss 

760  S)a§  \)i)x  rjett  unfern  raitfn  getfjan? 

So  tjfvr  end;  aber  Mdjroeren  roerbt, 

3u  trjun,  roa§  unfer  fjerfc  begehrt, 

©o  fol  endf)  redjt  baö  unglud  bfteijn, 

2Öetd;ö  i)f)r  i;tuiuber  raolt  umbgerjn:  90 

765  Tann  erftfid)  fott  n|r  eurer  erjrn 

Turdj  uns  erft  red;t  beraubet  roerbn! 

Tann  aljso  mofln  mir  offentlid; 

SBejeugen,  baö  rair  fidjtigflidj 

©eferjen  rjabn  an  bi'*er  ftetf,  ^5 

"o  Tao  fetj  bei)  eud;  ein  junger  gfeU 

©elegen  unb  ber  ungudjt  braudjt, 

Sifj  bas  mir  nljn  fjabtx.roecf  gefdjaiidjt, 

Unb  baö  nljr  brumb  uon  eud;  (;abt  gfanbt 

Gur  meib,  baö  foldjö  blib  unbefanbt!  wo 

775  3>ors  anber,  roeol  mir  rjabn  geraalt, 

3u  rtd;ten  über  jungf  unb  alt, 
[Ela]So  folt  ifjrö  aud;  nid;t  f;aben  gut, 

@ö  mufj  eud)  foften  let;b  unb  blut: 

^ann  rair  baö  urtenl  feilen  raoffn,  105 

7»o  Taö  eud)  bie  ftraffer  rjanbeln  folln, 

2öie  man  mit  anbern  f;at  getfjan, 

Tie  t)f)re  efje  griffen  f;an; 

So  io It  t)()r  bann  sugleidj  ber  efyrn 

Unb  aud;  Deö  lebnö  beraubet  raerbn!  na 

7«  Teö  raerb  ptjr  eud;  ntdjt  mugn  ermefjrn: 

Sann,  rate  nt;r  raift,  rair  feinb  bie  r)errn, 

Tie  netjunb  rjabn  hie  grbfte  mad;t, 

Unb  finb  oor  neberman  gead;t! 

2(tfö  roaö  rair  rebn,  baö  glaubet  man,  uc 

79o  Unb  barff  unö  niemanb  miber  ftabn. 

©rumb  laft  eud)  euren  fi;n  nidjt  fein 

So  lieb,  baö  er  eud;  bring  in  pein, 

Unö  rrafget  unferm  roiffen  brat, 

Taö  nrjr  oermei;bet  ioldje  not.  120 


761.  jidj  £>ef c^toeren,  ungern  t£)im,  fic§  weigern.  —  780.  Ijanbeln,  Be&anbeln. 
793.  brat,  fönell,  balb. 


134  flnul  Ktbijurt,  Suranna.    III,  2. 

ftefatfja: 
705  Söeftnnt  eud)  befferö,  liebe  fraro, 

2)a§  rl;at  id;  eud;  in  guter  trara! 
33erfd)ont  eur§  Iebn§  unb  eurer  et;rn 
Unb  tl;ut,  roa§  wir  r>on  eurfj  begeljrn! 

©ufanna: 

Sie  angft  bie  l;at  mid)  benber  feit  125 

800  SSerftridt  mit  fumer  unb  mit  lepbt: 

$>d;  greiff  511  meinem  ort  id;  mott, 

©0  ftedtö  mit  gfarlideit  gan£  nott! 

SDann  fo  id)  tfyue  nad;  eurm  gepot, 

©0  merbe  id)  gu  tfyeit  bem  tobt!  130 

so5  ©0  abr  id;  eud)  trjue  miberftanbt, 

©0  fatt  id;  eud)  in  eure  Ijanbt 

Unb  roerb  eur  ftraff  enbpfliefyen  nid;t: 

©ann  ungeredjt  feinb  eur  gerid;t, 

©ie  unfdjulb  I;at  bei;  eud)  fein  ftabt,  135 

8io      [ElbJ2öenn  eud)  ber  gn;m  befeffen  fyat! 

33  U  beffer  aber  ift  mir  ba3, 

S£)a§  id;  mein  leben  fahren  lafj 

Unb  leib  oon  eud)  ben  tobt  mit  groalt, 

S)ann  bas>  id;  mid;  nerfjünbign  falt  140 

sis  SSor  got  mein§  fjerren  angeftd;t, 

S)er  äff  er  mengen  roerd  anficht, 

Unnb  bie  mirt  att  gu  feiner  gei;t 

2tud;  rid;ten  mit  gered;tigfeit. 

©arümb,  0  got  unb  I;erre  mein,  145 

820  2a^  bir  mein  not  beuolen  fein, 

(Errette  mid;  uon  biefer  fyanbt! 

§)Ijr  freuet  ift  bir  mol  befanbt! 

äÖo  feit  nl;r  i;t}t,  xfyx  f'ned;t  unb  meib? 

$umt,  lumt  unb  I;elfft  mir  au§  bem  leibt!  150 

$  d)  a  t>  0 1  f) : 

825  .^a,  molt  vfox  baran?  E)art  ein  weil: 

@ur  lol)\x  ber  fol  eud)  roerbn  ju  teil! 
Saufft  xjfyc  befyenbt,  bie  t(;ür  mad;t  auff 
Unb  rufft  bem  gft;nbe  af(m  51t  l;auff! 


Paul  ttsbljun,  Sufortita.   111,2,3.  135 

%<$)  roxi  bie  raeil  fie  galten  rool,  155 

830  ©a§  fie  mir  nidjt  enbmerben  fol! 

3tefatf)a: 

2öo  feit  i)i)x,  fnedjt  unb  meib  nm  fyauS? 
2Bo  feit  pfjr?    Saufft  befyenb  f)erau§! 

SlctuS  tcrtii       fcetia  tertta. 

ÖorgiaS.    Samrt.     3)aBira.     3?e|"atl)a.     Sara. 
^ctjabotf).    ©ufanna     SSeniamm     %ai)d. 

©orgiaä: 
$oxd),  lieber,  Ijord),  mag  fyebt  fidj  bof 
%d)  i)bx  ein  gfc^rei),  irf;  roeiö  nidjt  roo!  160 

3  a  in  r  t : 
«35  £jd)  fyalt,  eä  raerb  im  garten  fein! 

[E2aJ  ©aBira: 

D  !umt  unb  Taft  un§  fefjen  brein: 
©er  franm  rcirb  ums  fein  raiberfatjru ! 

6  0  r  g  i  a  3 : 
3Sie?    ift  fie  brinn? 

Sabira: 

©a  ift  fein§  tjarm!  ies 

3t  e  f  a  t  f)  a : 
9)§r  meint,  i;l)r  Ijabt  ein  fraruen  fein, 
s±o  3)ie  gantj  unb  gar  fen  feüfcr)  unb  rein: 

©0  iftö  Qin  au|gefd)utter  faef! 
5}t)r  fdjalcfljeit  fumt  nfcunb  ann  tag! 

©  0  v,  g  i  a  § : 

33fmt  got!  no 

Sara: 
§ulff  got,  roa§  fagt  nfyr  f)ie? 

830.  enbroerbett,  entnommen. 


136  JJoul  Krbljun,  Sufanna.    111,3. 

Xabixa: 
2Bir  IjabenS  iranm  gefpuret  nie! 

3  a  r  a : 
845  ßh),  Ijertme  fram,  inie  fteljt  bie  fad;: 

3ßie  turnt  ijtjr  in  foldj  ungemadj?  Illa  J^n,tn9 

3  d)  a  6  o  t  fj : 
9£ie  fumt  ein  anber  bald  barein,  175 

Sern  root  mit  buberet)  thut  fein? 

35  a  6  i-r  0 : 
Sfjut,  lieber  tjerr! 

<2  a  m  r  i : 

3Ba§  ljat§  bann  tljan? 
850  3e9SI  img  b°<$  oaI°  unD  fterlidj  on! 

Sd&a&otfj: 
Sinn  jungen  gfeffn  nur  gfunben  Ijan  iso 

S3en  urjr  alfjie,  her  f)at  getljan, 
S)a§  idj  mid;  fdjdme  aufjgufagn! 
£)a§  motten  mir  ben  fjern  furtragn, 
855  2Xnff  ba§  man  einft  ijljx  lud  erfahr, 

2>ie  fie  oerborgn  f»at  etUdj  jaljr  iss 

3Sm  fcrjein  ber  eljrn  unb  jüdjtigfeit, 
2Ü3  raer  fie  felb§  bie  reijnigfeit! 
Sann  mir  and)  felber  fetten  nidjt 
860  ©eglaubt,  roo  mir  mit  unferm  gfidjt 

S)o§  felber  Ijetten  nidjt  erfam!  19» 

[E2b]  SBBtr  motten  aber  Ijeint  üerfjarrn 

33ifj  morgn,  fo  mottn  mit  weiter  fdjaron, 
2öa3  feg  31t  ttjun  mit  eurer  franm! 

©otgiaS: 
865  SBo  fjin  ift  bann  ber  jung  gefeff, 

iDe*  grceft  fott  fein  au  bifer  fteH?  195 

Sftefatlja: 

2)er  bofsnndjt  ift  §u  ftard  gemeft, 
^d)  funbt  ijfjn  nidjt  erhalten  feft: 
©r  fprang  gur  tljür  IjinauS  fo  fdjroinbt, 
870  2U§  merö  ein  Ijirfdje  ober  fjiubt! 


ßsul  «ebtjun,  Sufamia.    III,  3.  137 

$ünn  mir  u()n  ettmo  treffen  an,  200 

3o  ioll  er  aud;  erfrign  feinn  totjn! 


His  dictis  difce-  ~     f  ■ 

duBtjudices.  SDaBtra:  _ 

2(dj,  tiefte  fram,  lueint  nid)t  fo  fefjr: 

Üöir  glauben  nid)t,  baS  trüber  ef>r 

S75  f)f)r  fjabt  geljanbelt  grofj  nodj  f (ein ! 

S  a  r  a : 
ßumpt,  fram,  mit  un§  m§  rjauS  fjinein!  203 

gdj  i)off,  e§  fot  nidjt  f)aben  not: 
Ter  fad)  mirt  aller  nod)  rool  rljat! 

3 11  f  a  11  u  a : 
2fd),  bas  mein  Ijerr  fd)ir  rotber  fem 
880  Unb  bifcn  jaljmer  and)  oerne^m! 

Öauff  eine  Ijin  unb  t()ue  e§  funbt  210 

SJKetnr  muter,  baö  fie  fum  von  ftunbt! 
£en  nater  audj  511  mir  fyer  bitt 
Unb  rjeijs  bie  fdjmefter  fumen  mit! 

35  en  i  a  m  i  u : 
885  9Ba§  ift  eudj,  liebe  muter  mein, 

S)a§  tjfyc  fo  raeinenb  lumpt  fjerein ?  215 

Cs  a  F)  e  r : 
2Be  fjat  eudj  tljan,  lieb  memmelein? 

3  u  1  a  n  n  a : 
3$  meifj  nidjt,  lieben  finberlein; 
[E3aJ  ^d)  fan  eudj  ntjt  banon  nidjt  fagn, 
890  $jdj  nu$  e§  got  meim  fjerren  flagn.! 

Sabira: 
25ie  alten  ridjter  IjabenS  tfjan!  220 

üfttdjt  roei§  id),  ma§  fie  gfaget  jjan: 
2)a§  geljt  ber  muter  an  nr)r  ef)r, 
£rumb  meinet  fie  ijtjunb  fo  fefjr! 
Öorgtaä: 
895  £ie  fad)  bie  roirt  nidjt  redjt  sugefm! 

SSir  fjabn  ja  nie  nidjt  modjt  uerftefjn  225 

878.  aller,  gen.pl.  adv.,  burd;au>3,  auf  aüe  gälle. 


138  $aul  tUbljun,  Sujanna.    III,  3,  4. 

2In  inorten,  nodj  an  altin  geper, 
3)a8  urtfer  fraro  ein  foIcr)e  raer, 
Stonn  fie  ja  un8  ber>b,  fnedrjt  unb  meib, 
9oo  ©efjr  offt  r)at  groarnt  für  unfeüfdjeit 

Unb  ftetg  un§  tugnt  unb  frumbfeit  giert!  230 

2ßie  foll  fie  n£t  fidj  Ijabn  nerfert? 

©  atnri: 

$d)  fan  e§  aud;  nid)t  glauben  irjol 
Unb  roenö  nid)t,  raas  idj  benfen  fol! 

900  l^cf)  rjör,  ba§  man  jm  fpridr)roort  fpridjt: 

„5)08  alter  fjülfft  für  torljeit  nidjt."  235 

SDie  alten  leüt  nt}  gleid;  fo  rool 
2(I§  junge  fteden  bofjljeit  uol: 
©rumb  bend  id)  fdr)tr,  bie  alten  Ijern 

910  üßiteidji  ber  fraraen  felber  roerbn 

@in  untugnt  angetnuttet  fjan,  240 

Unb  roetl  fie  nidr)t  uljrn  miKn  r)at  tf;an, 

So  roerbn8  auff  fie  erzürnet  fein 

Unb  rooün  fie  furn  in  fdjanbt  unb  petn! 

.  ÖorgtaS: 

9iö  Oft  roarlid)  müglidj,  ba§  fo  fei;; 

s2)ebocr)  e§  bleib  ntjnnb  babet; !  245 

2Sir  teuren  fie  barmub  ntcr)t  fragn: 
3jt$t,  menn  fieö  roirb  i;t;rn  eitern  fTagn, 
©0  rooün  roir§  aud)  rool  redjt  nerfterm, 

920      [E3bJ2öie§  mufj  mit  bifer  fad)  §ugelm. 


srcht«  terttt       fcena  qitarta. 

§ela)ia3.    ©lifaktf;.    Rebecca,    ©ufanna.    ©amvi.  0orgia3. 

ö  e  l  a)  i  a  3 : 
fyrib  mit  bir! 

®IifaBet§: 

D  liebfte  todjter  mein! 

897.  geper,  ©ebayen.  —  917.  tfjuren,  fid)  getrauen,  tvagen;  aud)  biirjen. 


#aul  Rebljun,  Sufanna.    IIL  4.  139 

dl  e  b  e  c  c  a : 
D  Suiann,  bu  traute  fcfjroefter  mein! 

Cr  1 1  f  a  6  c  1 1) : 

§ulff  un§,  lieber  got  in  eroigfeit! 

Sßie  fumt§  eroig,  bas  in  foldjes  leib 
925  2)u,  mein  liebfte  todjter,  fummen  jblif  255 

2öeld)3  id)  lang  ber  meib  nid)t  glauben  roolt! 

©olftu  nu  jur  geit  beinr  rjodjften  er)rn 

%ux  ein  folcr)e  erft  gehalten  roerbn, 

2>ie  bu  r)aft  non  jugnt  bein  lebn  gefürt 
930  $eüfd»,  roie  einer  frummen  fraron  gebürtf  260 

2Xcr),  bau  bir  fott  gefdjerjen  f6ld)e  groalt! 

©ot  rooft  fer)en  an  bein  unfdjulb  balbt! 

2  u | a  im  a : 
Sei)  bann,  ba§  mir  got  mein  fjer  Ijelff  braus, 
3ft  es  aud)  mit  meinem  Uhen  au§: 
9;5  SDann  fie  mir  ben  tobt  gebrofjet  fyan,  265 

üß>eil  ict)  nidjt  nadj  nljrem  roiun  fyab  tfjan! 

<ÖeId)ias: 
Siebe  totster,  r)6r  \)%  auff  com  flagn: 
©ann  roir  rootten  got  bein  not  fürtragn, 
©er  on  groenffel  bir  roirt  F;elffen  aus, 
940  Sftadjen  fie  gleid),  roas  fie  rooln,  baraus!  270 

9Soüft  un§  f eiber  redjt  e^eln  bie  fad), 
2Sie  bu  fumft  ju  biefem  ungemad)! 

2 11  f  a  n  n  a : 
2)a  bie  fonn  t)eut  roarm  ju  idjeinn  anfieng, 
[E4bJ  Jtaä)  gerooni)eit  id)  jnn  garten  gieng, 
915  2Solt  benm  brunn  midj  babn  ein  Heine  roeit,  sts 

Srumb  id)  fanbt  bie  menb  non  mir  jn  eil, 
Siefs  ben  garten  feft  befdjlieffen  gu, 
9Jteint,  id)  roer  nu  ba  mit  guter  rljue. 
Sa  erfjubn  firf)  plutjlid)  $u  mir  Ijer 
950  SHfe  ridjter,  bes  ericr)racfr)  \<fy  ferjr.  280 


924.  roie  Iumt§  eroig,   roie  fommt  es  nur.  —  933.  roeim  nicfit  ©Ott  b.  £>.  mir 
tyerau§  ^ilft. 


140  Paul  fiebljun,  Sufaiuia.    III,  4. 

53a(b  fie  mir  i)l)r  unart  matten  an, 
Sagn  mir  aud)  mit  bitten  fyefftig  an, 
%t)eten  mir  baju  nerfyeiffung  oiel, 
2>a§  id)  mid)  ergeb  §u  nfjrem  roitt; 

955  ®a  fie  aber  nidjtä  mit  gut  von  mir  »5 

$unbten  Ijabn,  ba  naf)men§  freüel  für 
Unb  bebrobten  mid)  mit  nljrer  groalt, 
©agten,  raa§  für  gfar  mir  oolgen  foflt, 
SKHe  fie  mir  mein  et)r  unb  aud)  baö  lebn 

960  -Jiefjmcn  raolten,  fo  idj  nid)t  ergcbn  2so 

2öürbe  mid)  ju  i)()rem  unün  fo  Salb; 
2)a  id)  aber  nljn  nid)t  gfyordjen  molt, 
Sorben  fie  non  ftunb  ool  50m  unb  grnm, 
Mufften  meinem  gfinbt  mit  lauter  ftim, 

965  Sagten,  roie  id)  bie  unb  bife  roer:  295 

2(Ifo  tum  id)  leiber  jn  bie  gfer! 

"  <5 amv i : 

Qab  id)  nia)t  bie  fad)  errfjaten  fein, 
Sa§  bie  rid)ter  f eiber  bofjraidjt  fein? 

0  0  r  g  i  a  3 : 
S)a§  fie  potj!  roer  Ijct  fidj  be§  vertraut, 

970  £a»  fold)§  ftedfyen  fol  jn  alter  Ijaut?  300 

.'ö  e  i  d)  i  a  0  : 

§eljf  bir  got,  bu  liebe  torfiter  mein, 
9SeId)em  mot  ift  funb  bie  unfdjulb  bein! 

<&  11  j  a  n  n  a : 
9Senn  bod)  nur  mein  fyer  oorfyanben  roer, 
Ober  mufte  bifen  nfyamer  fdjruer! 

[E4b]  e  t  i  f  a  0  e  t  T) : 

975  Sdjraeig,  oiteidjt  roirb  er  nu  fumen  fd)ir!  sos 

SReBecca: 

Siebe  fdjraefter,  ©ot  mott  I)elffen  bir! 

969.  £as  fie  po§!    gfucf),  baf;  fie  ©Ott  (Derbamme)!    2ßer  fcätte  bo§  gebad;t?    T. 


Paul  Kfbljun,  Sufanna.    111,4.  141 

lifjoruö  tcrtiuö. 
fFla]  f  Tauib,  ber  propfyetifd)  man, 

3eigt  an, 
Tnrd)  gottes  geift  geleb,ret: 
oso  23er  fid^  feft  ouff  got  crbarot  310 

llnti  trarot, 
Ter  roirt  nict)t  umbgeferet; 
&>ie  Snon  ftel)t  er  unbewegt, 
23irb  n\d)t  geregt 
985  9?on  ftarden  roinben  315 

2>es  ffeifdjs,  beö  teüffelö  unb  ber  roelt, 
©egn  in  fid)  fteflt, 
<2id;  nidjt  mit  funben 
2>on  nrm  Idfft  überroinben. 

990  c  2 ein  [jaus,  aujf  cinn  felfen  l)art  320 

i'enuart, 
Sft  gmaltig  unterfaffet; 
2Baffer,  minbt  fans  nidjt  beroegn, 
9?odj  regn, 
995  Dn  fd^ab  ftdf>ä  aus  abftoffet.  sss 

©ot  fürdjten  ift  fein  burgf  unb  1  dtjlo^ ; 
$ein  teüffelö  gfdr)o^ 
$an  bas  jeriprengen; 
©ot§  roort  fein  roaffen  ift  unb  fdjroert, 
1Qoo  5)amit  er  roefyrt,  330 

Saft  fidj  nid)t  brengen, 
3u  funbt  unb  abfal  brengen. 

*&  2fber  mer  ben  l)errn  uerad)t, 

9cid)t  tradjt 
10j5  Sfuff  feine  roort  unb  roege,  335 

Ten  tfyut  roie  ein  rfjor  jm  teidjt 
©ar  leidjt 
Gin  fleiner  roinbt  beroegen. 

*)  £er  Dieft  ber  Seite  E  4b  enthält  bie  Dloien  jum  britten  eijor. 

987.  ftefft  jid)  ilmen  entgegen.  —  992.  mit  gewaltigen  ©runbmauem  oerfeljen.  — 
995.  fia)  obftoffen,  abprallen.  —  l"00.  mefjrt,  njef;rt,  abrocljrt,  fieb,  »erteibigt  — 
1002.  brengen,  bringen. 


142  faul  Kfbijun,  Su^niia.    111,4.  IV,  1. 

©ein  f)am§  gepaut  tft  auff  ben  fanbt, 
ioio  §at  fein  beftanbt,  340 

$an  )xd)  nidjt  galten; 
[F  lf']  Sßenn  ifjn  ein  fleine  fünbt  anfidjt 
Unb  nur  beftidjt, 
Üöirb  er  gerfpalten 
1015  Unb  laft  bie  bofjfjeit  malten.  345 

2(ctu8  qnarti       fcetta  prima. 

D^efattja.  .  Q^0^0^)-     Süneon.    ©amattel. 
gatfjariaS.    9?af)or.    2t6eb. 

9fcefatJja: 

2)ag  mir  eudj  fjabn  f orbern  laljn,  Ikhn  Ijerrn  unb  alten, 
Dieben  un§  auff  bifen  tag  gertdjt  §u  galten, 
©ran  man  fonft  fein  gridjtsfadjen  51t  fyanbeln  pfleget, 
©oftn  mir  eud)  nicfyt  bergn,  rvaZ  un§  baju  beroeget: 
1020    2)ann  m\Z  geftern  fyat  ein  foldje  facr)  angftoffen,  5 

2>ie  man  nidjt  fol  ungerictjt  lang  fangen  laffen; 
2Öa§  e§  fei),  barauff  molt  oleiffig  adjtung  geben, 
2Öie  r)er  I^djabott)  biefelb  eud)  für  roirb  legen. 

3  d)  a  6  0 1  f) : 
Sieben  fyerren,  eud)  ift  flar  unb  unoerrjolen, 

1025    3Sie  un§  ©ot  burdfj  SJiofen  t)at  mit  ernft  beoolen,  10 

©a§  mir  bie  gubredjer  nfjrer  efye  foCfn  richten 
$u  bem  tobe  unb  berfelbn  nerfdjonn  mit  nieten; 
@iner  fet;,  mag  ftanbs  er  fei,  jung  ober  alte, 
©bei,  groaftig,  reidj,  lieb  ober  molgefyatten, 

1030    <Boi  man  feinet  ftanbt,  perfon  nod;  gmalt  anfeljen,  15 

©onber  über  tujn  bas>  urteil  laffen  gefeit 
33ei  nerluft  be§  teben§  unb  gotltdjer  fyidbe. 
S)a§  mir  nu  auff  un§  nidjt  laffen  folcfye  fdmtbe, 
©onber  al§  geredete  ridjter  merbn  befunben, 

1035    2(d)ten  mir,  ba§  mir  mit  red)t  nidjt  fdjroeigen  funben       20 
Ginen  efyebrudj,  ben  mir  benbe  felber  gfefjen, 
2Mdjen,  fo  mir  roolten  bie  perfon  anfeljen, 

1013.  beftidjt,  oerfütnt.  —  1014.  ßommt  er  in  3roicfpaU  mit  fi<9  {elbft.    T. 


i'aul  Kcbljun,  S. Tanna.    IV,  l.  14;', 

£ber  com  gefe|e  unfer  äugen  feren, 
io3<      Cber  f)6f)er  adjten  frcunbfdjafft,  gunft  unb  efjre, 
[F  2a]  ©ölten  mir  \n  feinem  rocg  eucf)  offenbaren;  25 

©eil  un3  aber  2Rofe§  gleich  al§  seilest  Bein  Ijaren 
Unb  auff  unfern  naefen  bringt  mit  ©ottcö  gfefcen, 
©ollen  nur  gunft,  erjv  unb  gmalt  Ijinban  e$t  fetjen 
Unb  ben  ubeltljeter  bei;  feim  nahmen  nennen 
1045      Unb  barüber  n$  mit  eucf),  roao  redjt,  erfennen.  30 

:Uu  ifjr  roiffet  alle  mol  unb  fjabt  gefpüret, 
2Bie  im  fdiein  ein  erbar  leben  t)at  gefüret 
/iraui  Hufann,  §eldjie  finbt  unb  ^ocfjems  roeibe, 
3)aS  man  meint,  fein  unjudjt  mer  in  ubrem  leibe: 
1050      3)ife  rjaben  mir  im  ef}ebrucf)  felbö  befunben,  35 

2Bo  unb  nie,  ba§  roolln  mir  alleö  machen  funoe, 
©enn  fie  felbs  perfonlicfj  roiro  für  grkfjte  fter)en; 
Trumb  fo  i'olln  bie  fnedjte  balb  nad;  i)t)r  Ijingerjcn, 
3o  i)f)rS  audj  für  gut  anfecfjt:  brumb  faget  f)ere, 
1055      ©as  eur  neben  bundet,  baö  am  beften  mere!  *o 

S  im  eo  n : 
Sure  roort  bie  fjaben  midj  betrübet  fere, 
SDaä  icfj  folcfje  flag  oon  fram  Sufanncn  fjore, 
©eldj  tdt)  nicfjt  funb  glaubn,  roo  id)  nicfjt  tfjet  oerfefjen 
•Diidj  gu  eucf),  ba§  «fjr  nicfjt  tfjut  unroarljeit  ief}en. 
1060      ©eil  bann  iifjr  i"6lcf)§,  wie  pljr  fagt,  fjabt  felbo  gefefjen,    *5 
Ran  icf)  eurem  oorfdjlag  aud)  nicfjt  roiberftefjen, 
Honber  fage,  bas  man  fie  fol  f äffen  fjolcn 
Unb  barnaef)  fie  urteifn,  roie  uns1  ®ot  beoofen! 

(SJamaliel: 

Unerhört  ift  mir  oon  fram  Sufann  bie  marjre, 
1065      £an  man  nie  oermerdt,  baS  fie  ein  folcfje  roefjre,  so 

Sol  fie  bann  bie  untügnt  nfct  fo  fjabn  befeffen? 

-)i  e  f  a  t  fi  a : 
Sollet  eures  leibe  unb  nicfjt  eur  roort  oergeffen! 
©laübet  mir,  e§  rounbert  eben  un%  fo  lefjre, 
211ö  einn  anbern!  glaübtenö  aud)  nicfjt,  ba§  fo  roere, 

1040.  jn  feinem  n>eg,   in  feiner  2ßeife.  —  1041.  gleid)  al§,  adv,  g[eid)fam.  — 
1059.  ief>en,  Jagen. 


144  Paul  Vtttojvm,  Suranna.   IV,  l. 

1070      2ßo  mirs  f eiber  fetten  fidjtlidj  nidjt  erfaven!  55 

SReint  uf)r  bann,  bas  mir  alfjie  ber  raarrjeit  fparen, 

[F  2b]  Cber  bas"  uns  mol  mit  fen,  bas  mir  fottn  rieten 
(Sinen  menfdjen,  ber  es  t;ett  uerudjnlb  mit  nidjten? 

©amalicl: 

Sieben  fjerrn,  cur  mort  mil  idj  mit  nickte  ftraffen, 
1075      Sonber  müget  meinentljalben  rool  r»erfd)affen,  eo 

S)a§  fie  merb  eur  meinung  nad)  für  grid)t  geftettet 
Unb  bas"  urteil  über  nfjre  tfjat  gefettet! 

3acf)aua£»: 
„Üöeiberlift  ift  ungejelt,"  fagt  man  gemeine: 
SDrumb  fo  bend  idt)  nidjt,  bas  fie  bie  fei;  aleine, 

1080      2SeId)e  fei  fo  rein,  als"  r)etten§  tanbn  erlefen,  es 

Unb  fo  gar  fein  luft  nidjt  tjab  gu  folgern  mefen, 
Coer  aud)  nidjt  funb  einmal  bie  fct)anr3  uerferjen. 
iTrumb,  bieiueit  tjfjr  foldjö  uon  i;rjr  l)abt  felb§  gefefjen, 
9Mgt  t)f)r  bitlidj  Ijanbeln  aud)  mit  nljr  ber  maffen, 

ios5      2Sie  i)\)x  gfaget  unb  für  gridjt  fie  Ijolen  laffen!  ™ 

iUador: 

Sieben  rjerrn,  idj  gib  e§  §u,  ba§  fei  gefcbeben, 
£as  non  fram  ©ufannen  i;t;r  ein  foldjs  fjabt  gfeljen, 
Xann  fein  menfcf)  fo  gredjt  nie  roarb,  ber  nidjt  Ijet  fallen 
Mannen,  mies  bann  leiber  teglid)  gef)t  un§  aßen. 

io3o      2}as  man  aber  fie  lafc  fjolen  burdj  bie  fnecfjte,  <s 

33forg  idj,  bai's  uns  ettroo  nidjt  groj?  unglimyff  breite: 
35ann  ein  franm,  bie  fidj  bijjfyer  Ijat  gfyalten  redete, 
2Xuct)  geboren  ift  non  tugentreidjem  gfcfjledjte, 
;})f)rer  tugnt  unb  erbarfeit  nicf)t  laffen  gnieffen, 

io9ö      2öurbe  mandjes"  bibennenfdj  auff  uns  oerbrieffen.  so 

SOieimt  nfjr  nidjt,  mir  tjaben  foldjeö  audj  betrachtet 
Unb  guuor  benn  ljfjr  bemogen  unb  geachtet? 
SBeil  nfjr  aber  nenlidj  fjabt  uon  uns  gehöret, 
2)a§  uns  SRofes  burdj  ba3  gfeis  geftreneftiefj  meret, 

1072.  ba§  un§  wo!  mit  f e 9,  bafs  c3  un§  arrgeuefitn  fei.  —  1097.  bewogen  unb 
{jead&tet,  erwogen  unb  beurteilt. 


Paul  Kebljun,  Sufanna.    IV,  1,  2.  145 

iioo      £a$  man  fein  perfon  nodj  roirbe  fo(  aweljen,  ss 

Sott  nfyr  biüid)  anberi  [offen  euc§  oerftefyen: 
Uber  ba§,  roie  t)f)re  tugnt  bifjfyer  ge>'d)erien 

[F  3:i]  9?td)ts  bcnn  fpiegelfedjten  groeft,  roerb  »fjr  idoI  fefjen, 
25>enn  roir  eud)  ber  fad)  nu  gebn  colIn  beriete! 

9Ja()or: 
n"5      9tu  roolan,  10  teil  id)ö  (jtnbern  aud)  mit  nidjte:  w 

SRugt  berfyalben  fie  gefangen  (äffen  bringen, 
SDaS  mir  roenter  fjanbeln  über  bii'en  bingen! 

Refatlja: 

§ört,  uljr  fnedjt,  gefyt  fjin  unb  bringt  uns  fyer  gefangen 
$raro  Sufannen,  beim  fie  fyat  roas  b6fj  begangen! 
1110      2o  fie  fid)  beä  mehren  roolt,  10  furtö  mit  geroalte!       95 
<2edjt  unb  laft  eud)  niemanb  Ijinbem  nod)  auffeilten ! 

2T6eb: 
ÜBeifen  f)ern,  mir  motten  tfyun  als  tretne  fned)te: 
2Baö  nljr  uns  beoeldjt,  rootln  mir  aujjriditen  red)te! 

3(ctu*  quatti  feena  feemtba. 

ätöeb.     &ie\\.     ^oac^im      2(6t>i. 

Sieb: 
2Öa*  iftS,  mein  lieber  gfette, 
in»  £a§  mir  für  grid)t  1*0 ün  ftellen  100 

Tie  erbat  frato  ©ufannenf 

22as  roirb  fie  fyabn  begangen 
So  ubels,  bao  mir  fotlen 
Mit  groalt  fie  fyierjer  Irolen? 

1120  G*5  roirb  fein  gringe  fad)e  105 

fyurroar  nid)t  fein,  bie  mad)e 
2>ie  fraro  Bufann  ju  fdjanben, 
iDoJ  roirö  mit  ftrid  unb  banben 

1101.  rierfteljen   (offen,  berieten  taffen.   —   H02.  n^re  tugnt  bifs&er  ge* 
fd)e^en,  bie  Sugenb,  bie  fie  bi§fjer  gejeigt. 

2>aä  Sratna  ber  SReformationSjeit.  10 


146 


flaul  ftcbljun,  Sufonna.    IV,  2. 


1125 


1130 


Hie  kumpt  Joa- 
chim 'wider  an- 
heim  und  redet 
das  underwegen. 


1U5 


©6ffn  öffentlich  F)erfüren, 

<Bo  man  bod;  nie  mod)t  fpüren 
2(n  \ji)x,  ba§  fie  bofj  b,anbelt! 
SBie  tjat  fidjg  n^t  oenuanbelt? 

2t  ö  e  b : 

[F3b]  2öir  raoffenö  bann  roolt  fefjen, 
2ßenn  fie  für  gridjt  roirb  ftetjen, 
2öas>  man  gu  nfjr  roirb  ftagen. 
3|t  roü  \d)Z  niemanb  fagen! 

3  o  a  ü)  i  m : 
!Jd)  roeis>  nidjt,  roie  mir  gfdjehen! 
Gö  roirb  rtid;t  red)t  gugeljen: 
Mix  ift  mein  fyerft  fo  fere 
33efdjroert,  als>  roenn  nb,m  roefyre 
©in  mülftcin  auffgeleget, 
2)arumb  idj  bin  beroeget. 
Wid)  armet  eineö  fcofen; 
©ot  roott  mtd)  brau§  ertofen! 
Sßenn  nur  meim  frummen  roeibe 
9cid)t§  bofö  an  nrjrem  leibe 
2Ber  ettroo  roiberfafjren! 

2lBeb: 
@i),  ®ot  roirtä  rool  bewahren 
Unb  att§  gum  beften  feren; 
Saft  eud)  eur  f;er^  nidjtö  bfdjroeren! 

^  o  a  d)  i  m : 
@§  roirb  r>ergebn§  nidjt  gfdjerjen: 
©ie  facr)  roirb  übel  fterjen, 
@§  fei;  gleidj,  n»a§  e3  motte! 

2t  6  b  i : 

^d)  rauft  nidjt,  raafj  fein  fotfe! 

@n  fidj,  roa§  bie  ftabttnedjte 
©ort  tr)un!    e3  get;t  nidjt  redjte, 
S)a§  fie  mit  banb  unb  ftriden 
SSor  meinem  b,au§  fidj  fdjid'en, 


110 


115 


120 


130 


135- 


Paul  tUbljim,  Sufanncr.   IV,  2,  3.  147 

2U§  inotCn  fie  iemanbö  binben! 
2öen  roerbn  fie  brinnen  finben,  i*o 

£er  ubel§  I;ab  begangen, 
So  ba§  er  merb  gefangen 
[F4a]  Unb  gfüret  mit  gemalbe? 

2C5bi: 

SÖeifs  nid;t,  roofür  idjs  f)atbe! 


StctuS  quatti       feena  tettia. 

2(6eb.     (Sliia&etf).     $oad)im.    Sufanna.     §eld£iia§.     ©ieäi.     Setüatmn. 
3>afjel.    Rebecca. 

216  eb: 

U60  @{ucf  ju!  1« 

GlifaBetfj: 
§ülff  ©ot,  fie  motten  bran! 

Qoacfjtm: 
2Ba3  ridjt  t)§r  ba  für  lermen  an? 

3 u  f  a  n  n  a : 
D  lieber  (jerr! 

GlifaDetf): 
0  lieber  fofm, 
üßie  fol  mir  unferm  leibe  tfyun?  iso 

Stbeb: 

3)ie  berren  fyabn  un§  ijer  gefanbt, 
U65  2Sir  f ollen  eure  fram  §u  fjanbt 

©efangen  füren  für  geriet! 
2K>a§  fie  l)ab  tfyan,  ba§  roifj  mir  ntdjr. 

3  o  a  a)  i  m : 
S)a5  fen  mir  fern,  ba§  ijfjr  fjinauS  155 

Sftein  fram  folt  füren  aus  bem  fyaus! 
1170  2Bie  müft  fie  bas  nertdjülbet  fyan? 

1165.  ju  §anbt,  fogleic^. 

10* 


148  fluni  Ktbljim,  Sufanna.    IV,  3. 

§elcf)iaö: 
9ldj  fofjn,  fie  Ijat  ntdjtö  ubel§  tfjan: 
©ie  ridjter  geiljen  fie  einr  tat, 
Sie  fie  mit  nidjt  »erfdjulbet  fjat!  16° 

3>oad)im: 
9Ba§  ift  e§  bann?    geigt  mir§  bod)  an! 

Sufanna: 
1175  3Id;  lieber  l)err,  idj  r)a6  nidjtä  tljan! 

£etdjtaä: 

©ie  f>abn  au§  §orn  auff  fie  erbadjt, 
2Bie  fie  einn  eljebrud)  rjab  nerbradit. 

[F4b]  Soa'djim: 

■Stein  fraro?    ad)  got,  roo  turnt  bas  tjer?  ics 

S)a§  fie  roirb  gfdjmedjt  an  nljrer  eljr? 

©ieji: 
ii8o  9?u  laft  un§  l)ie  nidjt  lang  nerrjavn! 

SSor  grid;t  ba  roerbt  nl)r§  rool  erfam. 

©ie  Ijem  Ijabn  un§  gepoten  fdjroinbt, 

®a§  jo  roir  nidjt  lang  auffen  finbt  i?o 

llnb  ba§  un§  niemanb  Jjie  auffljalt: 
H85  ©o  fol  rotr§  füren  mit  geroalt. 

3  o  ad)  im: 
2td)  fraro,  rooljer  turnt  bife  fdjanb? 

©ufanna: 
2Idj  mein  got,  bir  ift§  aH§  befant! 

§  e  I  d;  i  a  3 : 
©djroeijg,  liebe  todjter,  got  roirb  fein  ns 

2)er  fyelffer  unb  erretter  bein! 

©Ufaßetty: 
n9o  3ld),  ba§  idi  l)ab  erlebt  b»  §eit, 

S)a§  id)  an  meinem  tinb  fold;  leibt 
Unb  jaljmer  erft  erfaren  fol! 

2(oeb: 
@i;  fdjroeigt,  got  roirb  c§  fdjaffen  rool!  i» 


ilcuil  tkb!]itn,  Sufanna.    IV,  3,  4.  149 

SBeniamin: 

2Bo  fott  t)f)r  tjtn,  lieb  mutet  mein? 
2  u  i"  a  ii  u  a : 
hks  2(rf)  Kebeg  finb,  jnö  tobeö  pein! 

C  roe,  lafj  mie  mein  memmelein! 

®ieji: 

Oietn,  liebes  finb,  cö  fan  nidjt  fein! 

2£ir  roolln  birö  raiberbrengen  fdjon.  iss 

?\  a  f)  c  ( : 
SRen,  neu,  pc  roeb  ne  etliua§  tljon! 
2  u  f  a  n  n  a : 
1200     [G  la]  £ajj  gut  fein,  liebes  finblein  mein: 
@§  roif  bodj  i)t5  nidjt  anbers"  [ein! 

fftthzcca: 

£   liebe  fdjroeftcr,  träft  bicf»  got 

itnb  rjetffe  bir  aus  bifer  not!  190 

Slctuö  quatti       fcena  cptatta. 

SQieb,  3icfatf)a,  Soadjim,  3^°^°^)/  §efd)ia§. 
Simeon.    ©amaliel.    gadjarias.    3fa^or.    öie;i. 

2(  b  e  b : 
2Benfe  Ijerm,  ba  bring  mir  ettdj  uerftricfet 
1205  %xaiü  ©ufamt,  nadj  melier  t)()r  gefdjidet! 

ftefatfja: 

gurts  fyequ  unb  becft  ijfjr  auf  bas  gfidjte, 
Sdjafft  cuid),  bas  fte  fidj  gerab  auffridjte, 
S)ae  ein  ieberman  fte  rool  befdjaroe,  195 

2öer  fte  fen,  bie  frum  unb  teufte  frarce! 

3  o  o  d>  i  m : 
1210  SBeofen  Ijerrn,  wa§  l)at  cerfcrjutt  mein  treibe, 

Sie  fein  untugnt  fjat  in  gljrem  leibe, 

1199.  i;e,  U)x.  —  1204.  oerft  rief  et,  gefangen. 


150  $taul  UUbfjiw,  Sufanna.    IV,  4. 

©a§  uljr  i)\)x  ein  foldjc  fdjanb  auffteget? 

§at  eud)  bann  i)\)x  unfdjulb  nid)t3  beweget,  200 

©rinn  fie  fyat  bifsfyer  vfyx  lebn  gefüret, 

1215  9©ie  bann  niemanb  anberS  l)at  gefpüret? 

Dber  r)ab  id)  ba§  umb  eud)  t>erfcr)ulbet, 
©a§  id)  l)ab  bij$et  won  eud)  gebulbet, 
Öfft  in  meinem  |au§  geriet  ju  galten,  205 

2)a§  tjljr  alfo  faljrt  mit  foldjen  gtoalten 

1220  ©egn  ben  meinn,  oon  ben  eud)  nie  gefdjefyen 

^rgnt  ein  leib,  raie  fol  id)  ba§  nerftefyen? 

ScTjabotr;: 
Sieber  $od)em,  band  mir  eud)  be§  roiffen, 
<5inb  aud)  §u  oerfdjulben  baö  genügen:  210 

$|unb  aber  !an  e§  nid)t  gefdjefyen, 

1225  [G  lb]  £)ann  un§  ©otö  gepot  jm  meg  tljut  ftefyen, 
3BeId)§  un§  fyart  gepeüt,  nid)t  angufdjaroen, 
SBafer  ftanbö  eins  fei),  man  ober  fraroe, 
gtoaltig,  reid),  fdjen  ober  ungeftalte,  215 

9?od)  mie  fid)  guüor  fyat  ein§  gehalten; 

1230  ©onber  mo,  roie,  roenn  ein§  übel  Ijanbett 

Unb  bem  ©otteSgfetj  enbgegen  raanbelt, 
<5ol  baSfelb  fein  ftraff  barumb  balb  leiben, 
SSottn  mir  anbers  ©otte§  30m  oermeiben.  220 

2lber  mie  eur  fram  nidjt  fei)  on  fünbe, 

1235  Söerbet  \)\)x  in  bifer  fad)  mol  finben, 

2BeId)e  mir  pijt  motten  offenboren, 
2öie  rotrS  felbs  gefefyen  unb  erfaren. 
iRefattja,  id)  mit  eud)  ba§  beoelen,  225 

SBoIt  bie  fad)  l)ie  öffentlich  oergelen! 

IN  e  f  a  1 1)  a : 
1210  $umpt  unb  laft  un3  \)i)x  bie  fyenb  auflegen, 

SBeil  mir  geügnu§  über  fie  foln  geben! 

Sieben  fyerrn,  ba§  fei)  eud)  atten  funbe: 

SDa  mir  geftern  umb  bie  groelffte  ftunbe  230 

Dn  gefefyr  fpaegierten  in  bem  garten, 
1245  Unfer  x\)m  ein  meil  gu  pflcgn  unb  märten, 

1227.  lnafer  ft  n  n  b  § ,  tcelc^eä  StanbeS  aud). 


#aul  ttcbljun ,  Sufamta.   IV,  4.  151 

Unuen'efyens  fam  bie  fraro  ©ufannen 

9Jiit  imex)  meiben  in  ben  garten  gangen, 

Unberm  fdjein,  al§  molt  fie  babn  ein  weile;  235 

SDrumfi  fie  ütnbt  bie  meib  oon  i;t)r  in  eile, 
l-'oo  Siefj  bie  t()ür  am  garten  feft  uerraafyren, 

S)a§  ijfyr  bojsfyeit  ntemanb  folt  erfahren. 

S)a  bie  mepb  nu  marbn  l)inau§  geratenen, 

23alb  ein  junger  gfcl  Ijerfiir  lam  gfdjlidjen,  210 

Gilt  51t  \)t)x  unb  tljet  fie  balb  umbfangen, 
i25o  ^ran  311  fpfirn,  baS  fie  fo(d)§  merjr  begangen, 

Sann  fie  fid)  nid)t§  meret  überäße, 

<2onber  ließ  pfyr  foldje§  motgefaßen, 

Sendft  fid)  niber  balb  mit  p()tn  §ur  erben.  215 

[G  2a]  35a  mir  märten,  roas  baraue  molt  roerben, 
1260  53afb  fie  fid)  ergab  gu  feinem  muten, 

£{)et  mit  prjm  ber  liebe  luft  §u  fptlen. 

3)a  mir  foldje  fd)anb  r>on  pfyn  erfafjen, 

Suff  mir  311  unb  mottens  benbe  fafyen;  250 

Stber  mir,  bie  meit  mir  fd;rriact)  unb  alte, 
1265  Svunbten  nid)t  ben  jungen  gfeln  erhalten, 

3)ann  er  riß  fid)  fdjroinb  au§  unfern  fyenben, 

Suff  jur  tfjür  unb  [prang  t)inau§  befjenbe; 

3tber  fie  ergriff  mir  jm  auffielen  255 

Unb  gepoten  pfyr,  fie  folt  ueriefjen, 
i2To  2ßer  ber  junge  gfett  gemefen  roere, 

SDem  fie  Ijett  fo  fein  gejitet  fjere , 

3tber  fie  molt  pl)n  mit  nid)te  nennen. 

Soiree  tljue  mir  bffentlid)  befennen,  260 

©as  mirs  fetbs  mit  unfern  augn  I)abn  gfeljen, 
1275  S)rau§  bann  nu  aud)  gut  ift  311  oerftcijen, 

2)as  pljr  judjtig  lebn  bi^er  atteine 

Sei)  geroeft  ein  eüfferlidjer  fdjeinc, 

SDrunber  fie  pfyr  bofjfyeit  Ijat  oerf)uIet,  265 

2Ufo  ba§  eö  niemanb  Ijat  gefület, 
1280  $HJ5  bas  ftunblein  ntjt  ift  ausgeloffen, 

2)as  man  pfjre  tift  f>at  angetroffen. 


1263.  luff,   liefen.  —  127!.  stiert,  mit  bem  Satio   ber  Spevfon,  jemanb   an   einer. 
Ort  beftellen.    T. 


152  Paul  ttebljim,  Sufonna.   IV,  4. 

Srutnb  alfjie  ein  jeber  menfdj  nu  fdjame, 

23er  ba  fct)  bie  f)ocf>öeIobte  frame!  270 

8oadf)im: 
Söeife  Ijerrn,  bie  fad)  madjt  midj  befindet! 

1285  2(urf)  fo  ift  mir  bife  geit  »erturijet, 

SaS  idj  fiinb  erfahren,  mie  nljm  were 

Unb  meint  meib  erretten  medijt  tjfjr  ere; 

Sann  id)  atfererft  gemanbert  fumen:  275 

Srumb  id)  nodj  bie  fad;  nidjt  Ijab  nernuljmen, 

1290  §offc  aber  unb  bin  bcö  uertrauen, 

Sa§  id;  l)ab  ein  frum  unb  feüfdje  framen! 

Sttjaßotfj: 

[G  2b]  ^oadjim,  nln*  borft  nidjt  lang  erfaren, 

Sann  mir  euer)  ber  roarfieit  nidjt  tfjun  fparen:        280 
2Bie  \ji)x  ijtjt  von  ijljm  Ijabt  Ijorn  nerteljett, 
1295  Stlfo  unb  nidjt  anbcrS  ift  eS  gfdjeljen; 

Sann  mir  feinb  eudj  nidjt  fo  feinb  furroafjre, 
Sag  mir  eudj  mit  mitfen  umb  ein  Ijare 
©dljaben  motten,  gfdjtoeig  in  bifer  fachen,  285 

■JBo  roirS  nadj  bem  gfc|  nidjt  müften  madjen. 

§  e  I  d)  i  a  ö : 
1300  Siebe  Ijern,  ertaubt  mir  audj,  ju  fagen 

Unb  meinr  todjter  unfdjulb  furgutragen, 
Sann  fie  mid;  oit  anberö  \)at  berichtet. 

Sdjaboüj: 

Oft  fein  rounber,  ba§  bie  Iitgn  ertidjtet,  290 

Sie  ein  foldje  miffetfjat  barff  magen, 
1305  2ßie  man  ij^t  oon  un§  Ijat  l)6ren  fagen! 

Srumb,  bierceil  mir  fie  auff  magrer  tljate 

©funben  fjaben,  geben  mir  fein  ftate 

9)l)rer  lügn,  bie  fie  au§  lift  ertidjtet,  295 

©onber  nadj  bem  gfe|  fol§  merbn  gcridjtet! 
1310  Sßafer  ftraf  i;fjr  gtterfanbt  mirbt  roerben, 

©ot  fie  leiben  Ijie  auff  bifer  erben. 


1292.  erfaren,  nachfragen,  @ud)  erfunbigen.  —  1293.  beim  wir  enthalten  6ll($  bie 
Jal)rf;ett  nidjt  cor. 


faul  tkbljun,  SSnfaima.   IV,  i.  153 

^Drumb,  \)i)x  (jerrn,  mir  benbe  eud)  rjfct  fragen: 
9)eber  roolt  von  redjtsmegn  un§  bas  lagen,  300 

2Ba§  in  bifer  facf)  nfyr  tbmt  ernennen, 
i3i5  Stucfj  ben  tobt,  bcn  jie  nerfdjult,  un§  nennen. 

Simeon: 

Sßeü  fidjs  mit  Sumnnen  Ijelt  ber  maffen, 

2öie  iä)  mir  r»on  eucf)  tjab  fagen  (äffen, 

Sprid)  id),  baß  man  über  fie  laß  gefyen,  30& 

23as  oom  efjebrucf;  im  geni)  trjut  fielen! 

Öamaüet: 
1320  2£ei)(  \)l)x  nnö  ber  fraroen  fdfjulb  genennet, 

Unb  bo§  öffentlich  auff  fie  benennet, 
2Bü  id)  eurem  jeügnuS  nadj  auflagen, 
[G  3a]  Sas  üon  redjtsroegn  fie  ben  tobt  fol  tragen,  sio 

2>er  jm  gier>  bem  erjebrud)  ift  geftettet, 
1325  3)a§  fie  merb  mit  fteinn  311  tobt  gefettet. 

3  a  a)  a  r  i  a  e  : 

DJteine  meinung  mit  icfj  balb  bar  .geben: 

22ei(  fie  ba§  getfyan,  lott  fie  nidjt  (eben, 

Sonber,  roie  un§  rjeift  be§  rjerm  gepote,  3i» 

<Bq[  fie  graorffen  roerbn  mit  fteinn  5U  tobe! 

SR  a  f)  0  r : 
1330  @urm  bericfjt  fan  id)  nicf)t  miberfedjten, 

SDrumb  id)  ba§  erfenn  nad)  unferm  redeten, 

£a§  man  fie  mit  fteunn  ju  tobe  rcerffe, 

3Bte  baö  gfefc  gepeut  mit  feiner  fdjerffe!  320 

^>c^a6otrj: 

2Seil  nfjr  Ijabt,  roie  redjt,  bie  fad;  erfennet, 
1335  2(ud)  ben  tobt  au3  9Rofe  gfe|  ernennet, 

SSodn  mir  audj  ba§  urteil  bruber  fdjlieffen, 

Ungeachtet,  men  es  trjue  oerbrieffen, 

Unb  ben  ftab,  roie  groolmiid)  ift,  gübredjen,  325 

SDas  mir  nadj  bem  gie£  ben  eljebrud)  red)en. 
1340  9?u/  rjljr  fnedjt,  xjljx  roifjt  eud)  rool  ju  Ratten, 

9?erjmet  Ijin  ba§  roeib  in  eur  gemalte, 


154  #cml  Kebljun,  Sufanna.    IV,  4. 

©teynigt  jte,  rate  md)  bafj  urteil  lehret: 

2Ba§  man  tmberftafft,  eud)  bran  nidjt  feret!  330 

©ie5i: 
Sieben  rjerrn,  raa§  pljr  uns  r)eift  auftrieben, 
1345  ©orffen  rair  nerfagen  eurf;  mit  nidjten. 

2öeil  nfjr  bann  bie  frara  un§  gebt  §u  ftraffen, 
SBolln  rair  eur  gepot  mit  nlcis  »erraffen! 

GfjoruS  quartu3:*) 
[G  4a]  «[  D  ©ott,  bu  rid)ter  aller  raelt,  335 

2)er  bu  rjaft  felbS  befielt 
1350  2111  oberfeit  unb  groalte, 

£)u  raolft  bein  orbnung  nidjt  nerlarjn, 
2)rauff  f eiber  adjtung  tjatt, 
2Bie  man  barinn  fidj  galtet  340 

Sann  bir  ja  rool  befant, 
1355  2öo  bu  bein  rjanb 

9(b3eud)ft,  raie§  pflegt  51t  fteljen; 
$ein  freuet  ift  gu  grofj, 

SDen  man  nidjt  lafj  345 

2)er  geredjtigfeit  fürgebjen, 
i3üo  2öie  rair  ptnmb  raol  fet)en. 

f  SDie  unfdmlb,  fo  befd;ü£t  foEC  raerbn, 
©rbarmrflid)  gu  ber  erbn 
9Jiit  füffen  rairb  getreten.  350 

£>e§  ^fjarao  uerftocfter  mut 
1365  §)f)r  üicl  befreit  tljut; 

33or  ben  tan  niemanb  retten, 
S)enn  bu,  0  tjerr  unb  ©Ott, 

©er  alle  not  355 

£>er  beinen  felbft  erfercft 
1370  Unb  roiberS  teuffelS  rat 

5CRit  rounbertljat 
;')l)n  allS  §um  beften  fereft, 
©ein  fünft  an  ntm  beroefyreft.  3eo 

*)  (Seite  G  3b  enthält  bie  Koten  ju  G&or  IV. 

1343.  iDtbcrttafft,  bagegen  fcfyreit.  —  1317.  oevf  djaff  eit,  oervid^ten,  ausrichten. 


370 


Paul  Kcbljun,  Sufanna.    IV,  i.  V,  1.  155 

^l  Senn  bns  bein  ort  unb  graonljeit  ift/ 
1375  2Bie  in  ber  grifft  man  ttft, 

2Bol  bem  ber  folcfjs'  tan  mercfen! 
®as  roiber  aller  roerlet  roeis 

ÜRü  xijat  nnb  gutem  nleiö  365 

2)icfj  fteUft  in  allen  mercfen. 
1380  2Sen  bu  milt  fjebn  enbbor, 

2)en  Iaft  juDor 
(Sin  5eit  jm  elenb  ftcr)enr 
[G4b]  SBtjj  bas  man  bencft,  feg  au3, 

2öerb  nichts  mefjr  brau§, 
1385  ©o  Idft  bein  fjulff  erft  fefjen. 

D  fjülff,  ba§  roire  nerftetjen! 


SlctuS  quuttt       fcetta  prima. 

©ufanna.     ^oadjim.     ©1031.    :5e[cf)ia3. 
(rüfabetf).     Rebecca.     2(6eb. 

©  uf  an  n  a : 

C  ©ott  in  emigfeit,  ber  bu  alleine 

3111  t)ei;mftcr)  bing  erfennft,  bexfi  grojj  unb  fleine, 

Ter  bu  juoor  roeift  atts,  efye  bans  gefcf»tt)et, 

1390  M^em  äuge  aucf»  in  bas  verborgen  fifjet, 

3)u,  bu  erfennft,  bas  bife  fyaben  geben  5 

Qin  falüfj  gegeugnuS,  bas"  fie  micfj  oom  leben 
3um  tobe  brengen  unoerbienter  facr)e! 
Tarumb,  o  mein  ©ot,  biet)  gu  mir  balb  macfye 

1395  Unb  ricfjt  mein  unid)uio  mit  gerechtem  gricfjte! 

SDann  icf)  be§  lauere  fdjulbig  bin  mit  nickte,  10 

2)as"  fie  mit  lügen  f)abn  auf  micfj  erticfjtet 
Unb  brauff  jum  tob  oerurteilt  unb  gerietet. 
Siemeil  tefj  bann  nu  foü  aufgebn  mein  feie, 

uoo  So  mit  icfj  bir§  in  beine  fjenbt  beuelen. 

2)ann  bu,  o  mein  ©ot,  rairft  mid)  nidjt  u  er  (äffen     i» 
Unb  bifer  raefj  jur  jeit  bief]  redjt  anmaffen! 

1402.  antnajfen,  fid)  annehmen,  fttf>  angelegen  fein  [äffen. 


156  flau!  «ebljun,  Sufanna.   V,  l. 

S  o  a  d)  i  m : 
2ldj  ©Ott,  ba§  unfdjult  bleiben  fol  oerfdjroigen 
Unb  red)t  bem  gmalt  fol  unbent  fuffen  Itgen, 
uo5        2Bie  lang  railtu  ju  bifen  bingen  fdpeigen 

Unb  beine  augn  511  un§  tjerab  nidjt  neijgen?  20 

SSSie  fum  mir  ntjt  in  f6ld;e  fdjraere  fdjanbe? 
2ld;  I;err,  erlofj  un§  burd)  bein  ftarde  b,anbe! 

©iejt: 
uo9        gram,  mollt  un§  ba§  umb  ©otte§  roilln  vergeben, 
[H  la]  2)a§  mir  ijtjt  unfer  Ijenbt  an  eud)  merbn  legen! 

2Bir  motten  un§  triel  lieb'er  bes>  enbljalten,  25 

2ßo  mir  nidjt  ntüften  glprfam  fein  ben  alten; 
3)rumb  roottt  eucb,  nu  gebültig  brein  ergeben 
Unb  eure  fjenbt  für  eud;  gufamen  legen! 

©ufanna: 

uiB        2ld;,  laft  mir  nod;  ein  Hein  raeil  fren  mein  l;enbe, 

3)a§  idj  bie  meinn  müg  gfegnen  für  meim  enbe!  30 

©efegn  eud)  ©ott,  mein  allerliebfter  Ijerre, 
Söolt  eud)  meinn  tobt  nidjt  laffen  fummern  feljre: 
S)enn  ©ott  ber  mirbt  ben  groffen  gmalt  nod;  redjen, 

1420        2Rein  unfdjult  laffen  aud)  Ijerfür  nod)  bred;en! 

Sftein  liebe  finblein  lajj  id;  eud;  jur  tetje:  35 

2(n  bifen  roollt  eud;  eures  leib§  ergeben 
Unb  fie  in  ©otteS  formten  ftet§  erhalten, 
2(uff  bas>  fie  mügen  fein  ein  freub  eud;  alten! 

^  0  adj  im : 
1425        gart  l;in  nad;  ©otteä  null,  mein  liebfte  fraioe! 

@ur  angefidjt  id)  raerb  nidjt  meljr  anfdjaroen.  40 

@ur  feel  bie  neljme  ©ot  gu  feinen  l)enben 
Unb  rooll  baä  lenb  in  freube  roiber  roenben! 

©ufanna: 
SJiein  liebften  eibern,  eudj  idj  audj  gefegen! 
1430        sDtein  lieber  ©ott  ber  roott  eudj  lolm  brumb  geben, 

2)a§  \)l)x  auff  tügnt  unb  frumbfeit  mid;  gelefyret;  45 

S)ann  wljr  mid)  Ijabt  eins  groffen  troftä  gerceljret, 

1421.  jur  lege,  al§  2tbfdf)ieb§ga&e,  jutn  2(6fd;ieb. 


faul  ttcbljun,  Sufanna.    "V,  1.  157 

£)a§  id;  in  unidjulb  fterb  unb  nidjt  mit  fdjutbe. 

ShrutnB  rootlt  aud;  i;f;r  baö  leiben  mit  gebulbe; 
1435        -iUcein  ©ott  ber  roirb  e§  at(3  jum  beften  rocnben 

Unb  eud;  nad)  mir  aud}  gebn  ein  felig§  enbe!  »o 

§eld;ias: 

•JRein  liebfte  todjter,  roeit  mir  ba§  ioÜn  feljen, 

2o  tan  eo  un§  fortbin  nidjt  mol  (jie  geben: 

2)ann  bife§  leib  mirb  madjen,  ba3  mir  werben 
1440        v3ud)t  lang  [jie  mügen  bleibn  auff  bifer  erben. 
[Hlh]3)rüm6  meil  es  ia  nidjt  anbers  fan  geidjtljcn,  55 

©0  faf;r  bu  fjin,  mir  roottn  bir  balb  nadjgefyen! 

Glifabetf): 
D  todjter  mein,  ba  idj  biet)  unberm  Ejer^en 
©etragen  fyab,  fült  idj  nidjt  földjen  fd;merfcen, 
1445        2(tö  idj  ntjunber  beincntf;alben  fyabt: 

2)rumb  roerb  id;  aud)  nu  eilen  511  bem  gra6e!  60 

■Dietn  ©ot  ber  roott  in  jefjner  weit  uns  geben 
SBeofam  ein  eroig  unoergentflid)  (eben! 

©ufanna: 
$umpt  t;er,  i;l;r  lieben  finblein,  ju  meinn  (;enben 

1450        Unb  laft  midj  eud)  umbfaljen  für  meim  enbe! 

SDer  liebe  ©ort  ber  rooft  fidj  eur  erbarmen  65 

Unb  eud;  nu  felber  furn  in  feinen  armen, 
SDieroeil  e3  ljfym  nidjt  gfelt,  ba§  id;  fort  mefyre 
3luff  erben  Ijie  eud;  teuren  fol  unb  neljren. 

1455        2(ud)  bidj,  mein  liebe  fdjroefter,  ©ot  rool  giegnen 

Unb  bir  fein  übel  laffen  Ijie  begegnen!  70 

Rebecca: 
Sldj  fdjroefter  mein,  ba3  bir  foll  roiberfaljren 
Gin  foldjer  tobt,  bein  ©Ott  rool  bidj  beroaljren! 

2(6eb: 
$raro,  geit  ift  ba,  roir  follen  eud;  nu  binben. 
©  u  f  a  n  n  ä : 
1160        ^an  idj  bann  ja  nidjt  lenger  gnabe  finben, 

©0  roil  id;  mid;  in  eure  groalt  ergeben  75 

.Unb  meinem  ©oit  auffopfern  l;ie  mein  leben! 

1453.  fort  metyre,  fernerhin. 


158  fi"l  ftebljun,  Suranna.    V,  2. 

2tctu3  cprinti       fcetta  fecmtba. 

©ufanna.    3?e[at^a.    ©teji.    Saniet.    ©imeon. 
©amaliel.     3ac§ariag-     yialpv.     ^fyahoti).     2(6eb. 

©ufanna: 
D  2llmed)tiger  Fjerr  unb  ©ote, 
[H2a]2)er  bu  !anft  mitten  au§  ber  note 
1465  SDte  beinn  erretten  nnb  uenualten, 

2)ie  fid)  an  bein  Derlei  jjung,  galten,  so 

SDu  TDoCCft  bidr)  audj  511  mir  fyer  feren 
Unb  beine  trero  an  mir  beroetyren, 
2Xuff  ba§  bein  nafyme  merb  geefjret 
1470  Unb  nieler  r)er^  gu  bir  beferet! 

9^efatr)o: 
2Ste  fang  üergiedjt  xfyx  mit  ber  fadjen?  85 

3Bofft  i}l)r§  nidjt  fdjtr  ein  enbe  machen?    - 
2öa§  fott  ba§  lange  roermn  unb  f lagen, 
2)a§  fie  bie  nr)rn  beft  mefjr  tfyut  plagen? 

GS  ie  3  i : 

1475  9fJu,  fraio ,  roottt  eure  feel  uerroarjren: 

2Bir  borfen  nu  nidr)t  lenger  Ijarren!  so 

Santel: 
%<$)  mit  am  Mut  fein  tenl  nidjt  fyaben, 
9Jtit  eud;  aud)  ntcr)t  bie  fdjulbe  tragen! 

©tmeon: 
$ord)t  ba! 

©amaliel: 

2ßa§  ba? 

gadjauaS: 

2Be§  ift  bie  [timme?  95 

9tafjor: 
11^0  Sinn  jungen  !na6n  id)  root  oernimme! 

1465.  »er malten,  für  fie  Sorge  tragen. 


Paul  Kebljun,  Suranna.    V,  2.  159 

ftefatlja: 

2Bo  fümftu  f;er  mit  beinern  freuen? 
$alts"  maul,  man  iol  birs  fonß  ^erbleroen! 

©amaüet: 

-Öattt  innen,  fjerr,  fort  nidjt  mit  groalte! 
2B«  rceiö,  raies  rjab  mit  nfmt  ein  gftalte.  io-> 

1485  gaft  fjoren  nor,  raas  x){)n  beroeget, 

3)a§  er  ein  folcfjeS  gfd^re^  erreget! 

9taf»or: 

Sag  an,  mein  iof)n,  ma§  bringft  für  mef)re, 
2Da§  bu  un§  nac^fcf>repft  alfo  feljre? 

-T  a  n  i  e  I : 

23cm  ^frael  rifjr  groiien  tfjoren!  105 

H9o     [H2b]  23er  f)at  eucf;  fo  mit  efelS  ofpren 

©efront,  ba§  «f)r  nidjtö  me£)r  perftetjet 

Unb  gar  nidjt  auff  bie  roarfjett  i'efjet, 

2)a§  i)fjr  fo  gar  umoeis  unb  blinbe 

^erbampt  von  ^nrael  ein  finbe,  110 

1^5  Sie  foldjei  r)at  ceridjult  mit  nickte? 

iRert  eilenb  raiber  ju  geriete: 

Sann  biie  Ijabn  auff  fie  geticfjtet 

Gin  fafüfj  gejeugnus  unb  gerietet 

2((3  fdt)etcf  unb  bubn  von  fyaut  unb  fjaren,  n» 

isco  2Bie  u^r  nfcunber  raerb  erfahren! 

^djaBotf): 

Sa§  leugft  bu,  bueb,  in  beinen  radjen! 
Su  folft  un§  mot  ein  rjrtfjum  machen! 
3um  fjenger  med  unb  lajj  uns  gerjen! 
3Ba§  lolftu  bkfj  barauff  oerftefjen?  120 

1505  Ser  bofe  geift  fjat  bid)  befeffen, 

Saft  bid)  ber  flugfeit  tfntft  oermeffen. 
Srumb  icfjtueig,  man  i'ol  bicf)  fonft  ^errjaroen 
Unb  tobten  aucfj  iampt  bifes  fratoen! 

1485.  oor,  juDor. 


160  #«ul  ftebtjutt,  Sufanna.    V,  2. 

■Kafjor: 

Qt\),  nidjt  alfo!  nempt  eud)  ber  roeilen!  125 

i3io  3J?an  mu|  ben  fnabn  nidjt  übereilen: 

@r  Ijat  ntdjtö  unredjt§  nodj  geljanbelt. 
3Ber  rueufs,  tuieS  ©ott  mit  tjljm  nodj  manbelt? 
@§  mirt  fo  plumpSroetö  nidjt  gefdjeljen: 
£)rumb  laft  un§  uor  ba§  enb  befeuert!  iso 

©  i  m  e  0  n : 
i5i5  SRein  lieber  foljn,  fo  bir  ift  geben 

SBon  ©Ott  beoeldj,  maö  furgulegen, 
®a§  angelanget  bife  fadjen, 
©rinn  mir  oieleidjt  roaS  unred)t§  machen, 
©0  bitt  mir,  roolfeft  an  bie  fpitjen  135 

1520  3"  un§  in  ba§  geriete  fiijen 

Unb  [eiber  bife  fadje  richten, 
[H3a]  £>ie  mir  nidjt  red)t  Ijabn  fünnen  fd)ltdjien! 

Daniel: 
©0  laft  bie  ridjier  greijffen  balbe 
Unb  fed^t  nid)t  an  ijtjr  groffe  graalbe!  uo 

3a)abotf): 
1525  9Baö?  fol  ber  lofj  hueh  un§  nodj  ridjten? 

2)as>  mollen  mir  geftelm  mit  nidjten! 

"})l)v  Ijerrn,  merb  tjljr  einn  frenel  nben 

Unb  un§  mit  unredjt  Ijie  betrüben, 

©0  fol  es  nidjt  umbfonft  gefdjeljen,  1« 

1530  ©er  fdpab  ber  folt  an  euü)  aufigeljen! 

3kfatf)a: 
2öie,  ba§  t;r)r  fettf  an  imfer  ftette 
Ginn  buebn,  baS  er  un§  ridjten  folte, 
©en  jemanb  Ijat  an  unS  geljetjet, 
£>a§  er  ftdj  unfer  fdjanbt  ergebet?  150 

1535  2ßo  l»abt  ijljr  ba§  jemals  erfahren, 

2)a3  einem  fnabn  üon  jungen  jaljren 
©ebüret  §ett,  ju  miberfedjten, 
2öa§  au^gefprodjen  ift  jm  redjten? 

1509.  nempt  eud)  ber  10  eilen,  etiua:  ulcf)t  fo  Fiaftig ! —  1513.  fo  plumpSiueiö , 
fo  plü^lidf)  einfallenb,  übereilt.  —  1526.  gefte^n,  jugefterjen. 


paul  Kebljun,  Sufanno.    V,  2.  161 

2)atttel: 

Safjt  eud;  nicf)t  fdjreden  nodj  abroenben:  155 

1510  pfjm  50m  ben  fotfn  fte  nicfjt  uolenben! 

Saft  fte  nur  gfendlid)  balb  annehmen, 

2Str  motten  fie  tt>oI  rect)t  bedeuten 

llnb  nljren  rjocfjmut  nibcrlegen. 

Senn  0ot  tjljn  felbS  mirb  miberftreben;  ieo 

1545  SDruntb  (jülfft  fie  gar  fein  roiberfedjten: 

2(tfein  beneidet  fie  balb  ben  fneajten! 

©amattet: 

f)v)x  fnedjt,  bie  frarcen  lebig  laffet 

Unb  an  eur  ftrid  bie  SRtd^ter  faffet! 

S)6rfft  euer;  uor  nrjn  nidt)t  furzten  fef;re,  igs 

i5'^o  (Sie  roerben  Ijabn  fein  gmalt  nidjt  niedre! 

$>d;  lief;  mid;  mol  etn3  jmen  bebunden, 
[H3b]  ߧ  roer  erlogen  unb  erftunden, 

2Ba§  fie  non  bifer  fraiuen  fagten, 

SöetI  fie  fo  fyefftig  auff  fie  f tagten,  wo 

1555  Dti  ba§  mir  Ijabn  im  maul  fein  jene 

Unb  raffen  un§  betjr  nafen  berm.cn 

9cu  mufj  mir  lernen  r»on  eim  f naben, 

23a§  mir  juoor  getan  fottn  rjaben. 

2t6eb: 

9}l)r  fjort  mol  bife  mdrjr,  i;t)r  Ferren!  ns 

i56o  Srumb  mollt  cudj  roiber  un3  nta)t  iperren 

Unb  gebt  eud)  gfangen  alfo  balbe: 
2Sir  muffen  eud;  fonft  mit  gemalbe 
Slngreiffen  unb  bie  rjenb  anlegen, 
©rurnb  tljut  euc§  felber  balb  ergeben!  iso 

0  cf)  a  6  0 1  fi : 
1565  2(d)  ©ott,  rcie  fum  mir  ju  ber  fadje, 

SDas  bifer  bueb  foldj  «rrtrjum  madje? 
2(uff  bas  er  un§  §u  fajanben  bringe? 
$d)  meint,  ba§  er  nad)  unglüd  ringe! 

1541.  gfencf[i<§  annehmen,  gefangen  nehmen,  —  1551.  ein§,  aroei,  fo  fdjneff, 
roie  man  ein§,  sroei  5äf>tt,  gleid).    T.  —  iö55.  on  ba§,  nur  baf; 

£a§  3)rama  ber  9ieformation§5eit.  11 


162  faul  Webljun,  Sufamia.   V,  2,  3. 

■33  a  n  i  e  I : 

Saft  eud)  tjfyr  Haffen  gar  nidjt  Ijinbern  185 

i57o  Hnb  tf;ut  fte  balb  uonanber  fünbern, 

©o  rotf  id)  fumen  511  ben  fadjen 

Hnb  ijtjre  bofjfyeit  fidr)tbar  madjen! 

Sen  einn  fyiefyer  furo  gridjte  füret, 

2)en  atibern  fyaltt,  mo  ftdjs  gebüret,  190 

1575  SBijs  ba§  id)  einen  Ijab  üemu|men: 

211  §  bann  fol  and)  ber  anber  fumen! 

©imeon: 
%ludfi  bran!  roa§  eud)  ber  fnab  tfyut  fagen, 
5)as  t£)ut:  borfft  weiter  nidjt  oiel  fragen! 
9)fyr  ungnab  fol  eud)  fort  nidjt  fdjaben,  195 

i58q  2öenn  i;t)r  fte  gleid;  auff  eudj  tljut  laben! 


2lctu3  qitütti       fcexta  tertia. 

[H4a]  2(6eb.     ^üjafcotf).    ®iejt.     «Hcfat^a.     Soadjim. 

!jjetöjta§.    ©ufanna. 

2tbeb: 
äßolcm!  fo  nim  bu  ba  gutjanben 
23en  3;djabotI)  mit  beinen  banben 
Hnb  furo  bei)  feii§,  mie  fte  gefaget, 
53ifs  9iefat()a  rairb  aufjgef raget!  200 

1585  SBerroaljr  uljn  audj  mit  gutem  uleiffe, 

2(uff  bau  er  fidj  üon  bir  nidjt  reiffe! 

%a)abott): 
2ldfj,  ba§  erft  bu  mir  folft  gepieten, 
£)agu  mit  ftriden  meiner  glitten, 
Unb  beibe  uns>  folt  gfangen  galten,  205. 

1590  SDie  xfox  erft  raarb  in  unfern  gmalben! 

©iegi: 
S)aö  müft  i)t)r  felb§  am  beften  miffen, 
9Sa§  xji)x  für  boffen  Ijabt  geriffelt, 

1592.  b offen,  hoffen:  iun§  iE»r  für  58ofe§  nevii&t  f)abt. 


flaul  ßebtjun,  Suranna.    V,  3.  163 

©aä  »l)r  bie  fcbanlj  fo  fjabt  uer'eficn, 

Tas  mir  mit  eud)  umb  muffen  gefjen!  210 

;Reiatf)a: 

1595  3)tt§  madjt  ber  junge  tetler fecf er, 

Ter  ro^toffet  unb  fingerftetfer! 
2(d),  bas  man  511  eim  jungen  fttaben 
-JJiefjr  $uiierftd)t  unb  glaubn  fol  fjaben, 
3)enn  gu  un§  alten  unb  regenten,  215 

1600  .  mir  in  btfen  regimenten 

?Ru  lange  jcit  ()er  feint)  gefeffen! 
2(d),  fyat  man  aller  erjrn  r-ergeiien, 
3)a§  mau  io  blütjlid)  ftoft  511  boben 
Xie,  fo  ein  n^unb  fdjroebten  oben' 

2tbeb: 

1605  S)tt§  glüd  bas  trjut  jtd)  balb  oermenben, 

D^t  eljrt  ei  einn,  balb  trjuts  nfm  fdjenben! 

3  0  0  c§  i  in ! 

[H4a]  2öas  mil  ba  roerben,  liebe  fraroe? 

3Jlein  Qott  ber  roirb  eur  not  ankamen 
Unb  alle  fad;  jum  beften  roenben; 
1610  üBergeBtä  roirb  er  ben  fnabn  niebt  fenben. 

§  e  t  d)  t  a  s : 

3cf)  r)off,  bie  fdjanb  fol  roerbn  gerochen, 

Tann  ©Ott  ber  r)at  uns  rjülff  oeriprodjen 

Unb  mit  un§  ja  fein  mal  oerlafien, 

üBenn  mir©  jm  glaubn  nur  funten  faffen.  230 

2  ufanna: 

1615  2Bie  roünberlid)  feinb  bein  geriete, 

D  -öerr,  mer  fid)  barein  fünbt  richten! 
23ie  feltjam  greiffftu  311  ben  fadfjen, 
Tie  roeil  bu  mid)  roilt  lebig  madjen! 

1G05.  fid)  oerroenben,  jtaj  oerfefjren,  in§  Segenteit  umfdjtagen. 

11* 


164  flau!  Ksbljim,  Sufanna.    V,  1 

SlctuS  Cfuinti       fccna  quatfa. 

5)amel.    Diefatfja.    ^c^abotf).     Simeon.    &ama- 
tiet.    gadjariaQ.    9iaf»or.     2(6eb. 

Sautet: 
ÜKu  für  ben  einn  {jer|u  mit  groalbe,  235 

1620  So  mit  id)  i;(m  »erkoren  balbe! 

Diefatfja: 
2Ste  fumt  t)f)r  auff  bie  mens,  ijfjr  (jenen, 
Sae  ufjr  eud)  laft  bas  maul  aufffperren 
Unb  gebet  311  eim  jungen  puben, 
Sas  er  an  uns  fol  freuet  üben?  240 

2)  ant  et: 

1625  35u  alter  pub,  barffft  nidjt  lang  fragen! 

$d)  mit  bir  batb  bie  antroort  fagen: 
üfi>as  meinftu,  bas  bein  unredjt  graatte 
Sir  ©ott  §u  gut  fol  einig  galten? 
^n  bo^eit  fjaft  jubradjt  bein  jugent  245 

1630  Unb  bid)  geotipen  feiner  tugent! 

Sarnadj  fyaftu  mit  fatfcrjem  fdjeine 
[Jla]  Sid)  gftett,  als  merftu  frumb  unb  renne, 
Mit  folgern  fdjein  bie  leüt  betrogen, 
Sas  fie  bid)  fyabn  t)erfiir  gebogen!  250 

1635  Sa  bu  nu  bift  inn  f artet  gfeffen, 

©eins  ©ottes  Ijaftu  gar  uergeffen, 
Sie  gredjtigfeit  tfjetft  unterbrud'en, 
Sie  unidmib  fid)  für  bir  muft  büden, 
Sie  ungereimten,  bie  bir  gaben  255 

1640  ©eidjentf,  bie  lieft  bu  lebig  traben; 

9Ser  aber  bir  nidjt  tfyet  §u  gf allen, 
Ser  felbig  muft  bas  glag  bejaten. 
^n  allen  foldjen  falldjen  fjanbeln 
^Tjetft  bu  on  ©ottes  fordete  manbeln;  sgo 

1645  2(n  ©ottes  gfe|  bein  fyert}  nie  feret, 

Sa  er  burdj  9Jlofen  ctlfo  lefjret: 
„Sen  unfdjülbigen  unb  ben  frumen, 
Sen  lafj  ntdjt  umb  fein  leben  fumen." 


1650 


iceo 


faul  tUbljun,  Sufanna.    V,  4. 

Sotcns  aber  fjaftu  atls  ueracfitet, 
Diod)  je  ein  mal  bei;  bir  betrachtet, 
iDoJ  ©Ott  beul  tuet  roerb  r)inberf unten ! 
Tu  fjaft  aucf)  beö  ntcf)t  roafjr  genuinen, 
Ta§  nicr)tö  fo  gar  üibtit  roirb  gfpunnen, 
Gs  fumt  ein  mal  audj  an  bie  funnen. 
Diu  aber  ift  bie  ftunb  aufjgtoffen, 
Xae  ©ottes  urteil  bidj  tjat  troffen, 
Unb  eben  über  biier  iadjen, 
Tarinn  bu  rootft  }U  Kbanben  machen 
Gin  frume  fraro,  i>a  folftu  roeroen 
3u  fdjanb  uor  aller  roett  auff  erben. 
Trum  lag  mir  fjer,  bu  grecfjter  richten 
—  v£iet  mer  fag  icfi:  öu  lugenticfiter!   — 
Sei)  meinem  bäum  bu  fjabft  jm  garten 
Tie  jroen  bet  unutdjt  feijen  märten, 
ÜvJie  bu  nor()in  auff  fie  gemalten. 
Sag  an,  roo  ttjets  bu  fie  errjaüfjen? 

:~Refatf)a: 
$dj  fjafdjt  fie  unter  einer  aftfjen! 

SanieT: 

andere   bäum  @ott§  urtet)(  fot  bidj  redjt  erfjafdien, 
denn  Im^st  ^ann  ^u  *n  beinen  tjatö  ttjuft  liegen, 
=tehen        Tamit  bu  bidf)  roirft  fetbs  betriegen. 

Trum  fted),  ©ort  fjat  ba§  fdjroert  gegeben 
2enm  enget,  bas  er  btr  bein  kben 
3erfcr)eittern  fot  unb  bein  nidtf  idionen, 
Tann  i)t}t  mit  er  bein  funb  belohnen. 
i6T5  ^urt  ben  berjfeitö  unb  bringt  aucf)  fjere 

Ten  anbern,  t>az  idj  yfyn  nerfjcre. 
SSoI  fjer,  ber  bu  oon  Bofetn  famen 
Tes  Ganaams  unb  mcr)t  oom  ftammen 
Teö  redjten  3uba  6ift  geboren! 
«so  2(uff  bidj  ift  fumen  ©ottes  joren, 

Tarumb  baft  biet;  unfeufdjen  alten 
2(nfed)ten  tieft  Sumnnen  gftatte. 


1605 


[Jib] 

Umb    gelegen- 

heit  des  reyms 

willen   feind 


165 

265 


280 


290 


1651.  fjinberfumen,  erfahren,  burd>jc§auen.  —  1665.  geroafißeri,  geläftert 


166  Paul  tfUbtjun,  Sufanna.    V,  4. 

£)ie  bofe  luft  bein  fyertj  oerteret, 

®er  gleid»  i;£;r  uielmals  Ijabt  betöret  soo 

1685  2)ie  todjter  Qfrael  unb  gmungen, 

£>a3  fie  naü)  eurm  gefalln  gefungen 

Unb  eurem  mitten  räum  gegeben, 

SDann  fie  nicr;t  borfften  nüberftrebeu 

2lu3  fordet  eur  groffen  ungenaben,  305 

i63o  £)ie  fie  ntd^t  tfn'irften  auff  ftd^>  laben. 

$on  Quba  aber  ba§  frum  meibe 

§at  eud)  nidfjt  roottn  nljm  feüfd;en  leibe 

3u  eurem  mitten  unberlaffen. 

S)e§  Ijat  fie  muffen  auff  ftdj  faffen  sio 

1695  @urn  jorn  unb  fid>  be§  Iebn§  erroegen: 

©rumb  Ijabt  xjfyt  aud)  falfd)  funbtfdjafft  geben 

Unb  tnä)  oerenniget  benfammen, 

5Da§  «b,r  fie  raolt  §um  tobt  uerbammen. 

SGöeif  bu  nu  gfagt,  bu  I)ab§  gefefjen,  315 

1700      [J2a]  £)a§  bifer  eljebrudj  feo  gefdjeljen, 

©0  tl)ue  mir  bifen  bäum  «tjt  funbe, 

©a  bu  fie  Ijaft  benfamen  funben! 
3  d;  a  &  0 1 E) : 

^d)  fanb  fie  unter  einer  linben! 
5)aniel: 

©ie  rad)  be§  Ijerrn  fol  bidj  aud)  finben!  320 

1705  2)ann  bu  ein  redjte  lug  tjaft  gfaget 

Unb  falfd)lid;  bife  fram  oertlaget; 

S)rumb  fied),  ber  engel  ©Ott  be§  Ijerren 

1)er  martt  auff  bidj  unb  ift  ntdjt  ferren: 

£>a§  fdjmert  ift  nfym  in  feine  Ijenbe  325 

1710  ©egebn,  ba§  er  bein  lebn  beljenbe 

2lbb,am  unb  eud)  i;t$t  beibe  tobte 

Unb  bif?  unfdjulbig  blut  errebte! 

%uxn  med,  bie  meil  er  ift  nu  gfraget 

Unb  fjat  fein  lüg  aud)  auff  gefaget!  330 

^[  31m  9tabt£)ern: 

1715  g)fn-  fyerrn,  bie  meil  wfyr  fjabt  gefeiten, 

2ßie  fie  mit  lügen  Ijie  befielen, 

1690.  türften,  wagten.  —  1695.  ficö  erroegen,  oertoren  geben. 


Paul  Kebljun  ,  Sufanna.    V,  4.  167 

©o  reift  nr)r  nu,  roas  eud)  gebaret: 

TaS  vedjten  uotlnt  mit  tjrm  aufjfitrei 

9)l)r  fent  ber  enget,  ben  id)  meine,  335 

1720  2)em  ©Ott  r)at  gebn  ba§  fcfjmert  alteine, 

Sie  ubeltljeter  Ijie  3U  ftraffen 
Unb  frib  vox  rjfm  im  frumen  fdjaffen; 
Srumb  fed;t,  ba§  xjijx  in  euren  fyenben 
Sas  fdjiuert  nidjt  unredjt  tfjut  oermenben:  340 

1725  Sie  fdjneib  roolt  gegn  ben  bofen  feren, 

Sie  frumen  mit  bem  rüden  efjren, 
Sas  ift,  ouff  eurer  forg  fie  tragen 
2tls>  auff  eim  rüden  unb  Ijanbfyaben. 
$n  fonberf)eit  merdt  bife  leljre,  345 

1730  Sa§  i;t)r  fortbin  nu  nimmer  mefjre 

©im  groffen  rjerrn  31t  molgefatfen 
[J2b]  ?Jf)m  feiner  facr)  folt  balb  gufatfen, 
©{je  nljr  bie  facr)  im  grunb  nerftetjet 
Unb  atlentljalben  mol  befefyet,  350 

1735  Sann  offt  ein  rjerr  au§  30m  unb  nenbe 

Sem  armen  bendt  3U  tljun  ein  tenbe; 
2öenn  er3  bann  fonft  nidjt  tan  verfugen, 
<So  bendt  er  nljm  barauff  ein  lügen, 
^Berieft  ftdt)  auff  fein  er)r  unb  groalte,  355 

174<>  9Jian  roerb  nijn  für  feinn  lugner  rjalten 

Unb  nur  feim  roort  on  roiberreben 
35on  ftunb  an  groiffen  glauben  geben, 
SSie  bann  mit  bifen  ift  gefdjerjen. 
Srumb  roollt  eud;  fortbin  5afj  furfer)en,  350 

1745  Qua)  and)  fein  gmalt  00m  red)t  laft  fdjreden, 

Db  einer  fdjon  bie  3een  tfjut  bleden, 
@r  roirb  eud)  brumb  fo  balb  nicrjt  f reffen, 
Sann  (Sott  bee  gredjten  nie  uergeffen. 

©itneon: 

2Bir  banden  ©ott  in  eroigfeite  365 

1750  Sa3  er  ift  nod)  3U  rechter  geite 

^tjt  f innen  unb  nidjt  3ugclaffen, 
Sas  roürb  unfcfjülbig  blut  oergoffen! 

1718.- ool  tut,  ootlenb§,  ganj.  —  1738.  fo  erbenft  er  ftd)  barauf  .  ■  ■ 


168  faul  Kebljim,  Sufanna.    V,  4. 

itnb  bid;,  bu  aufferraelter  fnabe, 

SDteruetl  bir  ©ort  gerinn  fein  gäbe  37a 

1755  §at  rnetjr  gegeben,  benn  uns>  alten, 

2Boün  mir  in  allen  eljren  galten 
Unb  unö  mit  nid)t  be§  laffen  bfdnueren, 
$ürba|5  51t  «olgn  betnn  guten  lehren! 
Söas  rljatt  abr  nu  t)l)r  Ijerrn  unb  alten,  375 

i76o  2£ie  man§  mit  bifen  groenn  fol  galten? 

©atnaliel: 

©in  urtenl  fyat  un§  ©ott  gegeben, 

®em  foßen  mir  nidjt  roiberftreben! 

©rumb  borff  mir  nu  ntdjt  lang  rabtfd)Iagen: 

2)en  tobt  ben  foUn  fie  f eiber  tragen,  sso 

1765      [J3a]  ©en  fie  ber  fraroen  auffgeleget, 
©urd)  uljre  bitterfeit  beraeget. 
Sann  roeil  fie  fatfdt)  ge§eugnu§  geben, 
©ebürt  ftd)3  nidjt,  ba§  fie  fottn  leben: 
S)rumb  fol  man§  itjt  on  alle  gnabe  385 

1770  5ftit  fteunen  merffen  balb  §u  tobe! 

3acf)aria§: 
$dj  tljue  ber  meinung  and)  juf  allen! 

S)aniel: 
©0  tlmt  mir§  audj  nidjt  übel  gfallen! 

(Simeon: 

$jm  naljmen  ©ot§  fo  fei;3  befcfyloffen! 

3)ljr  blut  ba§  fol  wtj  roerbn  nergoffen!  soo 

1775  %i)x  fnedjt,  fürt  l)in  bie  lügentidjter 

Unb  l)altt  fie  roeiter  nid)t  für  ridjter: 

9iadj  vjfyim  uerbienft  folt  i)l)r  fie  efyren, 

9Jiit  fteimen  folt  tjfjrS  jubefdjiueren! 

3)f)r  feinS  folt  rjfyx  au§  gunft  uerfdmnen,  39 

1780  Wum  murb  eud;  fonft  mit  i;fm  aud;  lobnen! 

1778.  jubefd)n>eren,  befeueren,  io  baj;  fie  bamit  bebecft  werben.    T. 


Paul  ttübjjun,  Sufanna.    V,  4,  5.  169 

2t6eb: 
$>d)  rjoff,  e§  fol  an  un3  nidjt  feilen: 
2öir  roolln.  vfon  redjt  nl)rn  lofjn  mitteilen! 
©nblaufft  uns  einr,  er  roirbt§  rool  fefjen, 
Söenn  er  roirb  unbern  fteimn  anfffte^en!  ^oo 


2tctu3  qitittti       fcena  quinta. 

&k]\.    3?efatfja.     StBeb.     Ctympa. 
3cf>a6otf>.    ffbxify. 

Öiest: 
1785  93olan,  tjfyx  Ijerrn,  jiedjt  auff  bie  fart! 

@§  ift  mit  eudj  nu  ungegart, 
@3  gfall  eurf)  übel  ober  rool: 
§)t)r  r)ort  rool,  roa§  gefcr)e^en  fol! 

5Refat!)a: 
[J3bJ  2Bir  l)6ren  leiber  algu  oiel!  405 

2l6eb: 
1790  2)fjr  felber  fürt  eud)  in  ba§  fpiel! 

Dhjmpa: 
9)f»r  fjerm,  gebendt  nfjr  nodj  barem, 
®a§  i)f)r  mir  unredjt  t)a6t  getfjan 
Unb  mid)  umb  meinen  ader  bracht? 
2)t$unb  f)at  ©Ott  eur  funb  gebaut  410 

1795  Unb  redjet  ab  bie  alte  fdjutb, 

2>ie  er  bifjrjer  fjat  lang  gebnlt! 

3tut|: 

3)f)r  f)errn,  v)aht  i;t)r  autf)  tjijunb  nidjt 
Ser  roeil,  ba3  nljr  mein  fadje  ridjt? 
Sarnadj  rjfjr  geftern  eijlet  fet)r,  415 

1800  S)a§  roirbt  eud)  i;tjunb  alju  fdjroer! 

D  roee,  roie  t)at  fidjg  glüd  oerfert! 
@rft  neülid)  roarn  roir  l)od;  geehrt, 

17S6.  3Jlit  eudj  roirb  ntd^t  lange  geroartet,  e§  roivb  eud)  ein  furjer  ^rojep  gemalt.  T. 
—  1795.  red) et,  rechet. 


170  faul  ttebtjun,  Sufattna.   V,  5. 

9)tmnb  few  mir  ber  roerlet  fpot 
Unb  ftedfen  in  ber  tieffften  not!  420 

1805  3ßie  gar  tft  nid)t§  gennfj  auff  erbn! 

9Ber  £>ett  gebaut,  ba§  un3  folt  merbn 
©in  fotd;e§  fd;enbttdt)ö  enb  befdjert'C 
D  glüd,  mie  (jaftu  bid)  uerf'ert! 

©ieji: 
9cu  fedjt  eud;  für,  eö  foft  ba§  lebn:  425 

i8io  5)f)r  muft  «tjunb  ben  geift  auffgebn! 

!Refatf)a: 
D  mee  mein§  f'opfö ! 

^  df)  a  b  0 1 1; : 

D  mee  mem§  rud§! 
©iegt: 
2Bas  ftedjft  bidf;  umb?  rairff  auff  fte  ffocfs! 

3?efat^a: 
D  ©ott,  6i{3  gnebig  §u  ber  ftunbt,  «0 

■JRein  feel  bie  fert  batjin  nom  munbt! 

3d)a6ot$: 
1815      [J4aJ  D  ©ott,  nidjt  fied)  mein  fünbe  an, 
2>ie  id;  r>on  iugent  I)ab  getfyan, 
&um  mir  311  fyülff  in  bifer  not, 
3)a§  mid)  nidjt  tjalt  ber  eroig  tobt!  4=35 

2(6cb: 
SBoIan,  fjatt  inn,  fte  f;abn  fein  fat, 
1820  ©ie  Itgen  betb  an  rechter  ftabt! 

Sie  merbn  fein  framen  fdjenben  mefyr, 
Sfodj  falfdjlidj  brengen  umb  i)\)t  etyr! 

(Sw  ja,  mir  fjabu  nfyn  gebn  bafür  «0 

Sin  ertjenen,  ligt  für  ber  tfyur, 
1825  ©anb  ©teffanS  brot  man§  nennen  tljut, 

£)ie  tft  für  fold)  gcbredjen  gut, 
2)er  t'aufft  man  umb  einn  grofdjen  inel! 

1813.  bife,  fei.  —  1825.  ©nnb  StejfanB  brot,  Im  .\Mnblnt  auf  bie  Steinigung 

beS  ©tep£;anu§. 


flaul  ßebljun,  Sufatnta.    V,  5,  6.  171 

2(6eb: 
5Rir  nid)t,  bas  \d)  x>v)x  fauffen  roU,  445 

©er  erzenen  ju  meinem  leib  I 
i83o  £5$  rütt  on  bas  mit  mlin  feim  roeib 

2(6»dmeibn  \)t)x  efyr  unb  gut  geruht, 
2o  barff  id)  bi'er  falben  nidjt. 

©ie^i: 
$d)  molt,  bas  id)  bie  ade  iot  450 

Tlit  ftfjlingidjmalfc  red)t  falben  rool, 
1835  £ie  »on  r)[)xm  nedjften  lagen  fdjanbt, 

2)ie  fte  an  nr)m  nie  fjabn  erfanbt. 
%d)  roolt  nfm  ntjre  §ungen  fdmiirn, 
Sie  foKns  in  breiten  tagn  nidjt  rüra!  455 

2(6eb: 
3Btr  motten  bacon  (äffen  ab, 
i8io  Unb  biie  fdjicfen  ju  bem  grab. 

2Öas  foffn  fte  ba  lign  auf  ber  erbn, 
Sas  fie  bem  vold  bas  maut  auffi'pern? 

©ieji: 
•^o^inben,  büer  r)at  oil  ferner!  450 

[J4b]  Qx  roirb  511  tragn  fein  leiben  fdnuer! 

2(6eb: 
isiö  ^ie  fjetfücr)[ein,  bie  er  ner^ert, 

£ie  ^aben  utjm  ben  baucf)  beidjroert! 

©renfft  aud)  ein  roenig  ju,  nfyr  gielln: 

95om  trandgelt  mir  eud;  idjend'en  rooün!  «5 

StctuS  quintt       fcena  ferta. 

Sm'anna.    Seniamin.     3a^e[.     3oac^im. 
Jjjeldjiaä.     6ü|a&etf). 

3  u  f  a  n  n  a : 
C   ßott,  ber  bu  allein  geredet, 
1800  2)u  ijah  midi)  nu  gerochen  red)t 

1834.  lifcting,  ßiefelftein.  —  1S44.  leiben,   fefjr.  —  1845.  fjelfudjlein,  Sollen* 
füglein:  bie  Steine,  bie  ifm  getötet  §abeit. 


172  Vaul  ßebliun,  Sufanno.   V,  6. 

Unb  mid)  errett  au§  bifem  tobt, 

Senn  bu  allein  in  aller  not 

3)er  fjelffer  bift  unb  nid)t  uerleft,  470 

Sie  fid)  auff  bid)  nerlaffen  feft. 
1855  ©ein  jufag  bleibet  allzeit  mar, 

$ein  menfd)  bidj  lügen  jetljen  trjar; 

2>u  fjaft  beinn  finbern  jufag  tfjan, 

2)u  roolft  fie  nimmer  mein:  nerlan,  475 

<2ie  fottn  bie  rad)  nur  bir  gugebn, 
1860  ©u  umlieft  fie  rool  redjen  ebn; 

2)as  Ejaft  an  mir  aud)  roafyt  gemadjt 

Unb  beiner  gufag  red}t  gebaut. 

Sarumb  id)  bid)  aud)  prenfen  roil,  -tso 

SBeil  id)  in  mir  bag  leben  ful, 
1865  Unb  mit  aud)  meiter  be§  511  bir 

SSerferjen  mid),  bu  merbeft  mir 

3Jiein  leben  lang  in  aller  notl) 

©rgengen  bidt)  einn  treroen  ©Ott.  485 

D  lieben-,  frummen  eibern  mein, 
i87o  Unb  i)l)r,  0  liebfter  gmafjel  fein, 

Saft  un§  oon  Ijerfcen  lobn  unb  erjrn 
[K  la]  S)en  almedjtigen  ©ott  unb  fjerrn, 

®er  fid)  fo  freuntlidj  r)er  genengt  490 

Unb  un§  folcr)  rooltf)at  fjeut  ergeigt; 
1875  Unb  ijf) r  aud),  Iiebften  finblein  mein, 

Saft  ba3  eud)  gum  erempel  fein, 

£as  i)l)r  ftetö  fürdjtet  ©Ott  ben  r)erm, 

9)l)n  liebt,  nertrarat  unb  r;altt  m  el)rn:  495 

©ann  i;r)r  ja  ofct  rjabt  gfefjen  frei;, 
1880  2ßie  ©ott  ber  f)er  mir  gftanben  bei), 

$R\d)  rjat  errett  bei)  meinem  lebn 

Unb  mid)  gefunb  eud)  roibergebn! 

33entamin: 

$a,  liebe,  Ijertjne  muter  mein,  soo 

2ßir  motten  nu  nil  frümer  fein! 

galjel: 

i8S5  ^d)  aud;  mil  fumb  unb  t()ofam  fein! 

1856.  tfiar,  bnrj. 


Paul  Kebljun,  Sufanna.    V,  6.  173 

3  u  i"  a  n  n  a : 
iga,  tlnteö,  bu  liebes  todjterlein! 

3oacf)im: 

Sufanna,  liebfte  fraroe  mein, 

Gin  ftennen  Ijertj  furroarjr  müft  fein,  505 

£as  ©Ott  nidjt  bandet  für  bie  gnao, 
i*9o  Sie  er  uns  Ijeut  erzeiget  fyat, 

Sa3  er  eudr)  t)at  errett  fo  fein 

Unb  munoerlid)  oons  tobes  pein! 

%d)  r)att  mict)  eur  fdjon  gar  öerjign,  010 

9^u  abr  id)  eud)  tfjue  roiberfriegn, 
1895  (go  folt  a;r)r  mir  oiel  lieber  fein, 

Söeil  «In*  eur  elje  gehalten  rein, 

Unb  öott  eur  unfdjulb  felbs  befant 

■UJiit  bem,  ba§  er  r»on  eud)  bie  ftfjanb  sis 

§at  in  bie  lügner  felbs  geftetft 
i9oo  Unb  roiber  fie  ben  fnabn  erroedt! 

£»elcf)iaö: 

Sas  ift  mir  aud)  ein  groffer  troft, 
[K  lb]  £as  bu  biet)  renn  gehalten  rjaft 

Unb  fjeut  befteljft  mit  allen  e§rn  520 

35or  ©ott  unb  aud)  r>or  bifen  Ijerrn! 
1905  £as  fan  id)  ©Ott  oerbanden  nid)t, 

S)a§  er  bein  unfd)ult  l)at  gerid)t! 

G"  t  i  1"  a  r>  e  1 1) : 

^a  freplid)  funn  mir  nimmermehr 
Sejalen  ©Ott  bie  groffe  eljr,  525 

Sie  er  an  uns  Ijat  Ijeut  geroanbt, 
1910  ©a§  er  ben  fnaben  rjat  gefanbt, 

Sein  unfdjulb  l)ie  §u  offenbarn: 
£rumb  fotln  mir  aud)  fein  §eit  nid)t  fparn 
Unb  banden  ©Ott  on  unterlaß,  530 

S)a§  er  uns  l)at  e^eiget  bas! 


1893.  J\cf>  fjatte  Gud)  fa)on  aufgegeben.  —  1905.  Safür  fann  id)  (Bott  nic^t  genug 
banfen. 


174  flaul  Kcbljurr,  S>u|attrm.   V,  7. 


StchtS  qxtintt       fcena  fepttma. 

2l6eb.     ©imeon.     ©ufanna.    Santel. 
3oaü)im.    Stoljor.    3C6bi. 

2I6eb: 
1915      üföeifen  Ijerrn,  mir  fja&en  eur  gefdjefft  oolenbet 
Unb  bie  ubettfyeter  gu  bem  tob  nerfenbet, 
2tudj  beftatt  gur  erben,  roie  fidj  ba§  gebüret! 
$off,  mir  Ijaben  biefe  fad)  redjt  aufjgefüret!  535 

©  i  m  e  0  n : 

©oit  fei)  lob,  ba§  er  bie  unfdjulb  §at  gerodjen 

1920     Unb  ben  argen  ridjtem  nljren  gmalt  gebrochen, 
£>ie  un§  Ratten  fdjir  gefürt  in  groffe  fünbe, 
2Bo  un§  ©ott  nidjt  Fjett  erret  burd)  bife§  linbe 
Unb  fid)  felb§  ber  fraroen  unfdjulb  angenuljmen  540 

Unb  ba§  unredjt  blutüergieffen  unberfnmen. 

1925      $raro  ©ufanna,  baS  mir  enr  audj  nidjt  nergeffen, 
33itt  mir  eudj,  raolt  un§  in  argem  nidjt  gumeffen, 

[K  2a]  2)a§  mir  Ijabn  gitüor  ein  urteil  (äffen  geljen, 

Sßeldjem  nadj  eudj  groffer  groalt  non  un§  roer  gfdjeljen.    545 
©ann  mir  adjten,  ba§  e3  ©ott  fo  f;at  geroenbet, 

1930      2)aö  ber  Sftdjter  bofjfyeit  nmrb  an  eudj  geenbet, 
Unb  eur  tugnt  ntan  befter  f  lerer  fimt  erfeljen, 
2Sie  bann  audj  gu  benbem  teil  nu  ift  gefdjefjen. 
Tann  bie  Südjter  h/tbn  nu  t;t)ren  loljn  enbpfangen        sso 
?)l)ier  bojjljeit,  bie  fie  Ijabn  bifjljer  begangen; 

1935     2(ber  eure  tugnt  roirbt  weiter  aufgetragen, 
SDenn  ntan  Fjett  gunor  gerauft  bauon  gu  fagen. 
Sitte  menfdjen,  bie  non  bifcr  gfdjidjt  merbn  Ijoren, 
Sßerben  euren  nahmen  galten  ftetö  in  efyren.  555 

2ludj  fo  roerb  «In;  mandjem  bibermeib  l)ie  ge6en 

1940     @in  ejempel  eines  regnen  feüfdjen  leben; 

Über  ba§,  bie  xfox  tin  f leine  roeil  mit  fdjanben 
•fteulid)  fe«t  alfyie  nor  unfern  augn  geftanben, 

1921.  tinbcrfumen,  uerFjinbcvt,  a6gef)o[fen. 


1945 


1950 


1955 


tfaul  tUbjjMt,  Suraima.    V,  7.  175 

©oft  von  un§  bofur  fo&nfelttg  e(jr  mi  fjaben,  lgo 

2Md)§  vfox  ©ott  ju  banden  fjabt  unb  bifem  fnaBen, 
Söeldjen  ©ott  aus  gnaben  n$t  511  unz  fjer  fanbte, 
®a§  eur  unfdjulb  ieberman  nu  roürb  6efanbte. 

©ufanna: 
Sieben  Ijerrn,  baS  urteil,  bas  »fjr  (jeut  tC>et  fprecf;en, 
2Bü  id)  eud)  fortan  in  argem  nic^t  juredjen,  ses 

Sonber  rotte  für  Gottes  miffen  aud)  erfennen 
Unb  fein  rounbertfjat  5«  groffem  band  annehmen, 
Sßeldj  er  t)at  an  feiner  armen  meib  ersenget 
Unb  fo  oeterlid)  ftd;  l)er  51t  mir  genenget. 
Xid)  aud),  liebes  finb,  roit  id)  in  eljren  fjaben,  570 

2Beil  btdj  mein  ©ott  l)at  begabt  mit  f6rd;en  gaben 
Unb  burd)  oid)  mid;  rjat  errett  oon  bifer  groalbe. 
2öeil  id;  leb,  roil  id;  gegn  bir  mid;  bandbar  galten 
Unb  für  ©ott  meins  l;errn  gefanbten  bidj  erfennen, 
2ludj  nad;  ©ott  bid;  meines  (ebene  f;et;Canb  nennen!       675 

Xanid: 
graro  (Sufanna,  feiner  ef;rn  id)  nidjt  begehre, 

i960  [K2b]  Sann  id;  meinentl;alben  nitf;t  bin  turnen  l;ere, 
Sonber  ©ott  ber  l;at  eur  unfdjulb  angefdiaroet 
Unb  eur  l;er£,  roeld)3  nfmx  mit  ftarefem  glaubn  oertraroet, 
aöeldjeö  i)albn  er  eur  gebet  fjat  angenul;men  sso 

Unb  oerfefjafft,  ba§  id)  ben  tobt  müft  unberfumen. 

if65  ©rumb  fo  gebet  ©ott  allein  f;ierumb  bie  efjre, 

S)ann  fo  fyabt  t;t;r  aud)  fdjon  tl;an,  rcas  id)  begehre. 

3  0  a  d)  i  m : 
Sieber  fof;n  unb  t;l;r,  mein  liebe  fjerrn  unb  alten, 
SBillid;  fott  uon  ©ottes  Tob  unö  nitf;t3  aufflattert;  5*5 

SBolln  berfjalbn  mir  alt  äugleid;  mit  f)6d;ftem  »reife 
Uns  gegn  unferm  lieben  ©ott  mit  banef  beroeiffen 
Unb  ber  rooltljat  fortbin  nimmer  mel;r  üergeffen. 
28enter  aber  ade,  bie  i>f>r  Ijie  gefeffen, 
£l;ue  id;  auff  ba§  freuntlidift  bitten  unb  begehren  590 

SDas  t;r)r  eud;  mir  nadj^uoolgn  roollt  nid;t  befdjroeren 

1901.  unberfumen,  entfommen. 


1970 


17ß  flaut  Kebljun,  Sufanna.   V,  7. 

1975     Unb  ben  tag  mir  Riffen  üottnt  mit  freubn  oolenben, 
Sran  mir  ©ott  mein  leib  in  freub  ^at  motten  menben. 
®ann  mir  motten  lob  unb  band  bem  Ferren  fingen, 
SBolln  un§  frolid)  aud>  erjengn  mit  taufen  unb  fprtngen 
2ttte§  unferm  lieben  ©ott  ju  lob  unb  el)ren. 

i93o     Sitte  unloft  fol  mid)  gar  mit  nid)t  befdjraeren; 

Sann  bieroeü  mein  meib  l)cut  ftunb  m  tobeS  gfare, 
SfteinS  bebundenS  id)  geregt  ein  mibroer  mare; 
Sßeil  fie  aber  ©ott  erhalten  fyat  betim  leben 
Unb  mirS  gleid)fam  miber  gu  ber  etje  gegeben 

1985     SßBU  idi  aud)  gleid)  als  ein  neme  ratrtfdiafft  balten! 
©rumb  id)  nodmialS  bitt,  mein  liebe  berm  unb  alten, 
Söotlet  eud)  babei)  ju  fein  nid)t  laffen  bfdperen, 
©Ott  Su  lob  unb  mir  Su  lieb,  meinr  fraron  §u  ebren! 

9tafjor: 
Söottet  ulmi  ein  antroort  gebn  uon  unferntroegen: 
19)0     2Bie  #3  mad)t,  fo  folS  uns  aud)  nu$t  fein  enbgegen! 

6  i  m  e  o  n : 
Sieber  Soad&im,  eur  bitt  mir  l)abn  »erftanben, 
[K3a]  Collen  eud)  aud)  all  jugleid)  nadjoolgn  5ut)anbe 

Sann  eur  frumen  framn  unb  eud)  8u  lieb  unb  el)ren, 
«Soll  uns  bijj  unb  anberS  mel}r  3u  tl)im  md)ts  bfd)meren. 

3oaa)im: 
SeS  beband  id)  mid)  gegn  eud)  mit  t)6d)ftem  üleiffe: 
2BH  mid)  miber  bienftlid)  gegen  eud)  beroetfen! 

Abdi  ad  spectators. 
Sitte,  bie  i)l)r  l)abt  meim  l)erren  Riffen  tlagen 
Unb' ob  fram  ©ufannen  l)ert$lid)  mitleibn  tragen, 
SSottet  eu^  aud)  frolid)  roiberumb  bemcifen 
Unb  mit  i)t)in  ben  l)errn  für  feine  mol)ltl)at  r-reifen, 


595 


600 


605 


610 


1995 


615 


2000 


Cui  uni  sit  gloria  in  secula!    Amen! 


1976    bran,   an  ,»etd)em.   -   1980.  unloft,   sing.,  Unfoften.  -   1982.  gerent, 
bereits.  -  1985.  »trtf^ofit,  GJoftmof)!,  $o<fo«t. 


iUuil  ilcbljun,  Sufanna.    V,  7.  177 


2>er  mdM> 

G>rof,günftig  liebe  Ijerrn  unb  freunb 

Unb  all,  fo  l)ie  uerfamlet  feinb, 

£ie  nfjr  bcm  fptl  (ja6t  jugeljbrt, 
2005  DJierd't,  mas  nu  rairb  r»on  cud;  begehrt: 

2>a§  fpit  ber  meinüng  ift  getieft  5 

Unb  nfet  barauff  aud)  angeridjt, 

SDa§  ©ott  bem  tjerrn  baraus  enbftünbt 

Sein  ef>r,  unb  nu$  and)  Raffen  fünbt 
2010  33ep  aüen  ben,  bie  fold)§  nnirbn  f)6rn! 

©rumb  tfjue  roir  furneljtulid)  Begehrt,  '" 

2)aä  i)f)in  ein  neber  nein  baraus 

©in  lefyr  unb  trags"  tnit  nljm  51t  Ijaus 

Unb  beffer  fid)  in  feinem  ftanbt 
2015  ßr  fei)  nu  raie  er  fen  genant! 

%  ©ie  ridjter  bas  mit  nfjrer  tt)at  15 

[K3b]  Uns  lefyrn,  raas"  fdjanb  es  ouff  nlmt  l)at, 

9Benn  alte  leüt  erft  bulen  raolln, 

©ie  foldjs"  ben  jungen  raeljren  fottn, 
2020  Unb  raie  ein  elenb  bing  es  fen 

Umb  einen  menfdjen,  raenn  er  frei;  20 

©elaffen  rairb  feim  eignen  raill, 

9Sie  nl)tn  fein  bofsfjeit  ift  511  viel; 

2Uid)  mies  umb  bbrifeit  ein  gftalt 
3025  Qat,  fo  fie  fahren  mit  geraalt 

Unb  bie  perfon  ber  reidjen  Gerrit  25 

Slnfdjaron,  bie  armen  aber  bfdjroern 

Unb  ridjten  nur  nad)  gunft  unb  nenbt, 

SSerlaffen  bie  geredjtigfeit, 
2030  2öie  fbldjs  ntdr)t  bleibet  ungeftrafft 

Unb  ©ott  bie  rad)  aud)  felbs  oerfdjafft!  30 

2(n  i;l)n  aud)  bas  ein  ieber  leljrn: 

28er  temanb  fd)tned)t  an  feiner  e()rn 

S)urd)  jeugnus  falfd)  unb  lügentfjanbt, 
2035  ^as  ber  aud)  gminrflid)  raerb  ju  fdjanbt! 

S)a§  SJroma  ber  9teformation3jeit.  12 


178  Paul  ttebljun,  Sufanna.    V,  7. 

f  2)ie  rabtfyerrn  itn§  ba§  geigen  an,  35 

2)a§  mir  auö  fordjt  nidjt  f  offen  lafyn 
Un§  fcfjreden  ab  von  bem,  ba3  red^t, 
2Benn§  un§  gleid)  felber  nacf;tt;ett  brecht; 

2010  SBaö  unredjt  ift,  nidjt  roiffign  brein, 

$n  bofer  fad)  fein  jafjerr  fein;  ■") 

2Iudj  ba3  fein  fjerr  fid)  fdjame  nidjt, 
üßon  eim  31t  h6rn  ein  gutn  beridjt, 
©er  etma§  gringer  ift  benn  er, 

2045  2ßie  bie  fjabn  guotgt  be§  fnabenS  leljr! 

f  £>er  ^Daniel  bemeifjt  unö  affn,  « 

2öie  fjer^lid)  ©ott  bie  finber  gfaffn, 
Unb  tüte  er  nfjn  aud)  geben  fan 
Seinn  geift,  menn§  gleid)  nernunfft  nidjt  Ijan; 
2050  2ßie  ©ott  aud)  burdj  ber  finber  munbt 

©eprei^t  mit  roerbn  31t  affer  ftunbt!  so 

[K4a]  f  S)ie  fraro  ©ufanna  gibt  un§  mefyr 
Sil  Ghriftlidjer  unb  fdjoner  lefyr; 
2)ann  erftlid)  ift§  ein  fpiegel  flar, 

2055  3)arinn  fid)  foffn  befdjamen  gar 

3lff  frume  fraroen,  bie  ba  rooffn  55 

©em  raanbeln,  roie  jie  manbeln  foffn, 
Unb  tradjten  aud;  nad;  tugnt  unb  eljr: 
£)ie  fyabn  an  wfyr  ein  feine  lefyr, 

2060  2öie  fie  t)t)r  menner  foffen  efyrn, 

(Srfennen  fie  für  nljre  fjerrn  w 

9iadj  ©Otts  ©epot  unb  rjfpi  311  gfaffn 
Sidj  galten  ftet§,  aud)  oljn  für  affn 
9Jiit  reiner  lieb  ueft  fangen  an, 

20C5  9Jidjt  uolgen  nad)  eim  anbern  man; 

2Bie  fie  foffn  Ie()ren  offt  unb  vü  65 

tyfyc  finb  unb  gfinb  ben  ©ottcS  miff! 
3Sor§  anber  lef)rt§  un3  äff  3tigleid), 
2)a§  man  uon  ©ot§  gepot  nidjt  meid;, 

2070  Unb  feinr  fid)  lajj  nerfürn  banon, 

@()e  fetj  fein  leib  unb  leben  bran.  <o 

3Sorö  britt  fo  gtbtö  un§  leljr  unb  troft, 
©aö  mir  gemifj  foffn  merbn  erloft, 


flaul  Kebtjun,  Sufanno.    V,  7.  179 

2Benn  roir  gleidj  Iign  in  f)6d)fter  not, 
2075  (go  roir  nur  galten  neft  an  ©Ott 

Unb  unfes  creutj  gebültig  tragn,  75 

S)aä  un§  oon  ©Ott  roirbt  aufgelabn: 

Sann  ef)e  uns  ©Ott  oerlaffen  fan, 

©0  greifft  ere  el)e  mit  rounber  an, 
2080  2Sie  i)i)x  \M  gfefyen  flar  unb  Ijell, 

Sas"  gfdjefjen  ift  burd)  kantet!  so 

%  Sie  roibroen  un§  aud)  ba3  beroefjrn, 
Tag,  roer  bie  rad)  beoildjt  bem  (;errn, 
Sag  ber  auffs  beft  gerochen  n»erb, 
2085  5CRef)r,  benn  er  Tetbeft  fjett  begehrt! 

«~  Ser  ^oc^em  ein  erempel  fürt,  ss 

[K  4b]  2Baä  einem  frumen  mann  gebiirt, 

Ser  bann  fein  eljeroeib  liebt  unb  eljrt, 
Xregt  forg  für  fte,  baS  ul)r  ntdr)t  roerbt 
2090  3u9furt  ein  ungmad)  ober  leio, 

Cn  not  fid)  aud)  oon  i)f)r  nid;t  fdjeibt!  90 

f  2tn  bifen  eibern  ba§  man  fpürr, 
2öa§  eljr  unb  freub  uns  bas>  gepirt 
3ulei3  in  unfern  alten  tagn, 
2095  2Benn  roir  bie  finber  rool  gejogn! 

^[  Sfn  fned)t  unb  meib  man  bae>  betraft,  95 

2öie  i)lm  gebür,  bas  fte  "in  adjt 
SBol  fjan  unb  m erden  gute  Ie()r, 
Sie  i)()n  fürgibt  fraro  ober  fyerr; 
2100  2)fyr  gfd)efft  aud)  treultcr)  richten  aus, 

2Sa§  nlm  beoolen  roirbt  im  (jaus!  100 

%  Se§  gleiten  bie  groer)  finberlein 
Sie  finber  lehren  glprmm  fein, 
Sas  fte  mit  lieb  unb  nidjt  mit  fd)leg 
2105  (£id)  (äffen  fürn  ben  redeten  roeg, 

9Jut  guter  lefjr  fid)  ipilen  tragn,  105 

Sie  nl)n  rjfjr  eibern  oor  tfmn  fagn, 

2082.   beroefjrn,    ben>cU)ren,    als   n>af)r   erioeifen.   —    2093.    gepirt,    gebiert.    — 
2106.  fpilen,  5um  spielen,  im  Spiel. 

12* 


180  fl«d  »etyim,  Sufanna.    V,  7. 

Unb  roas  bifj  fpü  ber  gleiten  mefyr 

IJn  nljm  begreifft  für  gute  kr)x, 
2110  ©ie  id)  nidjt  aft  ncr^elen  fan, 

©er  tdoU  fidj  brausen  neberman  no 

3u  feinem  beften,  rote  er  roeis: 

©o  friegt  aucfj  ©Ott  baoon  feinn  preis, 

Unb  gid)id)t  bem  tidjter  unb  uns*  aün 
2ii5  yiad)  unferm  rjodjften  roilln  unb  gfattn! 

9?od)  ferner  aber,  lieben  fyerrn,  ns 

2öir  att  gugletdr;  oon  eud)  begefjrn, 

©ieroeil  roir  fürnemtid^  eud)  attn 

3u  befferung  unb  roolgefaln 
2120  ©er  ro.üe  un§  unberrounben  rjan, 

SDifj  fpil  gelernt  unb  gfangen  an,  120 

[L  la]  9)f)r  roolt  eud)  unfern  bienft  nu  laljn 

©efaün  unb  band'bar  nemen  an. 

Unb  fo  roirs  ettroo  fetten  ntdjt 
2125  yiad)  notturfft  gnugmm  aujjgeridjt, 

©0  bitt  roir,  nempt  ntmnb  für  lieb,  125 

23ij5  fid)  ein  ieber  beffer  ijeb, 

SÖenn  er  mefyr  geit  unb  roeite  t)at. 

£>§t  nempt  ben  mitten  für  bie  tfjat: 
2130  ©ann  ba§  roir  foldjs  gefangen  an, 

2)a§  l)ab  roir  ja  im  beften  tfyan  130 

yiad)  ©otte§  ef>r,  nid)ts  gfüdjet  mefyr, 

©ann  bafs  ber  jugnt  ein  reitjung  roer 

3u  ©otteö  fordet  unb  erbarfeit, 
2L35  $u  tugent  unb  ©otfeligfett, 

Unb  fem  §u  nutj  gemeiner  ftabt,  135 

Unb  aud)  511  eljr  eim  ©rbarn  9t^abt, 

©en  roir  baneben  aud)  fyiemit 

SSerefjrt  roottn  fjabn,  mit  gmeiner  bitf) , 
2140  Qx  motte  um  beften  nehmen  an 

Unb  unfern  bienft  nrnn  gfattn  laljn!  1« 

©as  roottn  roir  fort  rjfm  anberm  fal 

Umb  nlm  uerbienen  aü  ju  mal! 

%  i  n  t  §. 

Acta  Calae  Dominica  I-ivocavit. 
Aquo  Domini  MDXXXV. 
2127.  «>e&,  üb. 


6et>wcfcjn?!w£$ur< 

fwfilufen  Statt  gptc 

faro  t>utcb  fö<# 

8<m£f  ®eper 

pect*. 

«o.    ©.    XXXVI. 


9iacf)6ilbutt<;  bes  £rucferoermerf§  in  ber  ältenen  3(uigabe  oon  Jtebfiuns  Sufanna. 
(flgL  Sibl.  $u  ©erlitt.) 


Bom^apftomb 

iEinz  mwc  feer  fctjone 

ttragefcto  /  &l;omae 

XlücGeoYQi/ciue 

fcem  £otin  veiy 

^uftum  jJDeni. 

fampt  einer  X>orrefte* 
Qfpo*    jtpftj\ 

25c5rtUt  ftc  /  wie  fic  tud>  bellet 
Iren  xvetrfen  ♦ 


1 


ptfM 


9Jarf)bt[bung  bes  Titelblattes  bev  1539  erftfdenenen  Ü6erfe§ung  oon  Dlaogeorgs  „fammadjius" 
burefi.  3in'tu§  ÜKenius.    (9latsbibliotf)ef  311  3roicfau.) 


gfrofopg 


3ft  jemanb  l;ie,  ber  rciffen  roil, 
SBorauff  geriet  fei;  biefeö  Spiel: 
©emfetben  mit  id;  foldjeS  fag 
2fuff§  fürfceft,  fo  id;  jmer  mag. 
Unb  l;euVfid)  nlfo  biefe  facr,:  5 

3u  fRom,  ein  23ifd;off  —  f>ie§  ^ammad;  — > 
Sllö  ber  ben  Reifer  Julian 
£>att  brad)t  äitm  ßl;riftenglauben  an, 
2)urd;  roeldjen  frieb  unb  fid)erl;eit 
©egeben  mar  ber  ($l;riftenl;eit,  10 

9Barb  er  balb  mitb  ber  Gl;riftlid;en  lar, 
2)aö  er  fie  aller  bing  lieg  far: 
SBarb  ftolfc,  tl;at  nid;t  mel;r  tag  unb  nad;t 
Senn  ba£  er  allein  barnad)  tradjt, 
2ßie  er  nur  mod;t  jnn  fürtjer  jeit  is 

2lufffteign  ju  groffer  l;errligfett; 
©ebadjt  auff  ein  feer  bofen  fftat: 
3)a§u  jm  l;elff  unb  bei;ftanb  tl;at 
s}k>rpl)t;riu3,  ein  arg  Sopl;ift, 
3)aS  fie  moltn  abfallen  non  <5f>rift,  20 

Sem  Satan  fid;  ju  ©ienft  ergeben, 
Sluff  ba§  fie  mod;ten  in  el;ren  fdjroeben. 
Sllö  (Sl;riftu3  nu  roeiö  foId;co  mol, 
[2a]  Senb  er  fein  G'ngel,  ber  ba  fol 

2)en  Satan  lo§  Ia§,  roeldjer  mar  25 

©efangen  glegen  taufent  jar; 


12.  aller  bing  =  in  jeber  aSejietjuitg,  gnnj  unb  gar.  —  25.  Io5  Ia3,  (oSlaffen. 


üaogeorg- Benins,  Pammadjtua,  Prolog.  185 

Unb  bau  ber  felb  fyerffdj  rocit  unb  breit, 

Sefft  er  gebieten  ber  QBarfjcit, 

2)a3  fie  bie  2öerlet  fo(  oerla§ 
so  Unb  gar  nidjtö  jrr  ben  Satanaö. 

2)a  Satanaö  lofj  ntoroen  ift, 

£>eiffd)t  er  balb  ju  fttf)  31t  ber  frift 

Sein  ©tabfjalter,  ba§  er  fie  frag, 

2Ba3  fie  getfyan  am  felben  tag. 
35  Unb  ba  es  fompt  gar  gum  befdjluS, 

itompt  ^ammad)  unb  SßorpfjoriuS, 

33ittenb  ben  Satan  beib  gugleid), 

Gr  roolt  fie  aud)  nein  jnn  fein  reidj. 

@r  nimpt  fie  an  mit  bem  befdjeib, 
40  !J)a§  fie  jm  fdjroem  juoor  ein  Gib 

Unb  fagen  jm  beib  tretolid)  311, 

$r  leiner  rootf  fein  gut»  uidjt  Üju. 
2113  fie  nu  finb  genomen  an, 

£f)im  fie  ben  feiler  jnn  ben  ban, 
45  Unb  redjt  ber  Sifdjoff  311  ber  jeit 

2lm  Reifer  feinen  alten  neib: 

@ntfet>t  jn§  9fteidj§  unb  rietet  an, 

2)a§  jm  abfatfn  all  Untertan. 
[2b]      ®e3  roirb  bem  Keifer  angft  unb  bang, 
50  ®encft,  roie  er  mug  genab  erlang 

SBerj  bem  öiffdjoff  ^ammadjio, 

©enrftS  l)in  unb  nnbber,  fonft  unb  fo; 

S3efd)leufft  enblid)  auff  biefen  5Hat, 

@r  rool  ben  Siffdjoff  bitt  umb  gnab. 
55  Söierool  jm  foldjeS  fein  can&ler 

SCRit  fkijj  roibberret  faft  unb  feer, 

<Bo  tfjut  er  bod)  nadj  feinem  finn: 

9Sogt§  unb  gel)t  fort  gum  33tffct)off  fjirt. 

2ll§  er  aber  tompt  31t  jm  bar, 
go  §6rt  er  fein  gretnlid)  ©ott!o§  lar, 

<Sif)t  uiel  £f)ier,  bie  er  fyat  gefdjaffen, 

21I§  Garbinel,  oiel  9Jiond)  unb  Pfaffen, 


29.  SBBer le t,  2Mt.  —  35.  Unb  ba  er  bomit  faft  ;u  @nbe  ift.  —  53.  auff  biefen 
SRat,  in  bem  Sinne.  —  54.  rool,  roolle.  —  öS.  Srucf:  Stffcoff. 


186  ttaogeorg-,fHentus,  flammadjtus,  Prolog. 

<Sud)t  bei;  bem  Stffdjoff  fo  uiel  an, 

©a§  er  jn  ntmpt  §u  gnaben  an, 

©od)  alfo,  ba§  er  jm  ba  mu$  65 

^nn  groffer  bemut  fattn  §u  fufj 

Unb  bem  alba  geloben  an, 

©er  etroa  mar  fein  Untertan. 

3Radt)  biefem  allm  fompt  SatanaS, 
23efd)arot  auffs  fteifftgft  attes"  ba3,  70 

2öa§  ba  ber  neu»  23abft  Ijat  gesoffen 
SSon  Garbinelen,  9)tondj  unb  Pfaffen, 
Sefft  fid)  von  aller  fad)  beriet, 
[3a]  2Bie  ergangen  fei)  bie  gan£  gefd)id)t: 

Sefft  jm  gefatln,  ba§  er  oa  finb  75 

33eim  Sapft  fo  ein  partes  ^offgfinb; 

Sobt  jn  als"  feinen  treroen  $ned)t, 

©er  aCCgeit  t()u  ben  fad)en  redjt: 

©erljalb  er  fyerrlid)  triumpl)irt, 

©iijt  mit  feim  ©finb  unb  bandetirt,  so 

grifft,  feufft  unb  Ijat  ein  guten  mut 

S8on  bem  geraubten  gelb  unb  gut. 

2Beil  fold)§  gefd)id)t,  fompt  mitler  §eit 
3um  §ßrren  (Eljrifto  bie  roarljett, 
©rbitt  jn,  ba§  jr  mod)t  auff  Grbn  «s 

3u  roonen  pla£  gegeben  roerben. 
©er  £69131  <St)rtftuä  erl)ort  jr  bit, 
©ibt  jr  ^kulon  §um  ©ferten  mit, 
23efilljt,  Sie  fottn  fein  Ijerrligfeit 
^n  aller  roerlet  roeit  ausbreit,  90 

^rrtfjum  bes  SBabftS,  ber  3Diond)  unb  Pfaffen 
9Jiit  aller  freubigfeit  fluge  ftraffen. 

2lls  aber  nu  baffelb  gefd)id)t, 
SStrb  groffer  jamer  angeridjt: 
©enn  ber  33abft  unb  ber  Satanas"  95 

2ßoHen  furtjumb  nidjt  leiben  ba§, 
©a§  Gljriftuö  9lam  fol  l)ie  auff  (Srbn 
©urd)§  ©Dangelt  gpreifet  roerbn: 


67.  geloben  an,  Zreue  geloben.  —  G8.  etroa,  früher.  —  75.  jm,  fia).  —  83.  n> e i l , 
roäfjrenb. 


Kaogeorg-^Utrtius,  Painmadjius,  Prolog.  1>' 

[3b]  ©onbern  bet  Sapft  roü  [trade  allein 
■  o  2>on  ©atan§  roegen  felbft  ©ott  fein: 

£>ellt  berljalb  mit  bcn  feinen  rat, 

SHHe  er  nur  müg  mit  mort  unb  tliat 

£ie  Seret  all  mit  jrer  lar 

3u  grunb  unb  bobem  tilgen  gar. 
io5  UJes  £janbel  ift  murr  bundfei  nidjt, 

2öenn  man  bie  fad)  nur  red)t  anfielt: 

SBMeS  gangen  in  viel  lange  jar 

•Hit  ber  £>eügen  Upoftel  lar, 

äöeld)  ift  burdis  33apftum  mit  ber  jeit 
ho  ©efelfdft,  vertilget  meit  unb  breit; 

£>at  gfud)t  fein  ebr,  luft,  pradit  unö  nufc, 

2(11  roelt  betrogn  mit  freuelm  truft, 

2öie  biefer  }eit  beim  liedjten  tag 

Gin  jeberman  mol  feljen  mag. 
ii3  §nn  Summa:  teer  ba  roiffen  mit, 

SBa§  33apftum   fei),  bem  geigte  bis  Spiel, 

3Üs  nemlid),  bas  öer  Stapft  ift 

©eroift  ber  redete  2lntid)rift, 

£er  fid)  jnn  ber  Grjriftenljeit  t)at 
120  ©eieret  an  bie  fjeilig  ©tobt, 

Sidj  felbft  erfjbfjet  über  ©Ott 

©ottsbienft  gemacht  $um  lautem  fpot, 

©otts  unb  bes  Aeifers  2)iaiefteten 
[4a]  2(uff§  fdjenblidift  unter  b'  füß  gtretten, 
125  Söurdjraubt,  ourdjftoten  alle  roelt, 

Setrogen  umb  leib,  gut  unb  gelt, 

S)a§  Gnangeli  tilget  gar 

Unb  auffgeridjt  bes  teuffels  lar, 

£en  ©eeln  oerbeiifen  feligfeit 
130  Uni?  jte  oerfurt  jnn  ercigs  leib, 

©e^roungen  Fiat  all  roelt  bagu, 

2)a§  fie  bat  muffen  Sunbe  tfm. 
Unb  roierool  er  foldjes  r)at  getfyan, 

23ils  er  gleid)  rool  fein  roort  nu  fjan, 
135  ^a,  roil  bafur  gehalten  fein, 

2Ils  roer  fein  lar  geredtf  allein: 

©djreit,  jm  gefdiee  jumal  unrecht 


5  ttaogeorg- Genius,  $)ainmad)iii3 ,  Prolog. 

Unb  er  roerb  unbittid)  gefdjmedjt, 
©o  man  \n  ftrafft  burd)  ©otte§  roort 
©rumb,  bas>  er  fyat  bie  Seein  ermorbt. 
©ertjalb,  auff  ba§  ein  jeber  fei), 
2)a§  bem  SBapft  t)te  nur  retfjt  gefdjel), 
Unb  man  erfenn,  roass  gro§  urfad) 
Srero  ^rebiger  groing,  ba§  fie  bie  fad) 
9Jiit  ©otteg  mort  muffen  greiffen  an 
Unb  fonns»  nidjt  unterroegen  lan: 
2>arauff  ift  big  Spiel  angeritzt 
Unb  £)at  fein  anber  meinung  nid)t. 
[4b]      SDenn  ob  jemals  com  Sapftum  roer 
^d;tg  gui§  unb  tjetlfamö  fomen  Ijer, 
Unb  Ijett  ein  33apft  je  gutö  getljan, 
Sold)3  rootln  mir  ntdjt  gefdjolten  fyan: 
Sonbern  roa§  redjt  gefjanblet  ift, 
Sold)§  loben  mir  §u  aller  frift, 
Sefennen  offenbarlid)  frei;, 
©a§  foldjg  oon  ©ott  Ijer  fomen  fen. 

S)a§  ber  23apft  aber  burd)  fein  lar 
§at  allentljalb  uertilget  gar 
5Den  glaub  an  Gljrift,  redjt  ©otteöbienft, 
SWein  gefudjt  fein  eigen  grotuft, 
©ott,  5Red)t  unb  alle  el>r  oeracfyt, 
Sluff  ba§  nur  er  jnn  groffem  pradjt, 
$nn  f)offart,  ftolt}  modfjt  oben  fdnueben, 
$nn  fdjanb  unb  aller  unjud)t  Üben 
Unb  baju  jroingen  alle  roelt, 
3u  geben  all  jr  gut  unb  gelt, 
Unb  raer  ba  roibber  rebt  ein  roort, 
£>a§  er  ben  lefft  fo  flug§  ermorb: 
Sold)  unb  bergleidjen  lafter  grob 
$ein  fromer  tylan  fan  freilid)  lob. 

Unb  roeil  man  gleidjrool  Ijeudjler  finb, 
«So  unuerfdjemt  unb  tl)urftig  finb, 
SBolln  nod)  oerfedjt  be§  33apftum3  fadjn, 
[5a]  £)ie  fefyenb  finb,  mit  groalt  blinb  matfm, 

150.  S^ita,  irgenb  roeM)e5. 


tfaogcorg-jfflentus,  Pammadjiua,  Prolog. 


189 


175 


180 


185 


Unb  mancher  3Jlon  fo  alber  ift, 
2)en  fold)  |)eu#Ier  triegen  mit  lift: 
S)rumb  ift  ber  §anbel  foldjer  gftalt 
$nn  biefem  «Spiel  für  äugen  gmait, 
2tuff  ba§  ber  arm  einfeltig  2en 
©rfenn  unb  metjb  foltf)  büberen. 
©rumb  fel)t  mit  brauff  unb  merd't  allein! 
©eroijj  er  roirb  eud)  feer  nü|  fein: 
®enn  ob§  rool  Spiele  roeiö  gugeridjt, 
©o  iftö  bod)  giuis  erlogen  nidjt, 
Sonbern  mie  idj  tfyar  fag  beim  6ib, 
%m  grunb  bie  gan|  lautter  rr>ar()eit. 
S)od)  roerb  jrsl  felber  fer)en  ba%: 
yjlexdt  brauff  unb  rooltS  eud)  gfafln  Ia§! 


fyiniä  ^rologi 


175.  al&er,  tljöricf)t.  —  185.  tfjar,  barf. 


[5"] 


§)erfon  fo  Jim  biefer 

£ragebia  reben* 

6l)riftu§ 

$etru§  \ 

Slpoftel 

$ammadjtu§  Skpft 
$ßorpf)t)rui3  <3opl)ift 
$ulianu3  ®iafer 
•Keftor  Ganzer 

©atanaö 

SJtorbmart  \  ©tabfyatter 
©djanblap^ 
Sromo  $ned)t 

SBa^eit 
Mne,  9J?agb 

?ßoftbot. 


6*  Actus  Primus. 

©cena  j. 

(Sljriftiis,  ^cttits,  ^autus,  SBarljett,  Gnget. 

ß  F)  r  t  f t  u  ö : 

Hu  j|t  bie  Seit  mit  merben  alt, 
<2o  las  idjs  audj  gefdjefjen  balt, 
2)as  jrtfjum  gros  unb  lotteret) 
(Entfielen  oiel  unb  mancherlei): 
i&agu  mein  groffer  §einb  Satan 
SBerfud)  fein  befies,  roas  er  tan, 

195  2Bibber  bie  3Saf>rf}eit  unb  mein  mort, 

©o  fcr)enblidt)  lig,  als  nie  erkort, 
3)as  aud)  mein  9cam  jnn  feinem  2anb, 
9?od)  rechter  ©laub  ntctjt  fei)  befanb, 
Unb  mein  bie  roelt  nu  fyab  jrn  fpott, 

200  Sen  Seuffet  er)r  unb  lieb  für  ©Ott. 

(Soldjs  jeberman  rairb  rool  erfarn, 
•Uiadj  bem  er  nu  bei)  tauffent  jam 
3>n  gfengnis  gorns  unb  unlufts  ootl 
$ur  groffem  grim  ift  roorben  toll. 

205  2)U,  Sßetre,  (jaft  jn  raol  erfanb, 

&in  „brüllenben  lernen"  redjt  genant, 
©er  umbljer  fdjleidjt  beib  tag  unb  nad)t 
Unb  fud)t,  men  er  oerfdjling  mit  madjt! 
Seljt  nur  ^u,  roie  mit  ernftem  fleijs 

210         [6b]  Sie  Seiten  er  gern  lofs  roolt  beifj, 

Stbfft  mit  ben  Ijorn  unb  ift  jm  bang, 

S8or  189.  Sr.:  2Barf)it   —  199.  mein,  über  mkf). 


192  ftttogeorg-^kmue,  $ammadjius.    I,  1. 

SBinb  fid)  umbrjer  gleid)  rote  ein  fdjlang! 
2lroe,  roie  graufam,  roilb  unb  rouft 
2Sirb  er  nad>  all  feim  roiffn  unb  luft 
2W  bing  fo  rounberlid)  oerfern!  215 

3)ie  gantje  2BeIt  mag  jm  nicfjt  roeljrn! 
SSeb,  bir,  bu  arme  Gfjrtftenfjeit! 
2Ba§  groffer  not  unb  rjerfceleib 
£ompt  über  bid),  unb  jeberman 
Gin  groffen  §einb  an  jm  roirb  (jan!  220 

2Ber  biefeö  ?yeinbs  geroalt  unb  tud 
Grfennen  fol,  mus  rjan  gut  glucf; 
2öer  roeljren  ficf»  unb  fliegen  fan, 
Qft  grois  non  ©Ott  ein  feiiger  5Dtan: 
£)rumb  ift  r>on  noten,  bas  man  ftet  225 

2Bad),  nüchtern  fet)  unb  fletffig  btt, 
ÜBeil  alle  Sunb  nimpt  uberfyanb, 
Ter  Satan  fjerffdjt  jnn  allen  Sanb. 
Tod;  roirb  alle  jnn  ber  Sonnen  flar 
2>nn  folgen  leufften  offenbar,  230 

Db  aud)  bie  Seut  gefaffet  l)an 
Tie  lar,  fo  roir  ben  jn  getrjan 
Unb  \n  r»on  biefer  legten  jeit 
3Serfünbet  alle  fefjrligfeit: 
[7a]  2Bers  gfaffet  Ijat,  bes  Seel  rool  bleibt;  -'35 

28er  nidjt,  benfelb  ha*  ungliid  treibt. 
%lu  gfdjee  gleid)  fdjab  Hein  obr  gro§, 
(So  muS  ber  fyetnb  fein  glaffen  lojj, 
$-ur  bes  tücf,  bosljeit  unb  geroalt 
Tie  meinen  id)  roil  rool  behalt,  210 

SSerroaren  roie  ba§  Seben  mein, 
Tie  mir  oom  Ü>ater  geben  fein. 
Soldjs  tfni  id)  eudj,  mein  frcunben,  funb: 
Tod)  fennt  jr  felbft  bie  legten  ftunö! 

^etrus: 

£@ift5i  SWcifter,  finb  benn  bis  bie  jeit,  215 

Sarin  ber  Satan  roeit  unb  breit 

5Rit  notier  madjt  regiren  fol, 

5Die  ganije  2Belt  madin  jrtljum  00I? 


ilaogeorg- Genius,  Pammadjius.    1,1.  193 

6f)riftu§: 

2>a  red^t,  bie  jeit,  banon  bu  fagft, 
250  ^3ft  jt$t:  bus  f  eiber  rennen  magft! 

Trumb,  efje  bie  23elt  $u  enbe  laun, 

2Ru§  cor  ber  Satan  unb  fein  l)auff 

■Kadj  allem  Iuft  fein  miitlin  füln, 

Tarnad)  fein  fyelliffdj  marter  füln. 
betrug: 
255  ©ol  nu  ber  ^-einb  fold)  mutroil  treibn, 

)Bo  roil  bein  £eilger  -Lfiam  benn  bleibn? 

[7b]  Gfjriftus: 

Ter  wirb  gar  roenigen  fein  befanb, 

Db  bu  gteid)  fragft  burci)  alle  2anb, 

Unb  roirb  gar  feiten  einer  lein, 
260  Ter  mid)  jnn  noten  fudj  allein: 

Gin  jeber  roirb  jnn  feiner  not 

§m  tidjten  einen  bfonbern  ©Ott, 

Tem  er  oon  grunb  feins  liefen  traro, 

Sluff  ben  jnn  all  fein  nöten  baro. 
265  2Öer  meiner  fyiilff  jnn  not  teil  fjarr, 

Ter  mus  fein  aller  anbern  9iarr 

Trumb,  bas  er  bes  geroiffen  fpiel, 

Ter  ©öfcen  (jülff  nidjt  adjten  roil. 

Ta  roirb  ber  Sienf  djen  r)er^  jertrenb, 
270  3u  fudjen  Ijeil  an  tauffent  enb: 

Tenn  auff  eins  ©ofcen  troft  allein 

£eins  groifjen  mag  aufrieben  fein. 

Trumb  roerben  fie  mit  groffem  gfdjren 

^rn  ©oßen  ruffen  mancherlei): 
-2T5  (2o  mad)t  ber  J-einb  fie  a\i  ju  Slffen, 

2Öie  etroa  gfdr)acr)  ben  Saals  Pfaffen. 

^ßetrus: 
ftOldlVt  9Jteifter,  lieber  fag  uns  an: 
2öas  folln  bie  ©o^en  für  namen  l>an? 
Unb  roas  roirb  fein  bie  groffe  not, 
280  [8a]  Tarinn  man  fie  roirb  eljrn  für  ©ort? 

252.  cor,   junor.  —   202.  jm,  fid).  —  267.  barum,   bajj  er  bes  SennjTens  9?uf, 
aber  niefit  .  . 

2>as  5)rama  ber  9Jeformarion5;eit  13 


194  Itaogcorg-^Htnius,  Painntadjius.    I,  1. 

G  i)  r  i  ft  u  5 : 
£er  ©o§en  ift  fo  niel  on  §al, 
^as  idj  fie  nidjt  fan  nennen  aE! 
£od)  magft  bis  unter  anbern  mercf: 
$um  ©ott  nie!  madjen  jre  roertf, 
23>eld)  mancherlei)  benn  werben  fein,  28» 

%\\xx\  Seuten  rjaben  groffen  i'crjein : 
3unorau3  mirb  bas  fölofterleben 
%m  eilen  motten  oben  fdjroeben, 
Sein  t()un  unb  leiben  räumen  Ijod), 
SCRit  ©oftenbienft  ben  |jimel  podj;  29a 

Wirt  Wappen,  platten,  fdjud)  unb  ftrid 
2Bottn  fie  fid)  gut  gnabeu  flid; 
Siel  '"Kofenfrenfc  unb  SBalfott  meit, 
3>iel  gaften  fampt  ben  Sieben  3eit, 
2BeWj  teglid)  tfum  bie  Pfaffen  lefen;  295 

•})iond),  9Ronn  in  jrem  eljelofu  mefen, 
9)ief3  =  Cpffer  unb  bae  2(blae  aud), 
i'igil  ber  tobten  unb  SÖewraud;, 
ßemei^et  rcaffer,  gfegnet  Salfc 
Del,  Cbreuim  unb  fonft  anber  Smart},  300 

©.  331afiu§  Siedtf  unb  Cfterferor 
2Sirb  alle  gead)t  für  groffe  fteur, 
£aburd)  man  merb  ber  funben  Ioß 
Unb  ljulff  gefdjee  bem  groiffen  grop. 

$  auT.u  § : 

[8b]  £(£R9fi  9Jieifter,  felfcam  ©Ott  finb  baö!  305 

C  f)  r  i  ft  U  ö : 

$a,  ^aule,  bicfjö  nidjt  rcunbern  Uß, 

DB  fie  bir  gleid)  finb  unbefanb! 

Gin  furroitj  fjauff  fomnt  jut  ui  l)anö: 

Jvnnantjer  bu  fie  rjaft  gepflegt 

Su  nennen,  weil  er  ftridn  legt  310 

£urd)  neroe  jjunblin  jeoerman, 

2(n  meiner  lar  nidjt  gnüg  mit  bau. 

300.   Cfjr  ciain,    geweiftes   mit   3?aliam   gemixtes  Salböl.   —   301.  2.  S5Iafiu& 
li c rf» t ,  )ioei  gefreiijtc  Sid)tcr. —  30'J.  gpnanfeer,  Betrüger.   iftvQstal  xaxüy  bai  Dt. 


Haogeorg-fHcntus,  Pammadjhis.    I,  1.  195 

'£  a  u  f  ll  §  : 

<2>o  f)6r  icf)  rool:  ourdi  foldje  fünb 
Sie  tilgen  roollen  jre   Sunb? 

6  i)  x  i  f t  u  ö : 
3i5  ^a  groiß,  fte  roerben  garten  att, 

2)as  foldjs  meint  Vater  roofgefall. 

SßauIttS: 

Unb  folt  io  tne(er  Solennen  fcfjar 
Seins  S(ut§  unb  tob§  oergeffen  gar? 

Gfjriftuö: 
©eroisltdj,  benn  bei  lOiondjen  ftanb 
323  Gntftc^en  roirb  unb  manchen  trjanb 

Von  feinen  fapp  unb  platten  fern, 
Samtt  bie  ganfce  2Beli  verfem, 
-Das  fte  jr  £lofterroercf  fo  gut, 
Qa  beffer  adjten  benn  mein  3Mnt 

[9a]  SßauItfB: 

325  2öas  fagftu,  lieber  meifter  mein? 

Unb  fofln  bie  Seut  fo  ©ottlos  fein? 

Gfjriftus: 
3o  roirb  es  geint  unb  noefj  rool  bas, 
Semnadj  fte  treibt  ber  Satanas. 
Zu,  Sßefte,  bau  fte  contrafett 
330  Uno  lengft  oon  jnen  angezeigt, 

£)a§  fab'die  Serer  mürben  fein, 
Viel  fcbeblidj  Heften  füren  ein, 
Verleugnen  jren  eigen  £@Ht3fäR, 
Jhirdj  ben  fte  boef»  erfauffet  roern. 

Petrus: 
sss  Solcfjs  roeis  tef)  atleö  noefj  feer  rool! 

i;  a  u  f  u  5 : 
§@3t0l  Meifter,  finb  benn  auef)  fo  toll 
Unb  nerrifd)  Seut  auff  aller  erben, 
Sie  folgen  lügen  glauben  roerben? 

13* 


196  ttaogeorg- Genius,  JJammadjius.    I,  1. 

Gl)nftu§: 

D  ja,  bu  freilief)  nod)  rool  roeift, 
2Ba§  burd)  bid)  Ijat  mein  fjetlger  geift  340 

Skrfunbtgt  Iang[t:  baS  jr  uiel  roem, 
33on  ber  marljeit  fidj  ganij  abfern, 
©en  lofen  fabeln  rjangen  an, 
2ln  Ingen  roolgefallen  fyan? 
[9b]  2Ser  leugt  unb  treugt,  bie  feein  nerfürt,  345 

©ar  niel  mefyr  ber  geliebet  tuürb, 
S5enn  ber  bie  Söarljett  leret  rein? 
@o  roirb  e§  gel)n  burdjau§  gemein: 
$e  groffer  ©djalcf,  je  beffer  glücf! 
Sie  raelt  nid)t§  Iieber§  f)at  benn  tücf:  350 

2Ber  fdjanb  unb  fdjaben  rietet  an, 
©er  mirb  fnr  anbem  oorteil  fjan; 
SSeil  benn  bie  roelt  roil  fein  betört, 
^ft§  red;t,  ba§  fie  folef)  Ingen  fjort. 

Slme,  fo  rairbä  feer  nbel  ftan,  355 

Umb  bie  gmein,  bie  mir  gpf(an|et  Ijan, 
Unb  roirb  all  müf)  nerloren  fein! 

(£f;riftus: 
©rai§  ift§:  ba  gib  bidj  gütlid;  ein! 

SßauluS: 

$d)  Ijoff  bod),  menn  gleidf)  atteg  feljlt, 
Sie  Söiffd^off  foln  als  tljemre  #elb  3co 

S)ie  reinen  lar  mit  mad)t  uerfedjt, 
S)em  2SeItfürften  nidjt  laffen  redjt! 
Serljalb  icf)  audj  nitf)t  jroeifeln  mil, 
•Sie  roerbn  erhalt  ber  Seelen  uiel, 
Unb  ma§  ber  fyeinb  mit  lift  3ubrid;t,  365 

9Birb  burd)  fie  miber  angenagt: 
[10a]  £enn  mo  ber  §irt  nur  fleiffig  madjt, 
oinb  fdjaff  mol  fidjer  tag  unb  nadjt. 

341.  jr,  ifirer. 


flctogeorg-ßlenius,  Pnmmadjius.   1,1.  197 

©fjriftuS: 
§a,  roenn  fte  nidjt  bte  erften  roern 
370  $Die  ficf)  üon  mir  jum  Satan  fern! 

$aulu§: 

2)a§  roer  erfcf;recf tief» !    33f)üt  un§  0ot! 
©efdjees,  fo  roer  all  Hoffnung  tob! 

GljriftuS: 
$m  roeref  mans  fefyen  roirb  gurjanb, 
2öie  fte  bem  ?yetnb  trjttn  roibberftanb, 
375  3Bie  fte  mein§  Samens  efyr  attgett 

2(u§breitten  mit  beftenbigfeit! 

^ctrus: 
2öo(an!  51t  9iom  auff  ein  id;  fyoff: 
21(3  ^ammadjton  ben  Siffdjoff, 
S)er  giert  ift,  gfdjidt  unb  tugentiam! 
380  £;ft3  anber§,  roie  icfj  bin  beriet? 

6  f)  r  i  f t  u  ^ : 
Cr  tft§  rool  groeft,  $ft§  nu  mefyr  nidjt. 
So  ligt  nn  (roie  bit  fetber  roeift) 
2(m  fortfarn  unb  enb  aftenneift: 
Qenn  roer  ben  roeg  ber  roarfyett  gefyt, 

385  £f)ut  mot,  roer  bis  anö  enb  beftel)t 

[10b]  Unb  ftdfj  bauon  ntcrjt  roenben  (efft! 
©eroislid)  ift  berfelb  ber  befft, 
Unb  roenn  gleidj  riet  fidj  r()ümen  fjodj, 
So  lobt  ba§  roerd  ben  föleifter  bodj! 

390  Stuff  -J>ammadjion  bu  (joffft  atteinV 

Siecfj  §u,  bao  btcf)  nid)t  trieg  ber  fdjein 
©er  fjeiligfeit,  non  auffen  gut! 
£>u  fenft  nodfj  nidjt  fein  f)er|  unb  mut: 
®enn  geroislidj  ift  er  meiner  fatt, 

395  3Rein  lar  er  Idngft  nerlaffen  r)at, 

2öirb  balb  mit  einem  groffen  fjauffen 
Selb  roittig  bjin  §um  Katern  lauffen. 

^ßetruä: 
5Ku  ift,  ößD^ift,  aft  mein  Hoffnung  auS! 


198  Uaogeorg- Genius,  Pammadjius.    I,  1. 

6 1)  r  i  ft  u  6 : 

SSoIan,  l)te  mirb  nid)t  anbcrs  braue! 

Senn  biefer  tradjtet  tag  unb  nadjt  400 

SRad)  roeltlidjer  ein*,  groaft  unb  prad)t: 

Serljalb  er  mirb  atfm  roefen  mein 

Strads  gang  unb  gar  entfegen  fein. 

Sa  id)  mar  arm,  mirb  biefer  reidj! 

Sen  roeg  lart  üjjd)  gum  öimelreid),  405 

Sen  mirb  er  niemanb  roiffen  lau, 

&(((  menfdjen  füren  von  ber  bau! 

2(uff  bas  bie  (Seelen  fetten  troft, 
[lla]  SDat  meinem  tob  id)  fie  erloft: 

Äein  groffer  freub  ber  Ijaben  mirb,  410 

Senn  roenn  er  fie  jur  Ijelfen  fürt! 

Sen  Reifer  unb  att  Cberfeit 

2>nn  efjren  Ijiett  id)  allezeit: 

WS.  Oberfeit  unb  tieftet 

9Sirb  biefer  ftrad's  mit  füffen  trett!  415 

9-ftein  Jüngern  muffet)  id)  fel&s  bie  fujj: 

Sem  muffen  feine  gro§  §emt  füjj! 

3um  frieb  ^d)  attgeit  grjolffen  fjan: 

28o  frieb  ift,  rid)t  ber  Ijabber  an! 

Qd)  rcolt  feins  f enges  eljr  nod)  mad)t:  420 

%lad)  anbrer  ^öngreid)  biefer  tradjt! 

■DJiein  Greutj  2>d)  trug  *u  meinem  tob: 

Ser  lefft  fid)  tragn  on  alle  not! 

2ltt  frand  511  Reiten  nam  idj  an: 

Siefer  nerterbet  ^eberman!  425 

Gin  bornefron  id)  trug  511m  fpot: 

Srep  fron  tregt  ber  oon  golbe  rot! 

SBarfüffig  ^d)  ju  manblen  pflegt: 

Sie  fd)ud)  raern  fein  mit  golb  belegt! 

Sie  ftebt  id)s  Goangeli  (ert:  430 

•Diit  fjeerö  f  rafft  biefer  fie  umbfert! 

Sie  btrübten  graiffen  ftillct  id): 

Ser  feinb  ergeiget  biefer  fid)! 
[ll^JSen  armen  id)  mein  9^eid)tf)um  gab: 

405.  £en  2Beg,  ben  idj  ...  —  429.  Siefei  (SßanneS)  Sd;uE>c  werben  mit  (Selb  belegt 
fein.  —  431.  utnbJert,  jerftört.  —  433.  ber,  als  bereu. 


tlaogecrg-jJknius,  Pammattjtus.    1,1.  199 

435  35er  friffet  ber  roelt  gut  unb  l)ab! 

Unb,  Ms  er  5  ja  nidjt  mit  mir  l)a(t, 

So  roirb  er  rauben  ein  geftalt 

ÜBon  meinem  r)etfgen  üÜeftament, 

S)ä§  tdj  geftifft  Ijab  für  meint  enb! 
«o  £jnn  Summa  unb  511m  enbbefcfjlus: 

So  ift  geftnt  Sßammadjiui), 

£as  unter  meim  tarnen  nie  nidjt 

©roefen  ift  ein  Sofertüidjt! 

!ß  et  t u ö : 

^sd)  l)or,  deiner,  10  oiel  t>on  bir, 
445  2)a§  mir  bafut  mu§  graroen  fester: 

3>enn  io  id)  bie  roarfjeit  fagn  mite, 

So  roirb  biefet  ^mmmadrius, 

3)en  tdj  furn  frontften  balt  auff  erb, 

©roielid)  nodj  ber  2(nted;rift  roerb, 
450  S)er  glauben  unb  geredjtigfeit 

Vertilgen  roirb  gar  roeit  unb  breit! 

l'autus: 
m$m  deiner,  lieber,  ifts  ber  3Jian, 
©er  lengft  ben  Keifer  Julian 
Turdj  bein  roort  ui  bem  glaub  imb  tauff 
455  Sefert  r)at,  fampt  eim  groiien  bauffr 

G  f)  r  i  f t  u  5 : 
[12a]  Sa  Sßaule,  e§  ift  eben  Der! 

5ß  a  u  I  u  5 : 
SQSie  mag  er  fid)  10  balb  r>erfer? 

Gfjrinus: 
So  ftet)ts  umb  aller  menfdjen  finn, 
2Beroi  ©ott  lein  gnab  ntmpt  pon  jn  Ijinn. 

"1}  c  t  r  u  5 : 
450  ßaö  jmer  faljrn  ben  336feroid)t: 

Gr  roirbs  rool  finben  im  geridn, 
Sampt  anbem  fyabm  groffes  [eib! 
iQGffi&ft,  roie  lang  fol  benn  ftet)n  bie  $eit? 


200  Ktaogeorg- Genius,  flammadjius.   I,  1. 

©rjriftuä: 

2Ba§  fen  ber  Bosheit  jiel  unb  frift, 
2)ar>on  on  not  §u  fagen  ift!  465 

Umb  ber  fronten  roittrt  $dj  bir  fag: 
©efitr|et  werben  btefe  tag, 
Unb  roirb  meinö  Samens  fyerrlifett 
21uffgeljen  miber  roett  unb  breit, 
©0311  ba§  ©oangelion  470 

33om  fyimelreid)  geprebigt  fdjon, 
SDaburd)  eins  teils  au§  SeuffelS  9ttadjt 
^erroibber  roem  gum  glauben  bradjt, 
2luff  ba§  aud)  bie  fein  urfadj  r)an, 
5Dte  fold)S  nidjt  motten  nemen  an.  475 

SDarnad)  fo  roil  id)  fomen  balb, 
[12b]  Wät  ben  ©ottlofen  redjnung  Ijalt: 
2ßit  jn  geb  eraig  pein  unb  leib 
$ur  jr  begangene  bereit; 

2M§  mitler  meil  gefdjefyen  las>,  480 

2)a§  gmaltig  fyerffd)  ber  ©atana§ 
Unb  fid;  erfyeb  ber  bofe  ©eift 
Über  aßö,  ba§  ©ott  unb  fyeilig  fyeifft; 
2)a§  allentfyalb  bie  bo§t)eit  malt, 
©eredjtigfeit  unb  lieb  erfalt,  485 

SDa§  niemanb  mefyr  beS  glaubend  ad)t, 
S)er  ©atan  nur  regir  mit  madjt: 
®a§  graufamlidj  ermorbet  raerb 
23on  fyerrn  unb  bamrn  mit  feur  unb  fdnoerb, 
2öer  redjt  bie  roarfyeit  leren  mil,  490 

2>a§  ba  bleib  roeber  ftumpf  nod)  ftil 
3Son  id)te§  gutä,  fonbern  allein 
$nn  aller  raelt  regirn  gemein 
©tolij,  mottuft,  Minbljeit,  finfterni§, 
©eitj,  jroitradjt,  Motten,  ergerniS;  495 

Sie  lerer  auff  ben  ^ofet  fdjaroen, 
£>nn  prebigten  bie  ol)ren  framen 


490.  wer,  berjenige,  melier.  —  491.  ba§,  fo  bafj;  ftumpf,  SrudE:  ftrumpf.  — 
49:.'.  oo n  trf) t es  guts,  »on  irgeub  etiuaS  Oiutem.  —  490.  ?|ä o f e I,  spö&el;  fdjaroen, 
fid)  nacf)  itrnt  ridjten. 


tIaogeorg-#Untus,  Pammadjtus.   I,  l.  201 

Unb  fyeucfjten  ftugg  ber  Cberfeit, 
©idj  fummern  nichts  umb  bie  roarrjeit! 

iß  a  u  [  u  ö : 
500  9)iit  ber  meto  leftu,  ÖG9?$K,  gefdjefjn, 

[13a]  2)as  gar  üerfincf  unb  untergeljn 
ftein  $irdj  unb  atte§  -öeiligtfmm? 

Gfjriftuö: 

©o  mil  id),  tyaul,  unb  tt)u  e§  brumb, 

Sfuff  ^a§  i>er  aufferroelten  fdjar 
5C5  ©o  raerb  prüfet  unb  offenbar, 

Sie  anbern  fyan  ein  guten  mut, 

©£)r  benn  fie  farn  gur  Ijetfenghit: 

Sfuff  ^a§  f°  a^§  erfüllet  roerb, 

2Sa3  gfdjeljen  fol  auff  biefer  erb. 
5io  £)u,  ßngel,  ntm  ju  btr  von  ftunb 

S)ie  fdjlüffel  ju  bem  2(6egrunb: 

2a§  Io§  ben  alten  %eino  gu§anb 

Unb,  ba§  er  über  alle  lanb 

3u  f)erffct)en  Ijabe  roett  unb  breit, 
5i5  ©o  fage  guüor  ber  Sßarrjeit, 

©aä  fie  bem  dürften  Satana§ 

©ein  Steidr)  jfcunb  gufrieben  la§ 

Unb  fidj  gar  ntdjt  meng  jnn  fein  fpiel, 

©o  anbersi  frieb  fie  fyaben  mit 
520  Senn  roirb  fie  fidj  roa§  unterftefyn, 

©o  roirbS  jr  groislidj  ubzi  gefyn. 

25rumb,  roeil  ftdt)ö  j^unb  nicr)t  mil  leib, 

©par  fie  jr  roort  gur  anbern  jeit! 

Söarfjett.     ®nge(. 

[13b]  SBarfjett: 

©o  Ijort,  jr  lieben  Gljriften  gmein, 
525  3)a§  SftefuS  g^riftui  ifts  allein, 

2)er  eud)  oon  funb,  eraigem  tob 
(Moft  l)at  unb  oerfünt  mit  ©ott, 
£>n  ben  jr  unter  ©ottes  50m 
-öabt  eroig  muffen  fein  üertorn. 


202  tfaogeorg- Genius,  Pommadjtus.    I,  I,  2. 

Gnget: 

$raro  3Sar§eit,  Gfott  ijat  midj  gefanb,  530 

Qu  fagen  bir,  bas  bu  juljanb 

5>on  biefer  roelt  fjinauj?  f;in  geljft, 

©eins  lerens  j£t  fo  balb  a6ftef)ft: 

2)ie  roelt  roil  bod)  nidjt  Ijören  bid), 

9Jtit  groalt  gum  Jeuffel  roenbert  fid)!  535 

£rumb  fol  fie  reittn  ber  Satanas, 

S)en  id)  fo  balb  j§t  Io§  roil  las! 

SBarljeU: 

Sftu  roolan,  ^d)  mus  gljorfam  fein! 

üOerman  eud;,  lieben  Araber  mein: 

^r  roolt  mein  roort  unb  (Sljriftus  lax  sio 

3>nn  eroern  rjertjen  rool  beroaljr, 

©iefelben  alfo  fefte  fafc, 

S)a§  eud)  nidjt  nein  ber  Satanas. 

2Bo  mein  roort  ift,  bafelbft  id)  bin, 

S$)a§  merd't  rool,  !Jdj  gelje  baljin!  515 


Reifer  Suüamto  im 

Tieftor  Ganzer. 

©cetta  tj. 

Äcifcr  SulianitS: 
Crr  canfeler,  lieber,  fagt  uns  an: 
2Bie  gfeft  eudj  bie  nero  Religion? 

Jioftor: 

Slüergrofjmedjtigfter  Reifer, 

■Dietn  allergnebigfter  rjerr! 

2(uff  eroer  üDiaiefteten  frag  =50 

?Jüt  roatfjeii  id)  alfo  roil  fag, 

£>a§  fie  mir  leer  gefettet  rool: 

S)afur  roil  id)  Gtott,  als  id;  fol, 


tlaogeorg-itlenius,  Pammadjius.    I,  8.  203 

Randlagen  allzeit  fruc  unb  ipat, 
565  S)a§  er  aus  gnab  mid)  bruffen  f>at, 

2(us  Jeuffels  9teid)  mid)  gmadjet  frei), 
£as  id;  feinä  SonS  miterbe  fet;! 

&eif et  3U ^a nw §  •' 

3a  freitief;  ifts  ein  groffe  gnab, 

Xie  fein  menüf)  nie  oerbtenet  liat! 
5«o  Uns  munbert  offtmals,  rotes  boer)  tum, 

S)a§  mit  jnn  1*0  groffem  jrrthum 

©elebt  rjan,  ©ott  nie  red)t  erfanb, 

21(1  bing  getrjan  jnn  unr-erftanb! 

Gin  groffesi  ifts,  bas  ©Ott  aus  gnab 
565       [14b]  Sotcf;  öimlii'd;  fd;e^  uns  geben  |at! 

33lmb  unb  oerbampt  geroislid)  jinb 

2fuffer  (Sfjrifto  a(I  menidjen  Rnb. 

%i),  rote  Derberbt  10  gan|  unb  gar 

üDZandj  grotffen  jart  burd)  falüfje  lar! 
570  (Soldjs  ierm  roir  erft  3U  biefer  frift, 

9?ad)  bem  mir  gleuben  an  $>eiu  Gfjrifr, 

Ter  uns  erret  aus  aller  not, 

Grloft  t)at  aud)  uom  einigen  tobt. 

Sola)  ©nab  bei)  uns  ift  meljr  geaetjt, 
570  £enn  aller  groalt,  luft,  e(;r  unb  pradn, 

Unb  roas  bie  weit  gros  aaltet  mel)r. 

Sßcftor : 

£err  Reifer,  allergnebigiter  ()err! 
SBenn  man  gleid)  alles  gut  ber  roelt 
©en  ber  erfentms  Gljrifti  [teilt, 
»so  <Bo  ift  es  bod)  10  oiel  ntdjt  roerb, 

Sas  es  bagen  fol  gnennet  roerb! 
Ser  t)at  gnug,  öer  Grjriftum  fenbt: 
2Ser  ntdjt,  bem  fefjlts  auff  alle  enbt 

Steifer  ^uliartuö: 
Terfjalb  roir  btdief;  alle  jeit 
585  ©Ott  banden  ferner  Sarm§ert5tgfett 

£55.  bruffen,  berufen.  —  572.  erret,  errettet  —  581.  bagen,  bagegen. 


600 


204  Haogeorg- Genius,  Pammadjius.    I,  2. 

©ampt  benen,  bie  f(eis  angefert 
Hub  uns  ben  glauben  f)an  gelert, 
[15a]  Un§  grata  tram  tob  jutn  leben  bradjt, 
3u  eraigen  ©ottsfinb  gemalt. 
2öas  buncft  eud)?  fagt  erar  meinung  rjer!  590 

3?eftor: 
6err  Reifer,,  allergnebigfter  tjerr! 
9Jfein  bebenden  rat(  idj  fagen  balb: 
3>nn  alle  roeg  idjs  billid)  ^alt, 
Sa§  rotr  bandfagen  altejeit 

©ott  für  fein  gros  SBarmljerfcigfett,  595 

llnb  bas>  mir  ftefm  im  glauben  fcft! 
SoId^S,  fjatt  id),  fen  ba§  allerbeft. 
Siejenen,  fo  fleis  angefert 
Unb  un§  ben  glauben  f)an  gelert, 
33eil  jie  jr  roefen  bei;  un§  ijan, 
9Jland)  jeitltd)  not  fie  ftdjtet  an: 
28enn  fieö  bebürffen  unb  begern, 
Sol  man  fie  billid)  raibber  eljrn, 
Stuff  ba§  jie  für  jr  geiftlid)  faat 
©enieffen  unferer  roolttjat.  605 

Äeifcr  ^uüanus: 

Sold;  meinung  um  gefettet  tool, 
Unb  roottn,  ba§  fo  gefd)ef»en  foll: 
Senn  fdjenblid)  ift  311  aller  §eit 
©en  Serern  bie  unband'barfeit. 
Srumb  fagt  uns:  Sinb  aud;  auSgefanb  cio 

[15b]  Sie  fdfjrrfft  jnu  alle  ©teb  unb  £anb, 
Sarin  mir  (äffen  geigen  an 
Silin  durften,  5Rid)tern,  uniert^an, 
3)a§  Ijinfurtan  bie  Gl)riftenl)eit 
Sol  l)aben  frieb  unb  fidjerfyett,  eis 

Sie  Sacrament  unb  l)eitig  lar 
3u  f)6m  unb  Ijanbeln  on  alle  faljr? 

9teftor: 

Q    ift  nu  lengft  gefdjeen  alfo: 
Sie  Soten  finb  fdjon  roiber  bo 


Ikogeorg- Genius,  Pammarfjtus     I,  2,  3.  205 

Reifer  IJultanus: 
620  Söie?    Sinb  benn  aud)  bie  brieff  gemalt, 

Sarinn  mir  bie,  fo  finb  reriadjt 
33on  Ijau§,  ote^,  lueinraadjs,  acferiöerg, 
33ertt>eifet  auffs  erfcbergtcerg, 
Sefolljen  ()a6en  einjulaS? 
625  Unb  fo  jn  toer  genomen  mas, 

9Da§  man  jn  foldjg  betj  teil  unb  leben 
23om  gmeinen  gut  Toi  mibbergeben '". 

Keftor: 

.Sperr  Reifer,  atfergnebigfter  fyerr! 
Sie  Sdjreiber  Ijan  gefoffen  feer 
630  Sie  ganfce  tag  ber  gaftenadjt: 

Srumb  finb  fotd)  brieff  nod)  nidjt  gemalt. 
Sötte  aber  nod)  mit  ernft  oerfdjaff, 
Unb  folt  tdj  gletdr)  fein  nadjt  nit  fdjtaf! 

Reifer  lyulianuä: 
[16a]  <5e()t  §u,  bas  fteie  roerb  angefert 
635  Unb  bie  fad;  nidjt  oer$ogen  raerb, 

—  2Öie  man  fie  offt  r)engt  an  bie  tnanb, 

2öenn  fjerrrt  nicr)t  felbs  finb  bei)  ber  §anb!   — 

Unb  lagt  jn  jnn  bie  cantjelet), 

Sa§  jeber  jnn  feim  bienft  fleiffig  fei). 
640  Unb  roenn  bie  brieff  nu  ferttig  fein, 

2üsbenn  fompt  miber  ju  un§  rein, 

Safft  eud)  befolgen  fein  bie  Baty. 

3Sir  rcoln  feen,  roas  -}>ammad)iu5  madj! 

Scena  in. 

^>ammad)ius: 
SSemt  id)  fyett  einen  guten  frunb, 
eis  Sem  id)  mein  fad)  oertraroen  funb! 

Senn  Änappenoold  unb  Sabersgfeldt 
$>ft  nid)t  §u  träum  jnn  foldjen  feün: 


206  Waogeorg-iMsnius,  Pammadjiua.    I,  3. 

%<§  mu§  ein  meines  gleiten  (jan! 

W)  roolt  mir§  nur  oon  (tatten  gan! 

2(uff  menfdjen  roenig  glaubenS  fteet:  650 

Senn  wenn  e§  einem  glüdlid)  geet, 
[16b]  S)em  roiberftefyt  man,  rote  man  fan, 

$n  neibt  unb  Raffet  jeberman, 

©in  jeber  meint,  baS  gefy  jm  ab, 

2Sas>  er  ein  anbem  glüd'g  fieljt  fjab.  655 

3)odj  muS  man  fid}§  nid)t  jrren  (an, 

Dn  fdjero  bie  fachen  greifen  an 

Unb  barnadj  feinen  tropffen  frag, 

2Ba§  baju  müg  ber  9ieibljart  fag: 

QbZ  jn  aud)  gtetd^  oerbrug  fo  faft,  6co 

2)a§  jm  für  50m  ber  baudj  motfjt  braft. 

2ßa§  mad)  id;?    2Bof)tn  roenb  id;  mid)? 

35ie  fadjen  ift  feer  rounberlidj! 

©reiff  id)3  fom  ober  Jjinben  an? 

SSct  roet§,  mn§  mir  ba§  glud  nod»  gan!  C65 

$lu  roolan,  e§  mu§  groaget  fein! 

%>d)  roil  nur  etroa  fudjen  ein! 

23or  fjaut,  fiel)  ba,  mer  fomet  bort? 

Sie  fad;  roirb  groiSlid)  gefyen  fort: 

25a  fompt  SDoctor  $orp§nriu§  I)er!  670 

$ein§  anbem  menfdjen  roolt  idj  bger! 

28ie  fdjidt  bod;  ©ott  31t  fjauff  fo  fein, 

Sie  fonft  gern  bcijeinanber  fein! 

Stein  man  auff  erb  \d)  fyaberx  modjt, 

$>er  31t  meiner  fadjen  beffer  tocr}t!  gts 

®arumb  roirb  fyie  nidjt  beffer  brauS, 
[17;l]  Qd)  mu§  jm  ruff!    ^porpf)i;r,  roo  aiti? 

SßorpljguuS: 
Qd;  roolt  felm,  SSater,  roie§  eud)  gieng! 
2Bte?  fteljtö  audj  rool  umb  ade  bing? 

Sß  a  11t  m  a  c()  i  11 0 : 
@S  ift  nod;  gut  unb  mu§  ftdj  leib  «so 

Sftadj  bei  fadjen  gclegenfyeit! 

C53.  SDvucf:  3».—  665.  gan,  gönnt.—  008.  33  or,  $06,  ftet-3  oon  einem  Sa&ßantio 

begleitet,  @itpi;cmiömu3  für  „gotte3".  —  672.  511  (jauff,  jufammen. 


Haogcorg-.ftUntus,  ikmmadjius.   I,  3.  207 

^orpfytjrtuö: 

2>r  feib  je  betrübt:  roas  eud)  anfidrt, 

2)a§  geigt  eroer  färb  unb  angefidjt! 

XI nb  groislidj,  eud;  mus  feiten  roaS, 
685  (£§  fei;  ftercf  ober  anbersroas: 

Senn  freilidt)  fein  gef)ert$ter  Wum 

9?impt  ftdf;  um6  gringe  fachen  an. 

2ßa§  feufftjt  jr  lang?  unb  roolt  oil  fd;Iug§: 

<Seib  nur  getroft  unb  lagt  mir  flugö, 
690  2Ba§  ift  ber  feil?    ^rf;  fag  eud;  gu, 

S)a§  id;  6en  eud)  bas  beft  teil  tfm 

Sftit  ratlj  unb  ttjat:  oertrarot  mir  frei;, 

$ft  etroa  enftanben  Äefceret)? 

Cbr  [;at  uiUeidjt  ein  geiftlid;  man 
695  ßin  groffe  frf;anb  gerietet  an? 

SßatnntacfHttS: 

2Bierool  fo!d)§  finb  feer  groffe  Sing, 

So  ad)t  id)  fie  bod)  feer  gering, 

Sa§  mid;§  fo  gros  ntd)t  fechten  an, 
[17b]  SIIs  id;  uor  jeiten  hab  getf;an, 
7oo  <£a  id;  oon  roegen  ber  Gfjriften=3d;aff 

SJtand)  nadjt  uerftoret  meinen  fcf;taff. 

5ftu  id;  aber  bin  roorben  jnn, 

2)as>  arbeit  uiel  unb  fein  gerotmn 

2>as  33ifd)offsampt  attjctt  rotf  i)an, 
"05  ©ebencf  id;  baoon  abguftan: 

SSoIt  gern  nad)  f)6(}erm  ftanbe  ftreben, 

2)a  id)  jnn  groffem  e(;rn  modjt  leben! 

^orp^nriuö: 
$ft  eud;  fjierumb  ju  mut  fo  fdjroeer? 

^  a  m  m  a  cfj  i  u  5 : 
3a! 

$ßorpf)t)rius: 

2Bie  erlangt  jr  fo(d)e  ef;r? 

687.  nimpt  f  icfi  an,  betrübt  ftdj.  —  688.  fcfiJugS,  roofit  „jd)hic§5en".  —  690.  n>o  febjts? 


208  ilacgeorg- Genius,  flammtrdjtus.    I,  3. 

[^ß  a  m  m  a  cf)  i  u  § :] 
2öa§  einer  bendft  jnn  feinem  finn,  710 

©arauf  jm  fteljt  oerluft  unb  groinn, 
<5oI  er  nidjt  einem  jeben  fag: 
©arumb  Ijalt  jnn  mit  emer  $rag! 

5]3orpf)i)riU£>: 
3Sem  foldje  meinung  roolgefellt, 
3)aS  er  fein  fachen  Ijetmlidj  t)ellt  715 

Unk  niemanb  baä  oertraroen  roil, 
©aran  jm  ift  gelegen  r»iel  — 
Senfeiben  offt  feine  flugljeit 
SSerfxirt  in  großen  fdjab  unb  leib: 
Senn  eigenbundel  treroget  offt  720 

Unb  gretl)  nidjt  alroeg,  rote  man  fyofft! 
[18a]  -JRir  ift  bran  nidjtö  gelegen  gar; 

2(ud)  r)ats  meintrjalb  fein  not  nodj  far, 

$eins  gutg  nodj  eljrn  idj  eudj  oergan! 

Sen  glauben  folt  jr  ju  mir  r)an:  725 

9Bo  idj  etnrr  befteö  forbern  mag 

2)a§  tlju  idj  roillig  nad)t  unb  tag! 

ty  a  m  m  a  d>  t  u  § : 
<2d)roer  ift  mirs,  ba§  id;  fagen  fol! 

93orpf)i)riuS: 
2Sie  fo?  ba§  modjt  idj  l)6ren  root! 

?ß  a  m  m  a  dj  t  u  3 : 
SBilleidjt  modjts  eudj  nidjt  roolgefatf?  730 

^porpfjijrutä: 
S)er  forg  burfft  jr  ntcr)tö  überall! 

5ß  atnm  a  a)  tu  § : 
<So  lafft  ung  ba  Ijinein  tretten, 
£>a§  niemanb  rjorn  fann,  roa§  roir  rebn! 

^porp^tjriuä: 
9tu  mügt  jr  reben  alle§  frei;: 
©ott  geb  nur,  ba§  nid;t3  bofe§  fei;!  735 

721.  uergan,  mißgönne.  —  731.  bte  (sorge  Drangt  gijr  Gucfj  in  feiner  SBeäielnmg 
ju  machen. 


tlaogeorg-ßUnius,  f  ammadjius.    I,  3.  209 

^  a  m  m  a  d)  i  u  ö : 
Dftdits  66fe§  ifts!    3Rer<ft  nur  mit  ffcis! 
SBiöfjer  id)  biefei  oon  eud)  roete, 
3)a§  jr  iüoI  idjroeigt  imb  gont  mir  gutö. 

[18b]  ^orpfjrjuue: 

2 o(t  id)  auc^  nid)t?  bae  roer  mir  trufc! 
740  2(Ü5,  icas  nur  bendt  einer  fjeilger  mut, 

Stnb  fjeüge  91ett)  unb  alles  gut: 
SDenn  all  eiur  tfjun,  lag  id)  beim  cib, 
3ft  niditö  beim  lauter  rjeilideit! 

}>  a  m  m  a  d)  i  u  s : 

38terool  mir§  fdjtoer  unb  (jat  aud)  farjr, 
ms  3)a§  id)  bie  fad)  fol  offenbar, 

SBctl  mancber  3d)ald  ift,  berö  mit  lin 

©ern  (jinbern  roirb ,  roenn  ers  nur  roijt  — 

^ebod)  bieroeil  man  groffe  3)mg 

bebenden  fol,  nidjt  adjtn  gring, 
T5o  äßü  \6ß  aun  guten  glauben  mag 

Unb  eud)  all  meine  anüfjleg  iaa,, 

2er  fjoffnung,  roeitti  jrs  Ijoret  atf, 

2  er  banbel  fol  eud)  molgenill: 

i£)e§  ir  oenn  gros  genieiien  iolt, 
755  SBemi  jr  nur  trerottdj  Reiften  roolt. 

$r  fefyt  rool,  mie  bie  (Sfjriftenfjeit 

©eplaget  roirb  auff  alle  ieitt, 

3)a§  fie  fan  faum  jrn  otfyem  rjof, 

Slß  uielt  oon  unferm  blut  ift  vol: 
760  2er  ein  mus  brenn,  ber  anbcr  fauffen, 

gt  uie(  aud)  jnns  elenb  entlouffen: 

2o  oiel  oerfolger  unbe  3?emb 
[19a]  2em  5iamen  Gf)rifti  roibber  fetnb! 

2err)alb  roir  all  jnn  groffer  fafjr 
765  2  er  märtet  roartten  jmerbar: 

©efengnis,  (junger,  feror  unb  fdjroerb, 

XaZ  man  uns  brat  jnn  eiffern  pf erb , 

739.  tru|,  Stusruf:  Srot;  fei  bir  geboten:  ba§  roer  mir  trufc  bebeutet  f)ier  foniel 
roie:  ba3  roill  id)  aber  meinen.  —  744.  roieroob,!  mir§  id)irer  roirD  unb  aud)  Sebenfen  f»at. 
—  760.  fauffen,  b.  6,.  roirb  erfäuft.  —  761.  gr,  ifjrer. 

£a§  Srama  ber  3Jejormation?,eit.  14 


210  Haoijeorö-iMcnuis,  iUammadjius.   I,  3. 

2)a;$u  un§  fd;inb  unb  fodj  jnn  61 
Unb  merff  un§  jnn  ber  Semen  f)61: 
2(11  fiunb  man  un§  nera  pein  beftimpt,  "o 

2(lfo,  ba§  mid;§  gro§  munber  nimpt, 
3Ba§  ßljriftum  bod;  bamit  geliift, 
2)a§  er  bie  bing  lefft  gef>tx  fü  müft. 
Söarumb  er§  leib?  bie  fein  nidjt  rett? 
2Bie  etraa  ©ott  feim  üotrfe  t(;ett:  775 

Sieö  fie  ja  nicljt  fo  groffe  not 
©rleiben  nnb  fo  raurgen  tobt, 
Sie§  fie  nidjt  fo  neradjtet  fei;, 
sDiad;t  fie  oon  aller  bfd;merung  frei), 
9?eert  fie  jnn  frieb  nnb  fidjerl;eit,  7so 

3)a§  fie  regirten  weit  nnb  breit! 
9Sa§  finb  mir  armen  Gl;riften  f;eut 
Senn  fpott,  geplagt  nnb  tobte  leut? 
Unb  fold;§  uoldä  fol  id;  23ifd)off  fein? 
©0  bgeren  mein  bie  ^einb  allein,  7ss 

©er  meinung,  menn  nur  id;  tob  fei;, 
S)ie  <2d;aff  alßbenn  31t  f reffen  frei;: 
SDamit  id;  manbel  imerbar 
[19b]  SBeib  tag  nnb  nad;t  jnn  groffer  fal;r! 

2öa§  geil;  id)  nu  bau  leben  mein,  700 

Sa§  idj  bod;  mag  fo  nnfelig  fein? 

Sßarumb  tl;n  id;§?    3>d;  groffer  9?arr! 

9Seiö  idj  bod;  nod)  mol  emer  Iaf;r, 

©ie  jr  mir  etma  t;abt  geben, 

©efagt:  „mer  ba  mol  roolt  leben,  ree 

Ser  folt  ber  oernnnfft  folg  mit  fleig, 

SDie  mitrb  jn  mol  §um  tieften  meiS"! 

^]  0  r  p  f)  1;  v  i  it  3 : 
.  ©0  l;ab  id)  giert    Unb  1er  c§  nod;. 

']i  a  m  m  n  d;  t  it  G : 
9Baö  ift  ber  oernunfft  fo  mibber  bod;, 
2öa§  ift  fo  nerrifd;,  als  on  not  soo 

<2id;  felbft  ergeben  jnn  ben  tob? 

783.  f p ott,  oerfpottet?.  —  788.  bamit,  infodje  befien. 


ITaoQcoirfl  -  fHcnuts ,  JJammadjuis.    1,8.  211 

Gin  Gfjrtft  baran  fidj  gar  nidjts  fert, 
$td)t  nidjtS  roaö  jn  [ein  uernunfft  fert: 
2111  roelt  ben  Sljriftum  Jjafft  gemein, 

805  SSernunfft  aber  roil  gliebet  fein! 

3öir  finb  ja  brumb  nidjt  leben  roorben, 
Sag  nrir  un§  balb  foltn  laffen  morben, 
©leid;  ob  roir  gani3  unftnnig  roem: 
üßiel  meljr  mir  joden  fleijjj  anfern, 

3io  S)e§  leibä  gu  roartten,  ben  au§  gnab 

35er  Sdjepffcr  un3  gegeben  fjat; 
33ie  fold)3  ein  jeber  rool  mad;  merd 
[20a]  Sin  allem  gfdjepff  nnb  ©otteö  roerd, 
2öeld)  ©Ott  f;at  all  gefdjaffen  rool, 

8i5  ®a§  un§  &utn  beften  bienen  fol: 

211§  Gltem,  §imel,  ©rben,  Sonn, 
Siiel;,  2Mpret,  ^-iffdj  unb  33ogel  fd)on 
Unb  roa§  fonft  tft  jnn  aller  roelt, 
2>e§  9Jienfd)en  leben  atlö  erljelt. 

820  9Sie  finb  roir  benn  fo  leiben  toi, 

2Beil  alle  bing  un§  roollen  rool, 
S)aö  roir  un§  felbft  rooln  unglud  mad), 
Sem  armen  Gljrifto  folgen  nadj, 
£)er  fidj  felbft  unb  mand)  albern  Tlan 

825  @eer  böölid)  Ejat  gefüret  an? 

$orp*jt>riu§: 

2)a§  ift  geroislid;  alteö  roar! 

^  a  m  in  a  d)  i  u  3 : 

■Iftad)t  alles  nid)tS,  benn  ba§  fein  lar 
$ft  roibber  oernunfft  unb  Ücenfdjen  finn! 
5)endt  felber  brauff,  roo  taug  ba§  f)in: 
830  7/©u  folt  beim  $einb  nidt)t  roibberftan! 

3um  9tod  ben  Hantel  faren  lan!" 
„2£kr  bid;  roil  treiben  taufent  meil, 
9Ktt  bem  nod)  anbre  taufent  eil!" 


812.  mad)  mercf,  merEen,  erfennen  fann.  —  S20.  leiben,  fefir.  —  821—22.  bajj 
roir,  roäfjtenb  atte  Singe  ...  —  S27.  beutet  nidjt  alle§  nur  barauf  fjin,  bafs  feine 
£ef)re  . .  . 

14* 


212  Haogeor-g-^Elniius,  JJammadjius.    1,3. 

„©ibt  einer  bir  ein  SBacfenftreid), 
S)en  anbem  jm  ftugS  aud)  barreid^!"  835 

„Qab  lieb  bein  $einb!  tfyu  alles  gut 
[20*]  3)em,  ber  bid;  Ijaffi  unb  arge§  tfjut!" 
„Set  für  bein  $einb  unb  Sefterer!" 
Unb  roaS  fonft  ift  bergleidjen  mein*: 
SBeld)  meifer  9flan  ift,  ber  fold)3  tt;u?  sio 

^Darüber  lert  er  nod)  baju: 
S)er  Sinnen  fei)  bie  ©elideit! 
©rofj  guter,  pradjt  unb  fyerrlifeit 
©ol  man  Ia§  fam,  nidjt  ad)ten  grojj! 
3öer  toridjt  ift  unb  finnelofj,  si5 

33om  gmeinen  Sßofel,  folg  jm  nad), 
ÜBem  ift  nad)  fd)anb  unb  unglud  jad)! 
9Seil  aber  mir  nernunfft  ift  geben, 
2ßil  id)  jr  folg  §um  beffern  leben! 

^2s  o  r  p  I;  i;  r  t  u  § : 
£)a  tljitt  jr,  £>ater,  red)t  unb  rool,  sso 

2Bie  ein  meifer  9Jian  biltid)  fol! 

$P  a  m  in  a  cfj  t  u  § : 

£jd)  mit  fei),  mie  id)  au§  ber  fafjr 
Sftein  mefen  bring  mug  gan£  unb  gar 
3u  fidjerfjeit  unb  guter  ruf)! 

^orpfjtjriuö: 
2öie  mügen  mir  nur  fomm  bagu?  «55 

$d)  molt  aud),  ba§  mir  beffer  raer! 
.£ab  Hoffnung  gfyabt  flum  Reifer: 
Söeil  er  nu  ift  ein  Grjriftenman, 
SJftt  bem  moEn  rotrS  Spiel  fyeben  an! 

[21a]  ^ammadf)ui3: 

^orplmri,  fjort  mir  jßunb  51t:  seo 

33ei)  Gtfjrift  ift  meber  frieb  nod)  rüg! 

5Da  ift  fein  lolm  für  gros»  arbeit 

Unb,  mie  jr  fefjt,  fein  ftd)erl)cit! 

©ertjalb,  fo  mir  anberS  begern 

3u  rattjen  unferm  gut  unb  etjrn,  -^ 


Itaogeorg-#Unuts,  JJummadjius.    1,3.  213 

©o  (äfft  Gfjrtftum  mit  feiner  lax 
•Jhtr  jmer  f)in  gum  ?ß6fet  far 

Unb  laffet  un§  fort  jmer  r)in 
Sem  durften  biefer  merkt  bien! 

^ßorpf)i)rui3: 
870  Sie  p(ag!    Sa§  ift  ein  guter  rat: 

$ein  beffern  niemanb  geben  (jat! 

5ßommo4iu§: 

23ei(  ber  üiel  anbre  jnn  feint  ^Reidj 
—  ©er  bod)  ift  feiner  unfer§  gleid;  — 
3hifnim.pt,  ef>rt,  retcr)  unb  gnmltig  madjt, 
s<5  $ft§  groi§,  er  un§  üiel  tjotjer  ad;t. 

Sß  o  r  p  f)  i)  r  i  u  ö : 
£yurtt>ar,  idj  fag,  mtdj  munbert  feer, 
Cb  glucf  ober  ftugljeit  gett  mefyr! 
3öer  ben  ftd)  nur  f>at  guten  rat, 
Äeinö  glüd§  nod)  f)eilä  ber  manget  Ijat. 

^  a  in  m  ad)  iu§ : 
88o  $nn  GfjriftuS  ^HetdD)  mir  folten  fein 

[21b]  Sa§  oberft  £eubt  alter  ©emein! 

Separat  aber  brauff,  mag  mir  bod}  finb: 
3(rm,  etenb  53ett(er,  ueradjt  finb! 

5porp[)i;riuS: 
$jr  t)abt,  £>err  üßater,  ein  rjoljen  mut! 
885  ©ott  geb  glüd,  ba3  nur  merbe  gut 

Unb  un§  gar  nid}t§  üerljinber  bran! 

^  a  in  m  a  a)  i  u  ö  : 
Sagu  fjelff  un§  ber  §err  Satan! 
2Ba§  gibt  un§  aber  (Erjriftuä  §u  lorjn? 
®a§  einer  atttag  gfar  muS  ftan, 
s9o  ©roS  forg  unb  arbeit  tag  unb  nadjt  — 

Sagegen  benn  aud)  fein  ueradjt 
Unb  atfroeg  furn  ein  armes  leben: 
©e£)t,  folgen  lorjn  pfleg  Grjrift  gu  geben! 

876—77.  2at.  SSerfe  559—60: 

Deum  immortalem,  haesito,  quid  admirer  magis, 
Fortunamne  an  mortalium  prudentiaru. 


214  Ütaogcorg- Genius,  Pammadjius.    1,3. 

5ß  o  r  p  f)  i) 1  x  u  3 : 
SSater,  bie  fad)  jr  bebentft  auffs  beft! 
2Ser  fein  finbern  nidjt  nadj  ftd)  lefft  S95 

©in  gebedjtnis  feiner  retl)  unb  tfjat, 
Sßer  raei§,  ob  ber  je  gelebet  I;at? 

5ß  a  m  m  a  ü)  i  u  3 : 
$d)  tüil  gar  nichts  nidjt  lenger  Fjoff 
Unb  ftett§  fyinauff  gen  §imel  gaff! 
$d)  i)ab  nu  lengft  genug  geljort,  ooo 

Sa§  man  un§  Ijat  gefaget:  bort 
$nn  jenem  leben  folt  ifyr  l)an 
[22a]  $ür  eroer  arbeit  emern  Ion! 

■Jftein  oemunfft  mid)  oiel  anber§  lert: 

$d;  fol  nem,  roa§  mir  Ijie  fan  merb!  905 

9?ad)m  tob  ift§  aüe§  ungeroiS! 

SDrumb,  raenn  idj  bis  audj  faren  lis, 

Verlor  alfo  ba§  Mnfftig  aud), 

2TCC  merlet  fpredj,  %d)  mer  ein  ©and;! 

^orpf)«rtu£>: 
2Ber  roeis  aud;,  roa§  nod;  wirb  gefdjeen'c1  910 

Db  unfer  Seib  aud)  aufferftefjn? 
Ober,  ob  fie  gar  verloren  fein 
2öie  anbrer  tljier,  pferb,  fue  unb  fdjroein? 
S)enn  ba§  bie  Seib,  fo  fn'e  auff  erben 
23erfterben  unb  311  nidjteö  roerben,  915 

©oftn  mibber  fomm  jnn  voller  §al, 
£>r  roefen  mit  ftd;  bringen  all, 
<SoId)3  mag  mol  fpredjen,  mer  e§  fpridjt! 
9Jtein  oemunfft  fan  e3  gleuben  nidjt. 

^>  a  m  m  a  d)  i  u  0 : 
^r  rebt  redjt!  aber  fagt  mir  bodj:  920 

SftS  ernft,  ba§  jr  rnici;  lobt  fo  Ijodj? 

$  0  r  p  l)  i)  v  tu  0 : 
©olt  tdjs  nidjt  attö  mit  ernfte  mein? 
2Ba§  fonb  un§  beiben  nü^er  fein? 
©enn  baö,  fo  jr  (jabt  jfcunb  für, 
(Sin  ßib  getroft  id)  borauff  fdnour:  925 


tIaogcorg-;fttntui5,  ilammnd]ius.    I,  3.  215 

@§  folt  ber  ganzen  (Sf)riftenf)eit 
[22,J]  ©ebcnn  51t  groffer  Ijerrltfeit! 

2el)t  gu,  greifftä  nur  gewaltig  an! 

©enft  fo:  %d)  grot§  nidjt  jrren  fan! 
930  2111  gfe£  unb  redjt,  fo  nie!  ber  fein, 

Sigen  all  jnn  erarö  tjerften  f darein, 

5)a§  btUtdf)  aller  menfdjen  gtoalt 

ßudj  meid),  fie  fein  jung  ober  alt! 

Unb  06  gletd;  $et3er  mürben  fein, 
933  ©Je  eud)  roa§  tuolten  reben  ein, 

£>a§  folt  jr  jnen  nidjt  geftan, 

2(Is  ben,  bie  fein  oerftanb  nidjt  fjan! 

23on  foldjen  fadjen    £yart  nur  fort: 

£jd)  rjelff  eud)  trerolid),  rote  jr  gfyort! 

^>  a  in  m  a  cfj  i  u  0 : 
910  5Die  raort  fein  gut:  2ßen§  glaube  rocr? 

*}>  0  r  p  f)  i)  r  i  u  0 : 

@§  ift  mein  ernft:  Seim  eib  idj  fdfjroeer! 
v}>  a  m  m  a  d)  i  u  3 : 

2Öotan,  jdfj  gleubs!  brumb  mit  xdß  roag 

Unb  eudj  mein  cmfdfjleg  t)erauffcr  fag! 

§6rt  brauff,  roae  jr  mir  fjelffen  folt, 
9*s  ©0  jr  e§  anberö  aud)  tlmn  tnolt: 

£>dj  mag  nidjt  meljr  jnn  bettelet) 

Sllfo  ein  armer  S3ifcr)off  fen, 

$jn  groffer  faljr,  mit  flehten  erjm 

SBiel  arbeit  f)an  unb  nid)t3  ju  ^eern  — 
950       [23a]  %d)  mit  aud)  Ijan  gro§  §infj  unb  rent, 

SDabet)  man  mid)  für  anbern  fent! 

3>dj  mit  ba§  $eubt  unb  Oberft  fein 

Über  alle  23iffdjoff  gro§  unb  flein, 

S)a§  meine  mad)t  burd)  alle  toelt 
955  2(t(ein  unb  fonft  fetn§  anbern  gelt! 

$u  bem  idj  aud)  nod)  fjabett  toil 

(Silberg  unb  golbö  on  maffn  oiel! 

3Bil  nod;  baju  §err  unb  allein 

937.  aI3  ben,  atfo  fo(d)ert. 


216  üaogcorg- Genius,  Pammadjius.    I,  3. 

116er  $6ng,  Reifer  5Hicr}ter  fein! 
2(11  öerrn  unb  durften  atter  Sanb  96o 

Hub,  ma§  ba  ift  von  fjotjem  ©tanb, 
3o(  btenen  mir  unb  fürchten  mid)! 
©o  gfelt  mirö  root,  unb  fo  mit  id)! 
Unb  trui3 ,  ba§  Äeifer,  ^ong  ober  ?yurft 
©ie  miber  mid)  nur  fperren  tfjurft!  965 

^3orpt)t)vt,  fet)t,  ba  bendt  nu  nad), 
35a§  jr  mir  rjelfft  jnn  bieier  fadj! 
Sie  fad)  id)  gen^ltdr)  eud)  uertrara: 
©et)t  ju,  tegt  nur  gu  biefem  6aro 
Gin  ftard'en  grunb  unb  funbament!  970 

©ud)t  urmd),  ©grifft  unb  argument 
3ufamen  tuet  unb  mandjerlen: 
Schaut,  mag  tan  eror  ©oprjifteren! 
$onb  jr  beut  ^>ofel  ein  nafen  mad), 
S)a§  er  nid)t  merd,  roie  biefe  fad)  975 

[23b]  9ftit§  SteuffelS  fjilff  fei)  gfangen  an: 
3)enn  SJjriftum  müffn  mir  fahren  lau, 
2>od)  alfo,  ba§  ber  5)3ofel  mein, 
£)n  mid)  tonn  niemanb  ßt)riften  fein, 
$dj  tfyu  allein  ber  Badjen  red)t,  9so 

$otg  ßfjrift  unb  fei;  fein  treroer  fnedjt! 

^orp[)i)riuS: 
SSieraol  bie  fad)  ift  gros  unb  rjodj, 
3o  tram  id)  einer  thigtjcit  bod), 
2)a§  jrs>  root  bringen  roerb  ja  enb! 
©runb,  urfad),  f grifft  unb  Argument  935 

35a  mu§  eS  gar  nidjt  an  gebrecr): 
3)ann  ob  gteid)  einer  motte  fpredj, 
9Jian  tfyet  ber  f)eitgen  ©djrifft  geroalt, 
<So  mad)e  man  jr  fold)  geftalt, 
3)o§  man  [agt,  bie  ©djrifft  fol  auf  erbn  990 

S)urdj  md)  alkin  gebeuttet  merben! 

Sß  a  m  m  a  a)  i  11 0 : 
©0  mar  id)  leb,  ba§  reimt  fid;  fein, 
3)a§  id)  bie  ©grifft  fol  beutt  atiein, 

.    964.  SBrucf:  gfruft.  —  965.  S>rutf:  t  r>  n  ft ;  tf)iivft  wagte. 


ilaogtorg-^lenius,  ilammadjius.    1,3.  217 

$ein  ^>rebiger  nicf)t3  bürff  anberö  reb, 
995  Senn  roas  aue  meinem  munbe  gefjt! 

5ß  o  r  p  fj  i)  v  i  u  s : 
'Soldjs  roirb  aucfj  roerben  ba.ju  gut: 
2Bo  etroa  einer  auö  ubermut 
@udj  mit  ber  ©grifft  roolt  feefiten  an, 
[24a]  Sas  jr  jn  balb  tfjut  jnn  ben  bann 
iooo  Unb  ftoift  jn  jnn  bie  .Sett  fjinein! 

ty  a  m  m  a  d)  i  u  5 : 
So  muö  e§,  unb  nidjt  anbere»,  fein! 
Slffein  ift  mir  furm  Reifer  leib, 
Sa3  ber  midj  31t  ioldjer  frofjeit 
SDZit  mitten  ntcfjt  merb  fomen  lan! 

'^orpfjpriuä: 
1005  3Ba§  Reifer?    9iempt  euefj  bes  nidjt  an\ 

22eil  jr  nad)  folgen  Singen  tradjt, 
■JRufft  jr  nidjt  furdjten  einige  madjt: 
Sem  Reifer  fjie  jnn  biet  er  faefj 
2ßottn  mir  gar  Ijübfdj  ein  nafen  madfj, 
1010  2SeiI  un§  attein  gebürt  511  lern! 

Cber  roil  er  fttf)  bran  nicfjt  fem, 
So  tf)u  man  jn  jnn  bann  uon  ftunb, 
üBerftojj  jn  ab  jur  fetten  grunb, 
3Ran  nein  jmö  3ieicr)  unb  fe|  jn  ah: 
1015  ®ar  baib  rcirb  man  ein  anbern  fjab, 

Ser  folcrj  grojj  efjr  gern  fjaben  rool, 
Ser  tljut  benn  alfeS,  roa§  er  fol! 

-J>  a  m  m  a  a)  i  u  ö : 
^orpfmri,  bieten  roeifen  rat 
0ott  freilief)  felbjt  gegeben  fjat! 
1020  ^cf)  roeis>  fein  feil  nu  roeiter  meljr: 

Sie  iadj  un§  rool  roirb  ferner  (er, 
[24b]  Sa^u  bie  jeii  roirb  bringen  rat! 

ip  0  r  p  fj  r)  x  i  u  ö : 
Srfarung  lert  affs,  frue  unb  fpat! 

1002.  ift  mir  ...  leib,  (at. :  memo  Caesarem.  —  1020.  feil,  getjter. 


218  Uaogeorg-;ftUnius,  flammadjins.    I,  3,  4. 

5ßatnmaä)iu§: 
2Barum6  geljn  mir  beim  nidjt  fur6a§ 
Unb  fudjen  gnab  beim  Satanas?  1025 

§ß  o  r  p  I)  9 r  tu  § : 
3$  gel)  mit  fjin  unb  fajj  gefdielj: 
©o  fonnen  mir  benn  untermegl) 
9tarf)  notburfft  reb  von  aller  fad)! 
3)rumB  lafft  uns  auff  bie  batyx  madjl 

madjiuS.     Reifer  Suüanue. 

Sccna  tut 

ty  o  r  p  f)  i)  r  i  u  s : 
SOBie  bundt  eud)  nu,  Ijerr  SSatcr,  brumi:  ioso 

$6nn  mir  fnm  Satan  fetber  f um  ? 
Dber  motfn  mir  jum  Stabb/tlter  gan? 

~1>  a  m  m  a  tt)  i  u  s : 
gort  jmer,  fortbin  jum  Satan! 
Senn  fo  mir  trifft  mein  redmung  ein, 
<Bo  mirb  er  nu  fdjon  Iofe  fein!  1035 

2>od)  mottn  mir  folcfjs  aup  befte  $max 
Sen  feinen  Sftetljen  balb  erfav. 

Reifer  ^ulianitö: 
[25a]  Sdj  fei)  rool,  bas  bie  fird;ent^6r 
Sinb  ju/  bagu  td)  niemanb  fjor: 
3Meid)t  er  jtjt  ba()eimen  ift  1040 

Unb  jnn  ber  ^eiligen   Sdjvifft  lieft! 

$P  0  r  p  li  i)  r  iu  ö : 
<Be()t  ba,  bar  fompt  ber  Reifet  f)er: 
9Jiid)  bundt  ganl3,  mie  er  emr  bger! 

1035.  SatanaS  ift  bis  je|t  gefeffett  geioeien.  —  1036.  siuar,  roal)rli$- —  1(H3.  roie 
er,  als  ob  er. 


ilaogcorg-#Unius,  flammad]ius.    1.4.  2  1  9 

}>  a  in  m  a  d)  t  u  ö : 
$d)  rjalts,  er  gefyt  ftrads  ju  uns  ju! 

$P  o  r  i>  fi  ti  r  i  u  ö : 

1045  Gefeilt  es  euch,  fo  (oft  uns  mi 

^ernicben,  obs  jm  ipolgefalf, 

^a§  er  eud)  bas  rootf  geben  all, 

2Ba§  jr  511  eirrem  ftanb  begert! 

2Bo  ers  eud)  aber  nid)t  geroert, 
1050  2     fart  nur  fortbin  auff  ber  bafyn, 

Xie  icf)  eud)  ange^eiget  Ijan: 

3  c  iol(  er  balb  uns  aud)  nadjgrjen, 

3u  fufs  fa^/  fteglid)  bitt  unb  fHjen! 

■Hammadjius: 

W\v  gfelt  bor  $tat,  unb  ift  feer  gut: 
io5s  Bebt,  bas  jr  mi  cror  bcftci  tfjut! 

Äeüer  ^ulianiis: 

Sieb,  bas  ift  gut,  bort  lumpt  er  rauß 
3RH  -l>crprmrio  aus  ieim  Ejaujj! 

SP  a  m  m  a  ü)  i  u  ö : 

[25b]  -öerr  Reifer,  grosmecbtigfter  l)err! 

gt  üid)t  midj?    33as  ift  emr  beger' 

Vexier  ^ultanus: 

1060  (rud),  $ater,  roottn  mir  reben  an! 

!|J  a  m  m  a  d)  i  u  5 : 

22as  ifts  benn  neios?    Sagt  mir  es  an'. 

Keifet  oiilianus: 

•ftidjts  bümbers,  orm  bies  allein, 
Jas  mir  eud)  fampt  ber  Grjriften  gmein 
Jvrib  geben  l)an  unb  fid)ert)eit, 
1065  £as  jr  orjn  faf;r  mit  freibigfeit 

£as  roort  ©Otts  unb  bte  Sacrament 
Tvrei)  banblen  mugt  an  allem  eno! 

1062.  of>n  bie S  allein,  nur  baä  eine. 


220  ttaogeorg-ßlcnius,  yamntadjius.    I,  4. 

5ß  a  m  m  a  d)  i  u  3 : 
S)a§  fiub  furroaljr  redjt  gute  tuort, 
5)ie  td)  üon  anbeut  audj  gebort! 
Sßeil  jr  mir§  feföft  tut  faget  an,  1070 

§a6  idj  tuet  fterdern  glau6en  brau. 

Äetfer  Suliaiutö: 
(Sofdjä  all  fycm  mir  barumb  getljan, 
Unfer  gnebig  gmüt  gu  §eigen  an! 

"V  a  in  m  a  d)  t  u  3 : 
%d)  lob§  unb  ift  ein  (jerrlidj  rljum! 

Äetfer  ^ulianuä: 
©ar  balb  fo  fotCn  aud)  roiberumb  iovs 

3u  efyrn  unb  gut  roerben  gebracht 
[26a]  2(11  bie,  fo  ftnb  Ijimueg  oeriagt! 

^>  a  nt  ttt  a  ü)  t  u  § : 
2>r  tf)ttt  rcd)t  tüte  ein  Gfjriftenman! 

Reifer  guttattus»: 
9Sie  bundt  eud):  Sf*  im  ÖnuÖ  getrau? 

5ß  o  r  p  fj  tj  r  i  u  3 : 
3um  anfang  ift  e3  bennod)  roae!  ioso 

3>od)  mufft  jr  eud)  erzeigen  ba§, 
2)amit  gegen  ber  ßl)riftenl)eit 
ßnueift  tuerb  enter  bandbarfeit! 

Seif  er  SjuIianuS: 

Unbandbar  raolltt  mir  je  ttidjt  fein! 

2Ba§  bgert  jr?    ©agt§  un§  nur  allein :  iosj 

2£ir  tootln  eud)  erzeigen  alt  gnab, 

©0  bod),  ba§  gfd)ee  bem  9ieid)  ol)n  fdjab! 

$r  folt  (jan,  n>a§  jr  nur  begert! 

5ß  0  r  p  i)  ij  r  i  ti  ö : 
%x  fagtS:  2Sen§  gefdjee,  roer§  lobenS  roert! 

Reife*  3  11 1 1 a nu 0 : 
28a§  wir  mit  toorten  lagen  31t,  1090 

2Sotln  mir  aud)  mit  ben  nterdeit  tl)ti! 


tlaogcorg-föniius,  yammadjtus.    I,  4.  221 

|jerr  Später,  fagt  mir  fclber  an: 

2So  feiltä?  roa§  molt  jr  uon  uns  I)an? 

Sßorptjpnus": 

Sjm  feilt  gar  gnug!  ma§  molt  jr  frag? 
1095  %d)  inil  eud)  hirfe  bte  meinung  fag: 

[26b]  2)er  23iffd)off  ift  ein  guter  Solan, 

©er  jm  mag  Ieucr)t  genügen  Um, 

^>lagt  eud)  nidjt  gern  mit  bettelen, 

£>offt,  jr  folt  felbft  fo  meife  fei), 
iioo  2)a§  jr  fein  notburfft  rool  betraft 

Unb  jm  ein  gut  nerfeljung  madjt. 

$  e  i  j o  v  3  utianuä : 

^l)r  fjabt  ja  frib  unb  fidjerfjeit, 
<2eib  gnug  uerfeljn  mit  foft  unb  fteib : 
2Ba§  jr  nu  mangels  tjabet  mel)r, 
lios  <SoIcf)§  faget  un§,  ßr  SBiffdjoff,  Ijer! 

^>  a  in  m  a  dj  i  u  s : 
3Ba§  fott  id)  riet,  fyer  Reifer,  fag? 
3Diit  roengent  mir  mol  bmtgen  mag: 
Sin  nidjt  ersogn  jnn  großer  pradjt, 
Sftein  not  gurjclen  un&ebadjt. 

Sßorpljgrtui»: 

mo  ßr  ift  ein  gut,  fd)led;t,  alber  9Jlan, 

2ßie  id)  eud)  I)ab  gejeiget  an, 
23er  melir  uon  (Sdjrifft  unb  biidjem  fielt 
©enn  üou  gemalt,  pradjt,  gut  unb  gelt. 
2>erlialb  e§  roer  gar  fein  unb  redjt, 

ms  ®a§  jr  für  eud)  felBer  bebest, 

SSie  man  ben  23iffd)ofn  Ijulffe  ttjet, 
2tuff  ^a§  °ie  &xv<§  nicr;t  mangel  fjett. 
Reifer  ^utianuö: 
[27a]  ©im  Reifer  ligt  gar  tnel  btngS  an, 
SDas  er  allein  nidjt  bbenden  tan; 

1108—9.  Dr.  709—10: 

>Ton  quaero  grandia  vita  instructus  paupere, 
Nee  oecurrit,  quid  primuru  aut  ultimum  petam. 
—  1110.  i'd)Ied)t,  fcfyücfyt,  simples. 


222  Maogeorg-iftUnfttB,  }Jammadjtus.   I,  4. 

SSiel  menger  tan  er,  mie  er  fott  1120 

Unb  offt  von  Ijerijn  gern  ttjun  roolt, 

2ltt  bing  üerfdjaffn  unb  richten  an: 

Srumb  mu§  er  9tetl)  unb  biener  rjan, 

Sie  jn  erinnern  allerlei;. 

@r  SDoctor,  jr  roolt  un§  angerig:  1125 

9Bo  feilt  e§  nodj?  roa§  roolt  jr  fjan? 

$r  feib  ja  nid)t  fo  ein  alber  Sftan, 

2)a§  jr  nidjt  merdt,  roa§  eudj  gebridjt, 

2öie  bie  $ird)  auff§  beft  roerb  ;$ugrid;t, 

Sa§  ir  beftel)t  mit  allen  efjrn:  "3° 

©0  roottn  roir  alten  fleiS  anfern, 

©a§  meniglid)  uermerden  foll, 

Sa3  mir  in  gnabn  eud)  motten  roolt! 

Sßorpl)i;rtu§: 
§err  33ater,  roolt  jr,  ba§  id)  fott? 

^  a  m  in  a  dj  i  u  3 : 
3eigt§  jm  nur  an:  @§  gfelt  mir  rool!  1135 

$P  0  c  p  ()  i)  r  i  u  § ; 
Über  uorgegebene  ^reitjeit 
Segern  alt  $ird)en  meit  unb  breit, 
Sa§  fie  uon  ©djojj,  3°tt>  bienften  gmein 
Surd)3  ganl3e  9teidj  befreiet  fein! 

Äeifcr  Julian  u3: 
[27b]  2Ben  folln  mir  burd)  bie  $ird)  oerftan?  »« 

33iffd)off?  Serer?  ober  gmeine  9Jian? 

5ß  0  r  p  f)  \)  v  i  u  § : 
Sie  23ifd)off  unb  Sercr  mein  id), 
©ampt  altn,  bie  geiftlid)  nennen  fid). 

Reifer  ^uliaiuio: 
Bold)  fyretfjcit  folt  cud)  geben  fein, 
üßMerootä  §ur  bld)roerung  vcid)t  ber  gmein!  11« 

^orpf)i)riu§: 
darüber  rölln  alt  33iffrf;off  reid) 
Unb  groaltig  fein,  ben  durften  gleid)! 

1138.  S<$o|s,  Steuer.  —  1140.  bure$  bie  fttr<$,  unter  „flinto". 


tlaogeorij-fEIciiius,  ^nmmadjius.    I,  4.  223 

31  a  r  r : 
5ja,  baö  man  eudj  mit  ritten  ftreidj, 
2)a§  jr  eudj  bfdjeiS  muft  unb  befeidj! 
liöo  S)a§  gfiel  mir  rool,  unb  beudjt  midj  gleidj! 

Seifer  SuIianuS: 

2Ba3  geigt  jr,  lieber  boftor,  an? 

^r  folt  gur  not  fein  manget  fjan: 

<3eib  jr  nodj  nidjt  gnug  uerfefjen, 

<So  foll  e§  aber  nod;  gfdjef)en! 
H55  SSoju  roolt  jr  folcr)  gro§  reidjtum, 

3>a§  fidj  uergteidjt  mit  g-urftetüljum':' 

Sold;  bing  jinb  mugf)  unb  arbeit  r>off, 

$ein  armer  brein  fidj  fdjid'et  rool: 

2Sa3  roolt  jr  Serer  eudj  bod»  jeij, 
ii6o  £a3  jr  pradjtg,  IjabberS,  Meuterei;, 

[28a]  £er  ©eridjtsftuel  mart    Unb  eroer  tec)r 

ÜBerlaffen  roolt?  glaubt  uns  furroaljr: 

$ein  mit}  nodj  rat  jr  fdjaffen  roerb! 

9Sir  glaubn  nidjt,  bas'  ber  23iffdjof  begert! 

pantmad^iuä: 

ii65  £err  Reifer,  folt  idj  ba§  nidjt  tr)u : 

2Öem  fteljn  gro§  ©ütter  billdjer  §u, 
Senn  ben,  bi'e  leren  G3otteo  roort? 

m  elf er  3  ulianu § : 

Soldj§  ift  auff  erben  nie  erfjort! 

^  o  r  p  ()  i)  r  i  u  s : 
§er  Reifer,  folgt,  madjt  eudj  nit  fdjroer! 
Reifer  3ulianu§: 
iito  2Sir  muffn  oon  foldjer  ^adjen  eljr 

SSon  dürften  bes  Sieidjö  ratS  geleben: 
Üiidjt  anbern  nem  unb  eudj  eS  geben! 

^orpfjpnusj: 
£>err  ^eifar,  roeiter  mufj  bas  fein 
—  Sa  mügt  jr  eudj  audj  fdjiden  ein  — : 

1149.  fiefeid),    beleihen,   burd)  Urin  oerunreintgen    —    1152.  Dr.  739—40:  Ego 
vobis  concessero,   quod  ad  victuni  satis  est.  —  1159.  eud)  ...  j  e  g ,  (Sud)  einbtlben. 


224  ttaogeorg- Genius,  Painmadjtus.   I,  4. 

ÜEßenn  all  23iffd)off  ftnb  retdj  gemadjt,  1x75 

£>a§  ber  gu  Sftom  mit  gut  unb  pradjt 

©in  §err  unb  £eubt  fen  über  alt! 

—  2)ie  reb  lafft  eudj  nidjt  übel  gfall!  — 

Xlnb  ba§  benn  fei;  jnn  feiner  Ijanb 

©an£  SKom,  bagu  ba§  2SeIfdr)eIanb !  nso 

9 1  a  r  r : 
[28b]  £)a  fd^Iüg  bidj  lieber  ein  alte  roanb! 
SßorpijgriuS: 
2111  33iffd)off  bienen  jm  jugleid)! 
Unb  ba§  er  mug  burdj§  gan^e  dlcld) 
©elt  famlen,  ba§  burdj  alle  Sanb 
©ein  madjt  unb  name  raerb  belaub,  uss 

®a  folt  jr,  @r  Reifer,  Ijelffen  §u, 
©a§  niemanb  bürff  fem  maul  auftlju! 
<Soldj§  all3  ber  i'ird;  unb  SBiffdjofn  tl)tm, 
(So  raerb  jr  fein  ein  lieber  (Sun. 

91  a  r  r : 
$a  tljut,  mein  §err,  ber  Reifer,  bas,  noo 

©0  fdjmei§  mir  t)ie  auf  biefe  najj! 

Seifer  ^U'lianuS: 
3Bir  l)an§,  Ijerr  SDoctor,  für  eroern  fd;ümpf! 
55enn  foldjö  Ijat  je  fein  fug  nodj  glümpf! 
2>rumb  fagt  un§  emftlidj,  raa§  jr  bgert, 
3)ä§  nur  bie  Satyr  nit  gefdjmedjt  roerb!  1193 

Sß  a  m  m  a  rfj  i  u  3 : 
2Ba§  fagt  jr  jmer  non  ber  Sar? 
SDenrft  barauff,  baö  ift  gunS  unb  roatyr: 
3)ie  lar  wirb  nimer  tyotyer  gadit, 
©enn  fo  mir  füren  groffc  pradjt! 
£)enn  roenn  bie  Icut  folctyä  mcrben  fetyn,  1200 

Sterben  fie  nid)t  (wie  für  gcfdjeen) 
üBerfpotten  un§  unb  unfer  latyr, 
[29a]  ©onbern  gleuben,  eS  fei)  all§  roatyr, 
Xlnb  unS  anfangen  gani)  von  bcn)! 

1192.  f($ujnpf,   Scficrj.  —   1 19".  (ein  fug   uoef)  gh'tmpf,  ift  iveber  redit  uod; 
anftäubig.  —  1198.  gndit,  geartet. 


ilaogeorg- Genius,  pammadjius.    I,  4.  225 

^3orpF)t)riu§: 
1205  3lrottm  ja,  e§  ifi  uns  je  fein  fdjerfc! 

Äeifer  Sttliatutä: 

Unb  ift  fotcfjs  emr  ernftlid)  beger? 

^orpfjpriuä: 
©o  ifts,  @r  Reifer,  gnebigfter  #err! 

91  a  r  r : 
£>err  Reifer,  lieber,  tfju  bu§  nidjt: 
Sie  rabten  roie  bie  236feund)t! 

Reifer  Qutianuö: 
1210  ^ert,  liebe  SSeier,  von  bem  fi)nn! 

Safft  eud)  fotd)  gbancf  nicfjt  faden  jnn! 

£jr  roolt  oiel  mefyr  benn  Stfdjoff  fein! 

^ett  gnug  guttun  an  bem  allein: 

(Sin  SiWjoff  jmer  prebign  foft, 
1215  2)er  ©mein  jm  roort  furftefjen  mol, 

(Sie  leren,  [troffen  unb  oerman, 

2)a§  fte  ba§  roort  redfjt  nemen  an! 

Wad)  gelt  unb  gut  lafft  geübter  tradjt, 

©ie  dürften  regirn  unb  fr  igen  mit  madjt, 
1220  ®cn  Reifer  fjerrfdjen  jm  roelftfjlanb: 

©o  bletjbt  ein  jeber  bei)  feim  ftanb! 

3lavv: 

©oft  biefer  ^Bfaff  mein  Reifer  fein, 
[29 b]  So  trimcf  irf)  gnnSlid)  feiten  mein! 

$ßorpfji)nu3: 
Jpofyo,  §err  Reifer,  molt  ir  uns  1er? 
1225  ©a  fumpt  jr  faft  §u  langfam  fyer! 

3öifft  jr  nidjt,  ba§  mir  Serer  fein 
Über  eudj)  unb  über  bie  ganfc  gmein? 
©rumb  Ijort  uns  §u  unb  lernt  mit  ftei§: 
2Sir  rooftn  eucfj  rool  recr)t  unterweis! 

■Karr: 
1230  §err  Reifer,  fjab  ber  fachen  adjt! 

©er  ^Pfaff  bir  nacf;  bem  jügel  tracfjt! 

1219.  SDrudE:  ber  gfurftett. 

©a§  Srama  ber  Dteformation^eit.  15 


226  iloogrorg- Status,  Pommadjiue.   I,  4. 

^>orpf)t)uus: 
2Ber  ba  rotf  fein  ein  rechter  Gtjrift, 
2Öas  nadj  feim  ftanbe  fein  ampt  ift, 
S)rumb  burfft  jr  nidjt  erft  fomen  fjer 
Unb  foldj  bing  un§  non  newem  (er!  123» 

^atrtmadfjiuä: 
D  red)t,  roa§  folt  uns  biefer  1er? 

9t  a  r  r : 
3$  roolt,  bn  fdjnnegeft  ftitt,  bu  tropff, 
ßfje  id)  bir  eins  gib  für  ben  fopff! 

Reifer  ^ulianuö: 
$>r  feib  ftoli*  gnug  unb  fart  f)od;  §er! 
SEBo  roir  nidjt  eturs  glaubens  roer,  1210 

Söolt  roir  alfo  mit  eud)  umbrjalt, 
2)a§  eror  folt  bae  unglüd  roalt! 
[30a]  2Bir  roiffn  rool,  bo§  jr  Serer  feit! 

Tic  roolfn  nur  gern,  fo  fern  unb  rüeit 

S5a§  eraer  latjr  fen  rein  unb  Ijeil:  »«s 

SBermcrdn  mir  aber  einen  feil, 

So  finb  roir  eud;  geljorfatn  nidjt! 

$orpf)ir,  jr  roifft,  rote  2ld;iKe§  fpridjt: 

„Sftegirn  bie  ©rieben  fronte  tjerrn, 

So  rooUn  mir  jn  ge()ord)en  gern  —  1250 

2öo  nidjt,  fo  fagn  nur  Stein  bagü!" 

So  rooftn,  vßorpfyir,  roir  jm  and)  tlju! 

Sßorpfjguuä: 

Seib  jr,  £>err  Reifer,  bor  roeife  DJlan, 
3)er  red)t  unb  falfd)  Sdr  urtetln  fan? 

Reifer  3ultanu§: 
2öas  redjt  unb  fatidje  ler  betrifft,  1255 

(Eoldjö  ridjten  nidjt  nur,  fonbern  bie  Sdjrifft! 

^orpf)tjrtu§: 
£abt  jr  benn,  §err,  ber  fdjrifft  öerftanb? 
$jd)  r)ab  grofj  forg,  jr  roerb  ju^anb 

1246.  reit,  geiler.  —  1258.  juEianb,  foflleic^. 


ttaogt-org -Ricinus,  Pammadjius.    I.  4.  227 

©eraten  jnn  ein  $e£erei), 
1260  SEBetI  jr  bie  (jeilgen  ©grifft  fo  frei; 

yiad)  erorem  eignen  finn  auslegt; 
2tnber§,  benn  bie  Sftomifdj  f'ird)  pflegt! 

Reifer  ^ulianus: 

SBir  raoltn,  er  2)octor,  baS  jr  rauft 
Grar  maul  ftit  fjaltn!  un§  nid)t  entruft, 
1265  gftdjt  fo  mi§braud)t  unfer  fanfftmutlj: 

[30 b]  SDa§  rieten  roir  unb  roer  eud)  gut! 
£err  ©iffdjoff,  lagt  jr  felber  t)er: 
£>eiffd)t  biefer  fold)§  auff  erar  beger? 

5ß  amma  d)  iu  § : 

Sd)  fyabz  jn  griffen,  33efen  id)  g(eid)! 
Steifer  §ulianu§: 
1270  ©eljeiffen?    0  @ot  oon  Ijime(reid)! 

2Solt  jr  fyan  9fom  unbs  SBelfdjelanb? 
$r  nempt  raol  ba§  gant3  reicf;  juljanb? 

s}>  a  m  m  adjiuä : 

©ar  balb  loft  greif}  fein  Reifer  fein, 
(Sr  fum  benn  am  metttä  Ijerfcen  fajrein! 

'Jiarr: 
1275  Unb  raottftu  ©fei  Reifer  madj? 

Sa§  müft  mir  er)r  ber  2euffe(  lad)! 

Keifet  3u^anu^: 
2Sae>  fdjreins  ift  bas?  id)  oerftfje  fein  nit! 

^ßammadjiuö: 
S)arau§  id)  all  geljemnie  bid)t! 

•Jlarr: 
Hprid):  „2uTe  Ruberen  attridjt"! 

Reifer  ^ulianu§: 
1280  Unb  barauS  roolt  jr  Reifer  mad)? 

^ammacf)tus>. 
(So  roil  id):  Srumb  jürn  ober  lad)\ 

15* 


228  flaogeorg- Genius,  Paimn.iti)Ut3.    I,  -i. 

Sfiarr: 

[31aJ  £err  Reifer,  laß  ben  $f äffen  fjencf! 
!ydj  mag  nidjt  §6rn  fein  lofe  fdjroend! 

Steifer  ^ulianus: 
-£>err  SBtffdjoff,  ba§  ift  unfer  bit: 
9?empt  foldjs  jnn  emrn  finn  nur  nit!  1285 

9ßa§  §iemlicf)  ift,  baö  Ijeifdjt  unS  an, 
©o  fottt  jr  uns  gan£  mutig  fyan: 
Seid;  SBiffdjoff  finb  unb  bie  uns  km, 
Sßotn  mir  gern  Ijalt  jnn  atfen  eb,rn, 
So  fern  fie  uns  für  äugen  fjan  1290 

Hubs  &etfert{)utn  juf rieben  lan! 
2Seld;er  geift  fyat  eudj  bas  eingeben, 
Waä)  ungefyorter  pradjt  ju  ftreben? 
mdä)  Reifer,  Äorog  ift  fo  tt)o((, 
©er  eud)  bas  feine  geben  mott?  1295 

(Sin  raeifer  gibt,  bas  er  aud)  beeilt 
Hnb  nidjt  §ugleid)  jnn  armut  fettt! 

^orpl)r)rius: 
£>err  23ater,  lieber  (äfft  uns  gb,e! 
SDenn  fo  viel  id)  von  jm  nerftt)e, 
©0  mirb  uns  I)ie  roebber  gut  nodj  ein-!  1300 

Reifer  ^ultanuö: 
(Erraten!    @§  ift  aud;  ofyngoer! 

9?  a  er : 
5Da  redit,  mein  lieber  £>err  Reifer! 
Reifet  $,ultanu§: 
[31 b]  ©ine  bitt  td):  molft  mir  fag  allein, 
Db  Petrus  unb  bie  gioefen  fein 
%ux  eueb,  jm  33iffdjoflid)cm  ftanb,  isoö 

3u  tftom  unb  burdjs  gani)  2BeIf<$entanb 
Sftegirt  Ijan  unb  finb  gmefen  mein 
2)enn  anbre  Söiffdpff  tum  gmalt  unb  eljv'r1 
Oh  fie  aud;  begert  pradjt  unb  gut, 
2Bie  jr  311  biefen  3eitten  tlmt?  isio 

L286.  äicmlid),  gejiemenb,  billig.   —   1294  tliolt,  t$3ri$t  —   129G.  gibt,   cao, 
giebt  fo,  bafj. 


Itoog£org-;fl3tnhts,  PammadjhtG.   I.  4.  229 

DB  jte  audj  je  ber  ßetfet  iacf) 
£an  mottn  nad)  jrem  gfatten  matfj? 

vl>  a  m  m  acf)  iu  § : 
iCRein  2>orfarn  finb  att  9t arm  geroefen! 

3lavv: 
C  bae  bitfj  ber  fjentfer  fteup  mit  beünen!) 
iß  a  m  m  a  et)  i  it  s : 
i3i5  $an  bie  r)etlgen  itfjrifft  nie  reetjt  glefen! 

iDrutnB  jr  ferjg  rjerfc  unb  unoerftano 
3Ba§  „Serer"  ienen  nodj  nie  erfanb! 
§an  nie  groüft,  roie  man  311  efjrn  fom, 
SBelc^ä  lert  ba§  Goangelium! 
1320  SJrumfi  ü>tf  jr  grob  unroiffenfieit 

9titfjts>  ftfjaben  meiner  fjeüigfeit! 

Äeijer  $ufianuö: 
Bo  Ijor  itfj,  jr  r)abts  6afj  erfarn, 
3)enn  jene  jnn  fo  oief  fjnnbert  jarn? 
22er  §at  fein  lebtag  je  gefmrt, 
1325      [32a]£as  Goangeli  unb  ©otteä  roort 
Bot  $6nge  oon  jrm  9?eidj  entiefi 
Unb  gmeine  Regiment  uerlefc? 
©0  lertö  gei£,  rjoffart,  mottuft,  pratfjt, 
Dtacf)  bem  jr  jijunb  alle  tratf)t? 

ipotnmarfiiuö: 
1330  2ßa§  roolt  jr  fag  oon  biefen  bmg? 

Gin  ^eroling  feib  jr,  oiet  §u  gring! 
üBerfteljt  ber  geiülitfm  öenbet  nitfjt! 
Sarnatf)  mügt  jr  eudj  aber  ritfjt: 
2Sas  jr  nitfit  moft  mit  mitten  tfju, 
1335  ^a  mo(n  mir  eud)  roo(  fingen  §u! 

3laxt: 

$>tf)  bürfft  mir§  mot  mein  fjals  lajj  gelt: 
£er  Sßfaff  beftfjijj  bie  gan|e  toelt! 

Reifer  Jsuüanus: 
2o  f)6rn  mir  rool,  jr  rooft  uns  $ming? 

1314.  &ejmett,  Sefen.  —  132*.  Jrucf:  gei|§. 


230  tloogeorg-^lcnius,  ^ammadjius.    I,  1. 

$ßammadjtu§: 
©o  mit  id):  2Icf)t  mid)  nod)  fo  gring! 

Reifer  ^ultanuä: 
$r  tljut§  borf)  nidjt  mit  ^eereöf rafft?  imo 

§P  a  m  m  a  üj  i  u  § : 
©erjt  §u  unb  roiffet,  roa§  jv  fdjafft! 

Reifer  Sulianu§: 
$r  rcerb  un§  fatjn  unfer  Untertan':' 

5ßammatf)iu3: 
[32 1j]  Sag  roil  id)  unterlegen  lau! 

Reifer  Sulianuö: 
©o  brennt  jr  uns  bodjg  Sanb  nidjt  a6? 

§ßammad}iu§: 

Sarauff  irfj  nie  gefunnen  I)ab!  1345 

Reifer  ^> u fin nn*5 : 
2öie  molt  jr  un§  benS  3fteid)  gewinn? 

5pammatf;ius: 
S)a§  folt  jr  balbe  werben  jnn: 
Sie  Sftomifdj  practirf,  jtjt  oerbedt, 
©ar  balb  all  $ong  unb  durften  fd;redt! 

Reifer  ^uünnue: 
Sie  ^ractid  mu§  all§  unglud  fyan,  1350 

Sie  unö  jm  dMd)  rid)t  Ijabber  an! 
(Sagt  aber:  2Sie  feib  jr  fo  balb 
3_n  ©ots  furdjt,  glaub  unb  lieb  erfalt, 
Sa§  jr  nod)  bie  roolt  fechten  an, 
Sie  eud)  Ijan  alleö  gut  gel  bau?  1355 

SP  0  r  p  I)  i)  r  tu  S : 
@§  ift  mir  faft  leib  für  eud)  smart, 
Sa§  jr  bem  SBoter  niebt  roilfart 
Unb  is\\d)  ju  fo  51t  feinbe  madjt! 

1350.  muS  aII8  unglud  hau,  etwa:  fod  bet  Eeufel  Qolen.  —  1356.  jroort  = 
jiuav,  b.  i.  nml;r[id). 


tlaogeorg-fflcmus,  flammadjtus.    I,  4.  231 

Äetfer  Jutianus: 

S)etn§  mitleiben§  roir  gar  nidjt  adjt! 
1350  ©ölten  iuir  eudj  \n  bem  nrittfaml 

$r  feib  bod^  ja  311  groffe  Dcarrn! 
[33 a]  SBerfud&t  eroer  ^ractitf  unb  atf  getickt: 
IDen  33ifdrofn  roirb  ba§  reid;  bod)  nidjt! 

?P  a  m  m  a  d)  i  u  § : 

2öir  roolten  freitidj  fefyen  roof, 
1365  2öa§  balb  fyernadj  geid»e()en  fall! 

Reifer  gwlianuä: 

©ef)t  jmer  Jjtn!  roir  jrm  uns  nicf;t 
Sroer  ^ßracticf  unb  atls  getidjt! 
iöerb  jr  ber  bosfiett  nidjt  abftan, 
(So  greiffn  roir  eud;  mit  .§erref rafft  an! 

9?  a  r  r : 
1370  (£>ertg  ffug§  bie  2>ieb  an  galgen  Innan!) 

*ßorpf)t)riu5: 

2ld),  SSater,  lafft  uns»  geljen  I)in: 
3Jiit  §an<fen  treiben  roir  fein  groin! 

5p  ammac^iuS: 
ÜBolan,  (Sr  Reifer,  fo  mar  idj  leb! 

Äeifer  ^utianuS: 

2(uf  bein  braroroort  rooln  roir  nidjts  geb: 
1375  %(ii)x  jmer  E)in,  IjaH  unglucf  bir! 

^ammaüjiuö: 

§abs  jrceifad;,  roaö  bu  fludjeft  mir! 
Sod)  lafj  uns  fdjaro,  roas  bu  üermagft: 
bringe  ^riegsoold  f;er,  baoon  bu  fagft! 

1366  f.  roir  [aiien  un?  nicf)t  burd)  ©ure  ^rafttfen  K.  irre  machen. 


232  tlaogecra- Genius,  Pammarijius.    I,  5. 

^         jlaifer  guttatm*. 
Scena  V. 

Uns  trieg  beim  atf  unter  firm  unb  mut, 
3o  roirb  bie  2ad)  nidjt  roerben  gut!  i3so 

3£es  fot  man  fidj  meljr  gut§  uerljof, 
Sßenn  bie  Serer  felBS  unb  Siffdjof 
So  roitft  unb  roilb  bing  Seren  tfjiirn, 
Taburd)  ben  ©tauben  gar  jerftorn? 
2Sir  müffens  reben,  raie  mir  benden:  isss 

©ott  ift  fein  SJieijter  foldjer  renefen! 
Sie  fudjen  nidjt  bes  lebens  pfat, 
S)en  (5f»riftus  fie  geler  et  fjat: 
Ter  Sügen  uater  gibis  jn  ein 
Unb  treibt  jr  rjertj  gerois  affein.  1390 

2öir  biirffen  ein  groffeä  mett  mit  eim: 
3ic  gebjen  ftradö  §um  Satan  fjeim, 
So  frei)  ff  unb  trutjig  farn  fie  fort, 
Uno  ift  fein  roort  bei)  jn  gebort! 
2£eil  mir  jr  bger  nidjt  tfjun  io  balb,  1395 

Xamit  roirä  9feid)e§  mad)t  erhalt, 
£l)ürn  fie  uns  brauen  unter  bie  naj$! 
£üff  ©ott!    5K>as  roü  boefj  roerben  baö? 
2öie  mag  ein  35iffdf)of  fein  fo  toll, 
2>aä  er  ein  Reifer  trugen  föftS  i^o 

9Jiit  madjt  funb  mir  uns  leiditlidj  roerjr: 
[34 a]  (So  furd)t  roir  ©ot  bau  benn  iWiof  meljr! 
Tod)  merefen  roir  10  viel  an  jn: 
3>ermod)ten  fie  nadj  jrem  finn 
Unb  iolt  e§  gefyn  nadj  jrem  mut,  uoö 

So  rjetten  roir  es  nimer  gut. 

•  V i l ff  öott,  roenS  jn  nad)  roitfen  gieng, 
23ie  roirb  man  feljn  10  nmite  oing: 
Tic  Stfjaff  bie  njurben  jrre  gan, 

13SS.  tfuirit,  nmaen,  audj  bürfen.  —  1394.  Sinn:  unb  fie  nehmen  gar  feine  Skr* 
nuitfi  an.  —  1402.  ,, tarnt'  im  -Jrud  oon  glcidijeitiger  yanb  mit  BerneifungS}H<$en 
übergcfdiriebeu.    gm  Cr.  f)eif;t  e9  (904):  Sed  episcopos  taedere  videtur  impium. 


Haogeorg- £Unius,  Pammadjius.    I.  5.  233 

uio  Sie  Jpirtn  fid)  faulfjeit  nemen  an, 

Spieln,  ~^d)zn  unb  (eben  aufm  beft, 

2(uffm  polfter  ftfcen  alfo  feft> 

3)a§  fein  unglticf  furfatfen  mag, 

S)as  fie  aus  jrem  Sager  jag, 
i4i5  Cb  junger,  SBBolff  unb  giffttg  treib 

iUen  Schaffen  antlju  alles  leib: 

Sodj  jrrt  fies  iiidus  an  jrem   Schlaf, 

£b  g(eid)  ber  Qj^otff  frejj  äffe  Hrfiai: 

ga,  fJo  roerben  ftefjn  alle  fadj, 
i42o  3)a§  fie  jum  irfmben  raerben  (ac^: 

Senn  oon  ber  armen  3diaff  rerterben 

äöerben  fie  bas  meine  gut  erroerben. 
Üöolt  ©ot,  bo§  unier  gbancfen  feilten, 

Sie  Serer  fid)  jur  beffrung  ftelten: 
U25  2Bern  bgnugt,  feine  dement  ftanbs  begerten, 

pflegten  jrs  2(mpts,  bie  gtneine  Sexten! 

2Ba§  folln  mir  aber  fagen  öiel? 
[34b]  &ein  fyarter  Äopff  nicfjt  roeidjen  mit! 

©ar  fetten  ber  roas  gutes  pbt 
1430  Ser  fotct)e  %ei<fyen  von  jtdfj  gibt, 

S)a§  er  fein  ftirn  oerrunijelt  feer, 

2d)(ed)t  mit  bent  fopf  ftets  t)in  unb  rjer, 

©rennt  mit  ben  ougen  unb  fdjeel  fidjt, 

gut  30m  im  anbltij  gar  oerp(id)t, 
1435  gftebi  fdjnell  unb  unbebed)iig  roort 

9Rit  jitternben  (ippen,  fan  nirgenb  fort! 
21d)  frieb,  mie  bin  fo  ein  ebler  fdjaij 

Unb  Ijaft  bein  Seuten  fo  fdpnalen  plat?! 

Senn  mie  man  f;ört  jm  3pridimort  mg: 
1440  „2£er  frib  unb  gut  gemad)  iolt  trag, 

Ser  mus  gar  ftarefe  fdjentfel  fjan", 

2(uff  erben  firtö  man  manchen  3Jlan, 

Ser  fidj  jnn  Unfall  reblid)  Ijellt, 

22enns  roolgeljt,  roiber  gar  abfeilt. 
1445  Senn  gleid)  mies  enfen  roftig  mirb, 

äBemt  mans  nidjt  teg(id)  übt  unb  fun, 

1423.  feilten,  fcBt  gingen.  —  1425.  Zrud:  oeger. —  1436.  ßu  „tan  mrgenb§  fort" 
tas  Cr.  (926):   Tix  hercle  quiequam  prae  äe  ferre  solent  boni. 


234  Haogtorg- Genius,  Jlammadjtus.    I,  5. 

<So  üerleurt  atfn  glani)  bie  fromfeit 

2fuffer  ber  toiberraerttfeit. 

©enn,  roieraol  bte  gotttofia  .Reiben  l)an 

®en  Gtjriften  t>iet  s$Iag'  angetljan,  um 

©o  ift  inel  gut§  bod;  lernen  batjer, 

©a§  bte  ©leubigen  befte  mefyr 

$n  ©ottefurdjt,  glaub  unb  fromifeit 
[35 a]  3ugnomen  fyaben  mit  ber  jeit! 

©er  frieb,  ben  rair  jn  geben  Ijan,  uss 

9lid)t,  raie  nur  fefyn,  alls>  unglutf  an: 

2>r  geh)  unb  groffe  faulfyeit  madjt, 

©a§  feiner  fdjier  fein§  2lmpte§  adjt! 

©toft?,  eljrgeitj,  pradjt  unb  Regiment 

■JRadjen,  ba§  feiner  fidj  felbft  fent!  ueo 

Üöer  be§  ratt  je  beroeijfung  Ijan 

©er  fei)  ber  33iffdjof  raefen  an! 

D  rate  uieln  ttjut  man  grofe  unredjt, 

3>ie  man  nennt  alber,  front  unb  fd)ledjt, 

©0  fie  bod)  fdjeld  jm  Ijertjen  finb;  U65 

2ludj  tjetlt  man  viel  für  raufte  Äinb, 

®ie  bod;  fyaben  ein  erbarn  mut: 

^ft  aUe§  beibe§  nierjt  feer  gut! 

üfikr  fyett  bas  jmer  meljr  gebadjt, 

S)a§  33tffd)off  unb  Serer  folten  trad)t  1470 

Tiad)  foldjem  groffem  uradjt  unb  ftanb? 

2>ie  33aurn  fagen  redjt  auff  bem  Sanb, 

S)a§  ba§  bie  groften  ©djeltfe  fein, 

©te.  auSraenbig  füren  guten  fdjein. 

2tudj  iftö  geraifj:  üTein  raeifer  Wum  i±<5 

%al)t  eine  fleine  torfyeit  an; 

©enn  raer  bem  Satan  bienen  foll, 

DJiuS  erfam  fein  unb  geubet  raol. 

2Ba§  ift§  aber,  ba§  rair  lang  fyie  ftefyn? 
[35 b]  2öir  raoln  fyeim  31t  unfenn  C5anl.Uer  gelm:  uso 

äöoün  jm  ben  ganzen  .'oanbel  fag 

Unb  mit  \m  bauon  ratfdjlag, 

Db  rair  bc8  SÖifdfjofS  breinen  oeradpt 

Ober  raiberfteljen  foKn  mit  madjt! 

1148.  wenn  fie  feine  aßibermärtigleiten  in  erbulben  hat. 


tfaogeorg-jft'lemus,  $ammad)uts.    I,  6.  235 

$3ötpljt)rht3,  §3 am= 

ntadjiuS. 
Scena,  VI. 

SßorpfjtjuuS: 

us5  <perr  $ater,  jr  tjabt  ben  Reifer  entrüft! 

©erjt  nur,  roie  gebart  er  fo  rauft: 
%\d)t  mit  ben  rjcnben  Ijin  unb  r)er, 
<2d)üttelt  ben  ßopff:  ߧ  ift  jm  fd;roer! 

v$  a  m  m  a  a)  i  u  ö : 

£>d;  fel)3  gar  mol!    £>ft  mir  nid;t§  leib:. 
.1490  Sll;un  jm  bie  roort  fo  raet;  bereit, 

SSie  mit  e§  benn  I;ernad)er  ger)n, 
Sßenn  er  bie  merd'  ir>irb  folgen  fetm? 

^orptjtjrius: 

2öer)  mirbs  jm  tl)uu,  roei§  id;  furiuar: 
%m  mochten  madifen  grame  rjar! 

S\>  a  m  m  a  d)  i  u  0 : 
1495  @§  ift  redjt!    <&o  mus  man  jn  lern, 

2öie  er  fein  23iffd;of  rjettt  jnn  e§rn: 
®enn  23iffd)of  unb  Serer  finb  ja  merjr 
[36a]  ©enn  äffe  $onig  unb  Reifer. 

3)rum6  fag  id;  eud),  molt  bend'en  bran: 
1500  2öenn  mir  nu  gnab  beim  Satan  rjan, 

©as  jr  fein  Untert(;an  madjt  fren, 
£as  feiner  jm  mel;r  gljorfam  fei;! 

^orp()tjriuä: 

3)o§  mit  id)  affe§  fein  oerfdjaff: 
@r  foff  fo  fenff  roerb  mie  ein  Schaff! 
1505  ^r  folt  febm,  baö  bie  ^ractid  folt 

©ud)  über  bie  ma]5  gfaffen  ural! 

1490.  bereit,  bereits.  —  1504.  fenff,  fanft. 


236  fflaogeorg-ßUntus,  p.immadiius.  I,  6. 

5ßatnmadjiu§: 

2(d)  lieber,  geljt  fo  mit  jm  um 6, 
£aö  natfjmalS  nidjt  ein  anber  fum 
Unb  mit  mir  ftdj  ber  maffett  jancf! 

SßorpIjgriuS: 
©djroetgt  nur:  %d)  matfj§,  $r  folt  mir  band!        i5io 

§P  a  m  m  a  dj  tue: 
©aö  er  jm  audj  mufi  gfattn  lafj 
2UI  unfer  Slnm,  beib  bi§  unb  ba§, 
Unb  ba§  er§  ^eiferlidje  fcfncert 
Sftur  brausen  mu§  nad)  unferm  bgerb, 
2)a§  er  aud)  mit  ad  feiner  madjt  isis 

Un§  bienen  mu§  ju  unferm  pratfjt! 

5p  o  r  p  f)  i)  r  i  n  o : 
%d)  mit  aftn  f(ei§  tfmn  frue  unb  fpat 
Unb  §roeifel  rtid;t,  @§  fott  mir  grat! 

[36bJ  ^ammod^iuä: 

2Benn  nur  ber  Reifer  un§  raot  roil, 

2o  Ijan  n)ir  fcfjon  ein  giuonnen  fpiel:  isao 

2)enn  barff  fitf)  niemanb  an  un§  madj, 

3CII  raelt  mu§  loben  unfer  <Satf)! 

^porpfjtjriuä: 
S3o£  Ijaut,  ba§  rairb  fidj  fdjitfen  fein! 

SßammadSjtuiS: 

2)a  muffen  mir  aber  fing  fein, 
3)a§  ja  bie  Seut  nüf)t  werben  jnn, 
35a§  mir  allein  bem  Satan  bien! 

SP  o  r  p  ti  t)  v  i  u  o : 
Gbriftuö  ber  fol  ben  tarnen  (jan, 
2ltf  tfnm  narf)  <Satcm§  mitten  gan: 
$n  S§riftu§  v3tam  luoün  nur  uns  fcfjmucf, 
£>en  SÖon  (Sfjrtftian  gar  fein  beruef!  is«o 

1522.  Snirf:   leben.  —  1530.   ben  8011  IS  fivifüan,  ben  Summen;  baä  Cr.   6a 
■'"       s:) :  Quae  chriätiano  sunt  tegenda  pallio 

Ut  Lmperitia  imponatni  callide. 


iliioguorg- Genius,  ^ammadjiua.    I,  6.  237 

§P  a  m  m  et  6)  i  u  s : 
2>a  mol,  folcr)  iucf  muffen  mir  t)a6, 
23ern  fonft  Bei)  allem  oolcf  Sdjabali: 
ÜEBiffenttid)  fie  nidjt  leiben  raern 
Sold)  SKffdjoff,  bie  ben  3atan  etjrn! 
1535  35nwn&  l)üttet  eud)  unb  fet)t  mit  brauf, 

S)a§  mir  nid)t  mefyr  falln  benn  fteijgen  auf! 

SDa§  mir  foltert  ben  Satan  nenn 
Unb  uns  für  feine  Siener  befenn, 
[37a]2)as  reimt  ftd)  nidjt:  %n  G5ottes  Sföam 
1540  2(H  bostjeti  mir  müffn  faljen  an! 

cj>  a  m  m  a  et)  tu  3 : 
Soldjs  mirb  aud;  fein  bie  rechte  fünft! 

^Sorpt)t)riu§: 
So  nmnpt§  all  roerlet  an  mit  gunft 
Unb  loben  alle  unfer  Sad)! 

^ammat^ius: 
Sftan  fans  auf  fein  roeis  beffer  madj! 
•I>  o  r  p  f)  9  n  u  s : 
1545  2(ud)  muffen  mir  alt  unfer  funb 

21uffg  beft  mit  fjeiüger  2 grifft  grunb, 
Tas  man  oon  uns  nichts  arges  benrf! 

-J$amtnad)tus: 
3$  lobs:  ßs  finb  bie  beften  fRznäl 

^orpljtjriuä: 
gnbe§  roottn  mir  guts  leben  fym, 
i55o  2et3,  orbnen,  bieten  jeberman, 

2Öas  uns  nu|  ift  unb  roof  gefeilt! 

5ß  attttnact)  tu3 : 
9Jiein  meinung  genfclict)  aud)  fo  t)ettt! 
Mein,  roas  mir  I)an  jtjt  6ebacr)t, 
©as  foldjs  flugs  roerb  jns  roerd  gebracht! 

1532.  Srfiabab,  roerttos,  brunter  burd).  —  1550.  Dr.  1003:   Statuemus,   ordina- 
bimus,  mandabimus. 


238  tlaogcorg-^Hcnius,  Pammadjius.    I,  6.  II,  l. 

«ßor:pf)t)riu§: 
2öa§  burfft  jr  be§  normanenS  bod>?  15~5 

^ammacfjiuö: 
Sefjt,  rfjüm6t  mid)  bet)  bem  Satan  l)od), 
%il  meine  tugenb  $eigt  jm  an: 
£afur  folt  jr  gro§  band  entpfaljn, 
Sud)  rail  id)  et)rn  für  anbern  alln! 

Actus  Secimdus, 
©atanaö.       äöar* 

fyett         ÄniL 

Scena  I. 


1560 


SatanaS: 
2Bo  feilt  e§  nu  jnn  aller  melt 
2ln  etjr,  geraalt,  prad)t,  gut  unb  gelt? 
2Öa§  jeberman  oon  mir  begert, 
Ter  bit§  getroft,  er  ifts  geroert! 
^d)  bforg,  bie  mein  ein  lange  jett 
gan  not  unb  mangel  muffen  leib;  15G3 

(vHcuß,  ba§  fie  lieberä  bgern  nitfjt, 
Senn  ba§  fie  fefm  mein  angejid&t: 
2)rumb  fom  id)  \%t  511  biefer  ftunb 
•Öerfufyer  au§  bem  2Ü>egrunb, 
33in  roorben  lo§  oon  Metten  hart,  1570 

2)aran  id)  etma  gbunben  joarb 
[38°]  grur  tauffent  Sam,  be§  frerae  fidi 

2CU  nielt  unb  ©ottloin,  bie  auff  mid) 

(^)eraartet  f)an  nu  lange  raeil, 

3)o§  idi  |n  bringn  fol  glücf  unb  ()ei(!  ^~:> 

tenn  tmrdi   2tat>f)altcr  mcrbcn  nid)t 

Sin  3ad    jutn  beften  au3geri<$t: 

Unb  ob  jie  gleid)  ()an  »olle  mad)t, 

burfft,  bebürjt. 


ttctogsflrg - ^Htnius ,  Pammad]tus.    II,  1.  239 

©erben  fte  bocr)  nict)t  gros  geadn: 
i5*o  ßin  üvurft,  menn  ber  nur  faraer  fidjt, 

£6  er  gleidi  gar  fein  mort  nidjt  ipricfjt, 

93irb  er  bennod)  gefurdnet  mefir, 

Senn  wenn  feint  Staobalter  tauffent  roer! 

@in§  durften  roort  adn  mehr  ba§  2attb, 
1585  Senn  all  feins  fjofe  geroapnet  (janM 

Seög(eid)  fidi  mandjer  mebr  befleißt 

3u  Dienen  beut,  ber  gnab  beroeift: 

Senn  meldie  trerotidj  fjan  gebient, 

löeib  Untertban  unb  rjofgeünö, 
isfo  "Stele  attgumal  bie  fyaben  gern 

2(m  durften  ein  gnebigen  £erm. 

3ft  ber  rvurft  front,  fo  feilte  aud)  nidjt: 

5ji  er  aber  ein  33üferoid)t, 

So  ergeigt  er  bie  grofie  gnab 
1595  Sem,  ber  am  meiften  gütnbet  rjab! 

Solcb  ben   2d)e(d  unb  oerlorne  finb 

3n  meinem  9ieid)  bie  beften  finb: 
[38l]  Sie  nemen  mid)  mit  fremden  an, 

3£ie  fie  mir  (engft  geoienet  i)an. 
1600  @ins  aber  mcdit  idj  roiiien  gern, 

SBö  j^tunb  mein  Statbalter  roern! 

2£>as  fte  nu  tfwn?    Senn  id)  lang  nidjt 

Grfarn  fyab,  roaö  fie  ausgrtdjt 

3n  meinem  ^Heidi,  banon  fte  mir 
1605  2(tttag  gepflegt  ut  fdjretben  frfjier! 

SBarljeit: 

9Ragb  Ann,  bietreif  es  dfjrtfto  gfetft, 

Sas  id)  Totl  {äffen  biefe  melt, 

So  raff  all  unfer  ßretfi  vabairf, 

'Sa*  mir  uns  eplenbs  madjen  auff: 
i6io  gajj  unö  gefyn  etma  jnn  ein  blufft, 

33i§  bas  mir  ijaben  befier  lufft! 

Sas  Satan  meit  unb  breit  regir, 

Sott  nidjte  ju  Raffen  geben  mir: 

ßefetfts  Gbrift,  unferm  lieben  £Ortt, 
i6i5  So  rairb  man  mein  raol  roibber  begern! 


1620 


240  tfaogcorg-ßletmts,  flammadjius.   IL  l. 

51  n  n : 
£)as  mirb  of>n  alten  jroctfel  gfdjefm, 
@§  foUen  beim  all  bing  üergefm! 

3Barf)eit: 
9?u  folg  mir  flugä:  9ltm  311  bir  bas! 
©tlj,  fompt  nid»t  bort  ber  ©atana§? 
£un: 
[39a]  Sa,  3f»»/  er  ift§!    2Bie  trit  Cr  erein? 
Sft  froücf)  unb  gef)t  bod)  allein! 

Sßarfjeit: 
^d)  n>eif$  nid)t!    Sieber  lag  un§  bfctt 
Kretin  au§  bem  roeg  ein  Keine  jeit, 
(Seiner  roüteren  nidjt  roiberfterjn, 
©trads  fdjroeigen  unb  furuber  gelm!  1625 

Satan: 
©ü),  ba  fompt  guerft  bie  23arl>eit  rein, 
®er  meinen  aber  fei)  id)  fein! 
£6r,  Sartjeit:  SSittu  fo  baroon? 

SGBarr)eit: 
©djmeig  ftil! 

SatanaS: 

2Ba§  rootftu  aud)  l)ie  t^un? 
S)u  Ijaft  bie  fad)  red)t  mol  bebadjt:  i«w 

Xenn  »eil  id)  unb  bie  mein  mit  mad)t 
2tuff  ßrben  roeit  unb  breit  regit, 
©0  roirb  bod)  niemanb  gl)ord»en  bir! 

<rt  u  n : 
Umb  beint  roitfn  tr)etten  rotrs  gar  nid)t, 
2Bolt§  6I)riftue  nid)t,  bu  236i'emid)t!  lt335 

SBavdoit: 
2(dj  fdjmeig! 

$ 11  n : 
©olt  id)  fdjroeigenV    go  mol! 
(M),  mad)  bie  roelt  mit  lugen  oott! 

Satan: 
©djmcig  ftill'! 


tlaogeorg - jJUnius ,  Pammadjuis.    II,  1,  2.  '2 -LI 

Äun: 
2)a§  foQ  gidjeen!    GKaub  mir 
[39,J]  M  ©otttoien  oerfangt  nad)  bir! 
SBarljeit: 

i64o  2(dj  über  fdjroeig,  $Sd)  bitte  bid)! 

2  a  t  a  n  a  § : 

3  er)  roeiä:  gar  fdjon  fie  empfaljen  mid)! 

Sun: 

2ßie  fotnptö,  bas  niemanb  mit  bir  gfjet 
Unb  bid)  and)  niemanb  nid)t  entpfefjt? 

3  a  t  a  n  a  5 : 

Bie  (jan  ju  tbim:  SBiffen  nidits  brumb, 
i645  3)a§  icf;  i^unb  511  jnen  firm! 

3Bar§eii: 

2ßas  mejjdjftu  lang?    J-o(g  mir  fjienad)! 

&  u  n : 
@nd)  rairb  ein  maf)l  beftefjn  bie  plag! 

3  a  t  a  n  a  s : 
S)a  roirb,  lieb  £iin,  nodj  lang  nidjt  ans! 
!Jnbe3  rooun  mir  nnr  leb  jm  faujj 
i65o  %lad)  unfersi  freien  mittend  (ujt! 

^art  ()in!    ß's  tu  bodj  aff§  nmbüut! 
20er  ift  oon  biefer  SSerlet  nid)t, 
£en'elb  bei)  mir  gar  nidns  ansridit! 

£)rmnix    2atanac\ 
Scena  IL 

[40a]  £romo: 

3)te  Brabrjafter  habn  groi'je   Zadjm, 
1655  ^ie  jn  10  nie!  3U  id)icfen  madjen, 

SDa§  fie  jum  durften  fomen  nid)t. 
2did)  f)an  fies  nidjt  rool  ausgeridjt: 

1647.  befte^n  bie  plag,  bie  Seudje  ergreifen.  —  1654.  Srutf:  2tas  bie  falt.r.  — 
Zxud:  fei?. 

2a3  £>rama  ber  SReformationSjeit.  16 


242  Haoijrorg- Genius,  Paramadjius.   II,  2. 

&an  mir  berr)aI6  befelf)  getljan, 

5)a§  id)§  bem  ^-urftn  foü  $eigen  an. 

SEÖer  l)ie  ein  groffer  band  5U  oerbien,  ic&> 

So  lieffen  fie  rool  f eiber  Inn, 

l^r  jeber  roolt  ber  erfte  fein: 

SJofj  Sadj  befeüjt  man  mir  atiein; 

llnb  roo  ftd^  jr  roil  feiner  roagn, 

3)a  mu§  id)  midj  aus  laffen  jagn!  ices- 

Soll  icrj  j£t  nid)t  gefdjlagen  roer, 

So  mus  id)  groiflid)  lauften  feer! 

3  a  t  a  n  a  5 : 
2x1),  ba  leufft  ütromo!    Sromo,  roo  rjer? 
2Bof)in?    Stl)e  ftill!  roie  leuffft  fo  feer? 

5>romo: 
2öer  riefft?  itna 

2  a  t  a  n  a  s : 

§d)  rüff :  fom  f(ug§  fn'erjer! 

^  r  o  m  0 : 
$ilff  ©Ott,  ber  g-ürft  ift  roorben  frei), 
•>>at  griffen  alle  95anb  ent^roen! 
©rosmedjtigfter  [$fürft,  gneoigfrer  fyerr, 
iDa§  bu  bift  los,    ^rero  id)  midj  feer! 

3  a  t  a  11  a  § : 

[40b]  2)as  gleub  id)  rool!    Sßo  moltftu  £m?  iß?» 

2!  E  0  in  0 : 
3u  bir  511  geljn  Ijatt  id;  jm  finn! 

3  a  t  a  n  a  s : 
2Ba§  ifts  benn?    StefjtS  audj  alles  rool? 

£  r  0  m  0 : 
■ftidjt  gar,  roie  es  rool  biltid;  fott! 

3  a  t  a  n  a  ä  : 
SQSie  fo?    2Bfl  fciltä?  gebt  es  nidtt  veoin: 
2Ba§  tfjun  mein  3tatbalter  unb  Enedjt?  i«so 

1671.  Jrucf:  $lff. 


Haogcorg-fEUnius,  ^ammadjius.   II,  2.  2-43 

$dj  jr  nocf)  fein  gefefyen  rjab: 

£er  erft  foU  rjeut  nocr)  fomen  rjinab ! 


Sie  fjan  ;u  Raubten  fadjen  gros, 
Xas  jr  fem  feiner  roerben  los: 
1685  £  nun  6  l)an  fie  mid)  an  jre  ftat 

3u  bir  gentnb  als  ein  iegat 

3  a  t  a  n  o  § : 

So  fag:  33as  ift  bie  roerbung  bein* 

Iromo: 
^m  fReid^  ftefjts  alle  root!    Cjjn  atiein  — 

Satanaö: 
2Bas  „orjn  allein"  *    Sag,  roas  ba§  ift! 

Jromo: 
ißso  G'in  23ifjcf)off  fyat  jnn  furtjer  frin 

£en  Reifer  oon  beim  Dreier)  entroanb! 

Satanas: 
[41a]  £en  Reifer?    t  ber  groffen  fdjanb! 
2Bas  fyan  mein  Stabrjatter  auigeridjt? 

Sromo: 
2ßies  gidjeljen  iep,  bas  roeis  idj  nidjt. 
1695  Sie  roerbno  toot  fagen,  roie  id)  rjalb. 

Satanas: 
Sag,  ba§  fie  }u  mir  fomen  6a(b! 
0%  fluge  oon  ftat!  roa§  ftt)eftu  fang? 
2)o§  tf)ut  mir  roef»  unb  mad)t  mir  bang, 
£as  fie  fo  trero(o§  faul  unb  (aß 
itoo  SRicpt  fjan  erroerjren  fonnen  baf3! 

Sotten  fie  ntebt  ermatten  rjän 
^n  meim  abroefen  einen  ÜRon? 

1688.   of)n   aHein   — ,    nur.   —    1695.    fjalb,   meine.   —   1609.    (af, 
1701.  erhalten,  b.  i.  eingefangen. 

16* 


244  ttctogeorg-;ßli:mus,  Pcunntadjtusi.    II,  2. 

2Benn  fie  all  fachen  jnn  meint  9ieid) 
33on  l)er|en  meinten  all  gu  gleid)! 
$uru>ar)r  mir  bis  ©efengniä  fyab  1705 

©etljan  nidjt  ein  geringen  fdjab: 
©enn  roeil  idj  gfangen,  funb  ict)  nidjt 
33 et)  atten  atte§  an§gertd)t, 
guuor,  biemeil  ber  ©lattb  an  Gfyrift 
^nn  atter  roelt  auffgangen  ift.  1710 

$i$t  folt  idj  fein  in  2lpf)rica, 
S3alb  in  ©nrop  nnb  2lfia, 
©a  finb  niel  groffer  $6nigreidj, 
©er  jebe§  fjat  tuet  ©tet  jttgleidj: 
[41b]  ©ie  folt  id)  bfudjen  alle  tag  —  ins 

9Ber  ift§,  ber  foldj3  allein  nermag? 
©errjalb  idj  §u  alhx  fa^en  Ijat 
©tatljalter  gfetjt  an  meine  ftabt, 
2(tt  fad)  benfelben  t^eimgeftellt: 
©ie  Ijatten  jn  furtum  ermelt  1720 

9totmeifter,  §aubt(ent,  bte  fort  all 
$r  ©iener  Ratten  one  §al: 
©er  $ofet  tjiertg  jn  an  mit  madjt, 
©ertjalb  id)  meint  unb  gtmölidj  badjt, 
2Iff  fachen  roem  beftalt  alfo,  1725 

2ll§  mer  idj  gegenmertig  bo! 

©od)  ein  |rirt,  mie  man  fagt,  allein 
£>ütt  beffer,  benn  niel  jnn  gemein; 
Unb  fctjlefft  ber  |>err,  fo  fdjitardt  baS  gfinb: 
©ar  feiten  man  ein  madjenb  finb.  1730 

©trjet  nidjt  ber  §err  erft  anff  im  tjauZ 
©0  fdjlefft  atidjS  gfinb,  ridjt  mdjtS  mol  au§! 
§et  idj  meint*  fad)  fönt  märten  ab, 
$dj  rooltS  fein  ftabfjaltern  befoltjn  Ijab: 
©0  mer  mein  9teidj  jtjt  nidjt  fo  muft!  1730 

£a§  fdjaiu,  idj  ml  all  mein  ttnhtft 
3Jlit  Ijauffen  attff  fie  fdjütten  attö 
llnb  fie  auo[tteid)cn  nadj  ber  paufj! 


1709.  juoov,  befonberfi 


ttoogcorij-ifflcnhis,  pammadjius.    II,  3.  245 

[42]  Jllugling,    9Jtarbman* 

6$cutblap.    8atcuta3. 

(gcemt  III- 

Ä  lu  g  lin  g : 

2Sa§  fragt  jr  lang?  rotffn  roir  bod)  roo(, 
®a§  er  roibber  tof?  werben  fo£ 
Über  taufent  \av:  brumb  (aft  un§  gan, 
3DaS  roirs  feror  nicfjt  roeiter  günben  an, 
2(uff  ba§  roir  jn  nidjt  zorniger  madjen 
Unb  gar  uerber&en  atte  fadjen! 

SRorbtnan: 
SDu  fageft  red^t,  am  beften  finb 
Gntt  roort,  bamit  er  roerb  geltnb: 
<SoHn  roir  uns!  feum  unb  fieffen  rjart, 
(So  müf }n  roir  groffer  ungnab  roart! 

Ältiglittg: 

©rofmedjtigfter  $ürft!  fjie  erfdjein  mir 
Hub  freron  un§  atfjumal  mit  bir, 
£a§  bu  bift  g(ütf'lid)  f'omen  fyer 
Unb  rooun  ifov,  mag  fei)  bein  beger! 

SatanaS: 
$d;  fem  ntcfjt  treiben  lauge  fdjroend, 
9BÜ  furtjlid;  fagen,  roa§  idj  bencf: 
[42b]  3Bo§  foÜ  ba§,  lieben  gerrn,  fei)? 
2Öarumb  lafft  jrs!  gefdjeen  fo  frei), 
5Da§  r»on  unferm  SRetcr)  fdjier  all  roelt 
SDurd)  eroern  unf(ei§  abefettt? 
$urroab,r,  furroafyr  mid)  rounbert  f aft , 
3>a§  jr  fo  gar  r>on  tugenb  lafft ! 

@§  feilt  nid)t  r>iet,  all  unfer  fyeinb, 
£ie  uns  auffö  (jeffttgft  roibber  feinb, 
§ettn  mir  burd)  marter,  tob  unb  faljr 
Unferm  SRexcf)  unterroorffen  gar: 


246 


tlaogeorg-;ftlnüu8,  ^ammadjius.    II,  3. 


So  feib  jr  ba,  uerterötö  un§  all!  nes 

SftS  redjt  unb  foll  mir  3  rootgefaK, 

2)aS  xd)  on  auflprn  tag  unb  nadjt 

9ieit3,  treib,  üerman  mit  alter  madjt, 

§ab  mulj  unb  arbeit,  fpar  fein  fleis>, 

23erfud)  lift,  groalt  auff  äffe  roetä,  1770 

©0  uiel  xd)  beö  jnn  gfengni§  fan, 

2tuff  ba§  xd)  §u  un§  bring  jeberman, 

Unb  jr  bie  roeil  fc^tafft  nad)t  unb  tag? 

5ßfu  md)\    S)ag  tdjs  foCC  oon  eud)  fag! 

$>r  folt  all  fadjen  f orbern  gro§:  1775 

So  fi£t  jr,  fd)lad)t  bie  fjenb  jnn  fdjos! 

$an  xd)  nidjt  geben  eroern  folb, 

SÖenn  jr  ben  f elften  Ijaben  roolb? 

feab  idj  eud)  nie  fein  gute  getrau? 

SoI  xd)  ba§  nu  bagegen  l)an?  1730 

Älugting: 

[43a]  2Ba§  fjan  roir,  gro§med)tigfter  g-urft  ber  roelt, 
öettjan,  ba§  bir  fo  gar  misfelt? 

£  a  t  a  n  a  s : 
9Bae  fragftu?  roetfft  rool,  ba§  roir  i)an 
Verlorn  burd;  eud)  ein  fo!cf)en  3)ian, 
©er  unferm  dltid)  roar  rool  geneigt, 
Sefdjirmt  ba§felb  gu  aller  §eit: 
■JRbdjten  roir  ben  behalten  Ijan, 
Söir  roolten  fonft  jeljen  taujfent  Maxx 
Sin  feine  [tat  Ijab  lajfen  faljr, 
2)eö  ganzen  9}eid;es  troft  er  roar! 
$ah  xd)  mdfi  dltid)  befolgen  brumb, 
S)a§  jr  ba§  beft  laft  Jörnen  um6? 
2Ba3  nid)t§  roerb  ift,  gu  rate  tjalt? 
£)  rote  fein  Ijab  id;  mein  9}eid)  bftalt! 

Mlugling: 

©rocmcdjtigfter  $ürft!  bidj  bitten  roir,  1795 

2)u  roolleft  biefe  Sadjen  bir 


1785 


1790 


1775.  forbern,  fövbern.  —  1780.  foll  bei*  euer  Sauf  fein? 


tkogcorg-jftlemus,  Pammctdjius.   II,  3.  247 

I  ©o  fjart  nidjt  laf}  gu  ^er^ert  gan: 
23ir  funbn  nidjt  galten  biefen  3ftcm! 

©atanaS: 

iföie  fo?    2ßo  ftnb  erore  fünft  fjin? 
isoo  Mnb  jr  nidjt§  mefyr,  ba§  bient  gum  gnrin? 

2BaS  nu|Iidj  ift,  uergeffet  jr! 

Solt  jr  jfcunb  nid;t  Ijaben  mir 

(Sin  frolidf)  33otid;afft  entgegen  gfanb, 

üfikil  idj  niel  £>ar  fo  Ijarte  banb 
1805      [43b]  ©rltbben  tjab?    !gnn  tauffent  jam 

$ein  groffer  fcfjanb  idfj  Ijab  erfarn! 

SSiel  fjab  id)  gbult,  ba§  mir  miöfiel: 

^nn  fein  weg  ftdj  bis  leiben  mit! 

©a  mu§  geroi§  auff  affer  Gib 
isio  SJietn  dMd)  ganfe  rauft  jcrftoret  roerb! 

Tis  ift  ber  OJian,  ber  Ijat  umbbradjt 

Unfre  §einb,  bie  Gfjriften,  mit  aller  madjt, 

Un§  geopffert  unb  gros  efjr  getfjan, 

$>nn  glüd  unb  unglüd  gruffen  an: 
isio  2öa§  mir  burdj  un§  felbft  motten  nidjt, 

Soldjö  alles  biefer  gern  augridjt, 

Unb  fonberüdj  mit  einer  tljat 

©ros  lob  ben  uns>  erlanget  fjat, 

SDaö  er  ^aulon,  ben  ftarden  fjelb, 
i82o  (Mdjlagen  tjat  unb  nioergfettt, 

SSeldjer  al§  ein  ftarder  £>eubtman 

SSiel  Sanb  un§  Ijat  gmonnen  an! 

Sftu  raaren  mir  ber  guuerftdjt, 

©r  folt  nodj  meljr  Ijan  ausgeridjt: 
1825  (£o  ift  er  nu  5U  biefer  §eit 

ÜBerfurt  burdj  eroer  leffigfeit! 
iUuglina.: 

3n  fyat  ein  33iffdt)off  fo  oerfort 

Turdj  fein  unuberroinblid)  roort! 

3  a  t  a  n  a  s : 
Sem  folt  jr  roiberftanb  getljan 
1830      [44a]  Unb  eroer  fünft  beroifen  Ijan! 

1811.  Si§,  nämlitf)  ber  fiatjer.  —  1822.  i)at  groonnen  an,  abgewonnen  Ijat. 


248  Äoogeorg-iWentue,  fammadjuts.   II,  3. 

Ätuglutg: 
©rofmedjtigfter  $ürft!  furmar  mir  r)an, 
©o  oiet  an  un§,  aün  f(et§  getrjan: 
Sem  $aul  alt  mort  auffs  ergft  nerfert, 
Sagegen  ben  Reifer  erinnert 
©einä  9teid)3  unb  rcirbe,  bagu  mir  fyan  1835- 

9?odj  merjr  jm  gro§  oerrjetffung  gttjan, 
@r  folt  fein  gmüt  nidjt  r>on  un§  roenb: 
Sodj  ift§  fo  gangen,  baö  am  enb 
(Sin  fterder  biefen  fetten  33rat 
2luffn  geenen  unö  geriffen  fyat!  i84o 

ö  a  t  a  n  a  g  : 
9JMt  ben  bürfft  jr  fein  miir)  nidjt  r)an, 
Sie  un§  finb  roiffig  untertfan: 
Srumb  fonb  jr  groingen  Ieidjt  unb  balb 
2(ff  unfer  ^yeinb  mit  madjt  unb  groalt, 
Sas>  fie  un§  muften  gtjorfam  fein,  im» 

25enn  jr§  mit  madjt  angrifft  attein! 

■äftoi'bmann: 
©roSmedjttgfter  Ijerr!  ma§  bu  un§  fjeift, 
3)a§  finb  mir  ju  tlnm  attjcit  bejleift! 

©  a  t  a  n  a  ö  : 
»effeift?    2Ba§  fol  idj  tmffen  mef)r? 
$>d)  r)ab  gebad)t  jmer  bisher,  isso 

Surd)  emre  roit3  unb  gfdjidftigfeit 
Sooft  id;  tilg  alte  <H;riftent;eit! 
[44b]  Unb  feitet  gar  ein  f (eines  brau, 
3Bie  jr  mir  lieffct  geigen  an: 
•ftu  entftctjt  fie  aber  unberumb,  isö& 

SDä§  mui  jr  m;mer  rool  befum! 

S3eim  ©cepter  biefeS  Neid;  id;  fd;iuer, 
S8eg  biefem  .£>eubt,  33ei>  alter  meiner  dir: 
$d;  mit  barauf  fein  gani;»  nerbadjt, 
S)a§  id)  mit  aller  fvafft  unb  macht  1860 

Sen  ßt;rift  unb  feine  (iliriftenbeit 
Verfolg  unb  antlnic  alles  teil'! 

18-16.  wenn  iiuy  mir  tiicfitig  angegriffen  hättet 


tkogcorg-i&snius,  flammadjius.    II,  3.  249 

!yrs  23(uts  mit  id)  mid)  fauffen  oott! 
2CRir  feiner  trtberfter)ert  fott! 
1865  2öolt  jr  nu  nidjt  mein  ©fjiilffen  fein, 

3o  tfju  idjs  a6er  felbft  atiein! 

Ätugüng: 

©rosmedjtigfter  5'"rÜ,  t10n  oem  m™  §an 
2(tte  gut,  mir  motten  bei)  eudj  ftan 
Unb  motten  unfern  (jodjften  ffeis, 
1370  Ho  Dtel  mir  jmer  mogn,  beweis! 

S  .i  t  a  n  a  s : 
3t  mo(t  bebenden  erar  Gt)b  unb  pflidjt, 
ßror  erjr  unb  mid)  r>erad)ten  nid)t, 
S)ajU  id)  eud)  jfct  fne  oerman 
SReiner  fjanb,  bie  id;  eud)  geben  Ijan: 
1875  (Sefjt,  roadjt,  jtedjt  umb,  tljut  allen  f(eis, 

SSerjret,  fud)t  äffe  roeg  unb  roei§, 
[45a]  ©ebt  gelt,  oerfolgt,  tfyut  alles  bas, 
2)a§  gfatfen  mag  bem  Satanas! 

Älugling: 
©5  fott  gefd)ee,  bran  gmeifel  nidjt! 

3  a  t  a  n  a  5 : 
1880  2ßas  t)a6t  jr  Ijeut  gute  ausgeridjt? 

£a§  tag  bu,  Ähtgling,  erftlid)  an! 

Älugling: 
^d)  r)ab  nu  lengft  gro§  ffeie  getfjan: 
2(d)t,  es  fott  bem  iReid)  nuß(id)  fei), 
<So  id)  nur  fünb  gros  £et3erei) 

1885  Unter  ben  Gfjriften  richten  an: 

iQab  tag  unb  nad)t  gros  fteis  gettjan, 
-Öeut  enblid)  fo  Dtel  ausgeridjt, 
£as  feiner  §ettt  mit  bem  anbern  nidjt: 
Binb  jrr,  für  3xecr}t  ein  jeber  f)ettt, 

1890  üfik§  jm  nadj  feinem  bundei  gfettt: 

ßiner  ben  anbern  verfolgt  unb  jed)t, 
3u  geilten  aud)  rool  gar  tobt  fd)Ied)t; 
Sin  jeber  oertljebingt  bas  fein; 
2Ba§  fe(t?am  ift,  bas  ad)t  man  fein: 


250  Itaogeorg-ifÖemus,  flanunadjius.   II,  3. 

2Bas  rceulanb  Ijan  bie  Stpoftel  gemalt,  ^95 

Xaug  nid;tö,  ift  gan£  unb  gar  oeradjt. 
2ßa§  Serer  finb  ubern  gmcinen  9)ian, 
%m  ©oi§  n)ort  lugen  nemen  an; 
©er  glaubloS  §auff  lebt  nur  im  faros, 
[4513]  (Spot  61)rift§  unb  f;at  fein  gled)ter  braus,  1900 

2>a§  atfmeg  finb  ber  Secten  fo  Diel, 
©er  feiner  er  nid)t  gleuben  nnl! 
2(Ifo  t)ab  id)  furS  beft  bebadjt, 
S)a§  burd)  fold)  fpaltung  unb  jwitradjt 
^nn  füri3  fie  muffen  untergeht  ^^ 

Unb  unfer  fad)  auff§  befte  ftefjn! 

©atanao: 
5Die  fad)  ift  feer  rool  gangen  an: 
©u  foltö  gro§  band  unb  blonung  r)an! 
iltorbman,  roa§  fageftu  baju? 
©u  foltft  ia  aud)  maS  reblid)ö  if)ii.  «"> 

SWorbtnan: 

©rolmed)tigfter  fjurft,  id)  Ijab  nod)  nit 
2Sa§  bfonber§  bis  tags"  ausgerid)t: 
§ab  root  ein  meng  jutang  gefdjlaffen 

©erfynlb  id)  nid)tö  I)ab  tonnen  fd)affen! 

2  a  t  a  n  a  5 : 
Taö  mu§  bid)  fd)enben  alle  plan!  1915 

2ßa§  ifte,  baö  id)  aud)  anberö  Hag, 
©enn  bas  jr  fdjlafft  unb  fd)affet  nid)t? 
©ag  tjer,  raaö  fyaftu  auögcridjtV 

■DJ  o  v  ti  m  a  n : 
Qnn  eine  ©tat  umb  neun  id)  tarn, 
33rad)t  flugö  atlS  ooltf  barin  jufam,  iö*> 

Steht  mit  jn  ba  tum  foldjen  bing, 
[46"]  £a*  jn  burdjS  t)crt;,  unb  idmnuten  ging, 
©prad):  „3Ba3  geteilt  jv  gfetten  eudj  t>odi, 
£)a§  jr  mügt  trag  fo  ein  fdjjroer  jod)? 
lyr  feib  ja,  mein  id),  frei)  ge&ont?  i?-3 

1915.  bafür  foll  bid; 


tlaogcori)- ^Senilis,  JJaininadjtue.   II,  3.  251 

SSarumB  feib  jr  benn  10  groffe  -tljorn, 

S)a§  jr  eud)  laft  gu  eigen  madj? 

<Sinb  nid)t  ftab,  roaffer,  roeg  unb  badj 

9(11  eroer,  baju  roelb  unb  ftujs? 
1930  gafft  jr  eud)  fo  trett  unterb  fufj, 

3>a§  jr  gebt  goß,  gtns,  fdjo§  unb  rent, 

ßafft  id)inben  eud)  on  mas  unb  enb? 

$ft  bas  eins  Heins,  bas  Taget  mir, 

5)as  jr  folt  miteinander  ueriier 
1935  5((I  j^-reiljeit  fampt  alt  erorein  ©ut' 

Senielb  erorn  faroren  Tcrjroeis  unb  6Iut, 

Sang  jeit  fdjroerlid)  juiamen  bradjt, 

23erid)Iemt  ein  ^iirft  auff  eine  nadjt! 

yierf;t  Seutfreffer  eror  Nerven  finb! 
1940  gr  aber  mit  erorn  2öet6  unb  £inb 

9Jtod)t  eud)  mit  roaffer  unb  brob  feer  gern 

Safjeim  bes  IjungerS  unb  burfts  erroein! 

S)a§  fie  jnn  (uft  unb  freuben  leben, 

S)ajU  muft  jr  eror  Gärung  geben! 
1945  Unb  mitfjen  eriparn  eroer  arme  Ätnb, 

SDamÜ  fie  toll  unb  nolle  finb, 

Stetts  treffen,  idjeiffen,  fdjlaffen  bagu: 
[46b]  2ßodjt  einer  bod)  lieber  fein  ein  fäu, 

^mn  bas  er  tjorn  unb  feljen  10 11, 
1950  3gie  bie  ©Reimen  finb  jmer  voll, 

Sie  müifign  roenft  10  treiben  pradjt, 

Ser  arm  barne6en  gar  nerfdjmadjt, 

2o  bod)  ber  arm  erroirbt  bas  gut, 

£a§  nad)  feim  rodln  ber  ^Retd;  nertljut! 
*95S  äBatumb  road)t  nu  nidjt  jr  Surger  auff 

Unb  trett  jufamen  auf  einen  tjauff 

Unb  madjt  eud)  folget  bid)roerung  frei)  r 

22olt  jr  atlroeg  fo  engen  feg? 

feaht  jr  eror  mansfyerft  gar  oerlorn? 
i960  Qr  feib  ja,  mein  id),  §ren  geborn? 

2Ba§  rcil  bod)  jmer  roerben  bas, 

S)a§  jr  eud)  DJtenidjen  roolt  nennen  tafj? 

Sie  greiljeit,  bie  eud)  ©Ott  l)at  geben, 

^Bebend  bod),  roas  feg  ein  frei)  leben! 


252  tlaogeorg-ßUnius,  £)ammarf]ius.    II,  3. 

<2d)anb  ift§  unb  fdjab,  ba§  jr  fo  roenig  loes 

Unterbrachen  foün  fo  ein  gros  menig! 
$r  feib  geruft,  roerfjafft  unb  ftard, 
©in  gring  fdjretfen  geet  jn  burd)§  mard! 
£$ener  fadj  ift  bojj,  bie  eroer  gut: 
©reifftö  an,  ©Ott  felbft  eudj  benftanb  ttjnt,         mo 
2£ie  er  für  geilten  Ijilff  getfjon 
3u  Stilen,  5Rom  unb  Sacebemon 
Unb  ber  g(eid)  anbern  üiel  ©emein! 
[47a]  2So  jr  aber  roerb  (elfig  fein 

Unb  nidjt  j£t  balb  f)in  anb,in  geljn,  i9"5 

2BeU  fie  fid)3  gar  mit  nidjt  üerfefyn, 

So  roirb§  b,ernad)er  Ijelffen  mdjt, 

SBenn  eud)  gro§  angft  unb  not  anficfit 

Unb  fie  fo  bfdiroeren  erore  rüden, 

iJ)a§  jr  eud)  brunter  muffet  baden,  «so 

£f)tm  eud)  nod)  äffe  fdjanb  unb  plag, 

DB  jr  beim  g(eid)  roolt  ruft  unb  Hag: 

\\>ilff  ©ot!    §ilff  ©Ott!'    SftS  ausgeridjt, 

3d)reit,  roae  jr  rooft,  ©ot  Ijort  eud)  nit: 

3)enn  roer  feiner  fad;  nid)t  adit  roü  Ijan  wss 

Unb§  bfdjerte  glud  nict}t  nehmen  an, 

Temfelben  mit  unfer  öerr  ©ott 

Söebber  f)üff  nod)  rat  jnn  einger  not! 

Gin  jeber  bend  fein  finb  unb  roeib 

3u  retten  unb  fein  eigen  Seib!  u»so 

3obd)3  bitten  fie  mit  groffem  gfdjren: 

Bebt  jr  unb  tfjut  baö  beft  baben; 

2>enn  jtjt  ftef»t  es  jn  eroer  §anb 

£)a§  gneeo  ooer  »erterb  eror  ^aterlanb. 

£arnad)  jr  tfjut  ben  fadjen  red)t, 

2Berb  jr  fein  eroig  %ve\)  ober  Mnedjt!" 

Turdj  biete  meine  9fteb  jitljanb 
v>Jarb  aller  Surger  r)er§  entbranb: 
3u  I)auö  ba  etjlet  jeberman 
[47b]  SRüft  fidi,  nam  roefyr,  legt  barniffd)  an; 
S)a  eilet  man  jum  Nathane  ju, 

19G5.  ji-,  iljrer.  —  1966.  menig,  Sftenge.  —   1970.  reo  fie  an  fo  etwa?  gar  m*t 
benfen.  —  1991.  fie,  nfimlidj  Seiftet  uno  Äinber. 


tkogtorg-^öemiis,  Pammaiijius.    n,  3.  253 

Gin  jeber  molt  bas  befte  tr)u: 

2>a  plunbert  man  ber  SReidjen  Ijaus, 

ii;as  jeber  freie;,  bas  trug  er  aus. 
2005  2öer  griffen  marb,  fid)  leiben  muft  — 

0rofmed)tigfter  ^rurft,  basi  mar  ein  tuft! 

2ßas  man  nidjt  tragn  fonb  mit  ber  fjanb, 

®as  junbt  man  an,  bas  es  oerbranb! 

Solan,  3Bei&,  Sjung,  3(lt,  ba  attes  fdjteo: 
2010  ,/2Bw  motten,  furtmmb,  bas  atts  frei)  fen! 

2Ba§  durften  finb  nnb  Cberfeit, 

Stecht  jmer  tob  unb  tljuts  befeit!" 

£er  anber  teil,  ber  flüger  mar, 

mir  fein  Cberfeit  fid)  ftettet  bar, 
2oi5  2ßolt  mibber  feine  eib  unb  pffidjt 

3>on  berfelben  abfatten  nidjt, 

Stellt  fid)  §ur  gegenraefn-  mit  madjt, 

Tas  fid)  erfyub  ein  morblid)  ®d)lad)t: 

-Öeut  t)a6  id)  ausgerichtet  bas! 
£  a  t  a  n  a  ö : 
-  -  Aurmar,  es  ift  bennod)  etmas! 

Xu,  3d)anblap,  lag  mir  aud)  nn  an: 

28a§  ifts,  bas  bu  fjaft  Ijeut  getrjan? 

Sdianblap: 
Öroünedjtigfter  mtrft!  me*n  erbett  ift 
[48a]  Vergebens  nidjt  311  feiner  frift. 

2025  3)u  roeift  ja  mol,  roie  alle  roelt 

3ud)t,  liebt  nid)t  meljr  benn  gut  unb  gelo: 
Gljriften  unb  öeiben  attjugfeid) 
§an  mid)  Teer  lieb,  bie  mad)  id)  reict) , 
Xas  fie  nidjt  nie!  nad)  ßfjrifto  fragen, 

-^30  21  Hein  oon  uns  ftetts  fingen  unb  fagen, 

llnb  f;off ,  fie  fotten  bei)  uns  ftan 
S>iel  fefter,  benn  bie  Reiben  getljan: 
£enn  on  ben  bioffen  tarnen  „Grjrift" 
&ein  6f)riftlid)  tropff  nid)t  an  jn  ift! 

2  a  t  a  n  a  s : 
2035  2o  red)t,  bas  fjab  id)  gern  gefjort! 

2034.  £rud:  jr. 


254  iTaogeorg- Genius,  Pammadjuts.    II,  3. 

©djanblap: 

Trüber  ^ab  id)  rool  tauffent  morb, 
Syunffjunbert  eljebrudj  fjeut  r>oln6rad)t, 
Ter  bieb  ungeelid)  mel  gemadjt, 
3ef)n  iaufent  9iid)ter  mit  gfd^encf  geftodjen, 
Saö  fie  falfd)  urteil  l)an  gefprodjen  2010 

Unangefeljen  all  ©fe|  unb  Dfcdjt, 
■JRit  gelb  jroeifjunbert  ^ungfraroen  gfdjraecfjt  — 
2öa§  fol  id)?    ^a/  wie  ^an  i^  f°S/ 
2öa§  lüg  unb  trug  an  biefem  tag 
Surd;  $auffleut  id;  t)ab  ausgeridjt  2045 

Unb  burdj  ber  Sdjreiber  falfd)  getickt, 
Ser  fünften  lift  unb  bubererj, 
[48b]  £e§  2(be(ö  raub  unb  fdjinberet)? 

3$  Ijoff,  mein  fleis  bu  fdjier  erfenft! 

Sagu  fjab  id)  oiel  fauler  menft  2050 

Surdj  meine  fünft  audj  ^ugeridjt, 

Sie  prebigen  molln  unb  fonnens  nidjt: 

SBotfn  gleidncol  gros  Sßropljten  fein, 

Sinb  Sügner,  füren  fallen  fd)ein, 

Sinb  £>eud)ler,  ©fei,  gifftig  tljier, 

3ln  Km  alkin  luit  Ijaben  mir! 

Soldis  alte  burd)  meine  gfdjidlideit 


$ab  id)  biß  tages  jubereit! 

S  ata  n  a  0 : 
£a  f)a  fja!  ba§  raer  mir  ein  freub! 
tu  bift  ber  Stufbunb  in  meim  Neid)  2060 

Unb  ift  bir  freilief)  feiner  gleid;: 
Srumb  foltu  aud)  für  afln  allein 
3Jletn  Sfart  unb  lieber  getremer  fein! 

2cf)t,  ba§  jr  bie  fad)  aufrißt  mol: 
2ln  blonung  eudio  nidit  feilen  fol!  2065 

Sftempt  (jin  auff  bifmaljl  biefe  trän: 
Tic  3dm\uT.e  foltu,  Mtugling,  l)an, 
Sie  9tote  fron  fofl  2Jtorbman§,  beut, 
Sie  SBunb  unb  bkid)  fol  ©djanbtapS  fein! 

2066.  Iran,  ßronen.  —  2069.  SB  unb,  bunte. 


Hcujgtorg-;ffUniu5,  ^ammadjtus.    II,  3.  255 

-otö  ^i%  fieutig  tagmercf  eucf)  aucf)  i'otf, 

2Bie  billig,  btonet  raerben  rootf! 
2Xüein  feib  gtroft  unb  fert  fleis  an, 
[49 a]  3)o§  mir  für  Den  verlornen  Üftan 
Gin  gröiiern  gtoin  mögen  befum! 

Klugling: 

2075  ^c§  fyoff§  unb  gefj  jfcuni)  mit  umb: 

2a§  mid)  bebuncf,  es  1*0 1  mir  grat! 

Satanas: 
2Ba§  bebuncf?    Sit),  baz  es  fom  jttr  tt)at ! 

©  a)  anb  1  a  » : 
©rosmecfjtigfter  ^urft!  ioldjs  idj  aucf;  mein! 

S  lug  ling: 
2Bir  roottn  ffeis  tfyun  att  uberein! 

2  a  t  a  n  a  5 : 

aofco  3o  5eucf;  Du,  tflügling,  ba  furbas, 

2o  fafym  biei'e  ^meen  jene  ftras! 

.tt(ug(ing: 

Soj  leicbam!  roas  mit  bas  root  1"ein, 
3)a3  ju  uns  gefjn  bie  ^ctnb  Ijerein? 

Satanas: 
2öas  feinb? 

Klugling: 

SSa§  feinb?  füjftus  nidjt  ba? 

S  at  an  o§ : 

M85  S3or  f)aut,  finb  jte  uns  benn  10  na(j? 

35a§  fjeifft  geroagt!  roie  buncft  eudj  nu? 
3ft  es  mit  uns  fomen  ba}u, 
SDasS  unfer  iyeinö  lief)  511  uns  bringen' 
bleibt  ba,  lafft  ie£)n,  rcas  fie  uns  bringen! 

2085.  33  or,  f.  8. 


256 


Haogcorg- Genius,  flammadjtus.   II,  4. 


[49b]         ©cenet  IUI. 

djiuö.     @atanae, 

SßorpljtjriuS: 
^a  grois  ift  er  nu  morben  frei), 
Hnb  fyattt,  ba§  e§  ber  muffe  fei), 
S)er  bort  jm  ftuel  fo  graufatn  fidjt: 
$at  gros  fyorner  unb  ift  ftraubidjt, 
üßon  angefict)t  gar  ungetjeror, 
#at  runbte  äugen,  finb  eitel  feirr, 
©in  lang,  trum,  fyod'eridjte  nafj, 
&in  maul  feer  roeit,  über  att  majs, 
2tn  att  feim  £eib  fdjtnartj  gant3  unb  gar! 

^>ammari)iu§: 
$r  (jabt  redjt,  ja,  er  iftS  funoar! 

ip  o  r  p  ^  t;  r  i  u  § : 
2(u>e,  mir  grämt!  raie  tfyun  mir  nu? 

^  a  in  in  a  et;  ins: 
SafftS  eudj  nidjt  jrr,  gef)t  troft  rjingu, 
2Jd)t  nidjt,  mie  er  fidt)  lefft  feljn  an: 
®endt,  ma§  er  un§  gross  geben  fan! 
2Ber  jn  nur  ein  mal  angefidjt, 
®en  jrrt  fein  gftalt  fort  nimer  nidjt. 

[50a]  ^orp£)t)uu£>: 

<Sei)t,  Später,  funb  jr  mir  audj  fagen 
2öer  bie  finb,  bic  bie  fronen  tragen? 

^ammaa)iuö: 
$d;  ()alt,  baS  fein  ©wattige  feinb! 

©  a  t  a  n  a  3 : 
(Sie  ftetfen  fidj  ja  nidjt  als  ^einb! 
Unb  buntft  mid;,  baS  fie  beinütig  feinb: 


2090 


20  J5 


2105 


2091.  Ijallt,  irf;  meine.  —  2003.  ftrau6id)t,  tat.  hispidus. 


tlaogcorg- Genius,  Pammadjtus.    II,  4.  257 

©teflit  fid),  a(3  mottn  fie  mal  beger! 
$dj  mit  fie  Fjor,  las  fomen  f;er ! 

-}>orplji)riu§: 
Sie  finb  gteid)  mte  jr  [yürft  geftalt, 
2Us  wem  fie  mit  eim  penfei  gemalt! 

SßammadjiuS: 

2115  £rett  troft  rjinju!  roa§  furdjt  jr  euer)  feerV 

Sßorpfjgxiuä: 
©rofmedjtigfter  f^urft,  gnebigfter  Ijerr  — 

3  a  t  a  rt  a  o : 
2Öas  fompt  jr  J-einb  r)ief;er  ju  mir? 

^orpfjgriuo: 
3öie  tf)un  mir  jm  nu  jmer  meljr? 
©ein  graufam  ftim  mid;  fdjredt  fo  feer/ 
2120  £)<j§  idjj  nidjts  benef  nod)  reben  fan! 

l>ammatf)tus: 
@p,  feib  getroft,  ftetft  eud)  roie  ein  3ftan! 
Sßorpljgriuä: 
[50 b]  §ie  finb  mir,  betne  Untertan, 
§an  etwa§  bir  ju  tragen  an: 
Sitten  auffö  untertljenigft  bidt), 
2125  ®u  wotft  folcr)©  r)6ren  gnebiglid)! 

©atanas: 
2Ba§  ift  bie  fad;  ?    Sagt  jmer  rjer! 

Sßorpljtjriuä: 
©rofmedjtigfter  Surft,  gnebigfter  fjerr! 
üföiewols  fdjweer  ift  unb  rjat  gros  farjr, 
5>as  ?yeinb  gen  £yeinb  fol  tretten  bar, 

2130  Unb  feiten  einer  finbet  gnab 

93er>  bem,  ben  er  beleibigt  r)at: 
IDodj  Ijan  gteidjwol  gros  nertrawen  mir, 
©rofmedjtigfter  ^urft  unb  §err,  ju  bir, 
2>u  wirft  un§  nichts  entgelten  Ian 

2i35  Unb  un§  ju  gnaben  nemen  anl 

2114.  fie,  b.  i.  alle  oier. 

&a§  25rama  ber  SReformationäjeit.  17 


258  naogeorg-iffUn'tus,  Pammadjius.    II,  4. 

2Bir  bjan  bisher  jnn  etlichen  jarn 
Sein  unuberminblid)  madjt  erfarn 
93cit  unfer  groffen  faljr  unb  fdjab; 
S aneben  gfefm,  raa§  groffer  gnab 
Hub  grcffen  Sorm  bu  gibft  ben  bein,  2140 

Sie  bein  getreroe  Siener  fein: 
Sie  finb  bie  fjerrli^ften  ber  üföelt, 
Sie  jeberman  jnn  etyren  f>elt, 
^nn  reidjtum,  freifyeit  on  atten  jroang, 
Sftegirn  unb  fjerfrfjen  jnn  mufftgang;  2145- 

[51a]  2öer  roenig  arbeit,  bem  lobmeftu  r>iel! 
Set)  un§  ifts  gar  ba§  rcibberfpiel: 
SSir  finb  ueradjt,  eins  jeben  fpott, 
Seiben  jnn  armut  greife  not; 
Söir  roerbn  nerflagt,  geftrafft,  ermort,  2150 

@im  nimpt  man  I)ie,  bem  anbem  bort 
£>au§,  2tder,  SBetnBerg  gantj  unb  gar, 
Ainb,  ©Item  fterjn  allzeit  jnn  fafyr; 
Unb  roer  gut  tf)ut  fein  leben  lang, 
3>erbienet  gleidjraol  feinen  band!  2155 

3oldj  Äleinob  bringen  nur  baoon 
Unb  gfd)id)t  uns  eben  red)t  baran: 
Senn  roeil  mir  jnn  ber  roelt  roolln  leben, 
Soltn  mir  ben  $urftn  nid)t  mtoerftreben: 
Senn  memo  im  £>aus  nadj  roitfn  10I  gafjn,        2160 
Scr  mu§  ben  2Sirt  für  äugen  r)an. 
Q5iet  beffer  rjettn  roir  foldjs  bebadjt, 
Senn  ba§  mir  bein  gmalt  t)an  ueradjt: 
Sod;  roa§  roh;  gtfjan  unmiffenilid), 
Sas  rootfft  uns  oerjetljen  gnebiglicb!  216» 

2Bir  jtnb,  bein  Mtned)t,  geftraffet  feer 
v)cad)  unferm  uerbienft:  ©nab  un§,  berr! 
Jvuvbas  auffs  ffeiffigft  bitten  mir, 
Su  roolft  un§  nehm  |n§  ^t cid)  31t  bir: 
Sir  rooHn  roir  bien,  bid)  roottn  mir  efym,  217c 

Sein  9?eid)  nad)  attm  vermögen  mer)rn 

[51']  3Rit  rotflen,  morten,  allem  njcrcf/ 
Sas  bu  folt  oon  uno  felber  merd, 
2Bir  finb  ja  bie  geringften  nidit! 


ftaotjporg-fötnius,  rjammadjius.    IT.  4.  259 

2175  Man  wir  bisher  nie!  auögeridjt, 

Sa  mir  beins  9^eicr)eQ  feinbe  roarn, 
So  ioltu  nu  tuet  mefjr  erfarn, 
iDa§  mir  rootln  tl)un  bei;  beinern  £Heic^> ! 
!Em$,  bas  uns  tr)un  all  durften  gfetdj! 

3  a  t  a  n  a  s : 
2180  23oI  eud),  ba§  jre  bei)  jett  bebacrjt, 

G'lje  benn  id)  über  euc^  mit  madit 

©exogen  bin!  benn  mos  gefc^e^en, 

§ett  id)  emr  bit  nid)t  angießen: 

Senn  id)  macfj  fein  gum  mirften  int  (anb, 
2is5  Seit  id)  gewinn  mit  groapnter  b,anb, 

•JSterool  id)  fte  im  Jteidje  bulb. 

28er  aber  bgert  mein  gnab  unb  Ijulb, 

fyelXt  felbft  ab  oon  feint  erften  Gerrit, 

Ser  ift  mir  lieb,  ben  l)ab  id)  gern: 
2190  Sen  felben  id)  jum  £eubrman  fe§/ 

SSertraro  jm  ade  mein  Sdieß, 

Grjr,  ^eid)t()umb,  rooltuft,  nrnfftes  (eben! 

•üBierool  etlid)  fein  glauben  geben 

Sen,  bie  abfalln  r>on  jren  £errn, 
2i95  i^ertramen  jn  audj  nimer  gern: 

3o  bjetlt  bod)  bis  bie  groonfjeit  mein, 

3)a§  fte  bie  furttemit  ben  mir  fein! 
[52a]Srumb  tfts  ielfcam  unb  rounöert  mid), 

3)a§  fte  all  fjer  nid)t  roenben  ftd), 
2200  Dftdjt  lieber  fjaben  gute  tag, 

Senn  bas  man  fte  beraub  unb  plag, 

Verfolg,  leg  alles  unglud  an: 

Gq  gf«jr)icf)t  jn  red)t,  fte  roollens  10  l)an! 

3>n  meinem  ^Reid)  id)  feinen  leib, 
2205  Ser  miböer  mid)  fetj  allzeit! 

^r  aber  follet  aü'eroegf) 

Gud)  gnab  ju  mir  unb  gute  oeriel): 

9?ie  feim  td)  freunbid)afft  groegert  i)ab, 

9iod)  meine  xJteid)5  r)ulb  gejaget  ab. 

217:'.  tru£,  f.  33.  739. 


260  Haogeorg-;ßUnius,  £>ammadjtus.   II,  4. 

©e6t  t)er  eraer  l)anb,  unb  faget  mir:  2210 

3Sas  finb  eror  namen?    SOßte  rjeiffet  jr? 

"}5orpf)t)riu&: 
tiefer  ber  f>eiff t  ^ammadjius, 
©0  ift  mein  nam  SJJorpIjgriuS! 

Satanas: 
2Ba§  lunb  jr  nu?  bas  §eigt  mir  an: 
©0  rail  xä)  eud)  brauff  roiffen  tan,  2215 

2öa§  mir  etor  jeber  bienen  fol! 
Tliä)  bundt,  bu  fonneft  reben  rcol: 
2)rum6,  raenn  bus  nur  roolft  traut  allein, 
Mnbftu  bem  9ieidt)  rool  nütjlid)  fein. 
9Zu  fag  mir  audj:  9Ber  ift  bod)  berV  2220 

9Jtid)  buncft  gleid),  mies  ein  Söiffc^off  mer. 

[52b]  ^orpfjxjriuo: 

S)u  Ijafts  erraten  unb  red)t  getroffen: 
Gr  ift  ba§  £>eubt  aller  93tffcf)ofen ! 

S  a  t  a  n  a  § : 

©0  las  jn  nu  gum  erften  lag, 

Söomit  er  un3  gern  bienen  mag!  2225 

^Porpfjnrius: 
©etntljatb  reb  er  nitfjts  biefer  frift, 
üföieraol  er  fonft  feer  berebt  ift: 
Senn  er  Morgt  als  ein  meiner  DJZan, 
Gr  modjt  mel)r  rfjüm,  benn  er  trjun  fan! 

Satanas: 
§ie  ifts  on  gfatjr:  9t()um,  roas  bu  milt,  2230 

3?eb,  raas  bidj  Iuft,  als  gleid)  niel  gilt: 
Senn  foldje  fyrettjett  Ijat  mein  9ieid)! 
Seug,  tr»a§  bu  magft,  gilt  alles  gleid;! 
föein  groffer  funb  gu  tl)un  uermagft, 
2)enn  roenn  bu  nur  bie  marljeit  fagft!  2235 

^orp()i;riuo: 
Seim  9teid)  Ijat  lengeft  biefer  Solan 
Sen  Reifer  entroanb,  gros"  fd;ab  getrau; 

•-'231.  als,  a'dci.  —  223'..  lengeft,  unlängft. 


tlaogeorg- Genius,  Pamtnadjius.    II,  4.  261 

ikan  bie  fjeifge  grifft  gar  g  wattig  lern, 

3Rit  lügen  üe  utef  bat  uerfern, 
2240  Tie  (Mtmdjt  mecfnig  an  jm  i)at, 

Sein  f)offart  gi&et  niemand  [tat! 

2o  Gottlos  ift  er  gant>  unb  gar, 
[53a]  £as  er  Gfjrifto  miboerftefjn  tfjar! 

Slffer  macfjt,  bie  bir  beuten  nnt> 
22«  ^L'erf)inbern  mocfjt,  ber  beutt  er  trufc! 

2Benn  ers  nuf  tfjun,  jnn  einer  fur£ 

Ran  er  ben  ganzen  glauben  fturfc! 

3lfl  Rong  unb  durften  biefer  roeft 

Ran  biefer,  roenns  jm  nur  gefeilt, 
2250  Ginanber  feinb  unb  uneinS  machen! 

Söiltu,  bas  bir  föffn  beine  fachen 

2(ff  ausgerichtet  werben  recfjt, 

2)agu  ift  ber  ein  gmunbfcfjter  RnedEjt! 

Unb  bas  tdj  be'cblies:  Tu  r)aft  ein  Wlan, 
2255  Ten  bein  b,erfc  nicfjt  nerbeffern  fan: 

2o  [jat  er  ielbft  befolgen  mir, 

Tas  idj  jn  (oben  folt  ben  bir! 

33on  mir  ielbft  icf)  nichts  rlnmten  fan: 

^scfj  bin  faü  audj  ein  iofct)er  3Jian! 

5  o  t  an  a  § : 

2260  Tyurwar,  ^orpfmr,  bu  jcigft  mir  an 

Ocacf)  alf  meim  wilfn  ein  gwunbicfjten  iDian! 
Sieben  fjerm,  ber  anfang  ift  gut! 

Xas  glücf  macf)t  mir  ein  großen  mut, 

Tieweil  mirs  affs  10  mof  geret! 
2265  Boid)  2eut  icfj  lengft  gern  gehabt  fjett: 

Diu  finb  fte  ba,  Ta^u  mein  gnab 

Sie  freilief)  äff  ein  beweget  fjat. 
[53b]  Siftu  mir  beim  ein  iolcber  2Ran, 

2o  nem  icb,  bidj  jutn  ^eubtman  an, 
2270  Xas  bu  fein  über  äff  mein  .^eer 

Gin  f)of)er  ^urfl  unb  Uberfter! 

Trumb  foft  jr  nu  jnn  affem  bing, 

Tu,   2cf)anblap,  DJiorbman  unb  Äfügling, 

Aotgn  biedern  DJian,  euefj  naefj  jm  riefet, 


262  llaogeorg-;ftUnhts,  JJammctdjiua.    II.  4. 

Qn  feinem  roibberftreben  nid)t:  2275 

$r  fotfet  jit  als  eroern  £>errn 
gtir  äugen  I^altn  jnn  alten  er)rn! 
^orpfjur,  fit),  bas  bu  für  äugen  Ijaft, 
£en  bu  fo  frodj  mir  grfjümet  §aft! 

$ßorpI)ijrtu§: 

©rojjmedjttgfter  fyürft,  es  fol  gfdjeen!  2280 

©atanaö: 
^d)  roil  eudj  and),  bas"  fott  jr  fefjn, 
%ux  eror  arbeit  reblid)  lotjn! 

§P  a  m  m  a  d)  i  u  5 : 
S)aran  roir  gar  fein  groetfet  Ijan! 

©  a  t  a  n  a  s : 
3ubem  fo  fei)  id)  bas"  für  gut, 
SDas  jr  rndjis"  offenberlidj  tt)ut,  2285 

Sonbern  fdjleidjt  Ijeimlidj  ein  mit  lift: 
iDer  lieft  roeg  barju  tuiegen  ift! 

5ß  a  m  m  a  ü)  i  u  s : 
2Bir  roiffen§  rool:  Snn  C5f)riftUG  9tam 
[54a]  Stil  unfer  fad;  roir  faljen  an! 

2  a  t  a  n  n  ö : 
Gs  ift  ein  feine  bfjenbigfeit:  2290 

^r  rjabt  traun  niel  meiner  flugljeit! 
2>enn  roenn  bie  Seut  inidj  fdjon  roolln, 
9iem  idj  bie  gftalt  eins  Gngele  an, 
Stell  midj  alfo,  als  roere  id) 
©ottfelig,  bemutig,  geiftlid),  2295 

©ebultig,  meffig,  gütig,  front, 
©ar  fanfftmütig  fjerein  id;  fom! 
ftitnb  jr  fotdjs  nid;t,  fo  lernt*  von  mir! 

§ß  a  m  m  a  ü)  tu  0 : 
©ran  foI§  nidjt  feit!    Ginö  bitten  roir: 
Ob  roir  ju  jjeit  mit  roort  allein  2300 

3)ir  mürben  roa§  juwtbber  fein, 

2301.  10 a§,  in  manchem. 


ttaogeorg- Genius,  Pantmarljius.    II,  i.  263 

©oldjö  roolft  bid)  nic^t  nerbrieffen  las: 
3u  nu£  bir  fol  gereichen  bas! 
Sold)  gljeimnis  muffn  «erborgen  bleiben, 
2305  Solln  ratr§  anber§  lang  antreiben! 

Satanao: 
Sie  roort  gan  id)  eud;  tüoI  jum  fd)ein, 
Sofern  bie  roeref  mir  gfellig  fein! 

"i-  a  m  m  a  ü)  i  u  § : 
2)a§  roofln  mir  tljun,  ©rofsmedjtigfter  §err! 
[54b]  2atanaG: 

^Bringt  bie  brepf altig  fronen  Ijer, 
-2310  $)a§  Siegel,  mit  ber  form  be§  ßibs! 

Älugltng: 

©rofjmedjtigfter  fyürft,  ba  ift  es  beib§! 

S  a  t  a  n  a  ö : 
9cu  rootan,  fom,  ba  tritt  fyergu, 
Sif)  ba,  ^ammad):  bie  t)ab  id)  nu 
SBon  raegn  jrer  traten  alfo 

2315  ©et'ronet,  roie  bn  fifjeft  bo! 

2)amit  bu  aber  rcerbeft  jnn, 
Sffiie  gnebig  id)  ben  allen  bin, 
2>ie  meiner  gunft  unb  gnab  begern, 
Soltu  gefronet  raerb  ju  eljrn 

2320  9Jiit  bieier  breifaltigen  $ron, 

Cbgletd)  bu  nod)  nid)t§  Ijaft  getfjon, 
2)amit  buö  £>et±ft  nerbient  furlengft, 
Slllein  ba§  bu§  nod)  herein  brengft, 
Seift  trero  im  9ieid)  unbs  befte  tfntft! 

2325  (?in  Gib  aber  uor  bu  ferneren  muft, 

2Bie  fonft  all  mein  ©etreroen  pflegen: 
£arnad)  mit  id)  bir  geb  ben  'Segen! 

^>  a  m  m  a  d)  i  u  § : 
2>a§  tl)u  id)  gern! 

Satanas: 

Seib  ftitl  im  fjauff, 
Sd)raeigt,  I)6rt,  bie  öüt  ab,  merdet  brauff! 


264  Maogeorg  -  Genius ,  flammadjtus.   II,  4. 

^orptjnri,  bu  §ur  regten  ftet)!  233» 

[55a]  ij)u  Ktügtmg  tjer  gur  lincfen  get)e! 
Sieg  Ijer,  unb  red  groeen  finget  auff: 
©0  tftg  gnug!  fdjroetget,  merd'et  brauff! 

SßammadjiuS: 

£>d)  rebe,  glob  unb  fdjtoere  bag 

Seim  tjeubt  beg  durften  ©atanag,  2335 

Sei)  all  feinö  Königreichs  grofter  mad)t: 

5DaS  id)  mein  tebtag  tag  unb  nad)t 

9iid)tg  et)rtid)g,  gitd)tigg,  rebtidjg,  redjtg, 

9fäd)t§  tjeitigg,  ©6tlid)g  ober  fd)ted)tg, 

®aburd)  fein  9ieidt)  mod)t  gfdjmedjt  merb,  2340 

2Bil  benden,  reben,  ttjun  auff  erb! 

©0  »iel  id)  aber  fan  unb  mag, 

2Bü  id)  fteijj  Ijaben  nadtjt  unb  tag, 

®ag  id)  feim  $einb  on  atteg  leib, 

9?emtid)  Gtjrift  unb  ber  ßt)riftent)eit,  2345 

3>n  gufug  fdjaben,  fdjanb  unb  fatjr, 

Dh  id)  fie  mod)t  oertttgen  gar! 

Unb  mag  id)  t)ie  jnn  gegemnerttgfeit 

©efdjrooren  r)ab  jtjt  mit  bem  @ib, 

2)ag  mit  id)  mit  ber  tr)at  betoeig  .235» 

Unb  nimer  fparen  feinen  fteijj! 

2>atana§: 
©0  reibet  mir  nu  r)er  bie  Krön! 
©tfj,  bag  bu  aud)  gebendeft  bran: 
9Jiir  ift  an  bir  gelegen  oiet! 

[55b]  ^ammadjiuS: 

$urmar  id)  fteifj  anferen  mit!  2355- 

©  a  t  a  n  a  § : 
9h)m  t)in  bie  Krön  ber  f)errligfeit, 
S)er  finfterniffen  unb  btinbtjeit! 
-Öerrffd)  über  alt  Konige  mit  madjt, 
sJiad)  atter  Senber  I)ervfd;afft  trad)t! 
£>em  ©matt  jng  tjeltifdj  9{eid)  fid)  ftred,  236a 

2Itt  mett  bim  ftaub  von  füffen  ted! 


tkogeorg-;ffiUmus,  Pcunmadjius.   II,  4.  265 

©er  nedjft  im  9ieidj  nadj  mir  feiftu! 
Sdjreü  att  mit  freub:  „gtüd  51t!  glitd  511!" 

5ß  0  x-  p  r)  t)  r  i  xi  0 : 

©rofmedjtigfter  $ürft,  önebigfter  fjerr! 
2365  Wiid)  beudjt  gemeeS  fein  beiner  ein*, 

2öeii  ber  über  $6ng  unb  durften  gicnt, 

®a§  bu  mit  ernft  gebotten  fyettft, 

©a§  er  nidjt  gefyn  mufft  auff  ber  Grb, 

©onbern  empor  getragen  merb 
2370  33on  furnemften  §errn  in  bem  !Retdr) ! 

<B  a  t  a  n  a  £> : 

@3  fol  fein:  ©undt  midj  audj  geleid)! 

©u,  ^lügling,  bergletd)  bu,  "IRorbman, 

^erju  unb  greifft  ben  ©tuet  ba  an! 

©dianblap,  ^orpfjtiri,  and)  gerben: 
2375  Sragt  umb  ein  mal  jtnei)  ober  bren! 

2ßolt  jr  nu  etma§  meiterS  Ijan, 
[56 a]  3)a§  mügt  jr  mir  audj  äeigen  an! 
^orp^ijriuo: 

•IRtd)  bundet  5tnar,  e§  roer  feer  fein, 

©as,  bie  im  9teidj  bie  tieften  fein, 
2380  ©em  23ater  fielen  für  bie  füfj 

Unb  beten,  ba3  er  fie§  lies  füjj! 

Unb  ob  einer  roer  ober  mefjr, 

SDer  jm  nidjt  tfjun  roolt  foldtje  eljr, 

2)a§  ber  müft  balb  nerlorcn  Ijab 
2S85  3((I  gnab  uom  9i"eidj,  fein  gantj  fct)a6a6! 

©atanaö: 
@3  gfettt  mir  root  unb  fol  gefdjeljn! 
^]orpt)i)ri,  bu  fott  erft  l)tnger)n, 
^r  anbem  folget  all  Ijinadjl 
2)a  IjaftuS  (Siegel  aud),  5pammad), 
2390  2>amit  bu  fiegetn  folt  all  ©grifft 

Unb  roa§  bes  9{eid)e§  fad)  betrifft: 
2öo  man  baöfelb  rairb  fetjen  bei), 
2£irb  man  balb  merdn,  bas>  unfer  fei)! 

2371.  geleid),  angemefjen. 


266  llaogeorg-ifttertius,  ^ommadjius.   II,  4. 

§ß  a  in  m  a  a)  i  u  0 : 
£>a§  ift  rec^t  unb  gegiemt  ftdj  rool! 

SßorpI)9«tt§: 

äßiltu,  ba§  id)  aud)  ferneren  fol?  2395 

Batanaz: 
Wüv  barfftu  feinen  6ib  nidjt  fd^roer: 
SDetn  53tffcf)orf  fd;it»er  nad)  feim  beger! 

[56b]  }>ammad)iuö: 

S)i§  tag§  ift  un§  gro§  glücf  befeuert! 

3  a  t  a  n  a  0 : 
3if)t  f)in,  emr  glütf  eud)  rairb  gemehrt! 
2(ffein  mit  fleis  roolt  bendn  baran:  2100 

Sie  fad),  10  xd)  eud)  oertramet  fyan, 
9Jtir  atttag  banon  botfdf;afft  Um, 
Sas  id;  miig  trrij3,  roie  es  gef)  ju! 

^porpf)t)fiii5: 
2Bie  roiltu,  bas  roir§  fiegeln  fottn? 
3Jlit  biet),  tote  bie  SUmifdjen  SButtn?  2105 

©ata  n  a  § : 
$r  miigts  üerfiegeln  mol  mit  blex; 
Cber  roie  jr  toolt,  bas  fyerrltcfj  fet;! 
§alt  eud)  all 0 ,  erjeigt  erorn  pradjt, 
Sa§  att  roelt  fefy  unfer§  'J£eid)§  maerjt! 

^  a  m  m  a  db  i  u  § : 
©rofjmedjtigfter  ^urft!  rjerr,  mir  r)an  2410 

%wc  langer  §eit  gebadjt  baran: 
Sen  Sromo  mit  un§  geljen  f>cifi ! 

2  a  t  a  n  a  0 : 
®ei)e,  Storno,  E>in,  bien  jn  mit  fteifj! 
§ort  ju!    3e()t,  bringt  uns  miber  rjer 
Sen  abtrünnigen  Reifer!  2415 

"l>  0  v  p  f)  i)  r  i  u  ö : 
Sa§  affe§  leidet  gefdjetjen  fol: 
9Stf  bas  unb  anbers  bftetten  mol! 


tlaogcorg-^Hentus,  Pantmadjius.    II,  5.  267 


[57]       2atattac\    illuglütcu 

üDterbman. 

©ccna  V. 

3  a  t  a  n  a  s : 

35obft§  (jaut!  roer  r)et  jicr)  bes  cerierjn, 
"Da§  un§  fo  rool  r)et  iollen  gefjn! 
2420  3>dj  fyab  tut  fort  fein  jroeiüet  nidjt, 

Gs  fei;  mitn  Gfjriftn  ausgericrjt! 
Sßie  meint  jr?    23ie  gefeit  euer)  bis? 

3Korbmon. 

2Öas  foUn  mir  mein?    (£§  ift  grois: 
3ur  fdt)atcff»eit  finbs  geidjidte  Man, 
2425  äöerbn  grois  allen  flets  feren  an, 

Sas  fie  6eib  uns  unb  jn  nu$  idjaffen! 
©o  rootfn  roir  gleicfjtuol  and)  nit  id;  laffen. 

Satanao: 
So  tr)ut  jin,  unb  gierjt  jmer  f;in ! 

ülugling: 

2Bo  roiltu,  bas  nur  ioften  r)in? 

3  a  t  a  n  a  s : 

2tso  SSabfts  fjaut!  bu  fragft  rool  unb  bift  fing ! 

$d)  acfjt:  bie  groen  finb  getieft  gnug, 

Sa§  fie  Guropa  nemen  ein; 

3ier)t  jr  roeil  auff  Stfia  hinein 
[57b]  Hub  trautet  bamad)  and)  fortan, 
"^35  2Bie  jr  mögt  fomn  jnn  Slfrican. 

Gin  jeber  trju  fein  flets  baben, 

©as  fein  rein  larjr  auff  Grben  fen! 


268  ttaogeorg- Genius ,  flammadjuts.   IT,  6. 

©cetta  VI. 

2)romo. 

$dj  fjab  bisher  attn  fXei§  getljan 
Unb  ift  nad)  nmnbfd)  mir  gangen  an! 

^ammad)iu§: 

$ur  eroer  müglj  eudj  bancfe  id)!  2440 

ßinö  aber  fjat  oerbroffen  mid)! 

^orp^tjriuö: 

©agt  mir,  £eiligfter  SSater,  an: 
2öo  Ijab  id)  jm  nid)t  redjt  getfjan? 

^ammadjiuS: 

SBiet  lieber  id)  geboret  Ijett, 

3)a§  jr  fjett  r>on  mir  anberS  greb!  2445 

}>orpf)t)rtu3: 
25ie  folt  irf)  jm  beim  Ijab  getl)an? 

?P  a  m  m  a  d)  iu  §1 

9tur  gut§  folt  jr  gerfjümet  Ijan, 
2Öa§  bo§  mar,  aüe§  fahren  lan! 

^orpfjtjriuä: 

[58a]  £>ei(igfter  SBater,  em§  id)  bit! 

(finer  Ijeitgfeit  rool  mir§  nerargen  nit:  2450 

2(tt  fad;  rooün  nidjt  bei)  jebennan 

$u  allezeit  fid)  loben  lan! 

•28er  fing  ift,  nutS  befinnen  rool, 

2Baö  er  bei)  jebem  reben  fol: 

Sonft  modjt  rool  einer  lobn  511  jeit,  2455 

3)a§  jm  Ijernad)  modjt  roerben  leib. 


tlaogeorg- Ricinus,  Pammadjiua.    II,  6.  269 

$n§  nera  Dfaid;  finb  mir  gnomen  an: 
©a  muffen  mir  nem  tugcnb  (jan; 
23etm  (Satan  ift  fein  groffer  lob, 
2460  ©enn  roer  fdjanb  unb  funb  übet  grob! 

©rar  Ijeilfeit  mir  bas  gleuben  fol: 
9Jietn  (ob  r)at  fet)r  gerjolffen  rool, 
®a§  eud;  ber  Batan  au§  bfonber  gnab 
3um  -Jpeubt  ber  roelt  gefettet  Ijatl 

§ß  a  in  macl)  i  u  § : 

-'los  @5  mag  fo  fein:  %d)  ftraff  es  nidjt! 

©efyt,  ba§  mir  balb  roerb  jugeridit 
Gin  'Bind  unb  ein  breifaltig  $ron 
Sampt  anbem  fdjmud  üon  golbe  fcfyon: 
Sdjafft  folcfjeö  atf3  unb  eilet  fefyr, 
2170  Unb  roenn  jrs  breit,  fompt  roiber  tjer! 

Sßorpfjtjrtus»: 

$d)  mit  es  allö  üerfdjaffen  red^t! 

Safft  SDromo  mit  mir  getjn,  ben  Änedfjt. 

[58b]  Storno: 

Sei)  jmer  Ijin,  idj  folg  mit! 

^3ammad;iu§: 
£>6rt  ju,  oergefft  bes  Geifers  nidjt! 

5ß  o  v  p  f)  i)  v  in  ö : 

24<5  ^d;  rjors  ja  rool,  roils  beffer  bftetfn, 

©enö  eraer  rjeilgfeit  Jan  befefyln! 

5ß  a  m  m  a  d)  iu§ : 

D  glitd,  bein  madjt  ikunb  beroei§ 
^nn  biefer  fad),  23tt  idj  mit  fleis! 


270  ttaogeorg-jfflen'uis,  pammccdjtus.   III,  1. 

Actus  Tertius. 

©cetta  I. 
heftet    Reifer  ^ultattu^ 

$oPot. 

De  e  ft  o  r : 

(2el)t,  raie  id)  eud)  befohlen  l)ab, 
2)aS  als  roerb  flugS  gefdjrieben  a6!  2480 

^ci)  reit  i)in  jutn  öerrn  Reifer  geljn, 
D6  mitler  weit  roaS  für  rourb  ftetm, 
®aju  jr  rourb  bebürffen  mein: 
@o  roil  id)  batb  fjie  berj  eud)  fein. 
£od)  barff  id)  nid)t  feer  gelten  ferr:  2485 

3)a  fompt  mein  £err  ber  Reifer  l)er! 
[59a]       ©rofmedjtigfter  Reifer,  ©nebtgfter  fjerr! 
@mr  9Jcaieftet  fompt  balb  rotber: 
3$t  roott  id)  gu  erar  SOtaiefteten ! 

Reifer  SjuItanuS: 
2fd),  baS  mir  eud)  gel)abt  fetten!  2490 

Steftor: 

2Bie  fo? 

Reifer  gulianu§: 

2>r  t)ettet  ba  erfarn, 
2)aS  nie  erfyort  für  alten  %axn\ 

SHeftor: 

©Ott  geb,  ba§  es  ja  fei)  roaS  guts! 
ßrcer  9Jiaieftet  bünd't  tnidj  unmutS. 

Äeifer  guIianttS: 
9?id)tS  gutS  fjett  jr  geboret  bo! 

2483.  jr,  er.  —  24S5.  Sod)  brauche  id)  nidjt  roeit  )U  gefjen. 


2495 


U505 


tlaogcorg-^Htnius,  tfammodjiii?.    III,  1.  271 

Jioüor: 
3Bte  fjelt  fidjs  mit  ^ammadjio? 
3fi  er  aud)  gfunbe?  unb  ge§t§  jm  wol? 

Reifet  gutianuS: 

®r  fyelt  fidj  anberö,  beim  er  fo(! 

Ji  eftot: 
Gr  fjot  boc^  je  fein  francffjeit  niditr 

Reifer  3«Iianu§: 
2efö3  gfimbljeit  ^alb  im  nicfits  gebricht: 
9(m  gtnüt  hn§  aber  feilt  adein! 

SR  e  ft  o  r : 
2)o  pflegt  er  bodi  aim  gi'd)idft  ui  fein! 
■Heifor  Julianus: 
[59b]  Sei)  uns  fonn  mir  nidjt  nemen  ab, 
3Btt§  jn  i"o  gar  oerferet  i)ab'. 
2Btt  (jan  jn  Mudn  jur  6ofen  ftunö, 
®a§  uns  fein  funfjeit  in  raorben  funb 

f :  o  r : 
3dj  mus  mir  idjier  gebenden  leib'. 

Reifet  gulionuö: 
SBir  f)aben  frieb  unb  ftdjerfjeit 
Kffn  (Hiriitn  a,ebn  jnn  allem  Sanb; 
10  £)en  Siföoffen  nadj  jrem  ftanb 

2Batn  mir  geneigt  non  fersen  teer 
3u  erzeigen  ad  gnab  unb  efjr, 
Unb  junot  auff  i'ammadj  bebaut, 
£urd)  ben  mir  finb  511m  glauben 'bracht 
Di  e  ft  0  r : 
5  SKfergnebigfter  £err,  bas  roeis  id)  rooi! 

Reifet  gutianuä: 
9tu  mil  er,  ba§  man  jm  geben  fol 
Unmefjtg  fdjefc,  gros  gelt  unb  gut: 

2503.  gdp  für  meine  perfon  farnt  mir  burdjau§  ni$r  erflären  . 


2520 


272  ikogeorg-jffUnius,  Pammadjius.    III,  l. 

Sßcftor: 

©ros  gei£  mus  lein,  ber  fold)e§  tfyut! 

Helfer  ^ulianus: 
ÜSil  §err  über  9tom  unbs  2ßelfd)lanb  fein! 

Sßeftor: 
£itff  ©Ott  beö  Gr,rgeifc:  ba§  raer  fein! 
Helfer  guIianuS: 
[60a]  ®ae  ganfc  $eid)  barff  er  fünfter,  fagn,      . 
<£oI  jm  jufaltn  jnn  raenig  tagn: 
@§  fet;  un3  gleid)  lieb  ober  leib! 

SKicftor: 
S)a§  ift  ein  freut  nermeffenrjeit! 

Keifer  ^ulianuS: 
Gr  roil  f)infurt  all  Keifer  mad)!  2525 

jjteftor: 
£aö  raer  ein  ungefdjicfte  fad)! 

Äeifer  Suitanus: 
£ie  2lpoftet,  23ifd)off  für  alten  jarn, 
Sagt  er,  ftnb  groefen  eitel  Wattn, 
S)ae  fie  nur  ftrarfS  geprebigt  l)an, 
UmB  $rad)t  ftd)  nid)t§  genomen  an 
SDas  fie  [nidjt]  getrad)t  &cm,  gleich  rate  er, 
9iad)  ber  Äigreid)  graalt  unb  er,r! 

31  e  ft  o  r : 
S)a§  ift  geleftert  attj«  r)od>! 
Helfer  Suitanus: 
darüber  er  aud)  i"eer  räumet  nod), 
2Öie  er  r,ab  über  bie  (Sdjrifft  geraalt 
Unbs  aUentl)alb  mit  Gljrifto  (jalt! 

Hefter: 
gjlit  urlaub,  ®r  Keifer,  gnebigfter  £err! 
3$  h(\  unb  raei§,  er  leuget  feer! 

252-1.  freol  ift  Mbjettio.  —  2529.  ftradä,  lebigli$. 


2530 


2535 


tlaogeorg -Genius,  JJammarijJus.    III,  1.  2  ,  .". 

§ilff  Giott,  roer  gibt  bem  Sftan  jnn  nm 
2540  Sold)  1'elRam  biiig?    3voo  oendt  er  l)in' 

[60*]  2Ba§  fagi  erur  üKaieitar  bagu? 
SBtl  fie  nad)  ieinem  nullen  tr)u, 
Unb  jm  alls  geben  r)in  fo  idiledjt, 
£aourd)  bes  ^eidjs  madjt  toerb  geidjroedit  r 

Äeijer  Julianus: 
--^45  Qa,  er  burfft  uns  nod)  braroen  oa^u, 

2Bo  nur  nidjt  raeün  1*ein  nullen  tfju! 

['leüor: 

Boldi  freoet  fjafc  id)  nie  gebort! 

2od)  roas  fonn  all  'ein  Xraroeroort 

Gmr  DJiaiefteten  üfjaben  gros? 
2550  ii^ort  finbs  unb  bleiben  audj  roort  blos! 

(Sror  üftaieftet  jr  nichts  laß  gram! 

Sott  ein  33ii~d)off  eint  .tfei'"er  öram? 

Sft  unerhört!    Xenn  raenn  für  ;eit 

Gin  Q3i'dioff  jnn  untertfjenigfeit 
2555  3(us  not  raolt  rebn  ein  heiler  an, 

äftufß  er  mol  gfarjr  feine  lebens  ftan! 

.Hei '"er  ^uliatxuö: 

2Bar  ins!    98tt  roolten  aud)  nid)t  las 

Bo  ungeftrafft  fjingefjen  bas, 

-Senn  roirs  nidjt  lieffn  bem  glaubn  ju  eljrn! 
2560  gßir  roolten  uns  einigen  gern 

DJtit  gnab;  Seg  uns  bas  ntdjt  im  iiin, 

Gr  i"olt  gar  halb  rool  roerben  jnn, 
[61a]  £as  es  nimermeljr  rool  ausgebt, 

33er  jand  mit  groffen  .'nerrn  anfedjt! 
2565  grjer  über  ftdj  roirfft,  mit  fjerren  tnm, 

Xem  felts  jnn  53arb,  Ijats  feinen  hufc! 

Di  e  ü  o  r : 
Gim  SKfdjoff  mus  man  }u  gut  r)att : 

si>ielleid)t  beöentft  ers  beffer  balo. 

2513.  fd)Iec£)t,  oE)ne  n>eitere§.  —  2545.  burfft,  roagte.  —  2553.  Srurf:  roem.  — 
2561.  ba§,  nämlic^  ba£  wir  i!}m  bes  üJtaubens  wegen  nia)t  51t  Oei&e  ge[;en  motten  — 
2564.  anfedjt,  anfängt. 

2as  Sratna  ber  3teformattons5eit.  IS 


274  ttctogcorg-ßUnuts,  Pamnmdjius.    III,  1. 

Reifer  gulianuä: 
23jut  er§  audj  nidjt,  fo  fol  er  fefjn 
2öie  mir  feim  tfyurft  rootfn  roiberftefm!  257» 

Sßeftor: 
DJitdj  rounbert,  wer  jm  foId)§  nur  rat, 
Unb  06  er  bie  geband'en  Ijat, 
Sa§  er  bie  dürften  fyelt  fo  toü, 
D6  eror  9Raieftat  jm  geben  rool 
9?ad)  feim  beger  beib  bis  unb  ba§,  2575 

Sa§  fie  folcfjö  mürben  gfdjetjen  Ia§? 

Reifer  ^ttlianuä: 
25>o  unuerfdjempte  lunljeit  ift, 
Siefetb  ficfj  atte§  frei;  oermtfft: 
9^idt)tö  ift  fo  groö,  fie  geijt  fjinan. 
foapi  Ijat  er  ein  rechten  Tlan,  25sa 

Sjßorprmrium  fein  gljeimften  9iat,  • 
Ser  viel  fünft,  menig  fromfeit  Ijat: 
Serfetb,  bunft  un§,  raeift  jn  bafyin, 
äßierool  on  ba§  aller  menfdjen  frmn 
[61b]  ©inb  geneigt  non  art  §ur  bosr)ett  2535 

SBtel  mein-,  benn  ju  ber  fromigfeit; 
Senn  bosfjeit  ift  uns  angeborn 
Sßie  man  rool  fif>± :  brümb  ifts  oerlorn. 
©djalcffjeit  ift  gnug,  raenn  man  gleid)  mert: 
Sßiel  mefyr  mirb  jr,  roo  man  fie  tert.  2590 

©leid)  ob  bas  Sanb  mer  unfrauts  ool 
Unb  manS  ba§u  nodj  tl)  üngte  rool, 
S)a§  nur  mit  madjt  folt  unfraut  tragen: 
(So  ift  bem  aud),  mügn  mir  rool  fagen! 

SRcftor: 

$urroar  ^pammad)iu3  unredjt  tjat,  2595- 

Gr  folg  gleid)  feim  ober  einö  anbem  rat! 

@ror  9Jiaieftet  mu§  barnadj  tradjt, 

Sa§  gemehrt  roerb  be§  SieidjeS  madjt, 

Sa§  man  nidjt  fag,  Qmv  9Jlateftet 

Sie  9Jiad)t  be§  Wcidfi  gcidjroedjet  fjett.  260a 

Sie  S3ifd)off  fan  man  aud)  uerferm, 

Saö  beib,  ber  glaub  unb  fie,  rool  ftelm: 


tlaogeorg-ßlenius,  Pammarijtus.    III,  1.  275 

9Kit  ©ottes  roort  unb  reiner  (afjr 

Saft  man  fie  pfleg  ber  dr)rtften  fdiar: 
-'005  SSer  ^etbmfdj  ift,  t>on  ©Ott  nidt)t  roeis1, 

Sen  fottn  fie  leer  ben  glaubn  mit  fleiS; 

9öer  fjat  ben  glauben  gnomen  an 

©enfetben  gu  bftenbigfeit  oerman: 
[62:']  ©o  fol  man  jn  für  foldj  arbeit 
26io  Gr^eign  all  eljr  unb  bandbarfeit! 

2old)ö  fan  atte§  tr)un  eror  Sftaieftet, 

S)a§  bem  !Retcr)  gleidjrool  nichts  abgebt. 

Ter  glaub  von  niemanb  fobbert  basi, 

3)a§  er  fein  2(mpt  unb  SRuff  r>erlas: 
26i5  2ert  inelmefjr,  ba§  man  bleib  barin 

Unb  0ott  nad)  feim  gefallen  bien. 

Gin  Auvh  fol  ja  bebenden  baö, 

Sas  er  fein  Regiment  aufflog 

Sein  Grbn  allentljalb  ungefdnuedjt, 
2620  ©emetjrt,  gegiert  mit  frieb  unb  Sf?ecr)t, 

Sag  er  alfo  gefurt  fein  2lmpt, 

Saö  er  oon  Qott  nidjt  roerb  uerbampt: 

Senn  roa§  mir  f)an  jnn  biefem  leben, 

Sauon  muffn  mir  ©ot  redjtfdjaft  geben: 
2625  2£eld)  gar  ju  mtlb,  unadjtfam  jtnb, 

Sie  Raffet  ©Ott  unb  ift  jnn  finb: 

2Ber  aber  trero,  furfidjtig  ift, 

3)en  Ijat  er  lieb  311  alfer  frift; 

Senn  mag  mir  fjan  jnn  biefem  leben 
8630  §at  er  un§  alle"  aus  gnaben  geben. 

3ubem:  rvmn  gleidj  erar  SRaieftet 

©eb  jebem,  roae  er  gebeten  bjet, 

Sie  durften  modjtene  audj  oertrag, 

2Ba§  roolln  ba$u  bte  -Dcadjfomn  fag? 
2635      [62b]  2Öer  roeis,  mie  biefe  fachen  all 

Gror  üöiaiefteten  Grben  gfall? 

Gin  fromer  2Ran  betrauten  fol, 

Sa§  er  beroar  fein  el)re  rool 

Unb  jm  fein  nad;fomn  geugnis  geben, 


2633.  unb  fate  dürften  aud)  bamtt  einoerftanben  wären. 

1  8* 


276  ttaog£org-;ffljnius,  JJammadjtus.    III,  1. 

@r  i)ab  gefurt  ein  erbar  (eben.  2640 

2Ber  mitb  ift,  ben  lobt  jeberman, 
SBers  fein  uemarrt,  bes  fpot  man  bran: 
©ein  ßrben  letjlid)  felber  finb 
9?acb,  feinem  tob  fein  ergfte  finb. 
©in  $ürft,  ber  Steb  unb  Sanb  gibt  aus,  2645 

$jft  gar  §u  miß),  Ijelt  übel  {jaus, 
|>at  fotd)§  fein§  geben§  lein  geroinft, 
Siel  roeniger  gfd)id)t  es  ©Ott  ju  bienit. 
©0  nu  roolt  emer  -Jftaieftet 

SSom  fftetd^  vergeben  Sanb  unb  Stebt,  2650 

©ie  SBtfdjoff  brüber  §u  £>erm  mad), 
Unb  tfjetens  anber  aud)  ijcmadj: 
©0  roürb  fidjs  freilid)  »ergeben  balö, 
©as  SReid)  nidjt  mürb  oiel  ©tebt  bljah. 
Unb  roürb  ba  einer  Äeii'er  gnant,  2655 

So  rjett  ein  anber  Siebt  unb  Sanb! 
SSo  Sifdjoff  foltn  ba§  ÜReid)  regirn, 
©0  mufft  ber  mag  bie  Ddjfen  fürn: 
©a  murb  man  fein  nergeffen  gar 
©es  ©uangeli  unb  Gljriftlidjer  2al;r,  2660 

[63a]  Unb  rourbn  Sifdjoff  mit  bem  fcfnr-erb 
Sftegiren  roolln  bie  Gfjrifttid)  fjerb, 
Söeldjs  Gfyriftus  t)at  geroegert  bod), 
©a  er  bie  $6nglid)e  üBafyl  f(od;. 

©aruber  ift  jubbend'en  bas:  2665 

2öer  mit  eim  anbern  geben  roas, 
©afj  er  barin  fid)  rool  fur>cf), 
©as*  jm  unb  anbern  on  fcrjab  gfdjer). 
Groer  SRateftet  erzeige  gnab 

©en  Sifdjoffcn  on  bes  9ieid)5  fdjab!  20:0 

SSenn  gleid;  eror  -Dtaiefret  fo!d)§  tfmt, 
$ft§  bod)  ben  Sifdjoffen  nidjt  gut: 
ßros  gut  Ijat  atfroeg  groffe  mügl), 
üBiel  gftnbS,  gros  t)offart,  feine  gnug: 
3ba  wirb  uerbrud't  bie  (Sljriftlidj  lat)r,  2675 

2ICC  ©ottfeligfeit  gefyt  unter  gar! 
2ßer  gut  äöerdleut  ucrterben  roil, 
©er  geb  jn  guts  unb  9faid)tf)umb  niel! 


tlaogtorg- Genius,  Pammadjius.    III,  1.  277 

(rim  Srfdjoff  [jilfft  man  nimer  6as, 
2680  Xas  er  bte  fdjriffi  gat  faren  las, 

3)eim  i'o  man  jn  uerorbenet 

3um  öerrn  über  niet  Öanb  unb  Steb: 

Gin  Siidjoff  aber  fol  tue!  merjr 

£ie  Seilt  ben  redjten  ©ottsbienft  le§r  — 
2685  2BeIdj§  aber  freiließ  feiner  tfyut, 

£  er  reidjtrjumb  rjat  unb  groffes"  gut: 
[63b]  £rümb  ins  beib,  jr  unb  bes  nobfg,  ferjab, 

2)a§  man  fie  mit  groffm  gut  belab. 

Gror  SRaieftet  aebt  ntcr)t  jr  mort 
2690  Unb  las  fie  jmer  breroen  fort! 

^Q  umb  jr  Sremmort  nullen  ebn 

©rot  3Raieftet  jn  nichts  fol  gebn: 

Sie  motten  fiefj  fonft  bünefen  lau, 

8U§  muft  fie  furchten  jeberman! 
2695  3)odj  mag  eror  EB^aieftet  jn  roas" 

-Oiitteiln  auo  gnab  ^imlicrjer  mas: 

ÜEBotln  fie  basielb  nid)t  nemen  an, 

So  mogn  fies  untermegen  lan: 

3öa§  fonnen  üe  gros  rounber  treibn'f 
27co  ßror  Sftaieftet  roirb  für  jn  bfeibn! 

Reifer  3u[tanu§: 

Cr  Cancer,  eroer  meiner  rat 

9%eid}t  uns  allgeit  ju  fonbrer  gnab: 

Tenn  jr  (jabt  attroeg  bieie  roets, 

3Daö  jr  betraft  mit  fonbrem  f(ei§ 
2705  vDW)r,  mas  nad)  red)t  gelegen  iol, 

i&emt  bajj  mag  gfattn  ben  (euten  raol. 

is3ir  finb  ber  meinung  mit  eud)  eine, 

2(cf)ten  jr  £renm)ort  umb  ein  ffeins, 

öbenefen  jn  tias  jugftatten  nid)t, 
27io  Tarauff  jr  anfdjteg  finb  geriet! 

UBottn  fie  nid)t  unier  gnab  unb  fjulb, 
[64a]  So  ioün  fie  unier  ungnab  bulb: 

ÜBetm  fie  bieielb  nu  ipüren  rcem, 

§8iettek(jt  roerön  fie  uns  fjaltn  jnn  ern 

2679.  ba3,  beffer,  leiefiter  baju,  bajs.  —  2700.  für  jn,  oor,  über  ifynen,  b.  i.  überlegen. 


278 


Itaogeorg-^SUmus,  flammadjius.    III,  1. 


$a  mcrjr  man  groben  baroren  fleljt,  2715 

$a  mefyr  jn  audj  ber  33audj  jublefyt! 

^oftBot: 

$lugs  nempt  ben  Klepper  ba  r>on  mir, 

Sluff  ba§  idj  fom  gunt  Reifer  fester: 

©ie  fachen  rjaben  foIdr)e  gftalt, 

$;dj  mu§  gur  9Jcaieftet  fo  balb!  2720 

9ieftor: 
<2oIten  mir  brumb  an  Grjrtftum  glaubn, 
S)a§  uns  bie  öifdmff  motten  berauben? 

Äeif er  Quüanus: 
9Jlan  Hopft:  fefyt  hinaus,  roer  mag  e§  fein? 

9ieftor: 
ߧ  ift  ber  ^oftbot! 

Reifer  ^lütanuö: 

Safjt  jn  rjerein: 
Sietteidjt  bringt  er  mag  neroe§  Ijer.  2725 

qSoftbot: 
©rosmedjtigftcr  Reifer,  gnebigfter  §err! 

Keife«  ^ulianuö: 

2Bas  fagftu,  Sßojtfot?    Sft  bir  r,ei<S? 

3öie  fdjnambftu?   2Bifd)  bod)  ab  ben  fdjmei§! 

SßoftBot: 

©rofjmedjtigfter  Reifer,  gnebigftcr  §err! 
$>nn  groffer  eil  lom  id)  baf;er,  2730 

[64b]  9kd)  bem  bie  fadjen  übel  ftan! 

S  e  i  f  e  v  3u  lia  n  u  § : 
Sßie  ift  im  benn?    Sag  gutes  an! 

5ß  0  [t  60t: 
IJdj  mu§  fo  gut  lag,  al§  es  ift: 
Sfd;  ©ott,  ftunbS  6a§  ju  biefer  frtji! 

Vt  e  i  j 0  r  3  u lia  n  u  § : 
3Saö  iftSV  maö  fdjhtgjtu'C    Sag  bod;  f)er! 


5735.  f  *  1 11  g  ft  u ,  f$rud)}eft  bu. 


ITaogcorg- ^Hcnius,  flammadjius.   III,  l.  279 

$oft6ot: 
Gnu-  9Koieftet  ift  nimer  Reifer! 

Keifet  ^itlianuo; 
2ßie  fo?   ÜBariimb?  roa3  weiftu?  fag  an! 

^ßoftBot: 

9llTentt)al&  jtnb  6ricff  gefdjlagen  nn 
2Xn  tljorn  ber  $ircr)en  unb  ber  Stebt, 
2740  £)«  joer  rncl  groffer  'Sigel  t)et! 

Äeifer  ^ulianus: 
2ßer  f>at  foldj  brieff  Ia§  fdjlagen  an? 

Hofrbot: 
Sßammadj  ber  xBii'd^off  fjats  getljan! 

•H  ei f e  t  3  u  l  i  a  im  ö : 
2öa3  galten  jte?  basS  fag  uns  f>er! 

*    ^ßoftbot: 
©rosmeci)tigfter,  allergnebtgfter  l)err! 
2715  Jgnn  brieffen  alfo  gfct)rieben  ftetjt: 

£)a3  fnrbaS  einer  9Jiaieftet 
[65a]  Unroirbig  fol  gead)tet  roerb 

®er  feiferlidjen  rotrb  auff  erb! 

Keifet  Julianus: 
(Sag  jmer  fort:  3ft§  aucr)  roa§  mein-? 

$  oftbot: 
2750  2ltfergnebigfter  Ijerr  Äeifer! 

Gror  9Jiaieftet  fte  entfefct  tjan! 
£0311  and)  jnn  ben  Sann  gett)an, 
3ur  r)eff,  aus  2fpoftotifc^er  mactjt! 

Keifet  ^utianus: 
Gr  ©analer,  bran  fyab  iä)  nie  gebaut, 
2755  £>a§  er  51t  mir  aud)  fagte  ba 

23on  einer  9t6miicr)n  practica: 
Unb  roolt  raol  fag,  ©ort  tjelff  mir  nidjt, 
9öo  fie§  nidjt  jfct  tjan  ausgeridjt! 


280  lluogcDrg-ßkntus,  ^ammadjius.    III,  1. 

JJeftor: 
Söelcf»  ein  funtjeit  mir  baZ  fein  mag! 
3>d)  mei§  fdjier  nidjt,  roa§  idj  fol  fag!  2760 

Reifer  3u^anug: 
1)a§  finb  jr  trüt3=  unb  breroraort  groefen! 

SR  e  f 1 0  r : 
S3ot,  fjaftu  bie  brieff  felbft  getefn? 

^oftfcot: 
3mier  Ijab  idj  fie  burcfylefen  gar, 
2Tuff  ba§  id)§  fagen  barff  für  mar! 

pieftor:] 
[651]  Ging,  Mit  itf),  Steber,  fag  mir  an,  2765 

2öes  groatt  fie  jnn  brieff en  §ieljen  an? 

^ßoftBot: 
3anct  ?ßeter  unb  ^aulon  fie  furgeben! 

9tfeftor:     » 
2>ie  fyan  lein  Reifer  bei)  jrem  leben 
23om  9?eidt)  entfattf  —  ^fts  nid)t  ein  fpot?  — 
Unb  foün§  m  tljun  nadj  jrem  tob?  2770 

Steifer  3"fian"ö: 
ßr  Ganzer,  lieber,  foftn  mir  nidjt 
9ftit  mad)t  angefyn  bie  SBofeiDtcr)t? 

9ieftor: 
2öo  e§  eror  9ftaieftet  nidjt  tlnit, 
<Bo  trjun  fie  nod)  mefjr  au§  ubermut! 
ßror  SRaieftet  rjat  offt  gebort  2775 

28ie  man  fagt  jnn  bem  gmein  ©pricbmort: 
„Sie  bletter  fattn,  barnad)  bie  efft, 
Gnbticr;  feit  aud)  ber  bäum  ju  Icift." 
Tvurn  58ifc§offn  mus  man  fid;  nid;t  bud'n, 
Xas  fie  molin  Reifer  unterbrudn!  2780 

5ßoft6ot: 

§6rt  weiter  nodj,  3(((ergnebigfter  £err! 

Reifer  3fultanu3: 
Unb  ift  nod)  mas  baruber  mef)r? 


tlaogtorg-^ftUnius,  Pammudjius.    III,  1.  281 

"B  o  ü  b  o  t : 
[66a]  %a  freiließ  merjr,  gnebtgfter  ..vSerr: 

£>nn  prebigten  ifet  man  tfjut  nicfjt  mef)r, 
27*5  Tenn  bas  man  ioldje  SBrieff  erflert, 

Gror  SRateftet  grerolid)  leftert, 
3>erbampt,  oerfludjt,  fdjreit  laut  jnn  gmein, 
Gror  SDiateftet  mu3  bes"  teuffel©  fein! 

föeife.s  2(ulianu§: 

§ilff  ©ott!  roa§  unglütfs?    3$  armer  9flan! 
2790  2ßa§  ift  bie  iunb,  bie  id)  f)ab  tfyan, 

2)a§  fie  roibber  midj  fdjteien  fo  feer? 
Boübot: 

2)a3  roeis  id)  nict)t,  gnebtgfter  -öerr! 

$an  fagen  nidjts,  Dn  baß  allein, 

Xa§  etliche  fette  äöenfte  fein, 
2765  Xie  fdiulbigen  eroer  üölaieftet 

2((e  06  fie  mit  unredjt  jnnr)ett 

©anet  Meters  erbgut,  roeldje  fie  mein, 

@e  fot  ein  rechter  ^irdjraub  fein! 

Äetfer  ^ulianus: 

2Ba§  fagn  bie  freoeln  53oferoid)t? 
2800  ^d)  roeis  r>on  feinem  Grbgut  nid)t! 

Öa6  nid)t§  —  bas  mag  id)  fagen  fren!  — 
£as  Sanct  Meters  groeft  ober  nod)  fei)! 

?leftor: 
2(üergnebigfter  £err!    gdfj  lag  beim  eib: 
®a§  ift  ein  gros  unfinnigfeit! 

[66' 1  -Bon  bot: 

2805  2(ucfj  tefu  fie  etlid)  SBrteff  bafyer 

23on  Gonftantino  bem  Reifer: 

^rinn  roirb  benennet  allerlei), 

£aß  fo(  Sana  Meters  Grbgut  fei)! 

Unb  barff  furroar  rool  fagen,  bas 
28io  (Sold;  gut  feer  gros  ift  über  bie  mas! 

Äeifer  2juli aniis: 
2öas  fol  man  tron  ben  Suben  fag? 
©ürffen  fie  faO'dje  brieff  furtrag? 


282  üaogeorg- Ricinus,  Pammartjhts.    III,  1. 

Sie  foln  ntdjt  Serer  oom  prebigen  Ejeiffen, 

Sonbern,  meil  fie  bie  Seut  bereif jn, 

Sinbö  Serer,  bie  ben  33eutel  lern,  2815 

«Kit  lügen  alte  SBelt  »erlern! 

Söas  fagt  bod)  ba^u  ber  gmein  3Ran? 

91impt  er  fold;  fdjraengf  für  raarfyeit  an? 

?ßoft6ot: 
3ie  gteubens  ja,  unb  Ijalten  gar, 
SBeilS  bie  Serer  fagen,  fo  fei§  roar!  2820 

©enn  fie  f)aben§  »olef  fo  unterridjt: 
„SßanvmadnuS  fann  jrren  nidjt". 

Meijer  guIiattttS: 
5ßfu!  fdjenb  eud)  ©Ott,  jr  Sofemidjt! 
©olt  $ßammad}iu§  jrren  nid)t, 
^nnbem  er  nadj  bem  9ieid)e  ftetjt  2825 

Unb.   fdunedjt  bie  fjbdjften  «Dtaieftet? 
[G7a]  2; er  jrtrjumb  ift  bod)  je  31t  grob, 

Do§  man  mbdjt  blnt  oergieffen  brob! 

5ß  oft  Bot: 

darüber  leren  fie  audj  nod): 

—  3)a§  midj  üernwnbert  feer  unb  Ijodj  —         2830 

©te  Untertljan  folln  galten  nidjt 

Gnu-  -Dcaicftet  jr  Gib  unb  pflidjt: 

9ftac$en  fie  bauon  gentUid;  frei;! 

m  e i f e r  3f  u  lian  u  § : 
2öil  jn  bens  &oIcf  audj  gl)orfam  fei) ? 

SßoftBot: 
^urmar,  ber  pöfel  ift  fo  toi!  2535 

21ud)  fidjt  man  fdjon  bereit  an  rool, 
SBie  bie  Aurften  oer&inben  fiel), 
Xie  ©tet  audj  murren  uuinoerlidj! 
Unb  barff  öoh  einer  üftaieftet 
©djier  gar  fein  menfdj  ein  roort  nit  reb:  2840 

Giur  3Raieftet  ift  gang  unb  gar 
3Kit  leib  unb  feel  jnn  groffe«  far! 
Stein  fteljt  ber  mut  midi  groffen  ebrn: 
SBegern,  baS  fie  felbft  Keifet  roern! 


llao^org-fEU'nius,  flammadjius.    III,  1.  283 

2845  Sinb  fro,  bas  ba§u  fomcn  ift, 

©a§  fie  müc3en  burdj  gmalt  unb  lift, 

iftit  ratüben,  fielen  an  fid)  bring 

Gb,r,  gut,  gemalt  unb  alle  bing! 
[67b]  ^nn  fumma:  alle  Untertan 
2850  23oKn  ftrads  ein  anbern  Genfer  r)an, 

©er  halb  unb  eilenbs  barnadj  tradjt, 

5>a§  emer  SDfcateftet  mit  madjt 

Söerb  unterbrüdft  unb  Ijab  fein  rfju: 

3)a  gibt  ber  33iid)off  2(blas  §u! 
2S55  ßin  foidj  geftalt  bie  fadjen  fyat: 

Gror  SJiaieftet  mag  bendn  auff  rat! 

Äeifev  Qulianug: 

2(me  mein§  leibs!    §ilff  ©Ott!  fyilff  ©Ott! 

S)u  bift  bismals  ein  bofer  23ot: 

SBringft  bo§,  fdjnell,  fdjred'lidjc  §eittung, 
2860  SDie  ein  mödjt  bring  jnn  jioeifelung! 

3eud)  r)tn!    2>dj  roil  benden  barnad;, 

3Öie  id)  mug  raten  bieder  faef; ! 

S(tf)  ©ott,  ad)  ©ott,  id)  elenb  9Jtan 

Sin  feer  unfelig  unb  übel  bran: 
2865  ^d)  gant}  unb  gar  oerloren  bin, 

Söerts  ©ott  lefft  mit  mir  iomm  barjin! 

Gr  Ganfcler,  jr  rjort  big  aßs  mol: 

Sagt,  lieber,  roas  id;  bod;  trjun  fol! 

-Ueftor: 
£>err  Reifer,  attergnebigfter  fterr! 

2870  Gmr  DJiaieftet  mein  nidjt  fo  feer: 

25er  bofe  fad)  unb  unfal  fyat, 
£em  bient  nidjts  bas  als  guter  rabt. 
[68a]  Gror  ÜRaieftet  ijab  guten  mut, 
£ie  fad;  roirb  nod)  tnol  atte  gut. 

2875  ©em  mutraitt,  ben  fie  faljen  an, 

9Jht§  man  mit  ^eersfrafft  mibberftan. 
Trumb  mil  id;  fdjaffen  für  allem  bing, 
2>a§  man§  ^riegäoold  jufamen  bring, 
2Cuff  ba3  mir  rjaben  fdjirm  unb  fdjut} 

2880  SSibber  biefer  Sfuffrfn'trer  tru£, 


284  tlaogcorg- ^Kenias ,  Pammadjius.   III,  1. 

Unb  raottn  efye  laffen  leib  unb  leben, 

Senn  un§  jnn  foldje  fdjanb  ergeben, 

2ßeldj§  roer  bei;  atter  melt  rjernad) 

©rar  s3ftaieftet  ein  einig  fdjmadj! 

5ßfu  an  ber  93ifd)off  unbandbarfeit,-  2885 

©offn  fie  anrieten  fold;  fjerijleib! 

Äeifer  3u^anilö: 
^Bleibt  ba,  @r  Ganzer,  unb  fjort  fjer! 

Sßefior: 
3ßaä  fot  id)  bleib,  gnebigfter  $err? 

Äeifer  3ultanu§: 
2(d)  ©ott,  e§  ift  nu  auSgeridjt, 
^r  bringt^  ^riegsnold  jufamen  nid;t:  2890 

Srmnb  bendet  auff  ein  anber  roei§, 
Safj  gut  mitg  roerbn,  bit  id)  mit  flei§! 

SReftor: 

2öa§  fo(  tdj  bendn?  e§  roirb  §u  fpat, 
Sa§  mir  nod;  lang  roolln  galten  rat: 
[68b]  -ftadjbem  bie  fadjen  fjat  geftalt,  2895 

Qftö  gar  verlorn,  man  fjelff  benn  balb: 
Senn  roo  furfyanben  ift  bie  far, 
9)tu3  man  nidjt  rabfdjfag  tag  unb  jar! 

Reifer  Suüanuö: 
3Ba§  ^riegoooldö  fonb  jr  bringen  auff? 
SBolt  jr  §u  unfern  $einben  (auff?  2900 

Sie  mir  ju  fdjmadj  tlntn  affeä  leib, 
§an  oergeffn  affer  pflirf)t  unb  Sib: 
©djretn,  rooffn  ein  anbern  Meiler  v)an\ 
Sldj  ©ott,  idj  armer  elenber  3Jiann! 
3Ba3  fo(  idj  numeljr  jmmer  mad)?  2905 

Sa  ift  verloren  alle  fad)! 

Heftor: 
@rar  SDtoieftet  gut  Hoffnung  (jab! 
Sie  finb  nidjt  äff  gefallen  ab: 
$r  roerben  ja  nodj  ctlirt)  fein, 
Sie  eror  SDlaieftet  mit  rrero  mein!  2910 


üaogcorg-^Henius,  ^ammadj'us.    III.  l.  285 

Äeifer  5>"liflnuö: 

Gr  Ganzer,  Gantjler,  jr  f)abt  grjort, 
2Sie  man  fagt  im  gmeinen  3prtd)roort, 
S)a§  guter  ^vreunb  jnn  gfafjr  unb  not 
©ar  feer  r>iel  geriet  auff  ein  lot! 

29i5  22er  not  leib  unb  roems  u6el  gel)t, 

Semfeiben  bas  glücf  raiber  fteljt! 
[69a]  ^nn  biefem  ylofclidjem  unfall 

Qab  id)  aün  i)xat  oerlorn  jumal: 
2Öo  fol  id)  mid)  l)in  feren  nu? 

2920  2Öer  roil  mir  armen  rjulffe  tfju? 

S)a  bringt  mid)  ju  X>az  Crterg^id)t, 
Sie  Sifdjoff,  üer^roeiüelten  bosroidn! 

-Jteftor: 

-Öerr  Reifer,  allergnebigfrer  rjerr! 
Grr>r  DJtaieftet  fct)recf  ntcr)t  ju  feer: 
»35  Sollen  mir  ja  mit  ^errsfrafft  nid)t 

üBibberfteljen  biefem  Sösroidjt, 
So  ift  ein  roeg,  ben  gef)t  man  ein, 
2Benn  fonft  all  fad)  rerloren  fein. 

.51  euer  3u^anu5: 

23as  ift  bas,  lieber  Gr  Ganzer? 
2930  £;cf)  bit  eud)  örümb,  fagt  mirs  bocf)  r)er! 

9leftor: 

Gs  ift  nidjt  ef>rlicf»  unb  ftefjt  ntcr)t  rool, 
2)a§  eroer  DJtaieftet  tfmn  fol; 
2(ud)  raer  mirs  leib  unb  trjet  mir  roef), 
Sas  eror  9Jiaieftet  folt  einget)! 

Reifer  ^ultartus: 

2J35  211)  Ijug,  roas  ifts,  bas  lag  mir  bodj, 

£b  irgenb  fei)  ein  fjoffnung  nod)! 
^d)  bin  jnn  fold)er  groffer  fal;r: 
•*>ilfft  ©ott  nid)t  balo,  ift©  oerlorn  gar: 
[69b]  Srümb  mottet  balb  erretten  mid;, 

2340  Gr  Ganzer,  bas  bit  id)  flexi figlid) ! 


286  Maogeorg -jMentus,  Uammiidjius.    III,  1. 

SReftor: 
2tltergnebigfter  r)err!    ßraer  9J?aieftat 
3u  biefem  roeg  id;  gar  nidjt  rat: 
£jd)  molt  eljr  mögen  a((e§  frei; ! 

.Helfer  ^ulianuä: 
2Öa3  raegert  jr  lang?  fagt,  roajj  fen! 

ÜR  e  ft  o  r : 
2Beil§  erar  9Jcaieftet  benn  miffen  mil,  2945 

So  treibt  ^ammadnuö  bas>  fpiel: 
3Benn  gftitlet  mürb  bemfelb  fein  mut, 
80  mürb  bie  fact)e  batb  alle  gut! 

Äeifer  3uftanu3: 
$urmar,  ba§  ift  ein  guter  dlat: 
$ompt,  laft  un§  gu  jm  gelm  auff  ber  ftat!         2900 

iiieftov: 
SBarumb  fcfjroeig  tdj  ntcr)t  jum  erften  ftitt? 
Safftä  bleibn,  irfje  nod)  nidjt  raten  roil! 

Äeifcr  Siuüanuö: 
gitrmar,  ßr  Sanfter,  jr  nicrjt  funb 
Dur  beffer  ratn  ju  biefer  ftunb! 

9?eftor: 
2(d),  gnebigfter  fjerr,  e§  ftetfj  nid)t  mol,  2955 

2)a§  eror  sJDiaieftet  tljun  fol! 

Reifer  $utiattu§: 
[70a]  Steint  jr  benn,  tdj  fol  leiben  ba§: 
vDüt  .'peerefrafft  midj  beftreitten  lag, 
Wid)  laö  all  meiner  eljrn  fpolirn 
Unb  anbre  für  midj  la§  regtm,  2960 

©er  frolidj  fei;  unb  ftetö  frolocf, 
Sßeil  tdj  gefangen  lieg  im  ftod? 

SR  e  ft  0  v : 
91l(ergnebigftcr  £err,  bas  roer  nicrjt  gut: 
2)odj  luedjft  bem  pofel  fecr  ber  mut, 

2943.  ef>r  wogen,  efier  nrngen.  —  2944.  roegert,  weigert.  —  29G2.  ftoef,   8Iod 
für  bic  güf;e  ber  befangenen,  überhaupt  ©efängniä. 


Kt(U>9«org-£leniu9,  Uammadjius.   III,  1.  287 

2965  üßknö  baju  fömpt,  baö  fein  (jeljr  mu5 

3n  bitten  unb  int  falln  JM  fuS! 

£a  muö  ein  (jeljt  fid)  uielmal  beig, 

ßfje  man  jm  mil  genab  ergeig: 

35a  fielt  man  jm  ein  foldm  oertrag, 
29to  Xen  er  31t  galten  nidjt  uermag! 

Unb  efje  benn  idj  folcrjs  eingeben  folt, 

ßlje  tauffent  mal  idj  fterben  molt! 

H  e tf et  3 Uli a  n u  0 : 

Qx  Ganzer,  jr  rebt  mol  baroon! 

Tencft  aber  bas:  nem  td;s  nidjt  an, 
2975  @o  fenn  idj  bie  SRotnifdj  practid  alfo, 

iDajj  anbre  tljim  unb  finb  gar  fro. 

Nu  ift  e§  bennodj  beffer  yoar, 

J^dj  bljalt  es  fjalb,  beim  uerlorä  gar! 
[70''J  Sie  fad)  roilS  jfct  nidjt  anbers  leib: 
29so  2o  ift  fein  9tot  311  biefer  jett 

3ufinben  biefer  bofen  fadj! 

2Sie  meint  jr,  X>a$  ttfj*  anbers  madj? 

•Refto*: 
2)te  fad)  ift  meislidj  gnug  bebad)t! 
^sdj  bforg  aber,  bas  be§  vJxeidjs  madjt 
2985  ©efdjinedjt  roerb  unb  311  bobem  ge£)t: 

2)a  molt  idj  lieber  fterben  elje! 

Hot  fer  guliaituS: 

Cbgfeid)  besfelben  roaä  gefdjidjt, 
3o  bin  idj§  bodj  fein  urfad)  nieftt: 
9Jiein  dürften  aber  mollns  fo  fjan, 
2990  3raingen  mit  madjt  mid)  armen  2Jfan, 

£er  idj  gern  tfjct  ba§  beft  beim  dleid), 
S)a§  idj  mu§  jrer  untrem  meidj! 

Jtcftor: 
@s  ift  ja  mar,  bas  mu§  idj  fag: 
Sott  mal  ben  l>ammad)  fd)enb  unb  plag, 
2995  25er  biefen  unluft  all  anridjt! 

^ft  fo  ein  freueler  SBofdjroidjt, 

2987.  gatl§  berg(eid)cn  roivflid}  ge)d)ie(;t. 


288  Jlaogcorij-fElcntuä,  pammadjiiiä.    III,  1,  2. 

£r)ut  Reifer,  g-ürftn  afts  ungtücf  an, 
Ttad)t  treralos  all  jr  Untertan! 

>\  e  i  f  e  r  3  u  ( i  a  n  u  § : 

Gr  Sanier,  mir  müfjens  gerjn  las 
3u  feiner  geh!  bocr)  glaubt  mir  bas:  3000 

[71a]  2)ie  not  mid)  jfct  bagu  f)at  6radr)t, 
3u  tfjun,  bas  id)  nie  f;a6  gebadjt! 
Gs  gel)t  alfo  auff  biefer  Grb! 
©Ott  geb,  bas  ber  ergangen  roerb, 
£er  bi§  unglud  fjat  angeridjt:  3005 

Gr  ift  oon  art  ein  336feroid)t! 
2Öas  fonn  mir  tb,un?  fompt,  ger)et  mit, 
Unb  fef»t,  fyelfft  mit  erlangen  frib 
üBon  bem,  bem  id)  jnn  furfcer  geit 
feab  geben  frib  unb  fidjerfyett,  3010 

Unb  ba  er  mar  r>erad)tet  feer, 
©e£i  id)  jn  l)od)  jnn  groffe  efyr: 
^nnbem  id)  jm  nu  gnab  bemeim, 
§at  er  fidj  aller  titcf  befleifft! 

Sßarljett    £nn. 
2cena  IL 

SBarljegt: 

SUiagb  9.un,  ba  mivff  bas  33ünblin  r)in  3015 

3ur  redjten  jnn  bas  roimfelin! 
©ott  geb  bem  Satan  ade  plag, 
2)a§  mir  im  meieren  fyemt  ju  tag, 
©0  mir  bod)  je  auff  ©rben  fyan 
3um  beften  gcbient  jeberman!  3020 

®cm  modjt  id)  aber  beridjt  merb, 
SöieS  mitler  mci(  Jugieng  auff  Grb, 
[71bJ  2.\>enn  nu  bie  ÜDtenfdjen  roerben  jnn, 
S)a§  id)  banon  gebogen  bin: 

>Jlad)  30U.  ?rucl:  III 


üaogtorg- Genius,  ^ammadjius.    III,  2.  289 

3025  2ßa§  jeber  tl)un  unb  fjanbeln  roerb, 

C6  jemanb  aud»  ber  roarfjeit  begerb. 

Sun: 
2öas  nur  jn  l)an  c^ebient  311  miß 
UnD  alroeg  fjan  gefdjaffet  gute 
9?u  jnn  fo  otei  ttergangen  jarn, 
3030  3)o§  f ollen  fie  (gleubt  mir)  balb  erfam! 

SBarljeit: 

•äftagb  £un,  fag  mir,  wie  büntft  blcf)  brumb, 
■JSenn  du  jut  roelt  ferft  roibberumb, 
Sdjroiegft  ftitl  unb  ferjeft  jtnmex  jju? 

ft  u  u : 
23enn  bu  midjs  fiei^ft ,  '"0  roil  idje  tfm! 
3B  a  r  f»  e  ri  t : 
3035  Unb  tjets  mir  m  nerftefjen  geben, 

2Bas  fie  bocf)  fürten  für  ein  leben! 

Äun: 
Qo  rool,  ba§  roil  id)  fein  ausricfjt! 

äBarljegt: 

Sil)  51t ,  fcfjroeig,  reb  fein  roortltn  niefrt! 

Sun: 
gdfj  roerbe  faum  tlmn,  es  roirb  mu|  rjan! 
SB  a  r  t)  e  »  t : 
3040  Bif),  lieber  trjus,  nim  bidt)  nichts  an: 

[72a]  Senn  foldjs  roirb  jfct  am  freuen  fein, 
©eil  Batanas  regirt  allein. 
Tas  bu  nur  fefjft  unb  fjoreft  ^u, 
2Bas  man  beib  gute  unb  bofes  tfm, 
3045  Bdiroeigft  ftitl  unb  ftraffeft  feines  nicht! 

Run: 
<Sd)roeig  ftill,  !Jd)  roil  es  fein  ausrißt! 

ffl  a  r  f)  e  9 1 : 
21dj,  lieber  tluts,  id)  bit  biet)  brumb: 
3eud)  r)in  unb  fom  balb  roiberumb: 

Sa§  Sratna  ber  Sfteformario:'.:  19 


290  Itaogcorg-ifJEUnius,  $ammadjiu8.    III,  3. 

fronte. 

©cena  III. 

$ft§  alfo,  roie  bu,  SDromo,  fagft, 

So  fots>  im§  roolgefyn  biefee  tag§!  3050- 

SD  r  0  m  0 : 
$ur  grrriS  unb  roarjr  folt  jr  e§  adjt! 

5ßorpI)i)rtuS: 
$an  brumb  bie  brieff  fo  groffe  madjt? 

3)romo: 
^a  freilief»!    Qdjg  nidjt  fagert  fem, 
23te  Ijerrüd;  fte§  bjan  gnomen  an! 

[T2''J  %uv  mar,  auffä  beft  mir  gfetöet  baö,  3055- 

2II§  lieb  midj  r)ab  ber  <5atana3! 

S)romo: 
3)a  neiget  fein  §eupt  jeberman 
Unb  bett  bie  SSrieff  öon  fernen  an! 

^orpIjtjriuS: 

2>e§  gr)orfam§  id;  mid)  nnmber  feer! 

.    ©rotno: 
<3ie  lieffen  fidj  nod)  jjoren  mel)r:  semo- 

2öen§  jnn  ber  ^eiltgft  SBater  gebot, 
©ie  rtiolttt  fr  eigen  Gltern  tob! 
^enn  raa§  er  r)eifft,  belt  jeberman, 
■JöenS  gleid)  idjanb  ift,  feto  molgetfyan! 
Unö  tuerbn  bie  groifte  funb,  fnrftumb,  sogö- 

©eeljtft  für  eitel  beiligtbumb! 

j|3  0  c  p  I)  i)  t  i  u  3 : 
Tao  mag  mir,  luil  ich  geni.Uid)  mein, 
©in  ihiangeliu-h  roefen  fetnJ 


tlaogeorfl-j-Hmuis,  flammadjius.    III,  3.  291 

X  r  o  m  o : 
5£>en  Reifer  rootfn  fte  f)a6en  tob! 

3070  2)a§  ift  aud)  redjt  unb  gefettt  ©Ott! 

iE  r  o  m  o : 

Siidjten  berfyalb  gro§  lernten  an! 
^orp^griuS: 

$ft  fjeüig  btng  unb  roo(  getfian! 
[73a]  Iromn: 

(Sin  jeber  fteiffig  barnad)  tracrjt, 

2öie  er  ntüg  fom  }uö  Geifers  madit! 
Sß  o  r  p  f)  ii  r  i  u  § : 
3075  £a§  gefjt  bod)  roar(id)  (jerrlid)  ju: 

ü£rut>,  ba§  einer  jutotber  tfju 

^ammacbio  unferm  33üd)off, 

3u  bem  tdj  mtd)  gen^üd)  t>er()off, 

@r  roerb  mir  ja  lohnen  reid)Iid) 
3080  Taö  idi  jm  biene  fo  trerolidi! 

Senn  roa§  jm  f)ie  ju  gut  ge)d)id)t, 

Hold)©  i)ab  id)  ades  ausgeridu, 

35a§  unterft  gar  ]u  u6erft  fert: 

$d)  mein,  e3  fet)  ja  banden^  roerb! 
3085  Xu,  Sromo,  nim  t>a  auff  bein  rutf 

©eö  oater§  ftuet  fampt  anbrcm  fdjntud: 

2o  rot(  id)  felber  trag  bie  ®ron, 

2)as  roir  flugo  f)in  311m  vlntter  gan! 

Storno: 

$d)  meint,  tdj  t)ett  gelauffen  fai 
3090  2)urd)  io  niel  Sanb  unb  manche   3tat: 

3o  rot  (tu,  ba§  td)  roetter  fo(, 

ßlje  benn  id)  redjt  mein  obem  Ijol, 

Gin  foldje  fd)roere  (uirben  trag, 

2BeIdj§  idj  bod)  je  mit  ntdjt  oermag, 
3095      [731']  üßenn  id)  gleid)  ber  fterdft  ©fei  roer! 

33or  (eidmant,  es  ift  ja  ju  fdjroer! 

•>>aittt,  $orp()tri,  mefjr  getprt, 

2Öte  man  benn  fagt  jnn  bem  fpridjroort: 

19* 


292  Ilaogeorg-jffUnius,  Jjammadjius.    III,  3. 

„$eim  §err  fein  fnedjt  nidjt  bienet  mol, 

Gr  lolm  jm  benn  unb  Ijalt  jn  ooft"^  3100 

■porptjpruts: 
$d)  6it  biet;,  Sromo,  an  biefem  tag, 
©u  roolft  mir  ja  fein  bienft  oerfag! 
Sify  nur,  rcie  gefyts  fo  fein  oon  ftat! 
SJlan  mu§  fdmeit,  roeil  man  roetter  r)at: 
Söenn  fid)ftu,  ba§  man  tuet  einfdjneibt,  3105 

2öo  man  mit  ernbten  jur  SSinterseit  f 
2Ber  nid)t  jtlji  auff  bie  glegentjeit, 
*3)er  rid)t  ntdjt§  au§  gur  rechter  jeit: 
Sarumb  tfyu  nur  jtjt,  raa§  id)  bir  fag 
Unb  feir  Ijernad)  gleid)  jar  unb  tag!  3110 

Sromo: 
3u  bienft  meim  dürften  mit  id;§  tt)u, 
©onft  folftu  midj  nid)t  bringn  baju! 

'porpt)t;riu3: 
9ßa§  liegt  mir  bran?    Sring  bu  nur  t)er! 

Sromo: 
l£regt  bod)  ber  2(tla3  faum  fo  ferner, 
2(nö  fjimelg  laft!    ©ib  fjer  ben  ftab,  3115 

3)aron  id)  müg  entljaltung  l)ab\ 

[74a]  ^ßorpl)t;uu§: 

©e  ba,  idj  roil  mtdj  cor  |in  mad;! 
©et)  ftug§  oon  ftat,  fom  balb  Ijernad)! 
©ef)t  ba,  frau  J?un,  roonau§  fo  attein? 

Ä  u  n : 
2Bö  gros  gefdjefft,  oiel  geittung  fein!  3120 

Sßorplnjviu*: 
2Bütu  nu  raunber  Ijorn  unb  felm, 
©0  magftu  eilenb§  mit  un§  <\ha\l 

fi  U  n : 
3Bo  toott  \t  au§  mit  biefem  t'rom? 

3099.  £rudf:  Joint  inedtt.  —  8104.  fdincit,  roetl,  f$neU>en,  mähen,  li'ähvciib  ... 


Ikogcarg-Älenius,  flammadjius.    111,3.4.  293 

'}>  o  r  p  f) »  ri  u  s : 
gart  jmer  fort,  auff  net)ft  gen  Storni 

ftun: 
3125  3Sa§  iftä,  roas  man  j&t  ba  aufrißt? 

^SorpljtjriuS: 

£ilff  ©Ott  bes  fragen© !  roeiftui  nidjt? 

Run: 
3öie  fott  icr)s  nrijfn?    3$  bin  e*n  8^ 

Jpie  bann  »on  eucf)  gemein  roeit: 
2)rumb  üerbentft  midjs  nicr)t,  b,}  tdje  frag! 
3130  gßaS  tftä?    Srf)  6it,  bu  roottft  mirs  fag. 

^ßorpfjnriuö: 
2Beil  bu§  benn  fragft  fo  fleiffiglidj, 
<2o  ratf  td^ö  furfc  berichten  bidj: 
[74bJ  3»  3^om  fjat  man  jfct  ba§  jnfdjaffn, 
S)a§  man  macf)  alle  ÜBelt  ju  affn: 
3i35  gga§  unglücfö  jn  ber  28elt  auffgefjt, 

Soldjs"  a(s  ber  roinb  non  S^om  ausroefot! 

Äun: 
Söolan,  nn  mit  ia;  mit  eucf;  gan, 
93Kigt  jr  midj  anbers  gut  ©ferttin  f)an: 
Senn  eim  25ei6ö6i(b  jimbt  es>  nicfyt  rool, 
3uo  <Da§  fie  on  ©fertten  roanblen  fol! 

SP  o  r  p  f)  t)  r  i  u  ö : 
3o  tom,  ©fye  mit:  es  gfett  mir  mol! 

spammadjittö. 

sporpfetjrütö. 
Ätttt. 

©cetia  IUI. 

^P  a  in  m  a  a)  i  u  § : 
$urroar,  jr  fomet  fpat  ju  (jaus, 
Seib  Tester  ein  jar  geroefen  aus! 


294  UtooflEorg -Genius,  jflammadjius.    III,  -i. 

5p  o  t  p  i)  9  x  tu  3 : 

2(tferr)eiligfter  35ater!  id)  bemittig  Ht, 
(Sror  fyeiligfeit  roolt  jürnen  nidjt:  3145 

2>ie  fad^  roolln  fidj  nidjt  gleidjer  mae, 
SBie  maus  befielt,  auöridjten  Ia§. 
G§  ftefjn  all  fadjen  fyerrlid)  rool: 
3)e§  fid)  eror  Ijeiligfeit  freron  fol! 
[75a]  Unb,  mein§  bebündens,  hin  id;  roerb,  3150 

©a§  man  mein  eroig  gbend  auff  erb, 
S)aö  id;  fo  niel  jnn  furtjer  gctt 
•t>ab  auSgeridjt  eror  §eilig!eit! 

5p  a  mm  ad)  ins: 
@udj  fol  nad;  erorem  felfeft  begerb 
@ror  erbeit  rool  nerlormet  roerb:  §155 

©a  folt  jr  gar  nidjt  forgen  für! 

5ß  0  v  p  t)  \)  x  i  u  § : 
£)a,  Storno,  bei;  ber  ^irdjentfyur 
Seg  r)übfd)Iidj  niber  beine  Safft 
Unb  gfye,  roo  bit  ju  fdjiden  rjaft! 

5p  a  m  m  a  d)  i  u  3 : 
2Öen  bringt  jr  ba?    2Ba§  roil  bie  fraro?  3160 

5porpt)t)riu§: 
@S  ift  $taro  $ün,  bie  roolt  gern  fd;aro 
9iero  feltjam  bing,  jnn  fonberrjeit 
2)en  groffen  bradjt  eror  <£>eiligfeit. 

s]>ammad)tuä: 
$d)  lafj  rool  gfdjeen,  bod)  fef»t  mit  311, 
5)as  fie  un§  fein  uerbrieS  nidjt  tfnt!  3165 

$>d)  r)ab  nu  lengft  für  nieten  $avn 
$r  roeiö  unb  groonljeit  rool  erfaru: 
2Bo  jr  nidjt  eben  gfelt  ein  fad), 
©0  fan  fie  fid;  gar  umtu£  madj! 
[75b]  J^ör  roeiblin,  f'anftu  fduueigcn  ftitt?  3170 

S\  u  n : 
D,  folt  id)  nidjt?    3e()t  ba,  id)  roil 
$nn  biefen  roind'el  tvicdjn  fo  balb, 
Söiein  maul  mit  meint  Ringer  jufjalt! 


Haogeorg-iftttnuia,  flammadjius.   III,  4.  295 

5ß  a  in  m  a  d)  i  u  § : 

2>a§  tfm!    (Sit)  unb  f)bx,  roa§  bu  rottt, 
3175  3(Kein  fjalts  maul  unb  gar  nid)ts  fdjilt! 

Äun: 
§ie  folt  rool  fein  be§  <3atf)an§  !Reid^? 

s}>  a  m  m  a  tfj  i  u  ö : 
9Sa§  fagftu? 

«un: 

^idp,  $d)  fjuftet  c^reid; ! 

^ammad)ius>: 

Sßeib,  roeib,  fdjroeig  ftttt,  ba§  rat  idfj  bir, 
@3  rerot  bidt)  fonft  brumb:  gteub  bu  mir! 

3i80  ?ßorpt)irt,  fe£  meinen  fiuel  empor, 

IDarnad)  bie  anbern  Send  baoor, 
^Die  raenb  mit  purpur  fd)mütf'  mit  f(ei§, 
Umbfyeng  mit  teppid)  ben  gantm  IreiS, 
23reit  etlid)  aud)  auffs  (Sfterid); 

■3185  ^um  geübten  oben  über  mid) 

®a  breit  bie  gi'ilben  ftüden  au§, 
©arnad)  bring  aud)  bie  Sudler  raus! 

}>orpf)iirtus: 

©a  iftö  fd)on  allö:  unb  sroetffel  nid)t, 
@§  fen  auff3  predjtigft  jugeridit! 
3i9o      [76aJ  ßeud)  für  ben  norfyang  auff  alt  feit, 
2)a3  id)  mid)  nu  müg  aud)  uerfteit! 
Döring  r)er  bie  brepfeltige  $ron 
Unb  fe£  mir  fie  auff  mein  §eubt  fdron! 

^porpfjnrtuö: 

SO^it  fotdjem  prad)t  (Stör  l)eiligf'eit 
3195  Übertrifft  alt  $bntg  roeit  unb  breit! 

^eiligfter  oater:  $dj  roarlid)  Ijalt, 
2)a§  eroer  tjeiligfeit  gar  batb 

3186.  ftuefen,  %ud)e. 


296  Waogeorg -.Menius,  £)ammad)ius.    III,  4. 

2lu§  ftein  unb  ©fein  Sänften  tnadjt, 

SBenn  fie  nur  feigen  biefen  pradjt! 

2Sie  tfjut  bem  Ddjfen  ba§  fo  rool,  3200 

S5o§  er  fo  im  filber  prangen  fol! 

^ammadjiuä: 
$e,  roa§  ift§?    ©pot  jr  mein  bereit? 

^orplf)tiriu£>: 

£raran  nein!    $d)  fagt,  erar  rjetligfeit 

©olt  btllid)  nid)t  gelm  auff  ber  @rb: 

@in§  filbern  pflafter§  roer  fie  raerb!  3205 

^ammaa)iuä: 
$d;  rjaltS  ja,  ba§  idj§  roirbig  nter! 

5Porp^t)riu§: 
33iel  mefjr  benn  fonft  fein  ®6ng  nodj  §err! 

tyammaa)iu§: 

©0  gidjt  ben  33orl)ang  roiber  ab, 
©a§  alte  roett  511  fdjaroen  Ijab, 
[7Qh]  Unb  jeber  müg  ernennen  frerj,  3210 

S)a§  id;  ba§  öberft  £>eubte  fet;r 
2)er  id)  allein  Ijab  jnn  mein  Ijanb 
2111  mad)t  unb  groalt  jnn  allem  Sanb! 
Unb  mag  all  9Selt  erfen  babet), 
£>a§  id;  (5r)rtftuö  ©tatljalter  fen,  3215 

®em  er  befohlen  t)ab  ba§  ©djroerb, 
©aju  att  $6nigreid)  auff  erb 
3u  gebn  unb  nemen,  roem  idj  roil: 
Strutj,  ba§  mir  jemanb  reb  jn§  ©piel! 

^orpf)t;riu§: 

£ilff  ©ott,  ma§  3SoId§  Ijat  ba  bereit  3220 

Serfamlet  fid)  jnn  furijer  seit! 


tlaogccrg-,ftl£nius,  flammttrtjtus.    III,  5.  297 

$P<tmma$iuS. 
Äaifeic  3>uliatra& 
Hefter.     Amt. 

©cenct  V. 

[77a]  ^ovpf)i)riuS: 

SCIIer^ctlgfter  üBater!  eror  (jeiHgfeit 
53it  icfj,  fte  tu  oll  mid)  be§  befdjeib, 
Ob  ftee  jr  lafs  gefallen  tool, 
3225  2)a§  idj  bem  33ol<f  oerfunben  fol, 

2)a§  jeber  rotfj,  roie  er  fol  adjt 
(Stur  Ijeiligfeit  jtm  biefem  bracht! 

SßammadjiuS: 

£Sa  traten,  9iel)t,  fagt  es  jn  mit  fleiS, 
Unb  ertlertsi  jnn  alles  ftudfiucio! 

ty  o  v  p  i)  X)  v  i  u  s : 
3230  ®q§  fol  att§  rool  gefd)el)en  fein! 

@ror  tjeiligfeit  rool  aud;  gbenden  mein. 

$Pamntadjiu§: 
$art  l)in:  eror  fol  unoergeffen  fein! 

31  e  ft  o  r : 
§err  Reifer,  aü  mein  leben  lang 
©ieng  idj  fo  ungern  nie  fein  gang! 
3235  Unb  roenn  bie  fad)  mein  eigen  roer, 

<So  roolt  id)  l)acfn  unb  robten  eljr, 
S)enn  ba3  id)  biefen  Ijeilofen  3Wan 
3Kit  bit  umb  gnab  roolt  fudjen  an! 

Keifet  ^ulianuS: 
@r  Ganfcler,  jr  reb  menlid)  gnug, 
3240  Qmx  3^abt  ift  aber  jftt  ntcr;t  f lug : 

@3  rootlen  nierjt  allzeit  all  fachen 
[77b]  <Sid)  laffen  nad)  unfenn  roilln  madjen. 

3242.  2>rucf:  roeitfn. 


298  tkogcorg-^leitiua,  Pammadjius.    III,  5. 

S)rumB  gebort  aucfj  bas  gur  ffugljeit, 
£.ts  man  ftcfj  fdjidn  fan  jnn  bie  jeit. 

•Jioüor: 
Söofan,  ctor  9Jiaieftet  toirbe  nocf)  getoar,  3245 

üöic  fie  fidj  gibt  jnn  groffe  fafjr! 

Keifet  3  u  f  ianu§ : 

©r  Ganzer,  troft  51m  fachen  tool: 

(S'g  gret  nocf)  gleidnool,  tote  ee  fol. 

Sefjt,  toas  mag  bort  ba§  oolcf  100I  madnt? 

?i  e  ft  0  v : 
3Bo  bat    £ilff  ©ott!  mas  ba  für  facfm?  3250 

§at  ntcfjt  üpammadj  ber  frome  9)tan 
©ejogn  ein  £6niglidj  Purpur  an'l 

Äeifcr  ^ultanue: 
2Bo  ba?    2öo  tft  ber  Sofetoicfjt? 

i'iei'tor: 
£tlff  ©Ott,  I)err  Reifer!  fefjt  jrs  nid)t, 
2Bte  fidj  ber  Abgott  bort  gubletf),  3255 

Sregts  (Sceoter  etoer  Sftaieftet? 

.Heiler*  ^utianuö: 
D  mee  metn§  letös!    &)  armer  Man, 
$icf)  fef),  äff  toelt  bie  bett  jn  an! 

;i  1  e  [t  0  r : 
2)u  toller  pofel  fifjft  allein 
[78a]  -Nur  auff  bett  eufferltdjen  fcfjetn!  3260 

%d)  mein,  ba  fiüt  er  jnn  ieim  oradjt, 
Ten  rjat  etor  "lOtaieftet  neradjt! 

A\  c  i  1  e  r  3  U  l  i  a  n  U  § : 
Unb  fjat  ein  brenfeftige  Äron 
2luff  feinem  £eubt  tum  golbe  fdjon! 

•Ji'  e  ft  0 1 : 
2)as  tft  and)  redjt  unb  btirt  jm  ja,  3265 

SBetI  er  jitn  "Kfta  unb  xHfrica, 
Taju  attd)  jnn  (Suropa  aleid) 
§at  gmaltig  jnn  bae  ganfte  SHeidt ! 


üaogcorg-^tnms,  Pammadjius.    III,  5.  299 

Ginr  3Raieftei  tret  511  bem  tropffn: 
3270  ^5cf>  mein,  er  iol  eud)  ben  hart  ber. 

Seifet  ^  u  1 1  a n u s : 
2öir  Ijans  nidjt  gut,-  barff  feiner  rcbt! 
2)odj  lau  uni  6ef[er  ;u  bin  tret, 
SCuff  bas  mir  mögen  fjoren  eben, 
2Öa§  er  bem  SSofcf  für  lefjr  las  gebn. 

^ammat^ius: 
3i'ü  -^orprjuri,  trjut  bie  Südjet  auff, 

3tnff  bas  man  mercf  beft  beiier  brtmff 
Unb  bencf,  als  fei§  ©Otts  mort  gemein, 
SDctn  noltf  aus  ber  23ibel  fürglein! 

i-oriif)i)riuö: 
J-ürmar,  Aiamar,  erat  (jeiligfeit, 
8880  9tebt  nicfjts  berat  lauter  meisten! 

[78b]  £6rt  jtt,  all  2BeIt,  unb  irfjroeiget  itil: 
DJierdt  fleißig,  n»a§  id)  lagen  mit! 

.Heii'er  ^ufianus: 
Cr  Ganzer,  mertft  ja  fleüng  brauff: 

Dienor: 
^sd)  breit»  or)rn  unb  äugen  auff! 
^  0  r  p  t)  \)  r  i  u  ö : 
32-5  Oluff  bas  jr  moget  lernen  b,eut, 

2Ba*j  btejj  geiftlid)  roeien  bebeut, 
Unb  jeber  ben  ftdj  ielbft  nerfteb,, 
D6§  billid)  ober  nidjt  geidjeb; 
2(uff  bas  nidit  jemanb  bieie  iai) 
3290  80m  2Jpoftelüd)n  ftuel  jrr  madi, 

Unb  mo  er  nidjt  t>erftünb  t>\%  all, 
SJiodjt  jnn  ein  £e$eteie  fall, 
3)as  man  jn  als  ein  faules  ©üb 
iDius  non  ber  Äirdjen  gar  abi'dmib: 
3295  £rümb  idjmeigt  nur  ftil  unb  fjbrt  mir  ;u, 

So  mil  \d)  eud)  unterridjt  tb,u! 

Unier  f&QßKSi  ^fjeius  Gljriitus  Ijat 
Hanct  $eter  geben  an  feine  ftab 


500  tfctogccrg- Genius,  flammadjtuf.    III,  5. 

©eroalt  ju  binbn  unb  lofen  gleicfj 

2fuff  ©rben  rote  im  öimelreidj.  3300 

©a  er   ju  9?om  erft  S3ifc^off  roar, 

2öie  man  jnn  ber  gf djrifft  finbet  flar, 

[79;]  So  §at  er  alte  btcfc  ÜHad&t 

Sftit  fid;  anljin  gen  9?om  ge6radjt, 

©a§  nur  bie  Stomifdj  Äirdj  allein  3305 

<3oll3  §eubt  über  af(  anbre  fein. 

©a  nu  fein  ßtrdj  jnn  aller  SBelt 

©er  groatt  ber  $R6mi'djen  gteicf)  gelt, 

21ud)  ift  31t  dlom  Bauet  SßeterS  f>off 

©ar  roeit  über  alle  Sifcfjoff:  ssio 

Sold)3  ift  gut,  ba§  mans  roeiö  unb  gleubt, 

©a§  man  nicfjt  maefj  ein  anber  $eubt 

Unb  fo  fanet  Cetera  Inilb  oerlir, 

2Öenn  man  im  anfang  beö'  glaubeng  jrr! 

3Sie  fan  bie  22elt  redjt  gleuben  rool,  ssis 

Sie  roijj  benn,  roem  fie  gleuben  fol? 

28ie  fan  fie  geljn  auff  redjter  balm 

Dn  ©legbSman,  ber  nidjt  irren  fan? 

2ßie  fan  fie  groi§  im  glauben  fein, 

Sie  lern  e3  benn  von  bem  allein,  3320 

©er  alle  Söerlet  roeit  unb  breit 

Grfüllt  mit  aller  fid;erl)eit? 

©rümb  fol  ein  jeber  Gljriften  lern 

©en  SRotnifdjen  Sifdfjoff  ()alt  jnn  G'brn, 

33et)  bem  man  taf)r  unb  glauben  finb,  3325 

©em  (iljriftuö  3cfiaff  nertraroet  finb, 

©ctju  bie  Sdjlüffl  gum  -§ime(retd;, 

©er  ift  alfer  Mirdm  unb  uolder  gleid) 

[79b]  Gin  SSater,  Serer,  ©ifd&off  allein, 

Du  ben  fan  mentanb  feltg  fein!  3330 

©amit  jr  nu  für  äugen  )'ef)t, 
©a§  bi§  alles  fen  roax  unb  red)t, 
So  jeugt  foldio  nid)t  bie  Sdjrifft  allein, 
©er  id)  cud)  rüel  funb  füren  rein: 
SBenn  idjö  eud)  aber  folt  all  fag,  3335 

ßonb  iebo  nidit  tfntn  ein  ganzen  tag! 
©abe»  fönb  jr§  oiel  beiier  merrf, 


tlaogforg-^Henius,  Uammartjius.    III,  5.  301 

2Sie  jr  für  äugen  i*eb,t  jm  merd, 

Xas  jn  ber  roaljr  al(med)tig  ©Ott 
3340  9Jiit  gut  unb  pradjt  gelieret  bjat, 

£ao  jm  nod)  nie  tu  gm  eiert  gleid) 

föeinö  Äcngs,  aud)  nidjt  bes  Salmons  3ieidj: 

So  t>3  er  nidjt  mit  mad)t  atiein 

Untern  Südjoff  müg  ber  Cberft  fein, 
3343  Sonbern  ba^u  oon  gut  unb  gelt 

5Jtef>r  Ijab  benn  alle  Äong  ber  roelt; 

2E>em  man  gufurt  aus  allem  £'anb 

©olb,  Silber,  Seiben,  ^urpurgmanb, 

perlen  iampt  anbern  eblen  gftein! 
3350  2)a6ei)  ein  jeber  grois  mag  fein, 

£ae  er  nidjt  atiein  ein  £  beriter 

3ei)  über  alle  Äong  unb  Reifer, 

2er  groalt  über  all  23tid)off  fjat, 

Sonbrn  fen  fd)Ied)t  ein  jröitd;er  ®ott, 
3355      [80a]  2>on  bes  gemalt  ftcr)  tan  regir 

33eib  menfdjen  unb  alterten  tr)ier! 

2(us  meldjem  allen  jeberman 

©ar  eigentlich  abnemen  fan, 

©as  gegen  biefer  groffen  yxafy 
33(io  ^nn  aller  roelt  billd)  roirb  reradjt 

2tD  ©ottcöinft,  glaub  unb  Ijeiligfeit, 

2(tler  ^onig  unb  Denier  Ijerrligfeit, 

Unb  bas  nie  nid)tö  §u  feiner  Trift 

33on  anbegin  geidiaffen  ift, 
3305  2)a§  ^eiliger,  v)bv)ex,  roirbiger, 

§errlid)er,  feiiger,  beffer  roer, 

2>a§  aud)  rjcmad)  nidjts  beffer©  fom, 

£enn  ber  fyeiligft  Q3iid)off  §u  9fom! 

^erlialb  man  jn  aud;  fol  mit  fleis 
3370  3iid)t  ftrads  roie  anbre  33iid)off  bjeis: 

Sonbern  roeil  er  ift  ein  rounberman, 

Sol  er  ein  neroen  9iamen  f)an: 

3ol  roerbn  burd)  alle  Sieb  unb  ^.'anb 

„sMer  fjeüigfter  SSater  S3apft"  genant! 

3354.  j$Ie$t,  f<f>[ed)troeg. 


302  tluogsorg-Älenhts,  flatnmadjtus.    III,  5. 

llnb  ba§  er  fjat  fo  ein  raunbernam,  3375 

2>oI  gar  niemanb  büncfen  felfiam: 
Xenn  er  nidjtö  bencft,  reb,  ti)ut  fo  erring, 
Gs  finb  all§  eitel  rounberbing! 
2)rumb  fen  oerflucfjt  jnns  Satans»  50m 
Unb  jnn  bie  einige  l)efl  uerlorn.  33«o 

[801  !  ©er  jmermeljr  fo  tljürftig  ift 
Unb  bieten  namen  jm  unnift! 
2)enn  billig  fol  er  biefeö  fein, 
Sem  G5ott  bie  madjt  (jat  geben  ein, 
3u  binbn  nnb  lofen  beib  ^ugleicf;,  3385 

3)ie  3d)lüffel  3U  bem  .yimelreid) ! 
Ser  gleiten  pracr)t,  gemalt  unb  er)r 
Gr  geben  t)at  feim  53ifd)off  mefjr! 

3)en  erjrt,  bem  gljordji,  ben  l)6ret  ad: 
äßa§  er  furgibt,  (äfft  eudj  gefall!  3390 

Tveitt  jemanb  nodj  am  glauben  mag, 
Ter  mag  ficf)§  biefen  leren  la^: 
SBer  biefen  f)ört  (ganfc  grois  baä  ift!) 
©er  ()6rt  ben  ÖGrren  3§efu  Grjrift! 
Unb  atlg  biefes  ^Sapftes  lafjr  3395 

Sft  allenthalben  fo  gemis  unb  mar, 
21(3  obs  ©Ott  felbft  oom  §imel  Ijett 
Dn  all  mittel  erab  gereb! 

Xio  otteä  alfo  im  anfang 
§ab  idj  gereb  gura  Gingang,  3«o 

Sötuff  bas  moäjt  miffen  Sie  ganfie  ©mein, 
(2Ber  anberS  redjt  mil  Gbriften  fein!) 
©er  jr  gegeben  fei)  uun  >>eubt, 
Taran  fte  l)ie  auff  Grben  qleubt. 
Oiu  lütt  idj  fort  ergein  mit  flciö 
Tic  9lrtifel  be3  glaubns  ftudmeio! 
[81:'|       Unb  erftlid)  tet)  mit  ernft  oerman: 
Go  moll  fid)  bütten  jeberman, 
3)a§  er  nidjt  fall  jn  feieren! 
Unb  ob  er  brein  gefallen  fen,  34 10 

£)aä  er  öufj  tlm,  liab  rem  unb  leibt, 
Ober  ift  verbampt  jnn  emigfeit. 
Oiu  mil  idj  eud)  ju  miffen  tlm, 


Uaogeorg  -  ÄUmu9 ,  Pammadjius.    III,  5.  303 

3)a§  ficf)  e§  rool  fan  tragen  ui, 
34i5  3)a§  einer  faß  jnn  $e$erep 

2(uff  manche  raeis,  als  breierlen: 

Bluffs  ern,  fo  einer  nicrjten  gleubt, 

3)a§  ber  @apf£  fei)  ber  Äirctjen  öeu6t! 

3um  anbern,  fo  einer  roas  fjellt, 
3420  3)aä  bem  Stuel  jb  3tom  nicf)t  gefeilt! 

oulefct,  io  man  bie  3cf)rifft  auslegt 

2lnbers  benn  ber  Btuel  ju  9tom  pflegt! 

Xenn  bas  ift  einmal]!  grois  unö  roal)r: 

Tie  fcnrifft  unbs  Gnangelj  latjr 
3425  Sinb  frafftlos  gar  unö  gelten  nietet, 

@3  feg  t»enn,  Das  Der  Dapft  reerjt  fprict)t. 

u)rum6  mil  id)  eutfi  jr.t  "agen  alln: 

Cb  jemanb  mit  ber  ^eit  mbd)t  falln 

^nn  &et?erep  au§  unroiffentjeit 
3430  Cöer  aus  freneler  6ost)eit, 

Ter  miß,  Ms  er  nerbranö  muß  raerben 
[81L]  ÜJtit  feror  nom  .'dimel  unö  auff  Grbcn, 

'Sons  Satans  tjulD  "ein  gi'djeiben  ab 

Unös  JRbmücf)  3(6las  nerloren  f)ab! 
34£5  3)rumB  ief)t  unb  meibet  falfcfje  larjr, 

2BoIt  jr  eror  Seelen  einig  6eroar! 
Diu  mit  idj  euer)  Ijernacfier  lern: 

darinnen  folt  jr  fleis  anfern, 

2)a§  jr§  mereft  unb  6ef)altets  raol, 
3wo  2ßxe  man  recfjt  Gljriftlicf)  gleu6en  ürt: 

(dj§  finb  furmar  nidn  i"d)le<f)te  bing, 

3u  neradjten,  als  roerens  gring! 
Unb  erfrlicf)  mil  id)  iagen  ^roar, 

iCnts  jnn  lief»  rjalt  bes  glaubens  lafjr, 
3445  Xa§  jeber  miffe,  tute  er  fo  11 

£ie  atticfel  bes  glaubens  lernen  ruol, 

-£ie  jnn  gutem  geDedjtnis  r)a(t 

2öte  fte  bie  3lpofteln  fjan  geftalt. 

Xocfj  i[t§  gar  gnug  eim  jberman, 
3450  2)a§  er  bie  roort  rur  er^elen  fan: 

3419.  § e tlt,  glaubt.  —  3136.  Sntcf:  jit. 


304  ilaogeorg-^EUMihts,  $ammad]ius.   III,  5. 

$>ft  on  not,  ba§  er  fte  betraft 
Unb  m6ll  beö  oerftanbg  Ijaben  ad;t: 
SDenn  ba§  ift  fonft  gar  balb  gej"d;el;n, 
S)a§  fdjledjte  Seilt  bie  fdjant}  oerfebn 
Uno  mein,  fte  raollng  getroffen  l)an,  3455 

©0  fte  bod)  fetln  ber  redjten  baljn. 
[82a]  SDrumb  follt  jr  allein  bie  mort  faffn, 
2>en  cerftanb  aber  ben  33t)d)ofn  laffn 
Unb  unS,  bie  mir  £>octore§  fein, 
211s  bie  mir  tonn  unb  folln  allein  3460 

*£>eg  glaubeng  grunb  uolfontlid)  miffn 
Sampt  anbern  ©öttlid;en  gljeimniffn. 

3um  anbern  roetl  mir  s))ienfd)enfinb 
©urd)  2lbam§  fall  ungl)orfam  ftnb, 
3u  Sunbern  morben  unb  nidjt  from,  sie» 

$6nn  berljalb  ntdjt  gen  £tmel  fom: 
©rumb  fanb  au%  gnab  fein  ©on  un§  ©ot, 
S)er  un§  folt  fjelfn  au§  fo!cr)er  not, 
S)a3  ung  bie  frentbb  funb  ntd)t  »erterbt 
©ie  Stbam  unö  l)at  auffgeerbt,  3470 

Unb  mir  baoon  erlofet  gor 
Mnben  frei)  auff  gen  §hnel  far. 

3unt  brüten,  meil  mir  über  bas 
9lod)  teglid;  <5ünb  tl)un  one  ntafj, 
3)cm  J-Ieifd)  nidjt  gen^lid;  miberfteljit,  3475 

©olang  mir  r)ie  auff  ßrben  geljit: 
SDrumb  l;at  ber  £eitanb  ^jljefu  Gl)rift, 
©a  er  gum  i'ater  gangen  ift, 
Set)  un§  uerlaffen  nad)  feint  enbt 
^ie  Ijeilgen  «Sieben  ©acrament,  3480 

©urd)  meldjer  f  rafft  unb  btoö  mird'ung 
[82'°]  2öir  l;an  ber  ©ünbcn  Vergebung 
Ex  opere  operato, 
Dbgletdj  mir  gar  nidjtg  gtettben  bo. 

3unt  oierben:  9Beil  ber  glaub  aud;  fdjledjt      3iss 
%uv  fid]  allein  nid)t  madjt  gerecht 
Unb  fid)  mit  un§  jutragen  mag, 
£>a§  mir  gros  funb  tlntn  alletag: 

:i479.  üertaffeu,  jurttdgelafjen. 


flaogeorg- Genius,  f)atnmad)ius.    in,  5.  305 

2)errjalb  r)at  öott  jnn  biefem  leben 
3490  ßinr  jeben  fein  freien  roitfen  geben, 

3)aburdj  er  fem  511  gnab  bei)  0ott 

Hub  müg  erführt  bie  3efyn  gepott. 

2)a  oerfud)  ftcf;  nu  ein  jeber  an 

Unb  trju  fein  beftes,  roas  er  ran: 
3495  So  nnrb  audj  ©Ott  ju  eroigen  tagen 

Sein  gnab  euer)  nimermerjr  uerfagen. 
3um  gfunfften:  2Sit  fid)  gebüren  biß, 

Tas  man  non  Sacramenten  roip, 

2Bie  man  berielb  nad)  orbnung  füll 
3500  3u  rechter  mafj  gebrauten  rool; 

£)enn  als  Gl)riftus  non  biefer  erben 

©oft  auff  gen  .\Mmel  gnomen  roerben, 

■öat  er  ntdvt  fo  jnn  enl  gefunö 

2(11  bing  bebenden  ^ur  felben  ftunb, 
3505  2öqö  nottig  mar  ;u  ieligfeit 

Unb  ju  ber  &ird;en  f)errlifeit: 
[83a]  Srumb  er  Sanet  ^3eter  nnb  fein  nadjfomn 

—  £as  ift  ben  33ifcf)ofen  gu  9?om  — 

SSon  allen  bingn  befell)  getfyan, 
3510  3ßie  fies  redjt  foften  rieten  an: 

2>on  neroen  ftifften  mandjerlet), 

28as  gftifft  roer,  madjen  anberlen, 

i£)aju  ©Otts  gftifft  rool  gar  aufgeben, 

Seil  jm  finbs  £mnels  fdjlüffel  geben, 
3515  Sfuff  bas  ein  jeber  bafur  aefrt, 

2(ls  roers  oom  Ferren  felbft  gemacht. 

Srumb  roerS  gar  fpotlid)  unb  nid)t  red)t, 

2Ben  man  ba^in  roott  teuffen  fcfjledjt 

SlÜein  mit  Gfjrift  bee  Ferren  roort 
3520  (^m  namens  Katers  etc.)  unb  fo  fort, 

Unb  roolt  sugleid)  baben  nidjt  audj 

Ser  -iRomifdjen  (Zeremonien  gebraud)! 

28ie  folt  fidjs  reim?    2ßas  folt  es  fein? 

3)et;  -mrnel  lefft  ftdj  nid)t  altein 
3525  DJiir  fd)(ed)ten  roorten  roeifen  ab: 

itftan  mus  aud;  falfc  unb  Glirefem  fjab, 

3526.  6f)refem,  geroeiljteS  Salböl. 

S)a§  Srama  ber  Seformationsjeit.  20 


306  ITctoijecrg- Genius,  flammadjtuB.    111,5. 

2)a§  fei;  oom  SBifcfjof  felbS  gerodet: 

$a§  ift§,  bafur  ber  Düffel  fleidjt! 

Stui^  bendt  nid^t,  baö  e§  fei)  gleidj  üiel, 

SBenrt  man  §ur  Xauff  gebrauten  rott  3530 

@tn§  raafferS,  ba§  nid)t  graeiljet  fen 

[83b]  2Rit  Geremonien  mandjerlen. 

$nn  fumma:  fold;  bing  ber)  ber  £auff 

Sie  mu§  man  t)on  ben  S3ifdf»ofn  fauff! 

3)enn  ba§  ift  furtjumb  auögeridjt:  3535- 

2ßa§  nirf)t§  nid;t  foft,  beS  adjt  man  nidjt! 

3um  fedjften:  rate  jr  raiffet  att, 
©a§  6ljriftuS  fyat  fein  2lbenbmal 
©eftifftet,  ba§  man  e§  folt  f)att 
II nb  brauchen  jnn  groeierlen  geftalt,  3510- 

©ein  35(ut  im  mein,  fein  Seib  im  brob, 
2öie  l)k  §u  fagen  ift  on  not: 
9ht  fold)§  jnn  eil  unb  ben  ber  nadjt 
3ft  gefd;et)n,  fo  fjat  er  nidjt  bebadjt, 
©a§  man  folt  fjatt  ein  unterfdjeib  354& 

25er  Seien  unb  ber  $faffl;eit: 
©onft  fjett  er  freilid;  ba§  nerfdjafft, 
£)a§  nur  bie  raürbig  Sßrieftcrfdjafft 
©ein  blut  im  $eld;  folt  trintn  aüein 
Unb  nidjt  ein  jeber  Sei;  jnn  gmein.  355a 

Stuff  baö  nu  nidjt  ba§  fjeilig  Slut 
33on  Seien  jrgenb  raerb  ocrfdjut, 
2)arumb  fol  man§  Sabftg  orbnunge  Jjalt: 
2)en  Seien  geben  nur  ein  geftalt; 
2Ber  ^riefter  ift,  bxaud)  beiber  gftalt,  3555- 

©0  fern  bodj  baä  er  felbft  Sföefj  l;alt: 

[84a]  SBirb  er  aber  mit  bem  33old  3ugel)n, 
$m  frandljeit  ober  fonft  roa§  §uftel;n, 
$erl)alb  er  nid;t  fonb  felbft  «Dtefe  jjatt, 
©0  brauet)  er  audj  nur  ein  geftalt,  35eo 

2öie  fonft  ba§  anber  S>old  aud)  tlnit, 
©enn  fampt  bem  leib  ift  aud;  ba§  blut 
3ugleid;  »erborgen  unterm  brob, 

3552.  »erf djut,  uevfdiiittct. 


tlaogeorg-^Mcntue,  fhmmadjius.    III,  5.  307 

Terfjalb  ber  ßeWj  ift  gar  on  not. 
3565  Zubern  Soll  memo  nu  uberal 

9tid)t  r)etfn  „bes  Ferren  ^Ibenbmal", 

2ludj  nenn  mans  nidit  „Communicn", 

Sffiie  man  für  seilten  fjat  getfjan: 

©er  namen  foll  man  ad  r»ergef3, 
3570  «Solls  nenn  ein  ^Cpffer"  ober  „Sföejj", 

2Beld)3  für  fid)  felbft  on  glauben  Eunb 

Sejaln  unb  tilgen  alle  Sunb, 

2Öeldj3  gnab  unb  feligfeit  fonn  geben 

(iim  jeben  beio  im  tob  unb  leben. 
3575  ©od)  foll  man  oaS  audj  meref  Riebet), 

£a§b  ?Otep  mi|  ift  ju  mancherlei?: 

£en  SSeibern  ju  ber  finberburt 

2>ient  rool  bie  5Ref$  unb  fjilfft  jn  fürt; 

2(ud)  tfjut  bie  2Re^  groffen  benftanb 
3580  2>enen,  fo  jieljen  über  Sanb; 

2öo  23eibfeut  finb  unb  roollen  jagen, 
[84b]  Sie  rjorn  cor  9J£eJ3,  fo  roerben  fie  färben; 

2öer  rauffd)laf)n  unb  reief)  roerben  roil, 

Ser  ftifft  unb  bjor  ber  Steffen  oiel; 
3585  2öo  ber  Gljeftanb  geraten  foll, 

©a  bjilfft  bie  "Hieß  feer  rounber  rool; 

2(ud)  rjilfft  bie  -Hieffn  rounber  feer 

£enen,  fo  fdjiffen  über  -JReer; 

G'nblid}  l)ilfft  fie  aus  aller  not, 
3c9o  Unb  roer§  aud)  gleid)  ber  bitter  toöt. 

2öas  fid)  unglücf§  sutragen  mag, 

©anon  id)  j£unb  f)ie  nidjts  fag: 

Serfelben  all  ift  feins  fo  bofj, 

2>ie  DJief,  ian  eud)  rool  brauö  erlef}! 
3595  3um  fiebenben:  Sßeil  all  menfdjenfinb 

3Äit  fdjroadjljeit  fo  belaben  fino, 

3)a§  unfer  jeber  nadjt  unb  tag 

3inn  funbe  rnelmafjl  fallen  mag, 

Unb  fo  lang  roir  f)ie  finb  auff  erben, 
36oo  £ie  (Sünb  je  lenger  je  groffer  roerben, 

2)aju  ßf)riftu§  aliein  nidjt  fan 

(So  feiig  madjen  jeberman; 

20* 


308  tloogeorg-^HeniiiB,  ^ammarijtus.    III,  5. 

2tud)  tft  ber  ©taub  allein  ni<f>t  gnug 

gurlangen  ber  ©ünb  Vergebung: 

Serfjalb  id)  eud)  erjelen  rotf  3gos 

©emiffes  trofts  unb  Ijtlffe  oiet, 
[85aj  darunter  (baö  id)ö  nidjt  oergef}!) 

Sa§  fürnemft  tft  bie  fjettge  3>le^ 

Unb  tft  (gleubt  mir!)  lein  Sünb  fo  gros, 

^r  roerb  jr  burd)  foldj  mittel  lofj!  36io 

Slufs  erft:  60  roirb  ber  SBabft  §u  9tom 

2lufftl)un  ein  tntlben  Slblasfrom, 

Saburd)  loeroerben  mag  umbs  gelb 

2ltt  jrer  funb  bie  gan^e  mett! 

Unb  werben  nidjt  allein  vergeben  36i5 

Sie  ©unb,  fo  gfdjelm  jnn  biefem  leben: 

—  28as  man  berfelb  begangen  fyat, 

Sa§  man  jr  (ofe  roerb  burdj  gnab  — 

Oonbern  bafur  ift  er  aucf)  gut, 

Sas  jr  nidjt  fompt  jnö  $egferors  glut.  3020 

darüber  folt  jr  bifj  aucf)  merd": 

Sag  jr  allzeit  burcf)  gute  roerd" 

23Cn  ©ctt  genab  erlangen  funb 

Unb  uergebung  all  eraer  ©Änb, 

Sßenn  jr  oiel  faften,  nmcfjen  roerb  3625 

Unb  fdjlaffen  auff  ber  bioffen  erb, 

SBett  unb  tfjut  emren  Seiben  rofje, 

Gafteit  eudj,  bas  jr  f'aum  funb  glje, 

(Seht  almos,  fo  folt  jr  greif?  fjoffn 

Ses  fjimels  tr)ür  fiel)  eud)  frei;  offen!  3630 

9?od;  roeiter  mag  ein  jeberman 
[851']  3un  fötrdjen  gebn,  fo  uiel  er  fan, 

2luff  baS  bie  $riefter  roerben  fett: 

Sie  fonnen  benn  rool  für  eud)  bett, 

SSon  eud)  abmenben  ©otteö  50m,  3635 

Saö  jr  nidjt  eroig  raerb  oerlorn! 

Senn  med  fie  Öott  am  nedjften  fein, 

Tonnen  fie  audj  auffo  beft  allein 

SSon  oller  Sunb  eud)  madjen  I05, 

(Sie  feien  gteiet)  flein  ober  gros!  3640 

3627.  SB  c  1 1 ,  betet. 


{taogeorg-^Öentus,  Panunartjhis.    II t,  5.  309 

2(ud)  roirb  jfct  balb  nad)  furfcer  jett 

3u  Sfom  bie  33ebftlid)  Ijeüigfeit 

Gin  new  ©ejtdjt  bringen  (jereitt 

9lu§  jrer  §eiltgfeit  (jer^enäfdjrein: 
36i5  Sßiel  3Jtondj,  Xer  orbcn  unb  fleibung  Ter» 

33on  %axh  unb  inufter  mandjerlen: 

Xiei'elben  roerben  mit  ^eufdjeit, 

üffitt  Detligfett  unb  ©etftltgfett, 

9Rit  gboriam,  armut  alle  jr  tag 
3650  (§tlff  ©ott,  roie  raolln  ücg  nur  ertrag!) 

Serbien  ber  gnab  ein  iold)en  fiauff , 

2)er  reid)  biö  an  hm  öimel  binauff: 

Sterben  gut  roercf  tljun  frue  unb  fpat, 

9-sieI  mefjr,  beim  ©Ott  geboten  fjat; 

Söerben  nerbien  nidjt  ba§  allein, 

3)a§  jn  ©ott  billig  mu§  gnebig  fein 
[86a]  Unb  umb  oerbienft  jr  ^eiligfeit 

f\n  geb  $u  lofyn  bie  Seßgfeit: 

Sonbern  fie  roerbn  nod;  übrig  rjan 
3660  Skrbienft,  ber  anbern  fjetffert  fan. 

^rumb,  mer  frembb  uerbienft  rotl  lauften, 

Ser  mag  51m  leiben  3K6ndjen  (auffen! 
So  ein  ber  fjetlig  ©eift  roirb  ruren 

Unb  jn  gut«  Älofterleben  füren, 
3665  SDerfelbig  foll  geroislidi  fyati, 

3)a§  er  erlang  baburd)  fobalb 

Vergebung  aller  funben  frei), 

©leid)  ob  er  nero  geboren  fen 

3m  bab  ber  Sauft  burdj  Cfjriftuö  Mut: 
3670  £enn  bas  iü  ja  10  heilig  unb  gut, 

So  einer  lefft  ein  platten  fdjeer 

Unb  fd)(eid)t  jnn  einer  Wappen  Ijer, 

©ilt  gar  ber  breiigen  fauffen  gleid) 

Unb  gfellt  bem  initer  im  öimelreid). 
3675  2d;ab  ntcrjt,  ob  man  ben  glauben  Derlei} 

3>amtt,  ba§  man  Ijetlt  3Jlenfdja,efeii! 
darüber  folt  jr  nid)t  allein 

3643.  ©e.5t<$t,  ©esiidjteteg.  —  3665.  £)a(t,  glau&en. 


310  llaogeorg- Genius,  Pammadjiua.    lir,  5. 

Sein  £>eiujen,  bie  am  leben  fein, 

Sonbern  bein  lobten  fucfjen  rat, 

SSon  jn  tjüff  matten  nnb  genab!  368o 

SDenn  raeil  fie  nn  al§  ©otteöfinb 
[86b]  23on  biefer  roelt  gefdjeiben  finb, 

Sie  ftet§  be§  Sklera  anbliij  fdjamen, 

©icr)  mit  ben  lieben  ©ngeln  fraroen, 

Tonnen  fie  emr  Mittler  fein  für  ©ott,  se« 

ßuer)  fyetffen  grot§  au§  aller  not: 

3)rumb,  wenn  eudj  brudt  ber  funben  laft, 

©olt  jr  ben  §eUgen  feiern  unb  faft, 

Sie  etyrn,  anruffn,  bitten  umb  gnab, 

9kd)  bem  ©Ott  jebem  geben  Imt,  3690 

3)a§  er  jnn  fonberlidjer  not 

SDen  Seuten  Ijelff,  al§  roer  er  ©ott. 

©im  jeben  baroet  ein  SUtar, 

bringt  barnad;  brauff  emr  opffer  bar; 

S)a§u  folt  jr  nod)  aber  bas  3695 

^nn  jrm  namen  &ird)n  meinen  lafj, 

2>r  Silber  fyaltn  jnn  groffer  eljr, 

2(nft  ba§  fie  befte  nleiffiger 

@ud;  unb  ba§  emer  ftets  bemaljrn, 

ÜJBenn  fie  emrn  tremen  bienft  erfarn.  3700 

$ur  allen  bingen  folt  jr  lern 

Sie  jungfrara  Sftaria  l)alltn  jnn  eljrn: 

2)enn  biefer  allerreinften  9Jiagb 

Gfjriftus  jr  ©on  fein  bitt  verfagt! 

^merbar  folt  jr  auff  fie  fdjaiuen,  3705 

2luff  fie  »on  ganzem  tjertjen  traroen: 
[87a]  Sie  fott  emr  einig  Hoffnung  fein, 

©arauff  jr  fe|t  alln  troft  adein, 

(Sun-  leben,  ©iifftfeit,  §elfferm, 

@mr  einige  $urfpredjerin!  3710 

©tct§  rufft  fie  an  mit  vollem  munb, 

(Seufzet  ju  jr  aus  Jjer§en§  grunb, 

©rar  feelen  legt  jr  jnn  jm  fdjofe: 

©ie  iftS,  bie  cncl)  tan  madjen  lofj 

2lu§  alter  not  unb  fefyrlifeit:  3715 

©rurnb  fel)t  unb  bient  jr  alle  jett! 


flaogcorg-  .föcutus,  fommadjius.    III,  5.  311 

Studj  ift  ba  oiel  gelegen  an, 

2)a§  e§  müg  roiffen  jeberman 

2>a3  bie  -öeilgen,  baoon  gebort, 
3720  yi\(f)t  §eid)en  tl)un  an  jebem  ort: 

Sonbern  berfelben  jeoer  r)at 

3u  feinem  roerd  fein  eigne  Stat, 

Unb  ftnb  nemltdj  bie  Stebt  aüein, 

2>a  man  finb  rügen  \v  ©ebein: 
3725  Xrumb  folt  jr  eud)  gar  nid)t  beidjroern, 

3)em  f)od)uiirbign  5>eiligtr)um  ju  eljrn 

3u  matten  bis  an§  enb  ber  roelt, 

£)b3  gTetct;  foft  groffe  mufj  unb  gelt: 

2tuff  bae  jr  roerb  ber  funben  lofj 
3730  Unb  gnab  oerbient  im  §imel  grojj. 

2(ud)  f)itfft  faum  roae  fo  leer  auff  ßrbn, 
[87bJ  2Ber  ©ünblos  unb  gerecht  roil  roerbn, 

2(ts  gelt,  9^act)  bem  ein  jeber  mit 

2)e§  geben  roenig  ober  oiel: 
3735  SDenn  roa§  man  roil  jnn  aller  roelt, 

bringt  man  gu  roeg  burdj  gut  unb  gelt: 

2Bo  gelb  ift,  roirb  ein  fdjaltf  rool  gredjt! 

2öo  gelb  ift,  roerbn  ad  gbot  gefd)toed)t! 

2Bo  gelb  ift,  tfjut  man,  roa§  man  roil! 
3740  2ßo  gelb  ift,  rjat  man  gnaben  oiel! 

2So  gelb  ift,  feufft  man  roercf,  oeroicnit! 

2öo  gelb  ift,  treibt  ber  21blas  groinft! 

9So  gelb  ift,  Iefd)t3  ber  ö  eilen  glut! 

22  o  gelb  ift,  ^-egferor  gar  nid)t§  tlmt! 
3745  2ßo  gelb  ift,  fd)eib  man  bie  [Gltern]  oonanber! 

2Öo  gelb  ift,  gibt  man  gidjroifter  einanber! 

9Bo  gelb  ift,  mag  man  bie  Gittern  morben! 

2öo  gelb  ift,  fjilfiS  bem  monet)  com  orben! 

2)rumb  mag  ein  jeber  feljen  brauff, 
-3750  9Ste  er  müg  bring  oiel  gelbs  §u  rjauff, 

Unb  lümer  fid;  niemanb  jnn  feim  fin, 

Dh  ers  gleid)  rool  ober  übel  groin! 


3724.  rügen,  rillen. 


312  Ilaogenrg-  #Umub,  $Jammart]ius.   111,5. 

Sßeftot: 

$err  Reifer,  tüte  gfeftt  eurf;  biefe  taljr? 

Reifer  ^ulianu^: 
%l),  fdjraeigt  tmb  fjoret  jmerbar! 
[88a]  Äun: 

$fu  an  bein  lafjr!  ba§  biet)  ©Ott  plag!  3755 

2öie  barffftu  fold^e  Sügen  jag? 

5ßorpIjtjriii3: 
2Ba3  murrftu,  roeib?  <Sd)raeig,  nirfjt  ütel  raafdj, 
@(;e  id)  bir§  maul  mit  fnüteln  §utrafd)! 

^ammadjiuä: 
SBarumb  fyabt  jr3  2Beib  eingefürt, 
2)a3  fie  fold)  fofttidj  prebigt  guftört?  3700 

^orpfyijriuä: 
•Jöeifc,  roetb,  icfj  roil  bir  jagen  ba§: 
©ende,  fytnfurt  bid)  nirfjt  fyoren  lajs! 

Äeifer  ^ulianuS: 
(&r  ©analer,  fyort  jr,  mie  on  fafyr 
5\cin  rnenfdj  lein  raort  nidfjt  reben  tfyar? 

^orpf)i)riu3: 
%d)  fagt:  9Ziemanb§  jrr  jnn  feim  jin,  3765 

Db  er§  gelb  rool  ober  übel  grain! 
®enn  raer  nirfjt  gelb  Ijat,  ber  fem  nidijt 
2lm  Sfl6mifcf;en  Ijoffet  roa§  au§rid)t: 
5Denn  attgeit  tjat  er  biefe  raei§, 
2)a§  er  bebenrf't  mit  Ijodjftem  fleiS,  »"o 

2ßie  er  mit  anber  menfcfjen  fdjab 
9Jiag  frfjaffen  feinen  nut>  unb  rat! 
«ßefior: 
[881']  2>u  einiger  ©ott,  mag  mirb  ba§  nodE)? 
Äeifer  3u*innu§: 
2(d),  lieber,  fdjraeigt,  \d)  bitt  eurf;  bodj! 

^ovpljijviuo: 
%lod)  meljr  geberat  ber  23apft  §u  9fom  3775 

Sitte  ben,  bie  raolln  jnn  -fummet  fom 


tlaogcorg-^lcnius,  Pctmmadjius.    III,  5.  313 

Unb  (of;  non  jren  Sunben  roerbn 

3>nn  atter  <5f)rtftent;ett  auff  Grbn: 

iDa§  fie  groeen  lag  jnrt  jeber  roodjen 
37£o  2ft§  tjftettag,  Sonabent,  nidjt  foUrt  fodjen 

%ktfd),  eier,  mild),  aud)  effen  nidjt, 

Db§  gfetd^  guoor  roer  gugertdjt! 

Seffelben  gleidjen  fotf  man  aud) 

Sotdje  fpeiö  gar  mit  nidjt  gebraud; 
3785  3ur  faften  niertjig  tag  unb  nadjt, 

9Be(d)e  finb,  elje  benn  man  Dftem  madjt, 

3u  bem  bie  uier  roeidjfaftn  im  jar, 

©er  tjeUgen  abenb  jmerbar! 

Unb  baö  man  be§  ja  nidjt  nergejj, 
3790  t      <Bo\i  man  lotet;  tag  nur  einmafjl  ejj! 

2Ber  nu  mit  fein  jns  Sabfto  genau, 

©er  fjaltt,  roa§  er  geboten  ijatl 

Unb  bas  bis  attö  gehalten  roerb, 

So  roifft:  menn  einer  fteel  uter  pferb 
3795  Ober  fdjlug  einen  "Dienfdien  tob, 

[89aJ  ®er  tfjet  nidjt  fo  gros  funb  für  ©Ott, 

2113  roenn  er  fiel)  jotdj  geit  oermefj, 

^leifd),  ener,  feefj  unb  Butter  eefj! 

©enn  roeü  foleb  funb  finb  trefftid)  gro§, 
38co  gßirb  man  jr  nidjt  fo  [eidjtlidj  lo§! 

©rumb  fo(t  jr3  23abfts  lafjr  biefer  gftatt 

SSiet  fjofyer  benn  -Diofeg  tafeln  (jatt: 

2)enn  als,  roas  3Jiofe§  je  gelart, 

£ie  ^ropfyeten,  2lud)  2(poftet  groart, 
3805  ^r  leben  lang  geprebiget, 

Qft  ntcr)t§,  e§  roerb  benn  bftetiget 

3)urdj§  Sabfts  erfenbniS,  ber  ba  tft 

£er  redjt  ©tatljalter  $jefu  CSfjrtft! 

9Jian  fotf  aud)  beiden  51t  bftimpter  geit, 
38io  ©od),  ba§  man  tror  tjab  rero  unb  leib: 

©arnadj  tfju  man  für  bie  funb  gnung, 

3Tuff  ba§  man  erlang  Vergebung! 

$ein  beffer  rabt  gun  Sunben  tft, 

3787.  b.  Ij.  bie  r.uatember.  —  3788  b.  f.  bie  SBigitten  ber  Seiligentage.  —  3797.  folef) 
jett,   in  folc^er  3"*/  b.  f).  jur  gebotenen  fyaftertsett. 


314  tlaogcorg- Genius,  {tammattjius.    III,  5. 

©enn  foldje  bing  §u  aller  frtft! 

Unb  ift  nimer  lein  funb  fo  gros,  3315 

93ian  roirb  jr  burd)  foldj  mittet  los! 

&  u  n : 
Söolan,  9?u  Ijab  id)  nidfjt  gebort 
33on  Gljrifto  nur  ein  einigt  raort! 

^orpfytjuus: 
[89bJ  £e,  nenftu  (5E»rtft?  roeib,  Iajj  bir  fag: 

Send,  fdjroeig  bes  (Hnifts  unb  l;ab  bie  plag!        3320 
SDu  £>aft  midj  freilief;  gnug  gljort! 
©d)toeig,  tru|,  unb  reb  ein  einige  raort! 

©od)  metl  bie  feile  jn  ber  23eid)t 
©unb  einer  fdjrocer,  ber  anber  leidet, 
©erljalb  fo  Ijat  es  biefe  gftalt,  3825 

©as  man  ein  unterfdjeib  mufs  Ijalt, 
tylad)  bem  man  gros  ober  Hein  getljan, 
©arnaef)  fid;  abfolotren  lan: 
üBon  groffen  funbn  aus  bifdjoflidjer  Iraft, 
23on  f  leinen  burd)  gmeine  priefterfdjaft!  3330 

2lud)  finb  etlid)  funb  fo  gar  gros, 
33on  ben  allein  ber  23apft  fpridjt  lojj, 
2lls  oon  bem  ausfleüfft  alle  gnab, 
©er  allein  bie  fdjluffers  Ijimels  Ijat! 

Ob  jemanb  aud)  au§  Seuffels  madjt  3335 

(betrieben  murb  bei)  tag  unb  nad)t 
3u  biebftal,  raub  ober  Gjtyebrudj, 
©er  fott  jn  er>t  bie  Äirdjen  bfud), 
©td§  flugs  mit  gmendjtem  maffer  befpring 
Ober  gtoenfjet  ©attj  einfd)ling:  3840 

©a§  ift  roibber  ©unb  allerlei; 
(Sin  feer  gemiffe  arlumen, 
©afur  ber  teuffei  flicken  mufj, 
[90il]  Unb  ift  ein  fd)led)te,  letd)te  bujj! 

3um  bfdjlus:  fo  eroer  einer  tjat  38i5 

©ein  gan£  loben  in  miffetljat, 
$n  funbn  unb  fcljanben  l)inbrad)t, 
©ar  inn  gelegen  tag  unb  nadjt 
Unb  jl5unb  f'ompt  bie  leiste  jeit, 


tlaoäeorg-^ßcnius,  Pammadjius.    III,  5.  315 

3350  Sarinne  er  fott  uon  Rinnen  fdjeib, 

Sterfjalb  er  furdjt,  fein  arme  feel 

■Uiuf;  r/murrter  fahren  §u  ber  l;ell: 

Serfelbig  gar  üerjwetfef  nid)t! 

^d)  tüil  \n  troftlid;  Unterricht: 
ssss  ©§  ift  ein  weg,  baburd;  man  fan 

Slufjm  uerbamniS  Ijelffn  jeberman, 

Unb  mag  baburd)  ein  jebe  <5eel 

Grloft  roerb  au§  ber  tieften  I)ell! 
%ux  allen  bingen  fei)  er  brauff, 
3860  2)o§  er  norn  SBapft  ein  SButten  fauff, 

Sarin  er  au§  ber  ©d)luffel  grault 

©ebeut  ben  ßngeln  im  rjimel  balb, 

^n  aus  ber  r)ell  ju  madjen  lofj 

Unb  fum  Ijinauff  jn  2(bral)ams  fcfjos! 
3865  Sarnad)  mag  er  ein  groffen  Ijauffen 

2>on  SRondjen  guter  roercf  erfauffen: 

Verleiben  roil  icf)  balb  rjernadj 

Seer  uiel,  mit  groffen  Ijauffen  macf), 
[90b]  'Sie  roerben  nemen  gut  unb  gelt 
3370  Unb  freffen  ad  funb  ber  ganzen  roelt! 

©ie  nemen  bein  funb  unb  ©elt  gu  fid), 

$>nn  jr  gut  roerd  fie  fdmuiden  biet): 

Saran  foltu  benn  jroetfeln  nid)t, 

<5old)  raedjfel  bftefjt  für  ©ots  geriet! 
3875  ^ein  mondj  fid)  nidjts  beforgen  tt)ar 

Ser  funben  r)al6,  es  t)at  fein  faljr: 

Senn  Satanas  fan  gar  ntdjts  ferjab 

Sem,  ber  ein  Stöndjsfap  anfjat! 
Sarnad)  ift  bas  ba§  allerbeft, 
3880  Sa§  man  oiel  Seelmes  galten  lefft, 

®as  man  aud)  las  oiel  5ßf alter  lefen, 

2(uff  bas  bie  arm  <Seet  müg  genefen! 

Unb  auff  ba§  aud)  ber  teuffei  ntdjt 

Sen  fterbenben  5U  fyart  anficht, 
3S85  2Beir)roaffer  man  auff  jn  fprengen  fol 

Unb  graeifjte  afdjen,  bas  Ijilfft  allä  raol! 

3867.  berfel&en,  nämücf)  Dftönd)e. 


316  itaogeorg-ßlcnius,  Uammadjius.    III,  5. 

llub  raenn  er  nu  ift  oerfdjeiben, 
Soll  man  jn  alobalb  »erfleiben 
gnn  ©anct  ^-rancifcuä  tappen  ein 
(33afb  folt  fr  feljen,  rote  fie  fein!):  ssoo 

SBenn  fold)§  gefd;een,  alsben  man  mag 
Sie  Seid)  tjinroeg  gum  ©rabe  trag 
9Jlit  einer  rjerrlicfjen  Sßroccffn, 
[91a]  33igil  galten  unb  riet  Seelmejjn, 

©agu  man  Ieut  all  ©tocfen  6a(b  3395 

Unb  enbltcr)  aucf)  otel  Seelbab  Ijalt! 

SBenn  bi§  gefdjidjt,  flüg§  gu  ber  gett 
$ompt  fdjnel  bie  <2eel  gur  feligfeit! 
Sßenn  bis  gefd;tcr)t,  tregt  3atan  leib 
Unb  f;an  bie  @ngl  im  £imet  frerob!  sgco 

2Senn  bi§  gefdjidjt,  mu§  beroegt  roerb, 
2Sa§  ift  im  öimet  unb  auff  ßrb! 
S)enn  alles,  roaS  man  nur  be§  tlnit, 
$ompt  ber  armen  ©eelen  gu  gut. 

Dn  ba§  ift  and)  erleufct  eud)  alln,  39o:. 

£a3  jeber  mag  rtadj  feim  gefattn 
'^eglid)  ertidjten  neroe  fünb, 
2>amit  er  gnug  tfm  für  bie  2 unb, 
SttS:  pftofenfrentj  unb  XHgnuä  bei, 
2Ba§  man  fonft  ansengt,  mancherlei):  3910 

C[terf'erl5,  roeiraudj,  8o§anS=@t)cmgelj 
Unb  Segen,  bamit  man  bie  funb  tilge. 
2)a3  niemanb  jnn  funb  uerterben  fan, 
Crr  roott  beim  ber  gnab  felbft  ntcr)t  r)an. 

2fadj  funb  jr  ber  Sünb  mol  iniberftrjen,         S9i5 
SEöenn  jr  nur  fonft  raolt  redjt  nadjgljen 
2)em  freien  u>i((n,  ber  lert  euch  tool, 
9Ba§  jeber  tlnin  unb  [äffen  fott! 
[91bJ      Mein  fet)t,  ba§  jr  gfjorfam  feit 

£)er  Stomüdm  Sepfilidjn  £eiligfeit:  3920 

Serfelbgen  lefjr  Ijalt  alfo  roert, 
2)a§,  mer  and)  etroa§  anberä  lert. 


389G.  gcelbab,  Säber,  bie  jemanb  jutn  §efl  feinet  Seele  für  bie  Befanden  Sinnen 
eineä  Orted  geftiftet  bat  (mar  geroBbnliäj  mit  Speifung  berjelben  »erbauten,  oft  fiel  ba§ 
'Bab  ganj  fort).  —  3;>13.  Jruct:  orterben 


tTaogeorg-ßlenius,  flammadjius.    in,  5.  317 

—  2Sens  ßleicf)  ein  G'ngel  com  rjimel  wer!  — 
£as  fid)  gleidjrool  niemanb  bran  feer 

3925  Unb  Ijallt  es  bafur  alle  jeit, 

Gs  fei;  uerfludjt  unb  malebent! 

©erb  jr  biei'em  allem  nadjgeljn, 
2o  roirb  eud)  ber  Ijimel  offen  ftel)n, 
§abt  gnab  unb  ablas  allezeit; 

3930  2tud)  roirb  eud)  53epft(id)  ^eiligfeit 

SlHjett  Ijan  jn  jr§  rjer^en  fdjrein, 
Gud)  fegn  unb  Ijebn  jn  l)imel  (jinenn! 

2)ijj  3tud  ein  jeber  Gfjriften  ioll 
21uffs  fleii'iigft  lern  unb  mercfen  rooll! 

3935  Saben  er  biß  mag  nemen  ab: 

£as  er  ein  .'oeubt  unb  Sifdjof  fyab, 
Sem  niemanb  mag  l)ie  auff  erbreidj 
3Kit  lafjr  unb  namen  roerben  gleid), 
W&  ber  ba  tan  jn  ionberljeit 

39io  Dtero  ©otsbinft  Ijerrlid)  juberept, 

2er  fan  Slrtifel's  glaubens  tieften 
Unb  Zeremonien  redjt  anrichten, 
Serljalb  er  aud)  für  anbern  mag 
.  [92a]  Gin  Srepfaltige  $ron  auftrag, 

39i5  (Eid)  f leiben  unb  aufs  predjtigft  fdjmud 

^n  Purpur,  Sammat,  ©utben  ftnef , 
2(uf  bas  er  roie  ber  Sonnen  glant} 
Grleudjt  all  Rirdjen  gar  unb  ganu! 

tu  u  n : 
Sjdfya  bes  leudjtens,  lieben  -öerrn, 
3950  ©leid;  roie  ein  bred  jn  ber  (atem! 

-^orpf;r»riu5: 

2ßas  ladjftu,  roeib,  unb  treibft  bein  gidjren? 
£;d)  mein,  bu  ftidft  nol  feieret;? 

5(3  a  m  in  a  dj  ins: 

Sd)lepis  Ijinaus,  ^orprjnri,  mit  eim  jopf 
Unb  fdjlagts  mit  feroften  umb  ben  fopf! 

3953.  miteim  jopf,  an  einem  ifjrer  3öpfe- 


318  tlaogjorg- Genius,  JJammadjiiiB.    III,  5. 

Äun: 

%d),  Ijeiligfter  SSater,  id)  fleiffig  bitt,  3955 

©rgeigt  mir  gnab,  tf)ut  foldjeö  nit: 

§ab  id)  ja  etroa§  grebt  ;$u  mel, 

©0  roil  id;  l;infurt  fdjroeigen  ftill! 

2ld;  fdjon  ^orptjm*,  id)  Bitte  bidj, 

2Benn  td^§  nid;t  tl;u,  fo  rourge  midj!  3960 

5ß  amma  dj  tu  3 : 
28eib,  weift,  id)  fag  bir,  tl>uftu§  ntd;t, 
©0  roirbftu  roa^rli«f)  l;ingerid;t, 
2öie  bu  ljaft§  urteil  felber  geben: 
[92bj  2)rumb  fd;roeig,  fo  lieb  bir  ift  bein  leben! 

^Porprjnri,  lafft  e§  jtjt  fein  gut!  3965 

Äun: 

2>a,  @r  Sßorplmr,  baffelbe  tljut! 

^ßorpf)i;riu§: 
2tl(erl)eilgfter  SSater,  be§  9reid)§  grunb 
Qab  id;  gelegt  511  biefer  ©tunb: 
■  ©rumb  mag  fort  eroer  §eiligfeit 
35e§  sJieid)§  baro  r>otlenb§  auäbereit!  3970 

$dj  l;alt§  bafur,  all  roelt  jnn  gemein 
SBerb  eror  Ijeiligfeit  gelrorfam  fein! 

SßatnmadEjiuil: 

$r  fagt  redjt  unb  ift  ein  gut  fad;! 

9<iu  roil  id;  nero  Greatum  madj 

$nn  meinem  5Heid;  gar  mancherlei),  3975 

9öit  ein  neroer  ©djepffer  roie  ©ott  fei), 

Unb  roei§  bie  fünft:  füll  mir  nid;t  feil! 

$d;  fprid;:  ©0  roerben  ßurbinel! 

SßorpIjijrittS: 
£afcft§  madjt,  93a6ft§  mad;t!  roaö  fol  id)  fag? 
®ro§  rounber  gfdjtdjt  an  biefem  taa.1  3980 

@roer  Ijeiligfeit  roort  mu§  id;  adjt, 
2tl3  ba§  e§  fei;  ein  gottlidj  madjt: 
®enn  roaf'ö  nur  fpridjt,  baö  ftej)t  für  äugen, 
9Bie  foldjeS  mag  all  roelt  fdjaroen! 


üaogforg-^tUniuo,  JJammadjius.    III,  5.  319 

[93a]  ^ommod^iuS: 

3985  $dj  fprirf),  ba§  mcrben  burd)  mein  Iaf;r 

©er  9Jiond)en  t»iet  unb  groffe  fdjar! 

GinS  teifä  fein  raud),  bie  anbern  glat! 

©er  raeia,  ber  anber  fdjmartj  anfjat! 

©er  gram,  ber  roeiS  unb  fcr)iüarfe  gugleid)! 
3990  ©er  ein  fen  arm,  ber  anber  retdj! 

©er  glje  gcgiirt,  ber  anber  lo§! 

©er  trag  über  feiner  fjarot  bk>3 

Sin  ^ernfjembb,  belt*  ober  roütten  tudj! 

©er  gfye  auf  f)oi£,  ber  anber  Ijab  fdrjucr) ! 
3995  ©er  trag  fein  Seinljembb  uberm  d1od\ 

deiner  fen  glerter  benn  ein  ftod! 

9ßen§  luft,  ber  faft,  raerb  nnmer  fat, 

9Ben§  luft,  frefj,  fauff,  biemeil  er  jjat! 

©enn  roeiä  unb  ma3  finb  mancherlei), 
4000  ©amtt  man  mag  ben  Seib  caften! 

SßorpljgrtuiS: 

2(IIer§eiIgfter  SSater!  id)  fag  funoar: 
Gin  groaltig  bing  iftS  um  bie  lafjr, 
2ßeldj  fdjaffen  fan  balb  auff  ber  fart 
33on  $rofd;en  fo  ein  fel^am  art, 
4005  ©ie  bod)  nidjt  gern  im  roaffer  fein, 

©onbern  trinrfen  tuet  lieber  mein! 

^ammaa)iu§: 

$dj  fpridt):  mein  lar  fol  nod)  mefyr  fdjaffen 
[93b]  ©a§  eble  gfdjledjt  ber  Stumpf  äffen, 
Söeldje  mit  fjurn,  roft  unb  jagljunben 
4010  ©en  9iomifdjn  glauben  leren  funben! 

^orpf)^riu§: 

©a  finb  fie,  raol  gefdjid't  jum  geterod)! 
<Sinb  fett  unb  fyaben  groffe  beradj! 

^ammadjiuS: 

9?u  mit  id),  ba§  burd;  alte  roelt 
Grbaroet  merb  mit  groffem  gelt 


320  ITaogtorg- Ricinus,  flammadjhts.   III,  5. 

©tifft,  Softer,  Glaufen  unb  Gapetln,  4015 

^irdjen,  altar,  mit  groffen  gefelln, 
!yn  «Siebten,  borffern,  felb  unb  ©d)Io§ 
33eronbemet  mit  ginfen  grof3! 

^orpfjiprtuä: 

©a  ftel)t§  unb  ift  fdjon  all3  gefdjeljn, 

2Bie  jeber  mag  für  äugen  fel)n!  4020 

SBer  gleubt,  ba§  roer  \n  aller  roelt 

<2o  unmeffig  gro§  gut  unb  gelt, 

©amit  foldj  gftifft  unb  ^errlidf»  gbero 

Wiodjt  aufgerichtet  roerb  auf§  nero? 

21  ucf)  gleub  unb  fag  itf)  ba§  für  roaln-:  4025 

©oldjs  I)at  freilief)  fein  anber  Iafjr 

SBermodjt  jn  ber  melt  roeit  unb  brent, 

©enn  biefe  fafjr  eror  ^eifigf'eit! 

§ß  a  m  m  a  d)  i  u  § : 

[94a]  %d)  mit,  ba§  aud)  ergaben  werben 

3tn  allen  orttern  auf  ber  ©rben  4030 

.  ©er  uerftorben  §eifgen  gebeim, 
©efafft  jn  gofb  unb  (Sbelgftein, 
©a§  man  nidjt  mefjr  brauf  gf)e  mit  f uff n , 
©onbern  mit  anbadjt  fie  fof  fuffn! 

Sß  0  v  p  f)  i)  v  i  u  § : 
(io  gfd)id)t  furroafyr!  idj  fag  oljn  fpott:  4035 

©rar  §  eilfeit  ift  ein  rechter  ©Ott! 
SSermag  all  bing  ftrad'S  burd)  jr  roort, 
©em  gfjordjt  all  raelt  an  allem  ortt! 

^ammadjtuS: 

$>d;  rail:  man  fofl  ein  groffen  Ijauf 

©er  Ijeilgen  33ilber  richten  auf!  4040 

Unb  ba§  aud)  umbgel)n  Ungeljeror 

©er  lobten  au§  bem  ^yegeferor: 

©a§  man  jn  aller  roelt  mag  fefyn 

2ßie  gro§  rounber  unb  jeid;en  gfdjelm! 

4016.  SDnicf:  groffem.  —  1029.  erl;a&en,  ausgehoben,  ausgegraben 


ttaogtorg-^lenuta,  £lnmmadjhts.    III,  5.  321 

^porpljijriuä: 
4045  2lIterJ)citgfter  Spater!    Gror  (jeiltgfeit 

9öoI§  gut  lafj  fein  §u  btefer  $eit 

Unb  roott  autf;  rugf)  am  Siebenb  tag! 

©enn  trf;  mit  roarljeit  rool  t§ar  fag: 

@§  roirb  fid;  rounbern  ©atanaS, 
4050  2öenn  er  roirb  feiert  aftes  bas>, 

[94b]  ©a§  j|t  f)at  eroer  §eiligteit 

2)urd)3  roort  gemadjt  jnn  furtjer  geit! 

Unb  gteub,  ber  Satan  fonn  felbft  nicr)t 

©old;  §eerlidj  Sdjepfung  auSgeridjt, 
4055  2ßer  er  gleid)  nod;  fo  alt  unb  roeiö, 

Unb  tfjet  babei;  fein  beften  fleiö! 

^  a  m  m  a  d)  i  n  o : 
$ein  bing  id)  jtjunb  lieber  roolt, 
Senn  baä  ber  Satan  foldjs  feljen  folt! 
Safft  Sromo  lauffn  unb  lafft  jm  fag, 
4060  ©a§  er  Ijerfom  f(ug§  biefen  tag! 

^ßorpfyprius: 
Sauff  fjin!    ßror  Ejeilfeit  fott  nidjt  ba3 
©en  gmeinen  Sßofel  l)6ren  la§! 

5ßammacljiuä: 

^ßorpfypr,  $>d)  bin  fo  freroben  r>oU, 
S)a§  idj  nidjt  roei§,  roa§  idj  reben  foll! 
4065  ©o  rool  gefefft  mir  atte§  ba§, 

$d;  fan  jnn  frerob  nidjt  galten  mafj! 
©o  rool  gfeCtt  mir  baä  eble  ©ejidjt, 
£>a§  icfj  fein  ma§  fan  galten  nidjt! 

^porp[;priu3: 
sMerf)eügfter  Später,  eror  fyeiligfeit 
4070  §at  jitf  oergeffen  biefer  jeit: 

©olt  fyah  gef Raffen  aud)  nodfj  ein§, 
[95a]  Sßeli^ä  ift,  meinS  bebundenS,  nidjt  ein  f(ein§! 

5pammad£)iu£>: 
9Ba§  tftS  benn?   %ah  id&S  nicf)t  bebaut? 

^Sorpfujrius: 
@ror  Ijeiligfeit  Ijat  fein  Reifer  gmad)t! 

Sa§  SDrama  ber  Stejormationäjeir.  2 1 


322 


ikogsorg- Genius,  Pammadjius.    III,  5. 


Sßeftor: 

2öa§  tfjun  roir  nu,  Sor.  fjaub,  33or.  baurf;?        4075- 
@r  nennet  nu  ben  Reifer  audj! 

Metier  gutianug: 
$ragt  nu  nidjt  lang:  „raa§  fottn  mir  trju?" 
Unb  lafft  un§  nur  flugo  gefyn  Ijinju: 
£jcr)  fei)  unb  f)6r  fo  fel^am  fachen, 
2)ie  tnidf)  gantj  gar  beftitrtjet  matten!  4080 

s}>  a  mm  a  cf)  iu  o : 
©ut  ift§,  ba§  jr  gebender  be§! 
3>d)  rail  ein  fdjaffn,  elje  idjg  r>erge§! 

5ß  0  r  p  f)  i)  r  t  u  ö : 
2(tferl)ei(gfter  SSater,  e§  fterjt  mcr)t  raol, 
2>a§  eror  -£>eiligtat  fdjaffen  foH 
2ßa3  neraS  nad;  bem  fiebenben  tag,  4oss 

2Sie  erar  ^eiligfeit  felbft  achten  mag! 

^ammad)ut£>: 
9Bie  foft  idj§  benn  mad)?  fagt  mir  r)er! 

^orp[)i;riuö: 
2ßa§  gmadjt  ift,  fot  erar  rjeüigfeit  mefyr! 
[95b]  2>iel  durften  finb,  bie  Ijerijlidj  gern 

(Ergaben  mürben  §u§  Deiters  efyrn:  4090 

3)erfelb  einen  emr  fyeiilfeit 
sDtag  feijn  jn§  Geifers  rjerrlif'eit! 

SRcftor: 

§ort  ©rar  Sföaieftet  biefe  rcort? 

.Heifev  !^ulianuä: 
2lf)  ©ot,  id;  fyorö!  bringt  jmer  fort! 
©ringt  fort,  bringt  fort:  eö  ift  tjod)  jeit!  4095 

2Baö  im  roerg  ftefjt,  ftofft  aü§  befett! 

5ß  0  c  p  t)  9  r tu  § : 
©djraeigt,  rjort!    $r  cttfefampt  raot  mtft, 
3)a§  geftrigS  tags»  ber  Reifer  ift 


4088.  mciir,  mehren. 


flaogcorg-fHcnius,  pammadjtus.    III.  5.  323 

3ur  fjett  ner6ant  auö  gotltdjer  macfjt: 
4ico  ^ft  jemanb  nu,  ber  barnacf)  tradit, 

2)a§  er  mag  forum  am  Seifert  nat, 

3um  Dieicfj,  baö  jener  oerforen  f)at, 

J)cr  fomm  (jerguljer,  bas  er  fuß 

Sem  fjeifgften  initer  23apft  bie  fufj! 
4io5  SBaSft©  fjeubt,  fie  fomen  mit  madjt  fjerein: 

Gin  jeber  »oft  gern  fteifet  '"ein! 
j;  e  ü  o  r : 

Sßorplrar,  ber  Reifer  Julian 

ÜL;oIt  gern  ben  SSatcr  reben  an! 
■porpf)t)riuö: 
[96r']  ^dj  roeiö  nicfjt,  ob§  aud)  fan  gefein! 
iiio  Jöerjteljt,  idj  roif  erft  roartn  hinein! 

2(tterf)efig[ter  Sater!  Reifer  Sultan 

SBolt  eror  fjeiligfeit  gern  reben  an\ 

S(S  a  m  m  ad)iu  § : 

Sagt,  ba§  er  gfje,  bes  feinen  wart! 
Sdj  I}6r  jn  ntdjt  ^u  biefer  fort! 

^  o  r  u  f)  t;  r  t  u  s : 
4U5  Sdferljeilgfter  Sater!  id)  ffeifjtg  bitt, 

Gror  fjeiligfeit  roof  e§  trjun  mt! 

5ß  amtn  adjtu  § : 
2Ba§  foft  mir  f)ie  ba§  unge^cmr? 
Gr  ftindt  »ort  idjrocff  unb  rjetticfjem  feror! 

}>orpf)i}nus: 

Gmr  fjeiligfeit  f)6r  jn  nur  allein! 
4120  2Ötf  eud)  fein  reo  nid)t  gfettig  fem, 

2o  fan  gfeicfjroott  eror  rjeififeit 

i£ljun  nad)  jrer  gefegenfidt! 

23iüeid)t  wirb  er  tfmn,  roa§  er  'off, 

i£)a§  eroer  fjeiligfeit  gefettet  roof: 
4125  £en  Sogen  man  roof  ipannen  fan, 

2o  fjart  man  jn  roif  jmmer  (jan! 
•l'ammadjius: 

2Man,  jr  fja6t  mid)  u6errebt! 

21* 


324  tlaogeorg-jffiUnius,  ^ar.imadjtus.    III,  5. 

Sßorpfjgriusl: 

[96,J]  ©ros  muß  Ifjats :  jr  folt  einher  trett! 

SWeftot: 

2ttferr)eil"igfter  23ater!  eror  fjeiltgfett  — 

Reifer  SjuItariuS: 

2(1)  lieber,  rebt  mit  beidjeibenfjeit!  4130 

SRcftor: 

2ft§  ftcf)  jnn  hirtj  vergangner  geit 
23eib  5it>ifdt)en  einer  öeiligfett 
Hnb  ßetiertid&er  9Jiaieftat 
Gin  jrrung  gugetragen  l)at, 
üftemlid) ,  ba§  eror  ^jeiltgfeit  ^135 

2BoIt  tjaben  ettid)  Ijerrligfeit, 
Sie  fein  SCftaieftat  geben  folt 
Ser  $ird)n  gu  -Kom  unbs  nidjt  tfyun  roolt, 
&ompt  nu  ju  fdjabn  unb  grofjer  farjr, 
2Bie  meniglidj  tft  offenbar:  4140 

Senn  roeil  fein  9Kaieftet  mit  groalt 
■Jßott  nidjts  begeb  unb  aus  behalt, 
SDie  33üd;oflidj  roirb  nidjts  betradjt, 
föompt  er  nu  gar  umbs  9ieidje§  madjt, 
üßerleurt  fein  $eiferlid)  9tetgment,  ^us 

23ie§  eror  §eifigfeit  für  redjt  erfent, 
Seib  nod)  bagu  ein  groffern  fdjab 
Unb  nerleurt  att  Stomifdje  gnab, 
[97a]  2Sirb  gfdjeiben  non  ber  Gfjriftcngmein, 

33erbampt  jur  ewigen  fyetfenpein :  4150 

Hnb  mag  rool  fein  »erbienter  lofjn  — 

(2Bas  fol  idj  bifputirn  banon?) 

G3  fol  aber  glenben  eror  §eiligfeit, 

Sa§  fein  -Jftaieftet  §ur  felben  geit 

Sen  Raubet  nid)t  nerftanben  fyat,  4155 

(Bonft  raer  uertjuttet  biefer  fdjab! 

Senn  I;ett  ber  Leiter  groifft  bie  fad), 

—  9Sa§  fol  idj  baoon  niel  roort  mad;?  — 

Sein  9ftaieftet  eror  Ijetligfeit 

^>ett  nidjts  uerfagt  §u  feiner  geit:  ±i6o 


tTaogeorg-^Hemus,  Paminadjhts.    III,  5.  325 

Unb  ba§  bem  fo  fei;,  rote  icf;  lag, 

Gror  §eiltgfeü  e§  baben  mcrcfen  mag, 

2)aö  fein  -JRaieftet  ju  alter  seit 

$ft  roiflig  groeft  eror  §eiligfeit! 
4iG5  9iu  ift  er  roa<3  geroefen  f;art, 

§at  faft  geirrt  ju  biefer  fart, 

£a§  er  Cf;riftuS  Stabf;arter  f;at 

Gr^urnet  unb  beroegt  511  ungnab, 

Seinem  2(pofto(ifd;  furgeben 
4170  9iid;t  gern  rootfn  311  gefallen  (eben: 

Sein  9Rateftet  befent  ber  tf)at, 

^at  rem  unb  feib  unb  bitt  umb  gnab 

Unb  f;offe,  bie  funb  fen  nidjt  311  gro3, 

Gr  fonn  baoon  ja  roerben  fofj 
4i75      [97b]  ©efprodjn  burdf;  eroer  .vSeiligfeit! 

Söelrf;  SWenfdj  tf;ut  nicf;t  funb  affegeit? 

Söetd;  9Jtenfdj  ift,  ber  nidjt  teglidj  faß? 

^nn  funb  rotr  finb  geboren  alt: 

£od)  fyat  e§  biefen  unterfdjeib, 
4180  ©äs  gut  Ijertjen  burrf;  rero  unb  leib 

33ufi  tf;un  unb  jmer  beffern  fid;, 

2)ie  oerftodten  oerberben  eroiglid;! 

2>rumb,  2lfferf)eiligfter  SSater, 

$ompt  j|t  mein  §err,  ber  Reifer,  fjer, 
4i85  $at  rero  unb  leib,  Segeret  bufs, 

geKt  eroer  £>eiligfeit  3U  fufj! 

£6  fein  SRaieftet  gfunbet  fyat, 

S)a§  ift  jm  leib,  SBttt  umb  genab, 

2Sil  att§  eror  £ei(igfeit  erfentniS  bulb, 
4190  2(tfein  ba%  er  müg  fyahen  r)ulb 

Unb  müg  burd;  eroer  ^»eiligfeit 

©efetjt  roerb  jnn  fein  öerrligfeit, 

2)arein  \n  ©Ott  on  §tueifet  fyat 

3uoor  gefegt  au§  fonbrer  gnab! 
4195  Unb  Jjat  er  je  eror  öeiligfeit, 

Sesigleidm  ber  ganzen  Gfjriftenfjeit 

(Snab  erseiget  unb  gut§  getf;an, 

So  rool  jn  eror  -öeiligfeit  jfct  gnieffen  (an: 

Unb  fjoff  gans,  eror  öeüigfeit  roerb 


328  Maog£org-#slcmu9,  Pammadjiuo.   III,  5. 

^m  gnab  ergeign  nad)  feim  begerb,  4200 

[98a]  ^n  betradjtung,  ba§  er  audj  gnab 
3u»or  alln  Gljriften  erzeiget  I;at! 

5ßammadjiuä: 
Sßorpljnri,  gebt  jm  mibber  bfdjeib, 
2Bie  \iäß  giemt  SBepftlid;er  ^errligfeit! 

^orptjijviuo: 
©er  21t(ert)eiltgfte  23ater,  4205 

©er  23apft  gu  9tom,  tft  oberfter 
9iid)t  allem  uon  ber  ©eiftligfeit, 
©onbern  ber  ganzen  Gfjriftenfyeit: 
2lttn  Königen  geben  gu  eim  £>eubt, 
§te  fefyt  mit  gu,  baS  jr  redjt  gleubt!  4210 

©enn  n>a§  meint  jr,  ba§  jnn  fidt)  fyalt 
©er  ^jimftfdjen  ©d)luffet  gemalt? 
SReint  jr  ntd;t,  ber  mit  eim  tuort  fan 
9Serfd§Iie§  ben  §imel  jeberman, 
©a§  ber  audj  ben  £>errn  üerfperren  funb  4215 

£jr  lanb,  racnnS  jn  glüft,  alte  ftunb? 
Unb  weit  ©ott  feiner  §eitigfeit 
Sßertrairt  tjat  att  ©eiftligfeit, 
©0  ift§  jm  freiltdj  feer  gering, 
©a§  er  audj  ()errfd;  über  roeltlidje  bing!  4220 

2Beit  mt  ber  Reifer  ber  geftalt 
©id)  uernnrdt  Ijat  an  ber  ©djlüffel  groalt 
Unb  I)at  bem  atterfyeilgften  oater 
9cidjt  geben  fein  gebürlid)  eJjr, 
[98b]  ©onbern  tft  gfattn  in  feieret;:  4225 

©0  erfenn  er  nu  audj,  ba§  er  fen 
©e§  reid)§  entfagt  aus  göttlicher  gnmtt! 
SDenn  tuer  roolt  ba3  für  biftidj  Ijatt, 
©a§  ber  folt  fein  alter  Gljriften  £>err, 
©er  nidjt  ergeigt  bem  33apft  fein  el;r?  4230 

©rumb  tft  er  entfallt,  ba§  I)ab  er  jm! 
Gntber  ber  cl)r  unb  lern  fortbin 
©ein  93iffd)off  redjt  jnn  eljren  Ijalt, 
©en  er  oeradjt  tjat  in  feim  gtualt! 
-Siel)  I)tn  feinS  mcgS,  geb  anbem  ftat,  4235 


tlaogeorg- Genius,  pammadjtus.    III,  5.  327 

Sie  6effer  raerb  fein  fotcfjer  gnab, 
Ser  fidE)  unb  all  fein  Ijerrligfeit  roi§ 
Sem  S3apft  gu  legen  unter  bie  fuß! 

:>;  e  ft  o  c : 

3öie  fafyn  rair§  nu,  §err  Reifer,  an? 
Reifer  3>ulianii3: 
4240  9?ebt  jmer  fort,  Ijatt  fleiffig  an, 

23i3  ba§  er  mit  genab  beroeifft: 

$>d£)  mit  tfjun  atl§,  raa§  er  mieb,  fjeifft! 
■Keftor: 

2ltferf)eilgfier  Sßater,  jefj  bitt  mit  fleifj, 

@rar  §eilig!eit  rool  nidjt  abraeifj 
4245  ®en,  ber  ftd)  raittig  gibt  jur  bufj 

Unb  feilt  erar  §eiligleit  gu  fufj: 

Senn  ©ott  ber  §@sJt5R  nimpt  felber  an, 
[99a]  9Ber  fidj  gur  23uf5  fert,  jeberman, 

Unb  fagt:  „bie  G'nget  §aben  freub 
4250  Über  bes>  SunberS  rem  unb  leib/' 

SBeil  benn  emer  fyeiligteit  ift 

Stabljalter  beS  §@rm  Sjjefu  Gljrift, 

@o  bitt  idj  emr  fyeiligfcit,  ba§ 

Sie  root  fidj  bod;  erraeidjen  Ia§, 
4255  Unb  alfo  richten  jeberman 

Söie  fie  an  ©Ott  nril  ein  9?idf)ter  l)an. 

£)at  mein  §err  Reifer  für  ber  geit 

9iid£jt  aderbing  gerauft  befdjeib, 

<So  lernt  er  jtjt  mit  fdjaben  raol, 
4260  2Bie  er  fid;  nadmwls  galten  fol: 

23te  er  fol  efyren  bie  Siffdjoff 

Unb  üorauö  ben  9i6mijfc§en  fjoff ! 

SSirb  fief)  on  graeifel  raot  furfeljn, 

Sa§  jm  nicr)t  meljr  müg  not  gefd)eb,n; 
4265  2(ud;  roil  er  tljun  an  biefem  tag, 

2Sa§  jn  erar  Ijeilfeit  Ijeiffen  mag! 

Unb  rao  er  fid)  uerpftidjtet  gu, 

9Ber  raeiä,  ob  fotd)5  aud;  ein  anber  tb,u? 

2ludj  fonb§  raol  lom,  jr  roelet  ein, 
4270  3)er  euc§  nicf)t  faft  raürb  bandbar  fein, 


328  ttaogeorg- Genius,  pcnnmadjiuss.    HI,  5. 

©er  eud)  für  eroer  gros  rooltljat 
3ufüget  atte  fdjanb  unb  fdfjab! 

^3ammad)ut3: 

[99b]  ^erju,  SPorprjnr!  ba§  roer  mein  rat: 
2Bir  geben  fetner  bitte  ftat, 

©od;  alfo,  mit  ber  Gonbition,  4275 

©a  itf)  eudj  r)ab  gefaget  t>on: 
©ie  felbft  roolt  jm  erjelen  Ijex, 
©arnadj  jn  lafj  ein  @ib  audj  fdnoer, 
©a§  er  all  unfer  gfe|  unb  rerfjt 
2öol  eroig  galten  ungefdjroedjt!  4280 

5porpF)ijrius: 
§err  Reifer,  bi§  bie  meinung  ift: 
©er  £eiligft  SSater  in  3f)ef"  Gfjrift 
$ft  betrogen  au§  urfadj  oiel, 
©a§  er  eror  bitt  erkoren  roil, 
Sßte  rool  eroer  oeradjtung  f;at  4235 

SSerbient  ein  groffer  ungenab! 
©enn  roem  er§  nur  roolt  tfjun  allein, 
ÜDiedjt  er  rool  Reifer  auö  biefett  ftein: 
©enn  er  ljat§  SReid^  in  feiner  fyanb, 
©a§  er§  mag  roenbn  in  alle  Sanb  4290 

3>on  morgn  gen  abenb,  3Som  mittag 
©en  mitternadjt,  roie  id)  eudj  fag! 
©od),  ha?)  jr  merdt,  roas  efjren  roerb 
©ott§  Stabfjalter  fei;  l)ie  auff  ßrb, 
Hnb  roie  feer  er  barmljerijig  fen,  4295 

©0  roil  er  eudj  eror  funb  Derjen 
Xtnb  roiberumb  tljun  au§  bem  San, 
[100a]  «Sofern  bodj,  al§  jr  nemet  an 
©ie  2lrtidel  unb  Gonbitton, 
©a  id)  eud;  balb  roit  fagen  üon!  «00 

9teftor: 
(Sagt,  roa§  e§  fet),  fein  SOtaieftet 
2öirb  foldiö  gern  galten  feft  unb  ftet: 
©3  fet;  bettn,  2Wcrgnebigfter  -£>err, 
©aS  eror  maieftet  meinung  anberS  roer! 


Ilaogcorg- ^ümus,  yammadjiua.   III,  5.  329 

Äetfe«  3u^anu§: 
4305  2Ba§  fott  e§  fein?    Sagt  jmer  31t: 

2(f(S  roa§  idj  fol,  ba§  mit  idj  t^u! 

$orp{)nriii3: 
(Sror  funb  mag  niajt  »ergeben  roerbn, 
$r  fallt  benn  nibber  auff  bie  erbn, 
2)amit  be§  95ater§  §eüigfeit 
4310  @rfenn  ercr  roarjre  rem  unb  leib! 

31  e  ftor : 

©erjt,  gnebigfter  Qexx,  ba  gfjet  e§  an, 
355ie  id)  eror  3Raieftet  gfagt  Ijan! 

$  eif er  ^  u  I  i  a  n  u  ö : 
2Öa3  fot  tdj  madj?  e§  ift  au§grid)t: 
$d)  mu3  trjun,  fan  furu6er  nid)t! 

SßantmadjiuS:  -* 

4315  ©ie  roort  alfo  getrieben  fterm: 

„2>u  foft  auffm  Setoen  unb  ottern  gefrn, 
@3  fol  ber  Sern  unb  3)radj  auff  erb 
[100b]  SSon  bir  mit  fiiffen  gtretten  roerb." 

Äeifet  ^>iilianus: 

S)ir  tl)u  \<$)  gar  nidjt  biefe  e^r: 
4320  ©onbem  bem  rjeügen  Sanct  ^3eter! 

^}  a  nun  a  aj  ut  g  : 
Siefe  ef;r  ift  fo  bittid)  mein, 
2tl§  fie  mag  jmer  Sanct  Cetera  fein! 

$  u  n : 

$fu  an  eud)  ©ottlofen  Sojjnndjt! 
28en  foft  bocrj  bau  oerbrieffen  nirfjt, 
4325  ®a§  \t  bie  fjodjfte  SKaieftet 

©0  fdjenblid)  bürfft  mit  fiiffen  trett? 
©u  uerflucfjter  greroel,  fdjenb  bicf)  ©ot! 
2)u  treibft  mit  ©oit  unb  menfdjen  fpot! 

^Pammaa)iu§: 
3cur  nauö  mit  bem  raeib!  fie  ift  gar  tott, 
4330  Unb  fd)Iaget  fr  bie  §aut  gar  volll 


330  tlaogeorg-^Hcn'uts,  ijJciinmadjius.    III,  5. 

9hir  roeg  mit  jr,  fhigs  jmer  roeg 
Unb  bfd^mirt  jr3  ange[td;t  mit  bred! 

S  u  n : 
$6r  auff,  roarts  bein/  bu  23ofeund;t! 
üB3a§  fd;meiffeftu?    33fdfjetfft  mir§  angeftd;t? 
2)u  33erretl;er,  fd;ald',  lügener!  4.135 

3eter,  bu  Bender,  Iefterer! 

■j>  0  r  p  l)  t)  x  iu§ : 
2tuef)in  511m  ©atgen  jmer  I;in, 
[1011]  Sit  23idlefifd;e  Sterin! 

ihm: 
9öa&  güts?  wolan,  bu  336feund;t, 
3)u  folts  bejatn  für  ©ottö  geriet:  4340 

C'o  fei)  benu  gar  in  eroigfeit 
Sei)  ©Ott  merjr  fein  gered;tigfeit! 

?ß  0  r  p  [)  p  r  i  u  ö . 
■ftu  I;6rt,  ßr  Reifer,  bie  Gonbition, 
£>a  id)  eud;  I;ab  gefaget  uon: 
©leubfru,  ba§  SepftUdj  (jettigfeit  4345 

6ei§  -fjeubt  ber  ganzen  Gljriftenljeit? 
©pred)t:  „^a,  id;  gleubö,"  Reifer  Julian! 

Reifer  ^ulianuS: 
$>d)  gleub  e§  ja,  fo  niel  id;  fan! 

'povpfjtjriuö: 
©leubftu,  ma§  ber  SBapft  fefet  unb  fd;aft, 
&a§  foldjs  fjab  atfeö  ©otilid;  f rafft?  4350 

2)a3  er  nid;t  jrr  nod;  unrecht  tl;u? 

Reifer  ^ulianuä: 
^d;  gleubg  unb  mu§  e§  geben  §u! 

?P  0 1  p  f)  i)  v  i  u  5 : 
©leubeftu  aud;,  ba§  ber  SBapft  frei; 
Über  SBeter  unb  Goncilia  fei;, 

4333.  roavtS  bein,  6elümmere  bid;  um  bitf  ftf&ft! 


Uaogcorg-ßlEmiis,  Pammarijius.    III.  5.  331 

4355  Ter  von  leim  SRenfdjn  auff  aller  @rb 

•JJtug  geridjt  nocf)  ncrbammet  raerb? 

iDas  wollet  redjt  verfielen  rool! 
[10lb]  Äcifet  JuIianuS: 

$d)  gleub  alfö,  maß  id)  gleuben  fol! 
^orpfji;riuö: 

©leubeftu  audj,  bas  ber  23apft  ift 
4360  (Sin  (M>  beö  9^eid)§  gu  aller  frtft, 

Sag  man  fetns  Reifere  adjten  fol, 

©3  gfalle  benn  aud)  bem  23apft  raol? 

Sprecht  „ja,  id;  gleubö"!  mie  mudt  jr  fo? 

.H  o  i  f  e  r  3 u Ita  n  u  § : 

3$  gleubs :  SP  war,  fo  feie  alfo! 
•^  o  r  p  f)  i)  c  iu  § : 
4365  2lus  bem  ber  SBotcr  merrf'en  fan, 

Saö  jr  feib  ein  redjt  (ifjriftenman, 

gm  glauben  rein  unb  gentjlid;  frei; 

33on  allem  gifft  ber  Äefeeren! 

üftu  ift  nodj  ba  bie  tarjr  allein: 
4370  (Sag,  roiltu  ber  gcljoriam  fein? 

Sprecht:  „ja,  $,dfi  miliig  gern  tfju"! 

Seifet  ^uliartu.3: 

(Sole  fein,  fo  fag  tef»  „ja"  baju! 

iß  o  t  p  fj  9  r  i  u  § : 
Mtu  9tom  unb  ba§  2ßettif<$  lanb 
Sem  33apft  rcibber  freuen  §u  Ijanb, 
4375  2Beld)ö  ift  ©anet  Meters  erbegut  ? 

Unb  ob  jemanb  aus  ubermut 
SaS  nemen  raolt  mit  ginalt  ober  redjt, 
[102a]  £as  bu  baffelb  roilt  mibberfedjt? 

Storauff  geigt  aud)  eror  meinung  an! 
Seifer  3ulianu3: 
4380  £jcr;  mil  es"  tfmn,  fo  oiel  id)  fan! 

Sßorpljgriuia: 
SGBiltu  aud)  geben  beö  Sapftö  ftul 
yiatf)  Reifer  Gonftanttnus  23ul 


332  Waogcorg-^BlrniuB,  pamntadjiua.    III,  5. 

2ltt  Regiment  ber  ©tab  31t  9?om 

Unb  nimer  mefyr  f)in  einijin  fom, 

@S  Ijeijj  bid)S  beim  fein  §eiligfeit?  *3S5 

Unb  baS  bu  aud)  nidjt  uberb  jett, 

Sie  btr  ber  S3apft  beftimmet  §at, 

gu  9?om  nid)t  bletbeft  jnn  ber  ©tab? 

2ßaS  jr  beö  raolt,  baS  mügt  jr  fag! 

Reifer  2Sutianu§: 
$dj  mit  es  rjalt,  fo  ml  idj  mag!  4390 

SßorpljijriuS: 

SKiUu  alt  ©ftifft  unb  üirdjengut 
2ltt  ^aEia  unb  93ifd;offg£)ut, 

2tnnaten,  fampt  ben  ^imefturn 

©ptenen  unb  aE  ^relaturn 

©ampt  allem,  ba§  bie  $irdj  betrifft,  4395 

@S  fei)  jnn  Softer  ober  ©tifft, 

2(ftS  einreumen  bem  Siomifdfjn  rjoff, 

£)amit  tos  fdjaffen  bie  Siflföoff? 

,25a  fagt  nu  aud)  ewr  meinung  311! 

Äeifer  SuJianuS: 
[102b]  2BaS  fott  id;  fag?    %d)  muS  raol  tfm!  «Qo 

^3orpf)t)nuS: 

Sßiltu  aud),  baS  ber  Sapft  fol  fein 

(Sin  §err  über  bid;  unb  alle  bein? 

©agt  „^a"!    2öaS  roolt  jr  lang  foror  fefm? 

Reifer  3"tittttuS: 
$11)  ja,  idj  mu§  tuot  las  gefdjefm! 

^porpfjrjuuS: 
SEßiltu  aud)  ftettigS  barnad)  iradjt,  4405 

2>aS  bu  ausrotten  mugft  mit  madjt 
21U  bie  jnn  $e£eret)  gf  äffen  feinb 
Dber  fonft  ber  rjeilgen  ^irdj  feinb? 
Ober,  iDO  bu  foldjS  ja  nidjt  oermagft, 
S)aS  bu  fie  bod)  beS  dkidfi  ueriagft,  iil° 

£>amit  bie  ivirdj  mag  bleiben  rein? 


itaogrorg-ßiemiis,  Pummadjiitä.   III,  5.  333 

Seifer  ^ultartus: 
%d)  roil  unb  mu§  gefjorfam  [ein! 

§P  o  r  p  I)  t)  v  i  u  ö : 
2öiltu  bem  SBapft  aud;  fyie  gufag, 
2>as  bu  roilt  galten  fein  Steidjstag, 
4ii5  ßg  fei;  benn  bein  Segat  baben? 

Seifer  SjuIiattuS: 
SBeit  er§  roil  l;an,  fo  la3  idj3  fei;! 

?ß  o  r  p  f)  i)  r  i  u  3 : 
Sßiltu  birf;  aud;  bem  S3apft  r>erpflid;t, 
[103a]  £>a§  bu  im  $eid)  roilt  f;anbeln  nid;t, 
2Tud)  nidjtS  orbnen  in  allem  2anb, 
4420  G§  gel)  benn  oor  burcfjö  23apfte§  l>anb? 

3)a§  aEe§  foltu  fagen  311! 

Seifer  guIionuS: 
So  fag  id;  „ja"  unb  mu§  e§  tl;u! 

^orpfjtjriuS: 

25i§  finb  bie  9trti(fel  biefer  geit, 

®urd;  roeld;  bie  23epftltd;  §ei(igfeit 
4425  2IU  ©unb  eud)  nu  »ergeben  f>at 

Unb  roil  eud)  roiber  fetm  au%  gnab 

Smt  £eif  erliefe  SGBirb  unb  9ttad;t! 

So  jr  nu  feib  barauff  bebaut, 

©a§  jr  roolt  fom  311  fold;en  e£;rn , 
4430  9Jlufft  jr  i)orl;in  ein  @i;be  fdjroem, 

2luff  ba§  md;t  23epftlid;  l;eilig!eit 

Sold)  gnab  berero  funfftiger  geit! 

SReftor: 
3Ben§  fo  roeit  fompt,  ba3  einerS  -ftojj 
§at  gf reffen  bis  auff'b  eifen  blofj, 
4435  So  ift  e§  groar  ein  fdt}Iec^te  fad;, 

®r  frifft  bie  eifen  aud;  l;ernad;! 

Seif  er  Q  u  t  i  a  n  n  ö : 
2(11  ftuef,  bie  mir  finb  fürgelefn, 
So  oiel  berfelben  ift  geroefn, 


334  tlaog£org-;ffitnnii9 ,  flainmadjius.    Iir,  5. 

$u  galten  feft  in  eraigfeit, 
[103bJ  <2d)iüeer  idj  fyie  SBebftlidjer  «öetttgfett,  u-lo 

21T§  mir  fot  fyelffen  aftermeift 
©Ott  SBater,  @on,  ^eiliger  ©eift! 

fy  o  t  Tp  i)  i)  r  i  u  ö : 
9?u  tritt  fjergu,  ba  fottu  ruf} 
Sem  -öeiligften  SBater  33apft  bie  füfj: 
2Beld>§  allen  $6ng  ein  geidjen  ift  4445 

Ginr  fonbern  gnab  ju  atter  frift; 
Senn  beö  freub  fidj  bißid)  jeberman, 
Ser  fein  ^»eiltgfeit  mag  rüren  an! 

i>  a  m  m  a  cfj  i  u  § : 
©ifj,  lieber  Son,  bend  jmer  bran, 
2Sa§  Gibä  bu  mir  j|t  fjaft  getfjan,  4450 

Sas  bu  fjinfurt,  roa§  idj  biet)  f)eif3, 
3Tl)uft  affejeit  mit  groffem  fleijs ! 

Reifer  Iguttanttä: 
2ltfer=£etfigfter  S3ater,  ba§  trju  idj  gern! 

SJ5  a  m  m  a  a)  tu  § : 
9Ru  magftu  roibber  anfjeim  fern! 
Sein  durften  fampt  attn  Untertan  4455 

2öil  id;  bif$  53ünbni§  »ertunben  lan, 
Sie  norigen  grifft  gar  aufjfjebn 
Unb  jnen  juuerftefyen  gebn, 
Sag  fie  bid)  fotfn  in  eljr  unb  gm  alt 
$ort  miber  für  jrn  Reifer  l)a(t!  4460 

Seifer  ^uüanus: 
[104a]  @ror  §eiligfeit  raei§  rool,  roie  fie§  fot 
2(uff§  beft  oerfdjaff:  bie  gljab  fid;  rool! 

5ß  a  in  m  a  d£j  tu  § : 

3Ba§  id)  Ijab  gfagt,  ba§  fol  gefdjeljn: 
Srumb  mügt  jr  f)in  jnn  frieben  gefm! 

Reifer  SuItanuS: 

^orpljijri,  ba§  jr  euer)  befleifft  W65 

Unb  mir  folcr)  treu)  bienft  fjabt  beroeiift, 


ttaogcorg-iffltniuc-,  Pammadjtus.    III,  5.  335 

S)a§  nem  id)  51t  groffem  bancf  an: 
3BiI§  lütbbcr  üerbien,  roo  id)  fan! 

SRcftor: 
211),  baö  id)  fol  Eiorn  fold^e  fdjroengf! 
4470  9)tan  folt  ben  236uuid)t  an  galgen  ftend! 

1'  0  r  p  fi  i)  r  i  u  0 : 
©rosmedjtigfter  Getier,  gnebtgfter  berr! 
Qmv  3Jtotefiet  barff  mir  nidjt  feer 
Randlagen:  benn  womit  id)  funb, 
i&ient  id)  jr  gern  511  aller  ftunb! 

,tt  elf e  r  o  u  1 1  a  nu § : 
4475  $ompt  Ijer,  Gr  Sanier,  fojft  eud)  lag! 

SR  0 1 1 0  r : 

23erflud)t  fei)  in  croigfeit  biefer  tag! 

$ein  Sonn  jn  nimer  mefjr  befdjein! 

33er  fan  baö  unglud  gnug  bemein? 

2)a§  man  fif)t  nnö  bort  offenbar 
4480  <Sold)  greu(id)  bing  unb  ©ottlos  laljr, 

[104b]  2)a  folln  bie  $ned)t  511  Ferren  roerb, 

Unb  bas>  allereblefi  SStut  auff  erb, 

Sie  aflerljodjfte  iDiaieftet, 

<2ol  fidj  ba  las  mit  füffen  trett 
4«5  SSon  ei'"  t)eilofen  v3oi'emid)t: 

9Sen  follt  bod)  foldjo  uerbrieffen  nidjt? 

§err  Keifer,  'Mergnebigfter  öerr, 

<2old)  idjmadj  furcht  id)  furfjin  gar  feer! 

STct)  Sott,  wer  in  ber  gelten  grunb 
44so  ©elegen  mer  jjur  felben  ftunb, 

Unb  Ijett  nidjt  müö  bas  übel  felm, 

Sa§  Ijeutigs  tages  ift  geidjefjn! 

©enn  heutige  tags  iftö  3^eicr)  gebraut 

Umb  all  fein  fjerrligfeit  unb  mad)t! 

Reifer  ^ulianus: 
4495  ßr  ßanfcter,  fdjroeigt  unb  l)abt  gebulb: 

@§  roirb  bermaleing  biefe  kfjulb, 

4481   ba  =  nadj  roetöiev  bie  Anette  .  . . 


336  Ülaogcorg-^Henius,  Pammadjiua.   III,  5,  6. 

2ßen§  gleid;  feer  lang  wirb,  aud;  behalt! 

©ott  ift  langmütig,  ftrafft  nid;t  balb: 

©od;  ift  bamit  bie  fd;ulb  nid;t  queit, 

Unb  finb  fid;  aft§  §u  feiner  geit!  4500 


©cenct  VI. 

ling. 

[I05a]  5ßotp^riuä: 

Sftu  Bin  idj  je  ein  feiner  9Jtan, 

©er  id)  mid;  alfo  galten  tan, 

2Benn  id)§  I;ab  übel  ausgertd)t, 

©a§  man  mir  nod;  Deo  gratias  fprid;t! 

"}>amina<f)iu£>: 
,  äMeidjt  feib  jr  gedorn  gur  ftunb,  4505 

©a§  jr  eud;  mol  »erbienen  lunb 
Hm6  jeberman,  beib  greunb  unb  $cinb, 
©ergteidjen  nod;  mot  mefyr  feinb! 

^orpfjpriusi: 
£jd;  ad;te  e§  mol,  100  femS  fonft  f;er? 
9tber,  atterljeiligfter  Sater,  «10 

©§  fi^t  nu  einer  ^eiliglett, 
3u  roaS  feer  groffer  §errligf'eit 
©erfelben  id;  gefyolffen  l;an: 
©em  Satan  fie  l;od;  geben  an, 
&ud)  grrjumt,  ba§  jr  feib  fyodj  gead;t,  4515 

9Diit  rat  unb  tl;at  barnad)  getrad;t, 
©amit  ju  foldjer  ^errligt'eit 
Sftodjt  tonten  eraer  ^eiligt'eit; 
;ttid;t  güid;t  mein  eign,  fonbern  eror  ef;r, 
®ud)  untermorffen  ben  Reifer,  4520 

4520.  SnidE:  bem. 


ITaogeorg-iHentus,  pammadjius.   III,  6.  337 

Unb  euc^  gebtenet,  roie  id)  folt, 
Sas  jr  nu  fjabet,  roas  jr  lüolt, 
3Da§  jfet  fein  öerr  auff  aller  Grb 
[105b]  2o  fjerrlidj  mag  gerlnunet  roerb: 
4525  2ßa§  gibt  mir  nu  eror  -öeiligfeit 

$ur  foldje  meine  mü§  unb  arbeit? 

Sß  am  ma  ä)  i«  § : 

$d)  roil  eurf)  lofjn,  fo  rool  idj  mag, 

©o  balb  fid)  urfadj  mirb  sutrag: 

^fcunb  fo  feib  nu  überall 
4530  SDer  aller  Cberü  (farbinal! 

SDa  mügt  jr  benden,  roie  jr  funb, 

Grlangen  gute  fette  ^frünb: 

S)«m  alle  Siftum  aller  Sanb 

©teil  id)  eud)  fjeim  jnn  eroer  fjanb! 
4535  3e()t  nur,  roie  jr  fie  funb  beniden" 

!Jd)  groeifel  nidjt,  es  roerb  eud)  glüden! 

(Satanas: 
Sieben  gielln,  lieben  gielln,  roie  gfelt  eud)  bas? 
DJod)  nie  fjat  mir§  gegangen  bas 
%ux  meim  G5fengni§  3U  feiner  ftunb! 
4540  23er  Ijett  ficf)  folcfys  uerieljen  funb? 

2Bir  allefampt  fyaben  nie  nidjt 
'3o  gros1  bing  fonnen  ausgeridjt! 
9?od)  fagt  Sromo,  sJ>ammadj  fol  ijan 
i'iel  met)r  unb  grofjer  bing  getfjan! 

Klugling: 

4515  Jyd)  gleubs  rool,  bas  es  fei;  geidjefjen! 

2  a  t  a  n  a  s : 
[106a]  2ld),  lieber,  fompt,  laifts  uns  leljen! 
Älugling: 
!^dj  gel)  mit,  fompt  unb  folgt  all: 
$>d)  Iroff,  e§  roerb  uns"  roolgefall! 

^orpfjtjrtus: 
1>a§  roeibroerd  nad)  ben  fetten  pfrünben 
4550  ©feilt  mir  unb  Ijoff  id)  rool  es  fünnen, 

$a§  Srama  ber  KeformationSjeit  22 


338  tlaogcorg-^Hcnius,  fclammadjtus.   III,  6. 

Unb  ad;te,  iä)  faije  e§  an  gutjanb 
3um  erften  mal  im  Seubfdjen  Sanb! 

5ßammac§iu§: 
Sßfuat,  ©o  feib  jtjt  auff  ber  [tat 
8n§  2)eubfd)  lanb  mein  gfdjidt  Segat! 

^  o  r  p  f)  t)  r  i  u  3 : 
2)a§  gfettt  mir  rool,  allein  non  9iom  4555- 

9J?u§  id)  mitbring  ein  abf  a§from: 
S)en  ©cubfdjen  narrn  nidjtS  beffer  gfelt, 
$Denn  ba§  man  fie  beweis  umb§  gelt 
Unb  geb  jn  bran  fold)  9?6mifdj  roaljr! 
©inb  red^t  23eftien  non  Fjaut  unb  f;ar!  4500 

§ßam'madEjtu§: 

2lm  3lbla§  fob3  fein  mangel  fyan: 
©0  oiel  fein  ein  mag  erfüren  ianl 
©efettt  jn  biefe  roaljr  fo  rool, 
©er  ift  ber  Siomifd)  £off  gar  troll, 
©0  feb,n  mir  rool,  ijat  aft§  fein  not:  4565 

Uöoün  nemen  jr  gelt  unb  jr  bran  fpott! 
[106b]  2(ber  fef)t,  bort  fompt  ber  <Satan  fjer: 
diu  roolt  id)  bod)  nid;t§  anberS  beger! 

@  a  t  a  n  a  § : 

©0  red)t,  ^ammadj!  fo  roolt  td)3  ljan\- 

©ag,  rote  bie  fadjn  ift  gangen  an?  4570 

$ßammadE>itt§: 
©rofmedjtigfter  fyurft ,  adergnebigfter  t<3err! 
ßs>  geljt  nadj  all  meim  roünbfd)  unb  bger! 

ZatanaZ: 
©e§  bin  id;  fro!    @in§  fag  aber  mir: 
§at  jemanb  roibberftanben  bir? 

§P  a  m  m  a  et)  i  u  0 : 
£rut>  bem,  ber  mir  folt  roibberfteljn!  4575 

@§  folt  jm  nimer  rool  ergcfjn! 

4553.  Cr.:  l'hy;  ob  SJJfitat  tüd)t  aß  abficf;tlicT)C  Serunftattung  oon  flat  gebadjt  ift?  — 
4562.  fouiel  ein  SEBageti  baoon  fahren  lann. 


Haogtorg - iSkniiis ,  Pammadjius.    III.    :.  339 

2  a  t  a  n  a  § : 
©ae  ift  redjt  fein  unb  fjerrlicf)! 
33a6ft§  Ijelliidj  feur,  33apft§  erbreicf)! 
25er  fjat  bis  gfinblin  gfd)affen  all? 

§P  a  m  m  a  ä)  i  u  5 : 
4580  ©tofmedfjttgfter  %ux)t,  lafj  birg  gfatt: 

S)a§  alles"  f;ab  gefdjaffen  idj! 

©atanao: 
23er,  bu?  ba§  müft  ja  rounbern  mid)! 

iß  a  in  nt  a  ü)  i  u  § : 
©rofmedjtigfter  Surft,  id)  rjabs"  getrau! 

(Satanaö: 
[107a]  ^5orpf)i)rt,  bas  ift  ber  redete  3Kan: 
4585  g-urmaljr,  bu  Ijaft  micfj  nidt)t  betrogen! 

^orpfjnriuö: 
3;d;  Ijoff  ja,  id)  t)a6  nidji§  gelogen: 
C"s  ift  ein  lOian  nad)  all  beim  beger! 
©od)  foltftu  ba3  felbft  lagen  mefjr, 
2Senn  bu  felbft  rjettft  mit  äugen  gefefjn, 
4590  2Öie  foldjes  alles  ift  gefdjeljen! 

©iö  tjat  er  atf$  gemadjt  burdjS  roort! 
2Ser  tjat  bergletdjen  je  gebort? 

2  a  t  a  n  a  § : 
2Sa§  f)6r  id)?    ^ammadj,  lieber,  ift  roaljr? 

"}>ammad)tu3: 
(3Jeini§  ifts  fo,  bas  fan  mein  iafycl 
4595  2o  pfleg  idj  51t  beraeifen  meine  madjt: 

fyut)r  rticr}t  »ergebend  fo!d)en  pradjt! 

(Satanas: 
S3apft§  l)aut,  alt  fadj  mir  rool  besagt! 
©er  ©romo  l)at  mir  faum  getagt 
©as  ^efjenb  teil  oon  alim  bing! 
4600  gürraar,  fürmar,  es  ift  ntdjt  gring: 

©rofs  rounber  finbs!  brumb  bitt  idj  bidfj, 
©u  motteft  bodj  befdjeiben  midi, 


340  ttajogeorg- Genius,  pammadjiua.    HI,  6. 

2Boju  ein  jebeö  bienen  fol, 
Senn  eä  gfefft  mir  ja  leiben  rool! 

5paromad)iu§: 

[107b]  ©rofmedjtigfter  $ürft  ber  roelt  nnb  fjetf!  *go5 

Si§  finb  be§  SReid&S  Garbinel: 
Sie  finb  baju  gemadjt  bitrer)  midj, 
Sas  fie  bir  bienen  fo  rool  al3  id), 
9Jiit  9^at  nnb  i§at  bir  fein  gur  Ijanb, 
©ar  auSgufaugen  alte  Sanb  —  «10 

Sie  folln  ba§  9teidj  burd)  mid;  bereitt, 
Grillten  bir  jnn  eroigfeit! 
Unb  ob  ein  33apft  nadj  meinem  tob 
Stdj  bferen  roolt  oon  bir  311  ©Ott, 
Sa§  fotlen  fie  nidjt  lafj  gefdjerm,  4015 

Qn  ftraffen,  mehren,  roiberftelm: 
llnb  mit  er  bir  ntdjt  ggfatten  leben, 
So  folln  fie  jm  mit  gifft  oergeben! 

Satanas: 
<Bfi  oiel  idj  an§  bein  roorten  meref, 
So  iftö  furroar  ein  notig  roerd!  4020 

%s  a  m  m  a  d)  iu  0 : 
Sie  ba,  fo  bfdjorne  geübter  b,an 
llnb  feltjam  fleibung  tragen  an, 
Sie  fd)einen  rool  gring  nnb  gar  oeradjt, 
fean  aber  gro3  geroalt  nnb  madjt, 
Sa§  9ietdt)  jurljalten  nnb  mehren  bir,  ^625 

Unb  finb  berljalb  gemad)t  oon  mir, 
SDa§  fie  mit  jrem  fd)einbam  leben 
3(tt  roelt  betriegen  nnb  ergemiS  geben, 
[108aJ  Unb  baö  fie  jr  oerbienft  mit  Ijauffn 

Silin  menfdjen  nmb  gro§  gelt  oerfanffn:  4630 

Sie  folln  oeradjten  Gljriftum  gar, 

Sergleidjen  and)  bitrdj  jre  lar 

2(11  9)ienfdjn  anff  erben  nnterroeifen, 

2>r  eigen  tl)tm  anff§  l)errlid;ft  preifen, 

4604.  leiben,  fel;r.  —  4G1S.  »ergeben,  uergiftcu. 


tlaogeorg-jftlcntus,  Pammarijiits.    III,  i".  341 

4635  3jnn  eigen  oermeffenljett  einher  gefm, 

2(uff  jn  fottä  ganije  Sopjhwn  fterm: 
Diefe  |)unb  fottn  mir  bie  roelt  burdjjagen 
Unb  geltö  unb  gutö  bie  füllen  jutragen! 

2  a  t  a  n  a  5 : 

£)dja!  be§  mui  idj  roarlidj  lacbn: 
«40  gd)  felbft  (jets  nicrjt  funb  beffer  madjn! 

i-  a  m  m  a  dj  tue: 

2Ba§  loa  icf)  alle  ftücfroeis  lagen : 
Tic  £fwnü}erm/  bie  raro  tappen  tragen, 
Sie  Stifft  unb  tfirdm,  ßapettn  unb  clofter, 
Sie  fjeügen  bUber  unb  poltergeifter, 

«45  Sie  «stetigen  bein  unb  rounbencidjen, 

Unb  roas  on  ba§  i'*t  mebr  beggleidjen, 
Xao  icb  bab  gfd»affen  burdj  mein  lax: 
Sas  bient  all  5  baju  ganfc  unb  gar, 
Sa*  eö  uerbuncfel  Cbriftus  ef)r, 

4650  Sie  Seut  ben  §imel  ütcrjen  Ief>r 

Sfädji  burdj  ben  datier  gljefu  Gliriü, 
Unb  roerbn  aüo  uerfürt  burdj  Cift! 

[1081']  SotonaS: 

in  bbend'ft  bie  iadjen  bas  aütin, 
üDenn  bie  anbren  alliampt  in  gemein! 

iß  a  in  ra  a  a)  i  u  s : 
4055  2[ud(j  fumer  bidj  nidits  umb  ben  glauben: 

£$d)  roit  ueridjaffen  unb  fein  idjaron, 

S)a§  alle  3Renfc(jen  bir  allein 

Diadj  aß  beim  roiürt  gefjorütm  fem. 

£off,  eö  fol  mir  root  gefm  tron  ftat, 
46go  SBSie  es  fidj  angefangen  t)at! 

S  a  t  a  n  a  § : 

Sßammadj,  furroar  mid)  rounbert  faft 
Ser  bing,  bie  bu  geidiaffen  fjaft! 
SBeforg  gar  rticr)t,  bas  bu  roerbft  tajjj, 
§offe,  roerbft  birf;  nod)  ergeigen  bas, 


342  itaogcors-^lcnhts,  ).1ammad)ius.    III,  6. 

Sftadjbem  id;  btr  audj  groffe  gnob  «65 

(Steiget  Ijab  unb  m'el  rooltljat! 
Hub  fytik,  6Ijrtftu§  efjr  auff  erben 
©öl  burcr)  bidj  root  nertüget  roerben! 
2öte  fteljtS  mitm  Reifer?  ba§  fag  mir  l;er. 

Sßammadjiuio: 
©rofmedjtigfter  f^urft ,  2lffergnebigfter  £>err!         «™ 
S)e§  Geifers  fpdjft  9Jtaiefteten 
§a6  td)  mit  biefn  mein  füffen  gtretten, 
Unb  er)e  bu  famft,  für  fur^er  geit, 
$at  er  mir  felbft  gefdjroorn  ein  @ib, 
[109a]  dr  rool  feim  33apft  fein  ganzes  leben  «75 

$nn  feim  fti'tcfe  roibberftrcben, 
©onbern  be§  S3apfte§  tlmn  aU  red;t 
9J£tt  aller  mad;t  unb  groalt  »erfedjt! 

©  a  t  a  n  a  3 : 
9?u  all  fadjen  fein  not  meljr  rjan! 
£snn  2tfta  ift§  aud)  gangen  an,  «so 

Unb  ftefjn  all  fadjen  brinn  feer  rool, 
®a§  id;  mein  £>eubtleutn  banden  fol. 

5ßatnmad^iu§: 

Sieber,  ift§  mar?    28ie  ftetjt  e§  benn? 

!ydj  bennoer)  gar  faum  gleuben  fan, 

S)a§  fie§  rjan  beffer  gmadjt  benn  td;.  «ss 

©  a  t  a  n  a  3 : 
Gs§  fterjt  rool,  rote  fie  bridjten  midj! 
@§  ift  ja  roatjr,  bu  Svlugling, 
2öie  bu  mitf;  beridjtft  r>on  atkn  bing? 

$  lu  g  lin  g : 

3öa§  idj  I;ab  gfagt,  ift  groiö  unb  roaljr 

$nn  aller  roelt  gar  offenbar!  «90 

©  a  t  an  a  § : 
Sieber,  ergeel  jn  aud)  bie  fad;! 

4667.  &alt,  bin  ber  SDteimmg. 


tlcujgeorg-ßlrnius,  JJammadjius.    III,  6.  343 

ßtugling : 

Sa3  mit  idj  tfjun  unb  roile  furtj  mad): 

$nn  2lfia  mir  ermed'et  rjan 

©inen,  ber  ift  ein  gut  ÄriegSman, 
4695    [l09bJ  darüber  audj  ein  gros  $ropl)et 

XI nb  Ijeifft  mit  namen  9Jtaf)omet: 

Verleib  ber  ift  ber  Grjriftentjeit 

Sobfeinb  unb  tljut  jr  alles  leib, 

Verfolgt  bie  2eut,  jerftort  ben  glaubn, 
4=700  Vertilgt  fie  faft  mit  morben  unb  rauben, 

So  baS  jim  3(fia,  rote  idj  mein, 

yiotf)  fdjroerlid)  funffjefyn  (ifjriften  fein. 

<3o  niel  aber  betrifft  bie  Grjriftlid;  lar, 

Sie  ift  beö  orts  oertilget  gar! 

©atonaS: 

4705  §6re  ba,  ^pammad),  rcie  gfelt  bir  ba§? 

SßatntnadjtuS: 

$ürroar,  furraar,  e§  ift  etwas! 

(Satanas: 

9iu  rerot  midjs"  nimer  jnn  meim  finn, 

Sa3  id;  gefangen  gelegen  bin 

Unb  it$t  atfererft  bin  roorben  tof;, 
4710         t      33eil  id;  nu  fom  jnn  freub  fo  gros! 

-)iu  mit  id)  nimer  uidjts  mefjr  ftag, 

2SU  fidjer  fd)narden  jnn  ben  tag, 

9Bil  mid)  für  Gfjrifto  bforgen  nidjt! 

Safft  uns  nur  atte  freub  anridjt 
•4715  116er  biefem  Sieg  triumprnren, 

^nn  luft  unb  freuben  jubiliren, 

Samit  unfer  Siener  auff  erben 
[110aJ  Seft  luftiger  unb  roittiger  raerben 

3urf)alten  roa§  mir  groonnen  r)an, 
4720  Unb  gur  anber  geit  bafj  gelm  Ijinan! 


4718.  luftiger  id  erben,  bas  f)ei|jt  mef)r  Suft  baju  befornmcn. 


314  tfaogeorg-ßlenius,  Pammadjius.   IV,  1. 


Actus  üuartus. 
Amt.    Sßarfeett 


Ä  u  n : 
9J?an  pflegt  gu  fagn  unb  ift  aud;  roaljr: 
„2ßer  fdjroeigen  tan,  ber  ift  on  fafjr ." 
$eim  ©Ott  bte  weit  gibt  groffern  band, 
S)te  roeil  fie  ftel)t  jr  lebenlang, 
Senn  ^arpocrati,  ber  fd;metget  rool:  4725 

Sie  rotl  bodj,  ba§  man  loben  fol 
2ll§,  roa§  fie  rebt  unb  tljut  jumal, 
£a§  fol  jm  laffn  ein  jeber  gfall!     . 
$dj  l)ab§  maul  neerlidj  auffgetljan: 
2>arumb  ift  mir  ber  fopff  §ufd;Ialjn  4730 

ä?oll  beuln,  unb  auögeraufft  mein  fjar, 
•Jftein  anblitj  mir  befdjmiret  gar! 
SBolan,  bi§  mu§  idj  mir  fo  l)an! 
>Q§>  t)an§  bie  rjeilofen  Sopfjiften  getrau, 
S)ie  unoeridjampten  f d)anb=236froid)t !  4735 

$fu,  folt  jr  bie  Seut  fo  beriet, 
Übt  jr  foltf)  freuet  unb  geroalt, 
5DaS  jr  alle  roelt  ba§  maul  roolt  fjalt? 
[110b]  Söarljeit: 

Sdjaro  §u,  9Jiagb  Mn,  roie  fo  gegiert! 

2öer  Ijat  bir§  anbli£  fo  befdjmiertV  4740 

©a§  ift  bodj  roarlid;  je  nidjt  fein: 

2)u  wirft  in  brerf  gefallen  fein? 

s\  u  n : 
211)  nein  tdj,  ftxaro,  ba§  bin  id)  nidjt: 
3op(jiften  Ijan  foldjö  ausgeridjt, 
©oldj  fdjmud  unb  eljr  mir  gelegt  an!  474.-> 

SBarljeit: 
Sßte  fo?  roa§  Ijaft  bu  jn  getfjan? 

4723.  2>vutf:  ber.  —  4724.  fie,  bie  SBclt.  —  4729.  neerlid;,  reenig,  faum. 


iTaogeorg-#kn'tus,  Pammadjius.    IV.  1.  345 

Run : 
2Ba§  folt  id)  tljun?    gt  i eiber  mim, 
£ün  f;etB  id),  Mint  mein  name  tu: 
DrutnB  idjroeig  id)  nid;t,  ift  furfc  unb  gut, 
4750  2Benn  man  unred;t  lert  ober  tl;ut! 

Sßarfjett: 
Xu  Dierrin,  lagt  id)  bir  benn  nicrjt, 
Xu  foltft  bid;  fein  fadj  (am  anregt? 
Unb  njcit  bu  mereü  ba  adein, 
Boltftu  ftilli'd)iüeigen,  rcie  ein  fitem? 

si  u  n : 
4755  SBat  ifto!  rote  müft  aber  bem  geüfjeljn, 

Ter  folcr)  greml  folt  r;6m  unb  fefjn 
Unb  jidiö  ntd;te  loffn  beroegen  bodj? 
Xer  muft  fein  grober,  benn  ein  plodi! 

[HP]  SBarljeit: 

So  r)6r  id;  rool,  bu  l;afi  gei'ebn, 
4760  3)a§  grero(id;e  bing  ftnb  gefdjelm? 

Run: 

^sa  §ram,  .$d;3  nimer  merjr  vermag, 
3>a§  id)§  eudi  allzumal  folt  fag, 
3Bie  greulid;  id)enblid)  merd  unb  mort 
3>d)  fjeut  l;ab  gfeljen  unb  gebort! 
4765  §tfff  ßott,  fiiln  @ott,  es  ift  nidjt  gring: 

Sdjanb  iftö  unb  eitel  greulid;  bing! 
Unb  et)e  id)  idnoeign  unb  cö  billidm  toolt, 
SSiel  mal  man  mid)  ef;r  brennen  folt! 

SBar^ett: 
(Sold;  fpiet  rid;t  oilleidit  ber  Satan  an? 

&  u  n : 

4770  D^ein  traun,  es  tjatts  S3apft  ^ammad;  getf;an! 

®arf)eit: 
2Sie?  bas  moft  G5ott  ja  nimermeftr, 
£as  53apft  i'ammadi  folt  ©ottlog  1er! 


346  tlaogeorä-^Hcnius,  Pamutadjtus.    IV.  l. 

ß-un: 

%xam,  glaubt  mir  ba§,  on  allein  fpott: 
@r  lert  unb  tfyut  frei)  roibber  GJott! 

SÖarfjeit: 
2öa§  fagftu?    ©i)  id)  mil  nidfjt  f;off ,  «75 

S)a§  fo!d)§  folt  t^un  ein  Siifd)off! 

[Hl*]  ßun: 

2U§  oiel  id)  gfeljn  t)ab  unb  geljort, 

So  mag  ber  Satan  wol  Ijinfort 

ghn  guter  rüg  ju  trieben  fta()n, 

2)eS  glaubend  fid)  nid)t§  nemen  an:  «so 

r£ie  Söiiftfjoff  unb  ©opljtften  merben 

$n  tilgen  balb  auff  aller  erben, 

©öS  balb  fein  9)ienfd)  nidjt  miffen  fem, 

9Ba§  dijri|tuö  t>ab  jm  gute  getljan, 

Unb  bas  ber  lieben  Seter  glaub  «»& 

Vergraben  merb  gar  jnn  ben  ftaub! 

2Ü3  id)  nu  fold)e§  fal)  unb  fyort 

Unb  rebt  bamibber  wenig  roort, 

$aum  Sinei)  ober  brei),  tljar  id)  rool  fagn, 

SÖarb  mir  alfo  mein  fopff  jufdjlagn!  «so 

äBattyett: 
2ötffdj  ab  ben  fot  unb  fag  mir  frei), 
2Öie§  umb  bie  fad)en  glegen  fei)! 

$  u  n : 
?£>a§  mit  id)  balb  gefagct  r)ab: 
©ie  Stffdjoff  fteljii  von  jnn  2lmpt  ab, 
5^ad)  eittler  eljr  unb  groffem  prad)t  «9» 

(Sin  jebcr  nur  auffs  l)efftigft  trad)t, 
Unb  ift  bapft  sl>ammad)  ba§  fjeubt  groar, 
Sßon  bem  fyerfompt  att  falfdje  lar, 
2  er  neu)  lar  anridrt, 
[112a]Dn  glauben  nein  Zeremonien  tid)t,  ±soo 

Sitjt  an  ©ott§  ftab  unb  mit  allein 
S(nn  Ijerfcen  angebetet  fein, 

4780.  Sa§  Dr.  2S23:  Nil  opus  erit  Satana  ad  exatingueudam  fidem. 


ITaogcorg- Ricinus,  JJummiirljiue.    IV,  1.  347 

2M  gfürdjtet  fein  gleich  roie  ein  ©ott! 

—  %xa\v,  glaubt  mir  frei;,  idj  treib  fein  fpot!  — 
4805  22a§  er  nur  roxi,  foldjö  attö  er  fdjafft, 

Sod)  gleidjmol  nidfjt  am  eigner  f rafft! 

2Ü1  Könige,  durften  unb  groffe  .fierrn 

^urcrjten  unb  galten  jn  jnn  etyrn. 

%a  gram,  er  Ijat  mit  füffen  getretten    ■ 
48io  Sie  ^eiferlidje  9ftaiefteten 

Unb  mit  eim  Gib  oerftridt  basu, 

2)a§  fie  rootf  nadj  feim  mitten  t()u! 

2tud)  r)at  er  nero  Grcaturn  gefdjaffen, 

Garbinet,  S^umfyerrn,  9Kondj  unb  Pfaffen: 
48i5  Sie  foften  tag  unb  nad;  mit  fleio 

2lu3faugn  ber  3(rmen  Mut  unb  fdjroets», 

Sie  fotfn  jr  bred'merd  unb  uerbinft 

SBerfeuffn  umbä  gelt  mit  groffem  geroinft! 

Unb  menn  fie  nur  futtn  freu  fragn, 
4820  (Sottn  fie  bamad)  fein  tropffen  fragn, 

D6  gleid)  burd)  jre  falfdje  lar 

2(tf  melt  üerbampt  roirb  ganij  unb  gar! 

2Öarf)eit: 

Stfj,  f)er|Iieb  $un,  fdnoeig  jmer  füll: 
Ses>  ungluds  ift  bod)  ja  511  uiel! 

[Mun:] 

4825  ga  freilid)  oiel,  idjs  nur  ntdjt  fan 

Wät  morten  altes  geigen  an! 
$n  fumma:  roeg,  fteg,  firdm,  fdjuln  unb  ftrafj 
2inb  lügen  uott  über  alle  maf?! 
2Setd)ö  alles  aud)  fein  munber  ift, 

4830  Sßeil  braarfjeit  nnm  auff  erben  ift: 

Senn  fo  lebt  j^unb  jeberman 
2n§  ob  bie  melt  fein  enb  mürb  r)an, 
Unb  mag§  ein  jeber  madjn  fo  roüft 
yiad)  attm  feim  mitten,  roies  jn  glüft! 

Sßarfjeit: 
4835  2Sie  übel  finb  bie  Seut  bod)  brau, 

Sie  roeil  fie  mid;  nidfjt  bei)  fid)  I)an! 


348  Ilaogeorg-ifflenius,  Pammadjius.    IT,  l. 

©ag  aber:  2Bie  üiel  fummern  fidj, 

Xaö  fie  bei;  fidj  nicrjt  ijaben  mtcr)? 

|jaftu  aucfj  gferjn,  06  etlicr)  wem, 

£)ie  berfyalb  lieffen  groffe  jeem  ^sio 

Unb  bgern,  ba§  idj  fem  auff  Grben, 

©atnit  att  fad;  mocfjtrt  beffer  werben? 

$un : 

gitrwar,  ber  t)a6  idj  wenig  gfefyn 
Unb  unter  tauffenten  faum  jefjn: 
S)en  ift  fo  bang  jnn  foldjer  not,  4845 

©a§  fie  rnlüeber  weren  tobt! 
9cad)  eud),  %xam,  jr  verlangen  fteljt, 
$r  feiner  tfjar  fein  wort  nidjt  rebt: 
[113a]  ©tili  fdjmeigen  fie  unb  bitten  ©Ott, 

@r  woff  fie  retn  au§  foldjer  not,  4850 

3)amit  jn  nidjt  raerb  gleidjer  (orjn 
2öie  Soboma  unb  SBabulon! 

SBarfjeit: 

2o  fjor  idj  raol,  bie  Stab  Stoma 

$ft  gleid;  roie  Säbel  unb  Soboma? 

Unb  folt  üitteidjt  aud)  baö  wol  fein,  4855 

2)a§  erger  wer  benn  berfel&en  ein? 

Ä 11  n : 

Aitrmar,  atö  j|t  ftefyn  äffe  fadjen, 
2o  fan  idj  fie  nidjt  fromer  madjen! 

2ö  a  r  F)  e  1 1 : 

3Ba§  trjun  mir  benn?  fan  un§  nidjt  werben 

©in  ftab  ju  wonen  Ijie  auff  ber  erben?  4S60 

il  u  n : 

35a  mügt  jr,  fram,  an  mir  wol  feljn, 
SBie  cq  merb  md)  auff  erben  geljn! 
$dj  wil  non  anbern  Senbem  nid)t  fagen: 
3u  dlom  wirb  eud)  bie  luff t  nidjt  tragen! 

4840.  jcem,  Sätjxen. 


Haogeorg-^tlenius,  JJammadjius.   IV,  l.  349 

«65  $a  melidjtanb,  portgar,  fdjotn,  fjifpanien, 

^Soln,  Tenmartf,  Gnglanb  unb  ©ermanien, 
ßanfc  Ungern  iampt  bem  iivrancf'enreid) 
ivurdjtn  aft  ben  Sftomtfrfjen  ©öfcen  ßleicr) ! 

äBarljjett: 

2Us  idj  t)bx  ans  ben  roorten  bein, 
4370    [H3b]  2Jius  id)  rool  emig  im  elenb  fein! 

Sun: 
3)a§  muft  jr  trjun,  Dbet  on  bas 
Gud;  tauffent  mal  uer6rennen  (ajj! 

Sßar^eit: 

2öie  fonn  fie  midj  nerbrennen  bann, 
3SeU  id;  bod;  je  nidjt  fterben  fan? 

Ann: 

«875  ^r  roeiö  gefettet  jn  10  mof 

Unb  ftnb  freitict)  fo  blinb  unb  toll, 
£aö  fie  nid;t  idjtedjt  ber  Gf;riftenf)eit, 
Sonbern  ©Ott  fe!6ft  gern  treten  leib: 
Unb  morfjten  fie  jrn  mitten  i)ab, 

«so  Sie  ftieffen  ßott  com  öimel  erab! 

SBarfjeit: 
3d;rei,  roas  bu  roilt,  fidjt  midj  nidjt  an: 
2>d)  mitö  mein  roefn  Bein  Seuten  fjanl 

Sun: 
3ief)t  jmer  fjin:  £>d)  mein,  es  fol 
SDer  luft  eud;  roerb  gebüffet  mol! 

SC-arfieit: 
4385  9iu  mus  id;  bennod;  ein  ptafc  v)an, 

2a  id)  6ein  Seilten  müg  umbgfjan: 

Sa  fdiaro,  ia  fdiaro,  nu  roets  id;  raol, 

2ßo  idr)  mein  roonung  finben  fol: 

3dj  roil  ftrade  gieren  in  2tfian, 
4390    [114a]  Sa  id;  jux  au§  geroonet  F>an! 

4870.  elenb,  exilium.  —  4881.  £rucf:  £tfiret6. 


350  tlaßgeorg-^Öenius,  pammad)tus.    IV,  1. 

Ätttt : 

Sa§  mitgt  jr  tf;un:  Ge  fei;  benn,  ha§> 
2>afelbft  and)  raon  ber  Satanas! 

2Barf)eti: 

SÖofjer  roeifttus?    %d)  bad;t,  er  f;et 
©ar  gnug,  bas  er  in  Guropa  tfyet? 

Sinn: 
2>nn  Gitropa  ijab  id)  triebt  geferjn  4895 

2)en  Satanas  felbft  umbrjer  geint: 
3)t€  Sinbfhtt  madjt  fonft  attes  rauft, 
2Ba§  brinnen  ift  nad)  att  feim  luft. 

SB  a  r  f)  e  i  t : 
2Sa§  meinftu  ba  für  ein  Sinbfhu? 

tt  u  n : 
33apft  $ammad;  iftS,  ber  atte§  tljut:  «00 

3)rum&  Ijalt  id;,  bas  ber  ©atan  frei) 
3>nn  2(fian  gebogen  fei; 
2Rit  aller  mad)t  unb  .peeresfrafft, 
!J)a§  er  ba  and)  fein  mitten  fdjafft, 
Sfuff  bas"  er  ba  nertifge  gar,  4905 

2Sa§  übrig  ift  r>on  reiner  lar! 

ÜB  arfieit: 
Nu  raei§  id;  traraen  fort  nid)t  mef;r, 
Sffioljin  id;  midj  roenb  ober  teer: 
y^ab  idfi  fo  übel  ausgerid;t, 
[1141]  3)a§  mid)  bie  raelt  rail  bulben  nid;t?  «10 

■23oIan,'fotn  r)er  unb  fafj  uns  afyan 
3u  GT;rifto  ftrads  auff  biefet  bal)n: 
Dem  rail  id)  biefeä  alles"  flag 
Unb  bittn  auff§  fleifftgft,  fo  idj  mag, 
@r  raoll  mir  gebn  ein  beffem  Drt,  4915 

2)a  id)  mein  roonung  f;ab  f;infort, 
2)enn  id;  in  btefer  rauften  mag 
•ftid;t  (enger  raonen  einen  tag! 


llaog£org- ^Senilis,  Pammadjtu?.   IV,  2.  351 


2ceiu  IL 
atanaen    ©rmuiv 


<3  o  t  a  n  a  § : 
Siebn  ©fetten,  rjort  311,  mercft,  roa§  es  ift! 

4920  Dcadjbem  mir  unfern  gfeinb,  ben  Grjrifr, 

9Rit  madjt  glüdlid)  ubernnntbeit  (jan, 
2(11  roelt  gemadjt  uns  unterbau, 
<2o  ift  nu  bi§  bie  meinung  mein: 
23ir  rootln  gute  muttä  unb  frolid^  fein 

4925  Unb  rooün  oon  bem  geraubten  gut 

Dutr  fdjlem  unb  bjabn  ein  guten  mut, 
Samit  anhalten  tag  unb  nadjt, 
SRidjts  forgn,  nad)  feiner  arbeit  tradit! 
Sofft  Spielen,  2"ant?en,  Sauffen  nur! 

4930  ^ompt  eint  ein  fanbel  ober  £>edjer  für, 

[115a]  £er  fefc  nicfjt  fort,  l)alt  gute  paufj 

Unb  fauff  fie  jruei  ober  bren  mal  au§! 

SBeldjer  ftcr)  aber  10  luftig  madjt 

Unö  freit  flugs,  bas  jm  ber  Ijalts  fradjt, 

4935  3eufft  ioiber  brauff,  bem  fol  }U  lofjn 

©egeben  roerbn  ein  cRebenfron! 
Unb  ob  ber  tag  ju  furfc  roolt  fein, 
©0  frjjn  mir  in  bie  nacfjt  l)inein, 
Samit  ja  gnug  etoer  aller  lüft 

4940  (yud)  mögen  werben  reo!  gebüft! 

3tt  foldiem  bandet  f  offen  geben, 
Sie  gftorben  finb  unb  bie  nod)  leben: 
Senn  an  meint  tiffdj  etor  jeber  foff 
SSom  treffen,  fauff en  roerben  coli! 

4945  Srumb,  lieber,  fdjid't  md)  in  bie  fad;: 

-Öierjer  fol  fifc  ber  23apft  ^antmad)! 
$orpc)nri,  3)u  nu  baf)er  tum! 
3)u  Klugling,  fit5  utr  redjtn  rjerumb 
3um  23apft!   Sdjanblap  ^ur  linden  fjanb! 

4950  <§in3it  bu  i^iorbman  an  bie  tnanb, 


352  üaogcorg- Genius,  Pammadjuis.   IV,  2. 

$orpf)t)rio  folt  fein  ber  ned^ft ! 

tgbx  ©romo,  mo  finb  bie  anbem  ©eft? 

2)  r  o  m  o : 
2öa§  ©eft  finb  bag,  bawon  bu  fagft? 

©atanaS: 
Seidjam!  roetftuS  nidjt?  ba§  bu  norf;  fragft! 
[115b]  5Die  33iffdjoff  mein  idj  unb  ßarbinel,  4955 

Stumpf  äff  en ,  -JRündj,  Dfftciel, 
©ampt  dürften,  bie  fid)  gen  un§  tjan 
Steigt  al§  irerae  Untertan! 

Storno: 
SDa  finb  fie  fdjon  unb  märten  brauff! 
Sei*  9Kündjn  juoor  ein  groffer  (muff:  4960 

$eber  f»at  fein  ©ürttel  auffgtfjan, 
S)a§  er  nur  roeiblid)  f reffen  fann! 

@  a  t  a  n  a  3 : 

9iedjt  jeber  roeljl  jm  felbft  ein  ftat, 
©ajtt  er  luft  unb  gf allen  f)at! 

Storno: 
33apft§  fjaut!  ba§  ift  ein  guter  6of$:  «65 

©ie  IDtundfjen  teilen  nu§  ba§  [ofj 
3Jiit  ftreidjen,  um  jeber  filmen  fott! 
%d)  fyalt,  fie  feien  rafenb,  toll! 

©  at  ana  § : 

$a,  fja,  1)11,  (ja!  fo  faret  fyer! 
®romo,  bring  epdjne  ,brügel  fjer:  «to 

2öo  man  fyeft  IjeHt  bem  ©atanaS, 
£)a  teilt  man  au§  folgen  2(bla§! 
©djmeift  brein  mit  madfjt,  fcfjont  feines  nidjt! 
©aufft,  fcfjreit,  jancft,  ttnluftS  gnug  anriet, 
Safft  fanbl  unb  gfefer  umbfyer  gan,  «75 

S)aö  fdjatt  bi§  an  ben  £iml  Ijinan! 
[116a]  Senn  biefeö  ift  ein  foldjeS  ©mdj, 

5£>arinn  man  nidjts  31t  grob  fan  madj! 

■1951.  Seid;  am,  ber  Mannte  ghidj:  po$ Seitfpttam !  aDgcfürjt.  —  4966.  60 fj,  ^ßoffe, 

ScTjoufpiel.  —  49G9.  fo  favct  t;ei-,  fo  ift'8  iwiit! 


llaogeorg-fftentus,  Pammadjius.    IV,  •_'.  35! 

23ie  bundt  eudj:  molts  eudj  gf  eilig  fein, 
«so  <Bo  fürt  idj  jebem  ein  öürlin  Ijeretn? 

$;dj  fei)  rool,  jr  fagt  feiner  nein! 
$lug3,  £romo,  für  jr  bie  meng  Ijerein: 
S)cnn  baö  ift  fursumb  ausgeridjt, 
Dn  ffiamn  ift  man  frolidj  nid)t! 

3ü  c  o  m  o : 

4985  3ef)t  ba,  ba  fjabt  jr  £urn  mit  madjt! 

33apfts  Ijaut!  ba  fjebt  fid)  an  ein  nero  fdjladjt! 

©  a  t  a  n  a  ö : 

Siel),  SDromo,  brauff  nnb  roart  beö  bein 

Unb  bring  nu  audj  bas  effn  herein! 

<Ser)t  ba,  liebn  ©feün,  baö  nempt  für  gut: 
4990  @tn  $urft  ifts  in  feim  eigen  Blut, 

©er  Ijat  am  legten  enb  geroolt 

£as  jr  feiner  3eelen  Ijelffen  folt! 

öreiffts  an,  eift  flugö  unb  feib  nur  fro! 

23apft  "J>ammad),  roie  gudjtftu  alfo? 
4995  Berleg  bu  biefen  ^apfjan  erft, 

2)amit  bu  bid)  be§  Imngers  ermerft! 

S)a  tfntftu  recfjt,  ba§  ift  ba§  beft! 

ÜBerman  nu  aud)  bie  anbern  geft! 

(M),  Tromo,  bring  bas  33raten§  §er: 
5000  ©u  fiefyft  root,  ba  ift  roenig  mefjr! 

[116b]      Sa  greifft  nu  ju,  ba§  ift  ein  2ei§ 

Gins  groffen  Manien,  ber  mar  reidj: 

£en  Flieg  idj  an  feim  legten  enbt, 

Gr  folt  eud;  ftifftn  ein  xteftament. 

5)romo: 
5005  ©reifft  311,  lieben  -foerrn,  fd;Iagt  jmer  brein! 

Satartas: 
G§  ift  redjt!  fit),  faxend  nur  flugö  ein! 
2)ie  Seiet),  liebn  ©feün,  ift  fett  gemefen: 
SDrutnB  mügt  jr  biüid)  ein  Sßfalter  lefen! 


4989.  Srucf :  ba  ft.  ba§.  —  4994. 3  u  dj  ft  tt ,  suef  ft  bu,  ober  jögerft  bu  ?  —  4995.  £  a  p  f;  a  n , 
flapaun.  —  5005.  Dr.  2935:  O,  rursus  pugnant. 

£a3  ü>rama  ber  Dteformatton§3ett.  23 


354  ttaogeorfl- Genius,  ^ammadjius.    IV,  2. 

S)u,  ©romo,  nwm  nu  Ijinraeg  bas> 

Unb  bring  un§  ()er  balb  anberS  was!  5010 

Sie  Mjaufung  etraa  einer  Söitnje  raar: 
5Dte  rjat  fie  euc^  beweiben  gar 
©antpt  allem  gretrj  ©arumb  allein, 
S)aö  fie  eroers  gebetS  modjt  tetlrjafft  fein! 
©arnber  wollt  eud)  frolidj  mad):  501s 

33erfd)lingt  ben  uolnunb  mit  bem  radj! 

Sromo: 
Qd;  fan  foüiel  faum  einher  bringen, 
2(ls  biefe  tropffen  auffüerfd)iingen! 
Unb  fd)tarjn  einanber  unb  madjens  rauft! 

©atanaö: 
3u  folgen  ©eften  I)ab  id)  luft!  502a 

©elje,  Storno,  bring  nur  anber§  roaö! 
Sofft  untrer  gefyn  baö  groffe  ©las: 
[117:i]  $ft  niemanb,  ber  an  Sedier  mil'i 
2ßie  ft$t  jr  nu  unb  feib  fo  ftitt? 

Storno: 

$r  jeber  f)at  bas  maul  fo  uott:  5025 

2öie  meinftu,  ba§  er  reben  fott? 
©ie  freffen  i^unb  in  bie  raett: 
5)rumb  jeber  gern  ba§  beftc  tljet! 

©atanao: 
©ie  roürft  finb  gtnadjt  mit  fonberm  ffetS 
SBon  armer  Seut  mard,  blut  unb  fdjroeiö!  0030 

£  t  0  m  0 : 
§ie  barff  man  gar  uermanen  fein: 
©ie  Ijaroen  §u  beiben  baden  brein! 

S  a ta n  a 0 : 
©arauff  fdjmedt  nu  ein  guter  brund: 
§0,  roarlid),  ber  raar  ftard  genug! 
$,r  anbern  tlmt  nu  audj  alfo:  5035 

Unb  l)oli  bu  meljr  effens,  iDromo! 

f)OlG.  Cr.  2939— 40:  Vorate  singula 

Neo  toctis  Ins  nee  fuiidamentis  parcitel 


Itaogcorg- Genius,  ^ammadjtus.   IV,  2.  355 

Sromo: 
$ie  rjabt  jr  freilief)  nu  ba§  beft! 

©  a  t  a  n  a  § : 

2tebn  ©fetfn,  roer  feumig  ift  geroeft, 
2)er  feum  fid)  nict)t  unb  greift  nod)  511: 
5040  Slup  nedjft  roil  idj  eud)  gütlicher  tlju! 

Siebn  ©felln,  roolt  eud;  nidjt  las  edel: 
@§  ift  einö  $auffman§  geltfedel, 
[117e]  SSon  golb  unb  filber  eben  üott! 

©reifft  ju  unb  ferjt,  gebraud)t§  audj  root! 

S)romo: 
£045  2)J§  effen§  niemanb  ba§  geneufft, 

®enn  ber  ba  r)at  gut  ftarde  feufft! 

©atanaä: 

©er)t  ba,  ba  rjabt  jr  f  mittel  oiel: 
9Kit  feuften  ifts  nur  ^inberfpiel! 
33apft§  daut!  ba§  ift  ein  guter  ßnedjt! 
soso  |>ait  fjart!  fdjmeiä  ju!  bu  tljuft  jm  redrjt! 

2>er  brjelt  ben  <2ed'et  gar  altein: 
S)u  barffft  mir  ein  redjter  ©fett  fein! 

2)romo: 
@t)e  benn  id)  roolt  auff  fold)  roei§  mafen, 
©l)  roolt  id;  aU  mein  lebtag  faften! 

3  a  t  a  n  a  g : 
5055  £jr  trjut  jm  redjt,  mein  lieben  ©eft, 

S)a§  jr  fo  fein  rein  auff  freft! 

33ring  r)er,  2)romo,  baö  ©refonet, 

Cb  jemanb  ärva  ju  luft  Ijett! 

§ie  r)a6t  jr  nu  audj  Speceret), 
soco  $8on  Sunben  breittet  mancherlei): 

2)aoon  ein  jeber  nem  fo  oiel, 

2ll§  er  nur  felber  Ijaben  roil! 

©oldje  gibt  feer  guten  fdjmad  bem  munb 

Unb  ift  fonberlid)  aud)  gefunb: 

5043.  eDctt,  ganj.  —  5053.  mafett,  06  =  maften,  6e(ei6t  raerben?  —  5057.  Sre* 
fönet,  Cr.:  Bellaria. 

23* 


356 


llctogcorg-.ffUnhis,  flaminadjuis.    IV,  2. 


[118a]  ©enn  nimer  ift  fein  ©unb  fo  gring,  5065 

2)ie  eud;  nidjt  nut3  jnb'  $ucf;en  bring: 
©rumb  tf;ut  ff  eis,  feib  uermant  in  gmein, 
©rar  jeber  felbft  nerraar  bas  fein! 

Jromo: 
Sie  finb  §roar  munbig  att  §ugleid;: 
9Kan  barffs  feim  lernen  nod)  einftretd; !  50-0 

S)rum6  ifts  on  not,  bas  man  fie  fjeif}: 
$;d;  fef),  fie  tt;un  jrn  beften  ffeif?! 

(Satanas: 
SQBeifftu  and),  £romo,  was  id;  mott, 
3)a§  bu  jtmnb  ausrichten  folt? 

Sromo: 
2Ba§  ift§?    ©a§  fag  mir  erftttdj  an,  5075 

©0  mit  id;  tf;un,  fo  r>iel  id;  fan! 

©  a  1 0  n  a  3 : 

£a  foltu  lauffeh  jijt  sufyanb, 

2Beil  mir  fd;lemmen,  burd;  alte  Sanb: 

Sott  forf  d;en  unb  attenttjatb  fetjn, 

Db  aud)  att  fad;  im  frieben  ftef;n,  soso 

2luff  bas  nidjt  uns  in  biefer  freub 

»ytug§  uberfalt  ein  groffes  leib! 

Hnb  ob  bu  mas"  oermerd'en  wirft , 

Sotcfjs"  fag  uns"  an  auffs"  alter  fdjirft: 

So  motten  mir  on  att  forg  gecfjen,  üoss 

Sot  uns  an  feiner  freub  gebredjen! 

[118b]  Sromo: 

2)aö  mit  id;  tr)un  unb  umbtjer  tauffen: 
;Tod;  mit  id;  erft  bret;  33ed;er  fauffen! 

SatanaS: 
SieBn  ©feffn,  ba  f;abt  jr  nu  gefeljn, 
2Ba§  gute  eud;  oon  mir  mag  gefd;ef;n:  sooo 

SBie  id;  verforg  bie  mein  fo  reicf), 
2ttö  fonft  fein  anber  $ürft  bergleid;! 


5070.  SDJan  [naud;t'ä  feinem  oorjiifauen  ober  in  bcn  fflhinb  5»  fteefen. 


tTaogeorg- fttcnhts,  flammadjius.    IV,  2, :;.  357 

£rumb  (joff  idj,  roeit  idj  eudfj  1*0  meft, 

$r  roerb  bei;  mir  auä)  trjun  bas  beft 
5095  Unb  Sfjrifiutn  jmer  faren  tan, 

SSon  bem  jr  mufft  alle,  unglucf"  (jan: 

2(rmut,  pein,  marter  unb  arbeit, 

Sorg,  gfengni§,  groffe  ferligleit! 

Xrumb  feib  jr  ftug,  fo  folgt  meim  rat: 
5100  2(d)t  nidjt,  roieö  roerb  am  abenb  fpat! 

Sebt  alfo,  bau  bie  roelt  form  fagen, 

^r  feib  rjie  groefen  in  guten  tagen. 

<So  lang  mein  Üieicf)  ()ie  roirb  beftan, 

Solt  jr  feins  gute  nidjt  mangel  r}an! 

Scena  III, 

$Petru&     SBarfyeii 

Gfjriftug: 
5105   [119a]  £>at  euef)  fein  ßngel  nitfjt  erjelt, 
2Bte  es  $unb  ftejjt  in  ber  SSelt? 

^aulu§: 
§©R3t  ^Dtetfter,  mir  nidjtä  oernomen  Ijan: 
iDu  roolfts  uni  aber  geigen  an! 

ß  f)  t  i  (t  u  0 : 
Aimuar,  es  get)t  feer  felijam  311! 

§ß  a  u  I  u  ö : 
5110  3(d),  lieber  $Gffi8R,  roie  ftef»t  es  nu? 

(i  fi  c  i  ft  u  s  : 
£er  Satan  (jerffdjt  in  aller  33elt, 
Äerts  unterft  goberft,  mies  jm  gfetft! 

-1>  au  Tu§ : 
2lr),  ba§  mu§  ©ott  gef taget  fein! 
SljnftuS: 

3erftoret  alte  Sfjriften  ©mein 
5115  Cber  uergifftö  mit  Regerer), 


358  Haogeorcj-.fEtcruiis,  £lammadjiua.    IV,  3. 

©a§  f'aum  mit  not  morgn  übrig  fei) 

£;nn  atter  roelt  fiebn  iauffent  :Dian, 

©ie§  geilen  be§  9tomifd)en  tf)ier§  nidjt  f;an, 

©ie  ntd)t  mit  lugen  finb  nerfürt, 

3>om  ©atan  erfteö  fauffä  betbort!  5120 

5ß  a  u  ( u  § : 
D  roer;  ben  armen  -IRenfdjen  nu! 

©ljrtftu§: 
£>nn  Summa:  alfo  gefyt  es  51t, 
[119b]  2Bte  irf)  Ijab  gfagt  für  nielen  jarn: 

—  ©oldjS  merb  jr  attgu  grob  erfarn!  — 

SBeim  ©ottlofen  ba  motynt  ba§  glürf"!  5125 

3Ber  fdjalcfljeit  übt  unb  bofe  tucf, 

©er  ift  ber  beft!    2öer  bencfen  tan 

9?ero  ©ottöbienft,  ift  ein  fyetfger  9Jtan! 

©od)  feljt,  bort  fompt  bie  2Sarf;eit  Ijcr: 
%d)  \jalt,  fie  bring  and)  neoe  meer!  5130 

$etru§: 
!pir  fyoren  breit  üiel  bofer  bing, 
Ob  fie  un§  gleidj  ntdjts  meiterä  bring. 

©^rtftuS: 
©tet)  auff,  $raro  2öarl)eit!  ma§  miltu  §an? 
2ßa§  begereftu?    ©a§  fag  mir  an. 

SBar^eit: 
SO),  mein  lieber  £(M  $jefu  6f;rift,  5135 

©em  alle  madjt  gegeben  ift 
3>n  §tml  unb  ©rb:  marumb  fieljft  nidjt, 
2öa§  all  93ienfdjen  unb  mtdj  anfidjt? 
Unb  lefft  bidj  nidjt  erbarmen  mein, 
©ie  id)  fo  mu§  im  elenb  fein?  5140 

©er  ©ottlog  £auff  ftrad'S  bominirt, 
Unb  ©atan  aÜentljalb  regirt! 
2ttt  bing  fo  übet  ftefyn  auff  Grbcn, 
©as  es  nidjt  mol  mag  erger  merben! 
©oldj§  meifftu  attä  unb  lefftS  gcfdjefm!  51« 

511S.  bieö,  bic  bn3.  —  5131—32.  mir  Rotten  bereits  fo  niele  böfc  Singe,  bafj  eä 
nidit  nötig  ift,  bafs  fie  unS  noef;  neue  bringt. 


ttaogeorg- Genius,  Pammadjius.    IV,  3.  359 

[I20ri]  23ie  lang  roiltu  bodj  gufeljen? 

£S9^R,  (jtlffftu  nidjt,  fo  ißs  ausgridjt! 

Gfjriftuö: 

9?ebe  jmer  fort  unb  meine  nicr)t! 
JSarfjeit: 

£hi  b,aft  mtrf)  f>eiffn  bie  roelt  r>erfa§, 
5150  2(uff  ba§  regiert  ber  Satanas: 

Sa§  §ab  iä)  tfjan,  bin  jogen  au§ 

2tu3  meinem  alfer  Itebften  ^auö, 

2U§  nemlid)  auö  ber  -ERenidjen  b,er£, 

2Bieraol  idfe  tt)u  mit  groffem  fdjmerfc. 
5i55  Srumb  als>  idj  nu  folt  lange  jar 

•Sein  in  ber  rauften  einiam  gar, 

£>ett  gern  gerauft,  ob  jemanb  auff  erb 

Studj  meiner  raiberumb  begerb: 

Sonb  idj  mein  sDiagb  jurücf  oon  mir, 
5i6o  Sie  fagt,  ba3  roibber  nad)  mir  noctj  bir 

$ein  9ftenfdj  nit  frag  mit  eingem  raort, 

(Satan  rjerüfjt  gar  an  affem  ort. 

2Tucr}  rjat  fie  fidj  gen  9fom  gemalt, 

3u  forden,  Cb  man  bein  ha  adr)t: 
5i65  2(ber  fifj,  ba  Ijat  ber  53apft  ^ammadj 

3u  grunb  »errauftet  alte  fad): 

Sa  r)erffct)n  jfcunb  511  btefcr  fart 

9iur  lugen,  unsudjt  unb  t)offart 

(Sampt  anbern  groffn  funbn  unb  fdjanben, 
5i7o    [l20b]  Sanon  nie  gr)6rt  in  allen  Sanben. 

Unb  roierool  foId)§  all  roerlt  filjet, 

3>ft  fie  bocb,  blinb  unb  nerftetjts  nid)t! 

Sen  53apft  ^>ammadj  efyrt  jeberman 

Unb  bettet  jn  für  ein  ©ort  an: 
5175  ^rinden  »om  ^eldt)  aus  feiner  §anb, 

üBerbn  voll  unb  fpeien  in  alln  Sanb! 

SljriftuS: 

2öie  buncfet  eud)?    irjßt  §6rt  jr  bo 
Sie  meinung  nom  -}>ammad)io! 

5160.  roibber,  roeber. 


360  tlaogeorg-jfttenius,  $ammadjtus.    IV,  3. 

$ettuS: 

2)as  fyett  idj  gar  gemeinet  nidjt! 

^3fu  an  ben  ©ottlofen  236f$u)id;t!  5iso 

SQßarljett: 
©ein  üeld)  galten  fie  fo  feft, 
S)a§  $einr  jn  jm  gern  nemen  lefft: 
£an  luft,  ba§  fie  betrogen  roerben, 
Äein  redjt  uerftanb  ift  meljr  auff  erben, 
$ein  lafyr  Hingt  in  jm  orjrn  fo  rool  siss 

3tls  biefe,  ftidt  att§  unflats  uoll! 
2(ud)  gfettt  jn  nicr)t  allein  falfrf;  lar, 
©onbem  fagen  fren  offenbar, 
S)a§  fdjanb  nnb  lafter  oielerlerj 
©ottn  ©ottäbinft  nnb  gredjtigfeit  fein!  5190 

©inb  im  glauben  fo  unterridjt: 
93apft  $ammad)  tonn  ftracfg  jrren  nit! 
[121a]  $d)  aber  gleub  (toieS  ift  am  tag!): 
©r  fonn  fein  roaljreS  mort  nidjt  fag, 
$d)  gfdnneig,  ba§  er  raa§  gutö  folt  t§u!  5195 

Unb  trug  fid)§  ongefeljrlid)  51t, 
£>a§  er  gut§  tljet  au§  unroiffenljeit, 
2)a§  raer  jm  bod;  fein  kbtag  leib! 
2(13  nad)  beim  ©ebot  jeberman 
©olt  fein  bem  Reifer  untertljan,  0200 

©djofj,  3oH  unb  anberä  geben  gern, 
$n  fürdjtn  unb  galten  in  r)6cr)ften  eljm: 
©0  er)rt  biefer  fein  SJtaiefteten, 
3)a§  er  fie  (jat  mit  füffen  getretten! 
33apft  $ammad)  ift  Reifer  mit  ber  tt)at :  5205 

Reifer  ben  bioffen  Namen  §at, 
Unb  fyat  bem  SBavft,  mierool  ungern 
■Iftüffen  ein  fefyrltdjen  eib  fdjinern, 
©a§  er  wbU  all  beä  9ieid)e§  fadjen  5210 

©tradö  nad;  be§  23apft3  mitten  mad;en! 
SDas  l)at  mein  9Jiagb  Silin  gfefm  unb  gfjort 
Xlnb  grebt  bamiber  luenig  mort 
(SDenn  roie  fie  fonft  nidjt  fdjir-eigen  fem, 
£>at  fie  fid;  beS  gcnomen  an!)  5210 


itaogeorg-^fUnius,  "pammadjius.   IV,  3.  361 

2(6er,  lieber  §GD^,  roa§  fol  id)  fagen? 

SDa  Ijat  man  jr  ben  $opff  jufctjlagen 

Unb  au3gerauf[et  all  jr  fjar, 

3Rit  fot  jr  anblies  blamieret  gar! 
5220    [l21b]  2affens  bennod)  bei;  bem  nicfjt  raenben, 

9Sottn  nod)  bie  Seut  mit  feur  oerbrennen! 

Unb  mer  es»  mit  jnen  nidf>t  Ijellt, 

©enfelb  flugs  für  ein  $efcer  fdjelt, 

5Da§  icf)  §ur  melt  nictjt  Ijoffen  tan, 
5225  3)ag  id;  raerb  jmer  gnomen  an! 

<2ol  id)  nu/  liebfter  $@9$it@  mein, 

%vd  in  eroigem  elenb  fein? 

Unb  fol  Derberb  bein  J-einb  Satan, 

95a§  bein  Stpoftel  erbamt  l;an 
5230  ©o  mandjes  jar  unb  lange  jeit 

Sftit  fdjtoerer  mul)  unb  arbeit? 

Ober  roilt,  ba§  all  menfcfjen  auff  Grben 

5)urc9  lügen  folln  uerfüret  toerben? 

9?u  roeiä  id;  je,  ba§  von  ben  bein 
5235  9(od)  bennodj  ctlid;  übrig  fein, 

£>ie  luft  unb  lieb  jur  marljeit  r)an 

Xlnb  bidj,  §@rr  Gljrift,  gern  nemen  an: 

SDerfelben  bein  elenben  armen 

SBolftu  bid)  bodj,  §ert  (fljrift,  erbarmen, 
f>24o  äöolft  ben  ©ottlofen  bas  vermengen, 

S)a§  fie  nid)t  allein  fid;  umbbrengen, 

Sonbern  bie  beinen  aud;  gu  gleich 

9ieiffen  mit  fid;  jus  3Teuffels  9ieid). 

2)u  bift  ja  on  urfadj  nidjt  gnant 
5245  3)er  armen  gleubigen  §eilanb: 

[122a]  ©rumb  bitt  id),  £ßrr,  erlitt  beim  leben, 

3)te  bir  bein  Söater  t)at  gegeben, 

SSelcr;  gleuben  all  an  bieten  troft, 

£aö  fie  finb  burd;  bein  Mut  erloft! 
5250  Unb  rceil  fie  fofd)  nertraiuen  Ijan, 

23erad)ten  fie,  roa§  ber  ©atan 

©ro§  breroen  unb  üerfjeiffen  trjut, 

Gs  fei),  roieS  roott,  bofj  ober  gut! 

5220.  roenben,  ßeroenben. 


362  tlaogtorg- Genius,  flammadjuts.    IV,  3. 

3»n  fcI6en  wolft  midj  gießen  lair. 

Sie  werben  mid^  gern  nemen  an  5205 

Hnb  werben  gar  nitfjt  (äffen  mid; 

Sßerberben  f)ie  fo  jemerlidj! 

©f)rtftu§: 
§d)  mein,  $r  nu  fnft  root  »erfreuet, 
2ßie  e§  auff  Grben  j#t  guger)t? 

$ßaulu3: 
£G5R9?  9Jtetfter,  biefe  reb  furmar  5260 

Wuid)t  midj  nertuffert  gan|  nnb  gar! 

^etrus: 
$®dm  3fteifter,  ad)  lieber,  $iljf  unb  rat, 
©a§  bie  SÖarfyeit  mitg  finben  ftat: 
2Iuff  ba§  nid)t,  wenn  att  weit  auff  erben 
^ammadjS  fird)  unb  eigen  werben,  5265 

(ir  fort  audj  ftd)  oermeffe  nod), 
3)a§  er  un§  l)ie  im  £>tmel  pod)! 

3Bavf)eit: 
[122b]  $Ieub  mir,  «ßeire,  e§  bürfft  c^efd;er)n! 
3)rumB  mügt  jr  eud)  wot  furfefyn: 
Senn  fo  viel  'id)  oerftanben  ijan ,  5270 

S)endt  er  gmislid)  jufom  fyeran, 
Sefft  attentfyalb  frei;  oon  jm  fag 
9Bie  er  be§  §imel§  ©djluffel  trag! 

5ßetru§: 

©a§  muffen  falfdje  ©djlitffel  fein: 

©ie  redjten  I)ab  id)  ja  allein!  5275 

©od),  ^»Jt  Sfleifter,  fo  ad)t  id)  bae: 

!3d)  wit  ba§  ©d)lo§  uerenbem  lafj, 

2(uffs  beft  uermafyrn  be§  §itnel§  tfyur, 

(Sin  ftarden  Stigcl  fcr)ieben  für! 

6  f)  c  t  [t  u  § : 
©er  forgen,  Sßetre,  barffftu  fein : 
$d)  wil  bafelbft  wol  bafür  fein 

5280.  barffftu,  bebarfft  bu. 


5280 


Uaogcorg-^ücnius,  £liimmad]ius.    IV,  3.  363 

Unb  f)ie  fjcrauff  nicfjt  fomen  laß 

SÖeber  33apft  ^ammadj  notf;  Satanas! 

Sie  räumen,  roas  fie  rootten  gtetd;, 
5285  3Son  Sdjlüffeln  ju  bem  öimelreicf): 

3ur  .öettn  fottn  fie  hinunter  germ, 

2)a  atte  £t)ür  ftcts  offen  ftefjn ! 

Sab,in  fie  rjan  bei)  jrem  leben 

2(ttn  -Dienfcfjen  motten  2G&fo§  geben: 
5290  Saljin  fotten  fie  ocrftoffen  roerben, 

Sampt  attn  ^nrannen,  10  auff  G'rben 
[123a]  Sie  Straten  bringn  in  atte  not 

Unb  treiben  freoel  roibber  ©Ott! 

Srumb  roottftu,  roafyrljeit,  gebult  fjan, 
5295  Sicfjs  nid;t  ju  b,art  las  festen  an! 

3]iel  ntefjr  unglüds  ift  in  ber  2Belt, 

Senn  bas  bu  jt5unb  r)aft  ergelt: 

Sßeldjs  alles  roeis"  icf)  fetber  rool. 

üßil  feijen,  ba$  ntdjt  gefjen  fol, 
5300  Senn  nur  fo  fern,  als  icf)  es  roil 

Unb  jm  gefted'et  Ija6  lein  §il! 

Sie  bosfyeit  I;at  jr  bfdjeiben  tna|: 

Sruber  id)  fie  nid)t  malten  laß, 

Samit  icf)  aucf)  erhalt  bie  mein, 
5305  Serfelben  icf)  fjab  lieber  ein 

Senn  atte  Sßepft  unb  alle*  bas, 

So  ift  im  9teid;  beö  Satanas. 

(Sorg  bu  nur  nitfjt,  es"  fottn  bie  mein 

^-urn  öottlonm  rool  ftcfjer  fein: 
5310  ^rt  fol  gefcfjefyen  gar  fein  fdjab, 

$cr)  roil  fie  erhalt  in  meiner  gnab! 

£b  fie  rool  muffen  teiben  ott, 

$>cf)  fie  bodj  nid)t  uerlaffen  roif, 

Sas  jr  nid)t  einer  fol  nerberben: 
5315  ©ottsfinber  finb§  unb  mein  9Jiiterbcn! 

22as  icf)  in  bes  gegeben  fjab, 

Saoon  bringt  fie  fein  unglüd  abl 
[123b]  Srumb  rootteftu,  bu  lieb  Söarfjeit, 

5302.  Sie  SBosfieit  fjat  bas  iljr  oon  mir  betriebene  25lajj  erreicht. 


364  üaogcorg  -  Genius ,  JJammadjtus.    IV,  ". 

£>nn  biefem  faß  bidj  mit  mir  feit, 

£a§  bu  molft  aber  gern  auff  (Srb,  5320 

3un  SJJenfdjen  roibber  gefanb  roerb, 

Unb  flagft,  ©u  fonft  in  lenger  tag 

SDein  elenb  roefen  nidjt  ertrag: 

($enn  idj  ben  Satan)  fo  gleub  mir, 

SoldjS  roirb  nidjt  rool  befomen  bir:  5325 

$rieg  unb  rfjumor  roirftu  erroeden 

SBibber  bidj  felbft  au§  atkn  eden; 

9Kit  fdjroerb,  feur,  roaffer,  rote  man  fan, 

Söirb  bidj  roolln  tilgen  jeberman; 

2öie  SSoIff  unb  (Sdjaf  ntcr)t  einig  feinb,  5330 

©0  ftnb  bie  lügen  audj  bir  feinb, 

3roiffdjen  ben  unb  bir  jmerbar 

3Birb  fein  ein  frieg  mit  groffer  gfab,r! 

%a§x  muftu  fieljtt,  ba  ift  fein  trero: 

S)rum6  ftdj,  ba§  bidj  bie  fart  nidjt  rero!  ssss 

SoId)§  alte  fag  idj  bir  brumb  jfcunb, 

ü£)amit  bir§  für  ber  geit  fen  funb, 

2(uff  ba§  bu  attö  ben  geit  betradjft 

•Unb  roiffeft  eben,  roa§  bu  ntadjft! 

2)u  roirft  nidjt  gefyn,  ba§  bend  gar  eben,  5340 

3um  Stanij  obr  fonft  günt  rootteben: 

$a  atte§  unglüd  —  bend  an  midj!  — 

2Sie  ein  (Sinbflut  roirb  überfallen  bidj! 

[124a]  Sßarfjeit: 

2)a§  troft  idj  midj  iit  meinem  finn, 

2)a3  idj  bod)  jfje  unfterbtidj  bin:  &345 

5)rumb  geig  mir  nur  ein  bquemen  ort, 

So  roif  idj  gießen  jmer  fort! 

Unb  ob  Satan  unb  §Bapft  Sßammadj 

$aft  Junten  roottn,  ©0  roil  idj  lad;! 

(Sfjnftuo: 
(So  gfdjefjS,  roeil  bu  fo  luftig  bift!  5350 

S)enn  fonft,  on  baS,  bie  jeit  ba  ift, 
S)a§  Satanä  Sftetdj  jcrftoret  »erb 
Unb  gtje  jm  nimer  rool  auff  Ghrb: 
Sruntb  roil  idj  bir  ein  ort  gcign,  $um! 


tlaogeorg- ^Hcnius,  #ammad)tus.    IV,  3.  365 

SB  arbeit: 

5355  %{)  <q&RM,  bas  tlju,  idj  Bit  bid)  brum! 

6  i)  r  i  ft  u  s : 
Sdjaro,  firjftu  bort  bae  ©eubfdjelanb? 

23  a  r  f)  e  i  t : 
Sa  rool,  bort  nau§  jur  rechten  Ijanb! 

(Sfjriftuö: 
©u  muft  gen  ^ittemadjtroerts  feljn! 

SBar^eit: 
§ilff  ©ott,  ba  bie  faltn  roinb  b,er  roeljn? 

C:  i)  v  t  f t  u  s  : 
5360  Sorge  nidjt,  bu  folt  i)ih  gnug  befom: 

Sdjani,  firjftu  bort  ber  Gtbe  ftrom? 

[124b]  Söarfjett: 

Gr  fleufft  nort  Serjrn  burd)  SKeiffen  rein, 

£urdj  Sadjftnertanb  inb'  See  rjtnein. 

S  Ii  t  i ft  u  § : 
$a  redjt,  ba  jenfeib  ein  Stab  Ieit, 
5365  3(t  faft  groerjmal  fo  lang  als  breit, 

©en  abenb  ioert§  bjat  fie  ein  Sdjlos", 
Söeldjs  barot  non  Sadjffn  ein  <Öerf5og  gros\ 
Serfelb  ber  aller  erftc  roar, 
3um  glauben  bfart  burd)  redjte  lar. 

2Bar§eit: 

5370  Sgas  merjr?    ©efettt  bir  bas  fo  rool, 

3)as  idj  in  ben  roindel  ^ierjen  fol? 

©fjriftus: 
So  roil  idj§  rjab:  ©ib  btdt)  nur  brein! 

2ÖarIjeit: 
3u  roem  fol  idj  benn  frieden  ein? 

SljriftuS: 
3um  ©ottraort  foltu  ba  etnfern 
5375  Unb  folt  in  beine  roege  lern, 

5374   Dr.  3148:  Ad  Theophilum. 


366  ilaoßcorg-ifflraius,  p.immarl]tus.    IV,  3. 

2)a§  er  be§  23apftum§  fdjanb  auffbetf, 
2)te  fdjlaffenben  Seubfdjen  auffruetf 
llnb  au§  ber  $trdjen  treib  mit  madjt, 
Sieg  tjon  gur  9Jiorbgruben  gemacht, 
Sie  au§raerffen  jr  2(bta§net3,  53so 

$at)n  Seelen  unb  aller  roeft  Sdjetj, 
[125:I]  Spotten  bagu  nodj  jeberman, 
2(lg  roer  e§  gumal  roolgetfjan! 
3eud§  nur  fyin:  benn  ber  ©otroort  rairb 
©idi  nemen  an  au§  fyer^en  begirb  5385 

Unb  roirb  bir  fjelffen  balb  guljanb, 
S)a§  bir  offn  fter)en  alte  £anb! 

3B  avljeit: 
D  lieber  §69t9i,  raie  freu)  idj  mid), 
2)a3  bu  ber  üöelt  erbarmeft  btd;! 
2lttein,  mein  -öd^RSt,  id;  bitt  nod;  roa§!  5390 

CS  t)  r  i  ft  vi  ö : 
2o  fag  mir  r)er,  roa3  ift  benn  bas? 

2Barf)eit: 
2ty,  lieber  £@M,  id)  fleifftg  bitt: 
&ib  mir  ^aulon  gum  gfertten  mit, 
2luff  ba§  er  geugniS  geb  meim  raovt 
Unb  fofd;3  raerb  befte  mefyr  gebort!  5395 

2(ud;  ba§  id)  gleidncol  nidjt  attein 
SftuS  unter  ben  ootten  Seubfdjen  fein! 

dfjriftus: 
3eud;  fjin,  $paule,  mit  ber  3Bart)ett! 
£ilff  jr  unb  gib  jr  fidjer  gleit, 
2(uff  baö  bie  ef)r  meinS  Samens  roerb  5400 

£>on  nera  befanb  auff  aller  @rb, 
Db  gleid;  bem  ©atan  unb  s}>ammad; 
darüber  fol  ber  wanft  aufffrad;! 

Sß  a  u  I  u  0 : 
§@9i9t  9Jkifter,  id;  giel;  jmerbar, 
$ürd;t  mid;  gar  nidjt  für  cinger  fal)r !  5405 

<2olt  id;  aber  nod;  bie  fal)r  ftan, 


tlaogEorg-^ßtnius,  flammiJdjiuä.    IV,  3,  4.  367 

2ßie  \d)  für  jciten  ijab  getfjan, 
So  roil  idj  bir,  ^®Wi  -Dceifter,  lagen, 
^urroar  \d)  roirb  eö  fdjroerlid;  lüagen! 
5410  So  fom,  Söarfjeit,  las  geljn  ^ur  tüelt, 

(Sf>r  bertn  bie  nadjt  uns  uberfellt! 

Gfiriftus: 
($ef)t  rjin  inn  frib!    ©od)  fefjt  unb  merdt, 
3)a§  jr  ben  ©ottroort  ja  roof  fterdt 
5Rit  meinem  SBort  unb  beilger  [(grifft, 

54i5  2>enns  jm  unb  mir  fein  ffeinö  betrifft: 

Sagt  jm,  er  fot§  mit  freuben  rcagen 
Unb  ftdj  frifcfj  mit  23apft  ^ammad)  fd) lagen, 
©em  bod)  biötjer  in  feinem  Sonb 
Süemanb  getfjan  fjat  roiberftanb, 

£420  Sonbern  ber  23oBrotd)t  ade  sIÖe(t 

•Öat  bradjt  umb  leib,  Seef,  gut  unb  gelt! 
(Sagt  ©ottroort,  @r  fol  prebig  -Diidj, 
•Diid)  preifen,  liebn,  nidjts  fürdjten  ftdj, 
$rei)  fagn,  bapft  -}>ammadj  unb  Satan  feinb 

5425  ßin  greut  für  Sott,  mein  ergfte  ^einb! 

6r  fürdjt  jr  fein  unb  beut  in  truts, 
Senn  td)  roil  fein  fein  fd)irm  unb  fdju£! 


fronte.    Satana&    s^ant= 

utacfyüte.     tyoipfyty 

riu§. 


[Scena  IV.] 


Sromo: 
£elffd)  feur!    2(ü  roelt  ift  unglucf  uofl! 
Katt  icfj  bocf)  faum  mein  otbem  bell! 
5430  9ßil  niemanb  tjor?    23ie  gefjt  bas  gu? 

$d)  f)alt,  fie  idjlaffen  alle  nu. 


5407.  Cr.  3166—67:    Sed  si  mihi  ferenda  essent, 

Quae  olim  pertuli  mortalis  adfcuc 


368  tTaogcorg- ^Uniua,  Pßmmadjius.    IV,  4. 

§ofdja?    %d)  mein,  jr  all  »off  fett? 

33apft§  |aut!    ba  ift§  aff§  »ol  gefpeit: 

~Ttfd),  bend,  bie  fdjtoemmen  affjumal! 

@§  toedt  fie  faum  ber  pofaun  f)aff!  5435 

£>ot),  (Satan,  ()6r!  wie  fdjleffft  fo  ftartf! 

$anftu  ntt  aud),  tote  anbre,  fdjnard? 

(Satonaä: 
2Ber  rufft?    2)u  (Sdjelm,  toie  fdjreiftu  fo? 

Storno: 
(Sott  id)  ntdjt  fdjreu?  ba  ift§  morbjo! 
SBte  feib  jr  nu  fo  fidler  gar  5440 

Unb  fdjtafft  fo  ftard  in  groffer  fabr? 

SatanaS: 
Sßasi  ift  bie  fad;?  toarumb  toedft  un§  auff? 

Sroiuo: 
©rojj  frteg  ift§:  ruft  eudj,  tauff,  tounben,  (auff! 

[126b]  5ßo*pfjt>«u§: 

D  lieben  ©efeffn,  jd)  »off  fdjtaffg  fted! 

$P  a  m  m  a  tt)  t  u  ä : 
2öer  mag  un§  au%  bem  fdjfaff  aufftoed?  5445 

©  a  t  an  a § : 
3Ba§  ift  bie  fad)?    ©a§  fag  mir  Ijer! 

?ß  a  m  m  a  dj  i  u  3 : 
<Si()  ^Dromo,  f'omeftu  toibber? 
2Ba§  fagftu  netoö?  roa§  ift  bir  not? 

2)romo: 

£#unb  bin  id)  ein  bofer  33ott! 

6  a  t  a  n  a  0 : 
^d)  fyatt,  2)romo,  bu  treibft  bein  fdf>er$!  5450 

T1  r  0 11t  0 : 
^d)  fag  cud),  rote  mir§  ift  umb§  fjertj! 
^n  fold)er  groffen  ernften  fadjen 
itan  id)  furtuar  fein  poffen  machen: 
9Baö  id)  gefe()tt  f)ab  unb  getjort, 
5Da§  fag  id)  and),  Sßernemt  mein  toort!  0455 


tlaogeorg  -  .Ätenuts ,  £)nmmad;ius.    IV,  4.  369 

^>ammacf)iu§: 
Sfodjt  fur£e  roort  bie  beften  feinb! 

3)romo: 
2>r  E»abt  roiber  eud)  feer  groaltig  feinb! 

©  a  t  an  a  § : 
2Ba§  fagft?    3d)  mein,  ba§  bu  tott  Biß! 
23 1  o  m  o : 
[127a]  $d)  jage  eud),  ba§  bie  raarrjeit  ift! 
Satanas: 
5460  £jft  bem  alfo?    §arr,  (afj  ba  ftecfn! 

Sapft  ^krmmad),  lieber,  lafs  auffroedn 
5CRünd),  biffdjoff,  tfjum()erm,  Garbinal 
©ampt  bem  anbern  fjauffen  attjumal! 

^ammad;iu§: 
£>ui  auff!  f(ug§  auff!  auff  jeberman! 
Sromo: 
5465  2ßie  fyart  fompt  e§  bie  SBriiber  an, 

2Senn  fie  fid)3  abenbg  voll  gefoffn, 
®a§  fie  nid)t  brauff  ausfcrjlaffen  foün! 

©atanae: 
9ht  fag  f;er,  3Bie  ftef)t§  in  ber  SSelt? 

33  r  o  m  o : 
23e5  folt  jr  mel)r  fjorn,  benn  eud)  gfettt! 
5470  JJr  Ijabt  raiber  md)  feer  gmaltig  feinb, 

3>ie  att  erar§  9?eid)§  uerberben  feinb! 

^ammadjius: 
23er  finb  fie?    2Bo?    9Ser  ridjt  folcp  an? 
2Bo()er?  2Benn?  2Somit  rooftn  fie  un3  greiffn  an? 

3)romo: 
$$t  molt  idjs  fag:  Ijabt  raol  brauff  ad)t! 
5475  ^n  <2adjffner  Sanb  gen  2Ritternad)t 

£>at  ^3aulu§  unb  bie  grarc  2Sart)eit 
2Biber  eud)  erroetf't  in  furfcer  seit 

5460.  Iajj  ba  ftecfn,  roarte  mit  betner  Diatt)rid;t. 

£a§  2)rama  ber  Oleformation^seit.  24 


70  Ikogcorg-J&eniiis,  Pammadjtus.    IV.  4. 

[1271]  ßin  Soctor,  leer  gelerten  2Jtott, 

£er  fidjt  etor  far  unb  frenet  an 

llnb  mirb  bereben  gar  ju^anb  5«» 

2(tt  menfdjen  burdjs  gan|  Seubfdjelanb, 

2>a§  Ijinfurt  eroer  groalt  unb  madjt 

Gin  jeberman  otiff§  rjodjft  oeradjt: 

Unb  rooltn  breit  nidjt  bie  Saufen  attein 

yiid)t  merjr  unter  erorm  grjorfam  fein,  5485 

Sonbern  ganfc  £eubfd)lanb  ift  berieft, 

$r  feib  allzumal  grunb  =  $6f3roid)t, 

Unb  {»eilt,  bas  ati  eror  roefen  fei) 

SZidjte  anberö  benn  lautier  buberen! 
Satanas: 

.frort  3U,  f)6rt  ju,  £>err  Sapft  $ammad)!  5490 

3Sas  lagt  jr  guts  ju  biefer  fad;? 
5ß  a  m  m  a  d)  i  u  0 : 

SRir  brent  bas  r)er^  im  leib  für  30m! 

2Bo  greift  id)3  an?  fyinb  ober  forn? 

2(1),  f)ett  id;  jfct  311  biefer  geit 

£en  ^aulon  unb  bie  SÖarfyeit  &«» 

Unb  ben  Soctor,  ben  336feinid)t, 

S)er  un§  ein  folct)  unglüd"  anridjt, 

Sie  roolt  id)  in  eim  grnm  fo  gar 

£>erfd;(ingen  gantj  mit  r)aut  unb  fjar! 
SatanaS: 

2(roe,  aroe,  fetten  mir  groadjt,  5500 

[128a]  Dtidjt  fo  gefdjtemt  beib  tag  unb  nadn, 

Unfer  fad)  mol  in  atfjt  genomen, 

3o  roer  es»  nimer  baju  fomen! 

5P  a  in  m  a  d)  tu  0 : 
Qr  töefcer,  jr  abtrünnigen, 

2>r  ^rerolofen,  sHieinei)bigen,  5505 

<SoIt  jr  ein  foldje  fdjanb  anridjt, 
£en  Stuel  311  dlom  fo  madm  31t  nitfjt? 

i'  0  r  p  (}  1;  r  ins: 
allein  lieber  £romo,  geig  mir  an, 
9Baö  fie  bod)  für  3(rtidel  han'. 


ITaogeorg - fßenhts ,  Pammad;uts.    IV.  4.  371 

Jromo: 
5510  Unter  anbern  ftücfen  ift  bis  ein: 

2er  g(au6e  madj  geregt  allein! 

^ßorpljrinuö: 
£as  ift  ein  grober  jrrtrjum  ^raar! 

^ammatfjius: 
25e§  unfern  22enften,  bie  ftefjn  gfat)r! 

Jromo: 
Ter  anber  SCrticfel  biefer  ift: 
55i5  Dciemanb  madjt  fcßg  benn  3efu§  Gfjriü! 

s$orpf)t)riu5: 
Dfjo,  ba§  finb  groffe  £e|er! 

3!>ammad)ius: 
2Öef)  mir,  2Bo  bleibt  nu  unfcr  eljr? 
Sromo: 
[128b]  Sie  lern,  unb  alle  roelt  fdjier  gleubt, 
2er  33apft  fep  nicf)t  ber  Strien  £eu6t! 

^Sorpfyprius: 
5520  9tfur  flug§  $um  feur  jmer  baoon! 

jß  am  m  a  d)  iu  § : 
•JSefj  meiner  brenf altigen  £ron! 

Storno: 
£ein  SRenfdj  tonn  ßotts  ge&ot  erfotf, 
©fdjroeig  bas  ers  beffer  machen  fott! 

*ßorp(jt)rius: 
23er  r)at  je  grofi'er  5t arm  gcfc^n? 

^  a  m  m  a  cf)  t  u  ö : 
5525  2(roe,  roie  roirbö  mein  geiftlicfjen  gefm! 

2  r  o  m  o : 
£ie  Sacrament,  ber  Toctor  fpricfjt, 
Cn  glauben  niemanb  Reiften  icfjt, 
Unb  ba§  audj  roerb  fein  menfcf)  gerecht 
£urcr)  gute  roercf  on  glauben  fdjlecfjt! 

24* 


372  ttctogeorg-ßUnuis,  JJammadjtus.   IV,  4. 

5porpf)i)rui$: 
®te  Seut,  bie  finb  gemittet  gar!  5530 

5patnmad;tu§: 
5(roe,  aroe,  mo  bleibt  mein  Sar? 

3>romo: 
Slud;  fol  bie  Sftefj  nid;t  gnab  ihn  geben 
93etb  ben,  fo  finb  am  tob  unb  Üben, 
Unb  fot  nidjt  redjt  fein,  fonbern  gmalt, 
[129a]  Taö  man  ben  Seien  gibt  ein  gftalt!  0535 

5p  0  x  p  Ij  1;  r  i  u  0 : 
£a§  ift  be§  SGBicfteffS  ^e^erei;! 

5p  a  m  m  a  d;  i  u  § : 
älrae,  aroe,  nnfer  ^remeren! 

35römo: 
3Sa§  \x  t;abt  r>on  ber  33etd;t  gelert, 
9Jttt  ©fe^en  r>iel  bie  ©roiffen  bfd;rocrt, 
<2old;§  atte§,  fagt  ber  SDoctor  frei; ,  0540 

Set)  eitel  Seuffelifd;  3Ti;rannea! 

5p  0  r  p  ()  i)  r  i  11  s : 
©oldj  boSljett  ift  gebort  nie  mel;r! 

SP  a  m  in  a  d)  i  u  § : 
9Jtif  ber  roei§  roirb  unfer  ©edel  leer! 

3)  r  0  m  0 : 
üßon  ber  §eilgen  bienft  fie  leren  aud): 
SBer  fie  anriiff,  ber  fei;  ein  ©aud»!  5545 

SüBalfart,  faften,  merd"  allerlei;, 
©ol  aH§  umbfonft,  oerge6en§  fei; 
2tlfo,  ba§  jemanb  baburd;  t'uiib 
©rlcmg  Vergebung  feiner  ©unb! 

5p  0  r  p  t)  i)  v  iuä : 
Tie  Seilt  finb  ©ottloS  ganlj  unb  gar!  s»5o 

5ß  a  m  m  a  d)  i  u  3 : 
©0  ftel;n  Zeremonien  aud)  in  gfar! 


Itaogporg-fflEmus,  Pammadjius.   IV,  i.  3  73 

[129'>]  Storno: 

Gror  2I6fa§  fol  aud)  nidjt  ein  meit 

£en  leuten  fyelffn  jur  feltgfeit! 

üBiel  oeradjten  jn  fo  gan£  unb  gar, 

3555  £a3  fie  jn  ntdjt  faufftn  umb  ein  fjar. 

s£orpf)t)nu3: 
Sern  fie  fotd)§  aucf;V   3ßa§  fot  id)  lagen? 

^  a  m  m  a  cf)  i  u  ö : 
9?u  werben  roir  boslid)  fauff  fdtlagen! 
Öerr  SatanaS,  roaö  tfjun  roir  nu? 

©atanas: 

23ürg  tob,  f)encf,  trencf,  brenn  jmer  51t, 
5560  2o  üiet  bu  finbft,  bie  alfo  lern! 

üßopon  roolt  irf;  eud)  fonft  enteern? 

2(11  gfetf,  jinp,  9?ent  burd)  biete  lax 

Soltn  roir  gar  balb  rerlieren  gar! 

Jrumb  fef»t  unb  tt)ut  all  groiien  fleiß, 
5565  Qin  jeber  jtdj  auffs"  beft  6en>eif$: 

SBeil  un§  bie  geinb  fo  greiffen  an, 

So  muß  roir  and)  nero  ^riegsfeut  ()an! 

'}?orp{)i)uus: 
23apft  Sßammadj,  imfer  23eiberoerf 
<Sd)Ieunt  nidjt  feer  rool,  fo  uiet  id)  mercf! 

liammadjiuo: 
5570  Sfct)  r)ett  id)  ben  311  biet'er  frift, 

[130a]  2)er  biefer  tar  2Cnfenger  in: 

^dj  roott  jn  gureifj  mit  mein  ^een 
3(uff  fleine  ftücf,  bas  folt  jr  fefm! 
SBBcr  f)at  bie  Seut  fo  tun  gemadjt, 
5575  Sa§  fie  foffn  ßfyrifts  ftabfjalter  ueradjt? 

2  a  t  a  n  a  ö : 
Söolan,  jr  furnemften  im  9?eid), 
$ompt  fjer,  cerfamtet  eud;  gugteidj 
Unb  lafft  uns  über  biefer  Sad) 
Unter  uns  fludjs  ein  doncilium  madj, 

5552.  meit,  jcfyledjte  niebertänbift^e  Buofermün;e,  bie  öfter  verboten  lourbe.  — 
5569.  jdjleunt,  getjt  oon  ftattcn. 


374  $taogeorg-#lcntus,  ipammadjtus.    IV,  4,  5. 

Partim  ein  jeber  fein  SRat  ge6,  ssso 

2öie  man  bem  u&el  wiberftreb: 
Senn  gleubt  mir,  $dj  fag  eud)  furroar, 
§ie  ift  f'einS  Fjarrn  in  biefer  faljr: 
Sei)  gett  mu§  man  bem  unglücf  fteur, 
v     ß()e  benn  braus  merb  ein  groffeS  feur!  5585 

SBenns  unglücf  nera  ift  unb  nod)  blüet, 
&mn  ifts  gett,  ba§  man  bagu  tljuet: 
Senn  mirbs  aftt  unb  nimpt  uberfyanb, 
äöurfcelt  umfc  fidj  in  atte  £anb, 
©o  ifte  uerfeumt  unb  ausgeridjt:  5590 

2M)r,  roas  bu  lauft,  es  pfifft  benn  nitfjt! 


[Actus  IUI.    Scena  V.] 
Concilium  Papale. 

qui  regit  Concilmin, 

Papa  et  Episcopi, 

Carclinales  et  ipsorura  Ecclesia, 

Abbates  et  Monachi, 

SJtorrbmatt, 

Principes  et  prophani, 

(Sdjcmblap, 

Populäres. 

©atanas: 
9Zu,  lieben  §errn,  iompt,  fi|t  fyerju! 

^r  Ijabt  jt^unb  geboret  uu, 
2öie  mir  finb  in  fo  groffer  gfar 


llaogeorg-fBenuis,  flammadjiuB.   IV,  5.  375 

■5595  SSon  unfern  ^yetnben  unb  jrer  (ar: 

2Bie  fie  fid)  guljauff  uerbunben  ijan 
Unb  rootln  uns  mit  mad)t  gretffen  an, 
£:as  idj  mid)  bforg,  fie  roerbn  un§  beib 
SSicI  fdjabens  tfjun  unb  groffes  leib. 
-6oo  2>enn  mir  ba§  je  nicr)t  leiblid)  ift, 

*£as  fie  t)od;  preifen  S^efum  Gfjrift, 
©es>  tarnen,  efjr,  unb  O.Kaiefteten 
[131a]  gdj  unb  jr  nal)  nertilget  fetten. 

üffiierool  es  eud)  aud)  nidjt  gut  roer, 
5605  2Benn  faft  gunemen  folt  fein  eljr: 

Seer  Setfei  roerb  jr  Ijan,  ef>r  lang, 
Senn  fonft  fjabt  jr  gar  fein  jugang, 
2ltt  eror  gfell,  ftoll,  3m§  unb  ;Rentfj 
£urd)  biefe  Iar  merbn  §an  jr  enb, 
56!o  SDas  jr  aus  not  muft  fjungerS  fterben 

Unb  ftrads  mit  aller  fdjanb  nerberben. 
Senn  all  einer  fadm  (roie  jr  rool  nrift!) 
33i§  bafjer  gan£  geftanben  ift 
Sluff  ßeremonien  allein, 
•5615  2(uff  Steffen  unb  ber  öeilgen  gbein, 

£en  heiligen  faften  unb  fenrn  $u  bienft 
£at  gtragen  eud»  feer  groffen  groinft. 
©ut  roerd  funb  jr  mit  groffen  fjauffen 
Umbs  gelt,  roie  tfjeur  jr  roolt,  nerfauffen; 
5620  Tje  Q3eid)t,  SSigil-  unb  2lblas  trug 

G'ud)  allen, gelbe  unb  gutes  gnug. 
Srumb  roo  bie  iiyeinb  burdj  jre  lar 
£iö  alls  umbfturijen  ganfc  unb  gar 
Unb  roerbn  bie  Seut  fo  oon  eud)  fem, 
5625  22o  non  folt  id)  eud)  benn  ernern? 

^a,  roo  non  roolt  jr  eine  ftunb 
G'rneern  eror  ^uren,  sJto5  unb  §unb? 
Sdj  gfdnneig,  bas  jr  Ejinfort  mit  mad)t 
[131b]  ©oft  fürn  fo  ^bniglidje  »rad)t? 
5630  Samit  e§  nu  nid)t  fom  baju, 

So  rooß  eror  jeber  bas  beft  tf)u 
Unb  geb  eror  jeber  feinen  diät, 
2fuff  bas  nerl)üt  roerb  fold)er  fd)ab! 


376  llaogeorg-^EUnius,  Pammadjius.    IV,  5. 

llnb  erfttid^  fag  bu,  33apft  ^ktmmadj: 

2Bte  t^ut  man  jm  in  bieder  fad)?  5635 

5p(immadjiu§: 
©rofjmedjtigfter  #ürft,  gnebigfter  $err! 
SÖtbber  biefe  gifftig  ^efcer 
Söil  id)  aus!  Sftom  com  £)eilgen  ©tutt 
2lu§Iaffen  ein  fc^recflidf;e  33uÖ 
2ln  Reifer,  $6nig,  in  alle  Sanb,  5640 

Sie  un§  mit  ©iböpffidjt  finb  uerroanb, 
®ie  un3  als  liebe  ©on  bisher 
©inb  gfrorfam  unb  tfjun  im§  aU  er)r; 
2fUn  Siffdrooen  unb  Potentat, 
llnb  roal  nur  madjt  unb  geroalt  r)at:  5645 

SDen  roil  id)  erftlid;  geigen  an, 
©a§  id)  f)ab  in  ben  33ann  getrau 
Stil,  bie  gar  roottn  r-erlaffen  mid), 
3ur  neroen  lar  beferen  fid;  — 
©rumb  fottn  fieä  aud)  tfjun  in  bie  ad)t,  56öo 

2lu§rottn,  nertilgen  ganfe  mit  mad)t, 
•  ©ie  plagen,  morbn,  tfmn  alles  leib 
Dn  gridjt,  redjt  unb  barmfyerljigfett! 

[I32a]  ©atonaS: 

33apft  ^ammadjg  9?at  gefeilt  mir  rool! 

^orplrori,  fag,  roa§  man  trmn  fol!  5655 

^>orpf)t;ou3: 
©rofjmedjtigfter  $ürft,  mir  gfiel,  man  fjet 
33ermod)t  bie  Hninerfitet, 
3ut)orau§  roa§  ©oprjiften  fein, 
SDa§  bie  aud)  Ijetten  in  gemein 
2111  ftüd  unb  puncten  biefer  lar  5660 

%ux  ^etjeren  oerbammet  gar! 
©aburtf)  modjt  benn  in  allem  Sanb 
©in  jeberman  rool  fein  befanb: 
äs3er  foldje  lar  roiirb  nemen  an, 
SaS  man  ben  billid;  tljet  in  33ann,  5665 

Unb  funb  fein  glieb  ber  Gljriften  gmein 
©onbern  ein  eroiger  fyeflbrant  fein! 


ttaogeorg  -  fEUnius ,  Pammadjius.   IV. 

£amad)  id)  bis  aud)  raten  roolt: 
£as  man  mit  feur  oerbrennen  foli 

5670  2([I  Sudler,  barin  biefe  lar 

©einrieben  ift  fren,  offenbar! 
©ae  brüber  fdjreu,  nw§  f freien  funb, 
Sera,  Ddjfen,  Gfel  unb  bie  -öunb, 
llnb,  bamit  ja  fein  fleis  nad)bleib, 

5675  (goltn  all  Sopljiften  Sudler  icr)rei6: 

Socf,  Gmfer,  Gcf,  ©org  3Bi$el  mit 
God)(eu§  ©aud)  unb  ^cnfcl  fdjmib: 
[132b]  £ie  tljun  all  gern  fletfj  bei)  ber  fad), 

2)er  Hoffnung,  man  roerb  fie  reidj  mad): 

5680  ©o  funb  man  benn  mit  groffer  menig 

Sie  £efcer  teubn,  roeil  jr  ift  menig, 
Unb  unier  teil  mefjr  mit  geroalt, 
©erai  jener  mit  3d)rifft  redjt  erhalt! 

Satanas: 
^>orpf)i;ri  meinung  ift  aud)  gut! 
5685  3ag,  ^lügling,  aud),  rote  man  jm  tljut! 

Ä  lu  g  Hn  g : 

SRein  meinung  roil  id)  lagen  batb: 

Unter  allem  id)  fur§  beft  fjalft, 

Tas  man  fleiö  tfju  in  bieier  fad) 

Unb  fie  ber  lar  uneinig  mad): 
5690  £a§  feiner   r)6r  ben  anbern  nid)t, 

SDa  roil  id)  Motten  niel  anriebt; 

Unb  roenn  ber  ein  eine  jeittang  fteljt, 

£as  balb  ein  anber  aud)  auffgel)t. 

2(ud)  roil  id)  fleis  tljun  jmeröar, 
c695  SaS  id)  erroed  tüel  neroer  lar, 

m  9Öetlt  erfüll  mit  lotteret), 

Xa  jmer  eine  erger  bann  bie  anber  fei), 

Unb  bamit  umbgeljen  fo  fein, 

£as  man§  nid)t  merd",  i'onbern  ftrads  mein, 
5700  31l§  fen  bie  lar  ber  23run  geroie, 

daraus  aller  jrtl)um  ijerflis, 

5677.  ßotf>läu5  j^rieb  eine  „Sou^matt";  Senfel  icfjmib,  Sofjann  ^aber. 


378  ttaogjorg-^Ujrtius,  flammadjtuB.    IV,  5. 

[133a]  2luff  ba§  alfo  auff  aller  Grben 

2([{  üUenfdjen  jr  beft  feinber  raeröenl 

SSenn  fotct)©  nu  gfd)id)t  auff  folcfje  gftalt, 

3o  Ijaben  mir  gewonnen  balb!  5705 

3  a  t  a  n  a  § : 

&ranm,  Ätugling  rebt  audj  rool  gur  fad)! 
Sag,  9J?orbman,  ber,  raie  fol  mans>  mad)? 

äJiorbman: 

©rofmiedjtigfter  f^-urft,  auff  ba§  bie  lax, 
So  bas  Skpftum  mit  oertilgen  gar, 
Sßon  roenigen  tuerb  genomen  an,  5710 

<So  roil  id;  jierjen  in  2(fian, 
23il  bafjeraus  mein  &rtegsnolds  breng 
Unb  nn'l  midj  unter  bie  Sauren  meng, 
2Bil  mid)  ueriudm  auff  afle  ßtfen, 
Tas  tdj  ein  2luffrlntr  mug  erroerden:  5715 

3)enn  fie  finb  fdjon  bereit  nidjt  gern 
■  Unterm  gejraang  ber  Cberljerrn; 
Unb  foldjs  roil  idi  fo  richten  an, 
2>as  fcr)eint,  als  f;etts  bie  lar  getrau 
Hub  wenn  roeis  Seut  benn  fefjen  nu,  0720 

2>as  es  10  greulid;  ge(;et  ju, 
Unb  bend'en:  „mie  mag  bas  bod)  fom? 
So  mar  es"  ja  nidjt  im  23apftum!", 
Tic  finb  genneinglidj  biefet  art, 
3)a§  fie  über  bem  galten  fyart,  5725 

[1331']  £e§  fie  gemeint  oon  alters  fjer, 

£bs  nero  gteicr)  viel  mal  beffer  mer! 

So  merben  fie  ber  neroen  lar 

^etnb  fem  unb  fie  ueratfjten  gar 

Unb  merben  fagen  alle  frei),  5730 

S)a§  33apftwn  nodj  am  beften  fei;! 

3  a  t  a  n  a  ö : 

ÜDlorbman  Ijat  mol  beiocifet  fid)! 

Sag,  Sdjanblap,  t)er:  roas  bundet  bidj? 


Haflgeorg-iSteniuä,  JJauimatfjius.    IV.  5.  379 

3cfianö(ap: 

öroüneduigüer  A-ürft,  id)  traro  meiner  fünft, 

5735  2B;r  roolln  bfjalt  ben  bieten  gunft, 

2öenn  roir  nur  roollen  alte  tneCft 
9teidj  madm,  jn  geben  gut  unb  gelt: 
~  ::m  id)  fefj  rool,  es  r)at  gro?  fafjr, 
33er  annimpt  biefe  neroe  lafjr. 

57w  93er  roil  nu  jidj,  fein  gut  unb  leben 

Umb  ber  lar  roillen  in  faljr  gebend 
!Jd)  gleub,  jr  fei)  gar  roeng  auff  erben 
;£ie  fold;es  fo  leid)tlid)  tfjun  roerben. 
2Benn  man  jn  beut  gros  gelt  unb  gut, 

5745  S)o  frerot  fidis  fjer$  unb  ladjt  jr  mut: 

ÜBentl  man  jn  gibt  nur  gelbes  eil, 
3o  gleuben  üe  gern,  roas  man  roil, 
Hub  roerbn  von  wegen  biefer  !ar)r 
^r  gut  nidjt  mögen  fo  in  gfar. 

[134a]  Satanas: 

5750  §d)  fyxb  nu  gljört  eror  meinung  all 

Uno  las  mir  fte  redjt  roolgefall! 

Unb  ob  rool  jeber  lagt  bas  fein, 

2o  ftimpts  ood)  in  bem  uberein, 

9temlid):  £as  tiefe  neroe  lar 
5755  £aburdj  »erbrueft  roerb  gan$  unb  gar, 

Unb  bas  bes  33apftumbs  fjerrligfeit 

23eftef)en  müg  *u  aller  jeit, 

Unb  ßljriftus  gnab  aflfjie  auff  erb 

9iid)t  alfo  i)od)  gepreifet  roero! 
5760  Trumb  feljt,  bas  jeber  feinen  9xat 

2(uff$  erft  uolnbring  müg  mit  ber  tljat! 
Sapft  $ammad),  rawn  ber  23iffd)off  roar 

Unb  fjet?  getroft  roibber  bie  lar 

Seifer,  Song,  durften  aü^ugleidj, 
5765  2o  oiel  bu  r)aft  in  beim  Du'idi! 

^orpljnri,  fiel),  fcr)aff  bein  <2opl)iften 

£as  fte  bie  lar  nerbammen  mit  liften: 

35ers  niebt  beftreittn  tan,  oas  ers  fdjelt, 

^erljeis  jn  brum  efjr,  gut  unb  gelt! 


>80  ttaogeorg-,fHenius,  Pammadjius.    IV,  5. 

2)u,  Älugling,  tfju  aud;  fleifs  habet;  5770 

Wlad)  alle  Sanb  ooll  Stotteret; 
©ieb,  ja  unb  feinen  ftei§  nicr)t  fpar, 
?!}Jarf;§  allentljalb  ooll  fal|d;er  tar! 
[134b]       ©u,  SKorbman,  rid;t  flug§  SCuffrfiur  an 

3iüifjd)en  .öerrn  unb  jrn  Untertan,  5775 

£a3  fein  SBamr  mefjr  feim  Cberl;errn 
®el;orfam  leift  nod)  b,alt  in  et;rn! 

£>u,  ©dfjanblap,  gib  frifd;  gelt  unb  gut 
Sern,  ber  am  meiften  fd;anbe  tfmt, 
2>a§  gar  nid;t§  gf  d;eb,  roiber  gut  nod;  redjt:        5780 
©0  biftu  mir  ein  lieber  $ned;t! 

(Srjetgt  eud;  all,  ha§>  man  lagt:  „£)a§ 
<2inb  rechte  &]elin  be§  SatanaS." 
<2el;t,  greifftö  frtfct)  an,  fei;rt  nidr)t,  feib  ftug: 
Sie  fadjen  leiben  fein  oerjug!  5785 

$lugö  auff,  geljtö  an  mit  ungeftum, 
llert  atl§  jumal  511  boben  umb! 
<So  ftettt  eud;,  baS  in  allem  gberb 
Gsmr  fd;redlid;er  gn;m  gefel;en  merb: 
ßtur  äugen,  jeen,  31mg,  Ijanb  unb  munb  5790 

Safft  alles  fein  -$u  aller  ftunb 
äfttt  töblid;em  gifft  gar  oerleijt, 
2Bie  ein  3U)eifd;neittig  Tcf)iüerb  geme^t! 
©er  Serer  folt  jr  ja  fein§  fd;on: 
Sel)t,  lafft  mir  feinen  fom  baoon!  5795 

Sd;lagt§  jmer  tob,  wo  jr  nur  funb, 
2(lS  merenö  Söolff  unb  töricht  -öunb! 
2>er  erft,  ber  mir  roirb  ftoffen  auff, 
2)e3  23Iut§  rcil  id;  mid;  trunden  fauff! 


5772.  £rucf:  par.  —  5781.  2)nirf:  fltud). 


ITaogeorg-fflnrius,  Pammadjius,  ßtfdjlu^.  381 


[wo-]  23efcf)(uc\ 


5800  Sieben  §errn!    $dj  eucf)  nidjt  bergen  mit, 

Sas  j£unb  f)te  in  biefem  Spil 
Xeö  enbs  jr  bürfft  erwarten  nidjt: 
Senn  Gfyriftus  fetbft  am  jüngften  grient 
SÖtrb  biefer  fetner  eigen  Sachen 

5805  ßin  frblitf)§,  feligs  enbe  machen, 

^nnbes  muffen  mirS  gefjen  lan, 
Söieö  j^unb  ift  gefangen  an: 
2)as  Satanas  nur  treib  fein  Spil 
ÜRadj  all  ieim  gfatten,  roie  er  mit, 

58io  Sag  ^eiloö  Sapftum  merb  oerfecr}t 

3Rit  fein  greroln,  al§  roer  es  redjt, 
Unb  Gfjriftuö  mit  ber  gnaben  lar 
ä£erb  unter  bie  fu^  getretten  gar: 
Senn  ber  33apft  mit  fur^umb  mit  gmalt 

58i5  Sein  ©ottloö  Zeremonien  erhalt, 

Cbs  rool  bie  Stfjrifft  unb  ©ottes  roort 
$erbampt  unb  ftrafft  an  manchem  ort; 
£>ergeufft  bartiber  nod;  tegtief; 
i'iei  GfjriftlicfiG  Muts  gar  jemerlid), 

5820  Unter  folgern  namen  unb  fdjeut, 

2(ls  folts  ein  ^eiliger  ©ottsbienft  fein, 
Unb  gleidt)  aU  lernet  ©ottes  mort: 
33er  fonb  tuet  tauffent  menfdjen  ermort, 
[135b]  Ser  roer  ein  fromer,  ^eiliger  Wtan, 

5825  Sen  man  bittief)  folt  beten  an. 

Un§  morb  ber  %üxd  unb  mutet  feer: 
So  morben  mir  ielbft  einanber 
2Ufo,  ba§  eint  G^riften  mbdjt  rool 
25elj  tfyun,  bas  er  nu  leben  fol 

5830  Sefyn,  t)6m,  erfaren  teglid)  t>iel, 

3Bie  Satanas  nur  treib  fein  fpiel! 

5803.  Erucf:  febft. 


382  itaogecrg-Älcnius,  pamntadjtus,  ßeldjlufy. 

©enn  ba%  ift  furt3um&  auSgericrjt, 

@rroeg  bid)§:  i)k  roirb§  beffer  nidjt 

SBiffotang,  ba§  ©ott  fetber  macf) 

(Sin  feligS  enbe  btefer  Sadj  5835 

Unb  fenb  un§  feinen  ©Ott  (jeretn, 

S)er  üon  ber  SÖelt  erlojj  bie  fein 

Unb  fjelff  jtt  fo  auö  alter  not, 

9Bie  man  ba§  gott  lieft  au§  bem  fot! 

©agen  ben  Sopft  unb  all  ©ottlos  584o 

$nn§  einig  £>eßifdj  feur  oerftofj! 

©olcrjS  rairb  benn  fein  biö  fpiet§  ein  enb: 

35aju  fpred)  atte  Söettt  2fonen! 


5832.  furfcumb  au-3gevtrt  t :  giU  a[3  ft$er  ausgemalt.  —  5840.  Jagen,  bngegen. 


Comoedia 

HIDBELEPJHAL 
«So« 

Vincentio  Ladislao 

« 
Sacrapa    t>0H    Mantua    Keilt'' 

pffrniju%$tMi>  $ucp/  ttwfont) 
fcc$€NenünD(£l)rnueflcti/  aucf> 
&?anl)afftcn  tnrnD  (Jfreitbarm 

Barbar  oJ[&  Belticofitö  Maniua> 

nacf^claffcnen  @cf)tu 


«?&.   D.  XC.1V. 


9iacf)bt[öU!ig  be§  2itetblatte-3  ber  StuägaBe  oon  1594  (^eraogü.  Bibüotfjef 
5u  SBolfenbüttet). 


[A  -j  PERSONA 

Cornoedise 

1.  Silvester  ber  Jperljog. 

2.  Eleonora  be§  £er|ogen  ©emafylin. 

„  5.  Sungfraroen,  aoer  mutrc  Person». 

JXosiiiei     J 

3.  Marschalck. 

.      c nan    ^ammer-cvun^ern- 

5.  Joban    J 

6.  Joban  Bouset  Morio. 

7.  Vincentius   Ladislaus   Sacrapa    von  Mantua,    Äempffer   3U  ^of; 
unb  g-ueg. 

8.  Valerius    1  ~  ,    ., 

9.  BaltbazarHm6er- 

10.  Lakey. 

11.  (Economus  bei*  Sßivtfj. 

12.  Sacerdo3  bei*  Sßrtefter. 

^offs Suntfern,  Sungfraipen,  $>nftriuitenttften ,  aud)  anbete  Siener  unb 

DffijiereS,  [0  aber  alle  mutse  persona?  fein,   fann  man  fouiel  orbnen 

al§  man  fefber  nüf. 


ACTVS  PRIMI 

Scena   Prima 

tA  2bJ  Mafien 

2>er  fömpt  mit  gar  frcmbbct  Äteibung 

5  unb  fpridjt: 

63  geltet  mir  jeßunbt  al§  rote  mau  im  Sprtdjurort  läget:  2Ber 
piel  neroe  .öerrn  iudjt,  pfleget  fid)  feiten  311  perbeffern.  Süldjeo 
befinbe  id)  je^unbt  audj! 

Scfjiöeiget  ein  wenig  ftille. 

10  3uoor  tjatte  id)  einen  guten  unnb  frommen  Rundem,  ^eijo  aber 
bin  id)  bei)  einen  gefommen,  bas  id)  fdjier  nid)t  roeis,  roie  id) 
mit  jjjme  baranne  bin.  ßr  gibt  roünberlid)e  unb  fcl|ame 
am"d)tege  für.  $;n  feinem  finn  left  er  fid)  bebünden,  cö  fen 
niemanbts  flüger  als  er. 

15  Scfjioetget  abennal  ein  mehlig. 

9)ftd)  fol  bod)  getüften,  roa§   er  f>te  fudjen  mtl.     $d)  wufte  ja 

ntdjt,  roas   er  Ijie  51t  id)affen  fyaben  möd)te,  ©5  roere  bann, 
bas  er  fid)  Ijier  ein  jettlang  motte  für  einen  üftarren  äffen  unb 
uerieren  laffen,  [A3a]  üßie  foldjes  bann  ^u^ierrnöofe  gemein  ift. 
20  Scfjroeiget  a6erntal  ftiffe. 

Gr   roil   feilte  I)ier  fommen,  2Birb  aud)  pielleid)t  nid)t  lange  aus 
fetm,  ttnb  fjat  mid)  uorfjer  gefdjid'ct,  jf)m  bie  -öerberge  ju  be= 
ftetfen.     -ftun  bin  id)  uid)t  uiel  l)ier  geroeicn  Unb  roeie  aud) 
nidjt,  roo  id)  bie  Verberge  beftelten  iol. 
25  Sdjioeiget  noa)  ein  mal  rcenig. 

Sfber  bort!)  fefje  id)  einen  fyerfommen:  iTenielben  mus  id)  fragen, 
roo  id)  eine  gute  öerberge  finben  möge 

3)aS  Srama  Der  3teformation<jjeii.  25 


386      firrjog  fjrinrid)  Julius  v.  tframirdjrorig,  ütnctntius  Cabislaus.   1,2,3. 

ACTUS  PRIMI 

Scena   Secunda 

Adrian.     Lackey. 

Adrian:  2£o  manberftu  (jer,  Sacren?    2Bcm  ftef>eft  bu  $u'< 

Lakei:  $,d)  ftelje  meinem  Rundem  §u  Unb  raolte  j(jm  gerne  Ver- 
berge beftetfen. 

Adrian:  95>er  tft  bann  bein  ^uncfer? 

Lakei:  ߧ  tft  ein  ftabtlid)er  oom  2tbel  unnb  [21 3b]  ein  Äempffir 
ju  ffiefj  unb  $ue§,  ©ein  -Warne  tft 

Vincentius  Ladislaus  Sacrapa  tion  10 

Mantua. 

Adrian:  2Benn  mirb  er  l)ie  fommen? 

Lackey:   @r  mirb  nod)   fjeut  fommen  Unb   nielieidjt  nidjt  lange 

au§  fein. 
Adrian:  Sifje  ba,  Xovtf),  ba  bie  ©itlben  &roen  ausb,enget,  ba  ift  is 

bie  befte  Verberge  fn"e  in  ber  Stabt:  £a  gefye  F>tn  unb  beftelle 

e§  vor  'jb,n. 
Lackey:   üftun   fjabt   groffen  band  von  meines   Rundem   megen, 

bas  jf)r  mid)  ju  redjte  gemiefen! 

Adrian  c;er)et  a6e. 

ACIC  'S  PRIMI 

Scena    Tertia 

GEconomus. 

Lackey  gel)et  fori  nacl)  bem  ßofament.    £$nmtttelft  begegnet  jm  ber 
SBtrtfj  unb  fprirfjt: 

(Economus:  2öo  fömpft  bu  fjevV    teilte  ßletbung  röeifet  auc,  baä 

bu  müffeft  ein  nuinberlidjer  ©efette  fein. 
Lackey:  ©uter  §err,  fetb  i  1 1 v  ber  äBirtt)  liier  im  §aufe? 
[3Ual  (Econonms:  Tie  Beute  fogenS. 
Lackey:  @r>,  (jöret,  guier  .vSerr:  @§  Ijat  midj  mein  Runder  Dörfer  so 

gefdfjidfet,  ba§  idi  jljm  folte  bie  \>erberg  beftellen.    SBann  jfn" 


fjmog  tjrinrid)  .Julius  ».  ßraunfdjrorig,  Oincenttus  Cabislcuts.    1,3,4.      387 

nun   bas  33efte  tfyun   uno  j(m  etnnrjemen  mottet,  mürbe  jfmt 
mol  ein  groffer  gefall  Daran  gefdjeljen. 
(Economus:  2Ber  ift  bann  bein  Runder? 

Lackey:    ©3    ift   ein  ftütüdjer   oom   2tbel   unb   ein  $empffer   ju 
5        cHojj  unnb  ^ue§. 
CEconomus:  9?un  in  Gottes  SRonten,  3$  wtl  pi  f)erbergen.    Mein 
mit  mir  Innern. 

Öefien  abt. 


ACTVS  PRIMI 

io  Scena    Quarta 

Johan.     Adrian. 

Setbe  (Sommer *%w\äetn,  fomtnen  mit  etnanber. 

Johan:  Rom,  Woxxan,  mir  motten  ein  roeil  hinaus  f  parieren  gerjen. 
Adrian:  $n  ©ottes  tarnen,  ^d)  gelje  mit.    2Bir  rjaben  ood)  nidjt 
15        mel    ju    trjun.     246er   lieber,  mae.   idi   bir  lagen  füll:   [31 4 
SBir    rjaben    jetjunbt   einen   fjier,    bas   mu§  ein  raünberlidjer 
©efetfe  fein:  9Rtdj  gelüftet,  bo§  id)  möcbte  funbtfdjafft  mit  färn 
madjen. 
Johan:  2ßa§  ift  bann  ba§  für  einer? 
20  Adrian:   (fr   fjat  gar  ein  3(ärrifdien  Tanten:    ^d)   fjabe   e§  nidjt 
behalten    tonnen.     2(6er   unter    anbern    teffet    er    fid)    einen 
^empffer  ju  9tojj  unb  Jvues  nennen. 
Johan:   Gs   mag  mol   ein   -Karr   fein!     3Ber   bat  birs   aber   be= 
rid)tet' 
25  Adrian:  3ein  Warfen  rjat  mirö  berichtet,  Unb  ber  mufte  nirgend 
fjin,  mo   er  bie  Verberge   beftetten  folte,  öo   meiiete  id;  jfnt 
nadj  ber  GJülöen  .ftroen. 
Johan:   SBir  motten  morgen  barjin  ger)en  unb  erfahren,   mas  es 
für  einer  fen. 
30  Adrian:  ^n  Gottes  Oiamen:  SDttdj  verlanget  felbcr,  mit  jrjm  funb= 
uiiafft  ju  madien. 

0ef)ei  a5e. 

25* 


388      'fijeriog  -(geinridj  Julius  ».  ßrctunfrfjnmg,  öinrentius  Cabislatis.    1,5;  II.  l. 

ACTUS  PRIMI 

Scena    Quinta 

Lackey : 

$jd)  lueiö  nidjt,  maS  mein  Runder  vov  ein  felijamcr  9)ian  ift: 
[31 5a]  bann  bamit  ja  jeberman  gum  anfang  tjier  erfahren  5 
möge,  ba§  er  ein  SRart  fei;,  Ijat  er  feinen  Hainen  auff  einen 
ßettel  fdjreiben  laffen  Unb  mir  befohlen,  SDenfelben  an  bie 
Iln'tr  311  fdjlagen.  9iun  bin  id;  fein  Wiener,  £>4)  nuts  tf>itn, 
ma%  er  mir  beoefjlt:  ^d;  roil§  anfdjlagen.  2öa§  geljetö  mir 
bie  lenge  an?  2lber  mit  ber  meife  merbe  idj  nidjt  alt  bei;  10 
jljine  werben. 

Sev  Satfeg  fdjlegt  ben  3e*tel  nn/  barauff  fielet  gefct)rieben  wie  uolget: 
Vincentius  Ladislaus  Sacrapa  von  Mantua,  £cnt= 
pffcr  $u  Sftofj  unb  $ue§,  toettcmbt  beä  G£bten  unb 
©fyrnöeften,  and)  flJcanliafftcn  unb  Streitbaren  i> 
Barbaroflae  Bellicosi  bon  Mantua,  bitter*  31t 
Malta,  (Stjelicuer  nadjgelaffener  Sofnt,  mit  feinen 
6et)  fiel)  Üjjabenben  Wienern  unb  Sßferben. 

(Scnet  abe. 


80 


ACTUS  SECVNDI 

Scena   Prima 

Vincentius  Ladislaus  getjet  ein  mit  feinen  Kuben  Schreibern  Valerio  unb 

Balthazaro,  fyat  einen  lluaerifdjen  9ftod  an  unb  einen  groffen  vntet 

mit  ^ebern  auff.     Seine  Wiener  treten  liinter  il)me  ivv;   gebet 

ein  roeil  auff  unb  niebet,  barnacl)  fpvidjt  er  ui  feinem  L':' 

Schreiber. 

Vincentius  Ladislaus:  Domine  Valeri,  Mompt  §11  im*,  3Bir  mollen 

eud)  ctmaö  gu  ncrridjten  in  SSeDeldj  geben. 

Valerius  tlnit  groffe  Steueren^  unb  fpnd)t: 

©eftrenger  runder,  roa§  moltet  jtjr?  so 

Vincentius  Ladislaus:  SBaS  feib  if)r  für  ein  grober,  uiunifienber 


fierjog  ^jrhirid]  Julius  v.  ßraunfdjiücig,  Uhtcentius  Cabialnus.    II,  1.      389 

unb  imoerfienbiger  @fel,  £a§  jf;r  uns  alfo  bürfft  antworten? 
feahen  roir  eud)  nidjt  gefaßt,  3Benn  jljr  un§  anfpredjet,  S)a§ 
jb,r  un§  aisbann  unfern  ge&üfjrenben  !£ttul  geben  unb  alfo 
fagen  fott:  „@bler,  ßfjrnnefter,  9Jtanljaffter,  in  $rieg§Ieufften 

5  unb  anbern  freuen  lö&Iid&en  fünften  rool  erfarner,  roeit  6e* 
rljümbter  Äempffer  31t  9{of?  unb  $ue§,  ©eftrenger  Runder  unb 
£err?"  2Bie  fiimpti  bann  nun,  ba§  jljr  foldjeS  nidjt  in  adjt 
genommen?  Sftefymet  e§  311  Dren  unb  Ijabt  e§  in  guter  ad)t, 
25a§  e§  Ijiernegft  ntct)t  mel)r  uon  eud)  tnn  uergeffen  [ "31 5b]  ge= 

10        ftellet  roerbe,  Unb  ergebt  eud)  eilents  uon  un%  unb  »errichtet, 

roa§  mir  ©udj  in  beueld)  getfjan  fyabml 

Valerius:    @bler,  Sljrnuefter,  UJlantjaffter,   in  ^riegsleufften  unb 

anbern  freuen  löblidjen  fünften  rool  erfarner  roeit  berfjümpta- 

^empffer  31t -Hoft  unb  $ues!   ©eftrenger  Runder  unb  £err!   %d) 

15  bitte  bifsmal  umb  uei^ciljung:  @3  fol  Ijiernegft  nidjt  mcrjr  ge= 
fdjeljen!  SDifs  mit  id)  audj,  roaS  mir  beuljolen  ift,  mit  ge= 
trcroen  uteiS  uerridjten! 

Geltet  abe. 

Vinceiitius  Ladislaus  geijei  biciueit  ftolli  auff  unb  nieber  unb  befifjet 
20  fta;  nrie  ein  ^faro  unb  fpvicfjt  51t  feinem  anbern  ©djreifier: 

Domine  Balthazare,  ©riebet  erore  fyüffe  uon  bem  Ijeiligen  ßle= 

ment  ber  @rben  unb  erforfdjet  burcfj  ba§  befte  £leinot,  nem= 

lid)   ba§  ©efidjt  ber  Stugen,  9Jiit  roeldjem  jßr  uon  ©Ott  be= 

gabt  unb  gelieret  feib,    au§   roa§   Ijodnuidjtigen   urfadjen   e§ 

25        Ijerflieffe,  2)a3  ber  Söirt  fidt)   511  un§  31t  verfügen  fo  lange 

uergieljen  möge! 

Balthazar:  ßbler,  ©Ijrnfefter,  SUtanljaffter,  in  $rieg§leufftcn  unnb 

anbern  freijen  Iöblidjen  fünften  rool  erfarner,  roeit  berljümbter 

$empfer  311  9?of5  unb  $ue§,  ©eftrenger  Suntfer  unb  §err! 

30        3;d)  mit  gleid)  geljen  unb  e§  beftellen. 

0ef)et  ade. 

|3(6b]  Vincentius  Ladislaus  ge(jet  auff  unb  nieber  unt>  ftellet  fid)  an, 
at§  roenn  er  gar  in  tieffen  gebändelt  teere,  tl)ut  alte  tritt  mit 
groffer  bebaajt  unb  nad)  ber  Sabeltur.     ^nnüttelft  fompt 
35  ber  SBirt  mit  ben  beiben  31t  jfjn  gefcfjidten 

©djreiöern. 

34.  iaöeltur,  t>ic  Regeln  für  ben  SReiftergefattg;  (jier  ijctjt  es  auf  bie  §öf (t<$fett§s 

regeln. 


390      ^crjog  ■fcjeinvid)  Julius  o.  ßraunrdjnmg,  Öiitcenttus  taitslaua.    II.  S. 

<  letus  Sc cun  di 

Scena   Secunda 

Vincentius  Ladislaus.    Valerius, 
Balthasar,  CEconomus. 

CEconomus  ju  beut  3direi6er:  5 

SBoIt  jt)f  ju  ernenn  Rundem  geljen  unb  jfjne  bericrjten,  bas  id) 

t)k  fei)! 
Valerius:  ©eljct  nur  Ijin  ju  jb,m  unb  üuedjet  jfm  felber  an. 

2)er  2Birt  gebet  511  jl)in  unb  fpridn. 
CEconomus:    2>er   ^uncfer    rjat   ja    nadj   mir   getieft:   3Bas   ift  10 
eroer  beger? 

Vincentius  tfjut,  alö  wenn  erS  nicht  borte,  unb  geltet  in  tieffen 
gebanefen.    3)er  SBirt  rebet  in  abermals  an: 

Runder,  begeret  jfjr  etroa§  von  mir? 

[2(  7a]  Gr  ftcfjet  gar  friD  für  im,  antwortet  aber  nidrtö,  unö  gef)et  eiuiid)  15 
roieber  fort,  a(3  mann  er  etioaö  bei)  ftd;  bebedjte.     Unb  fprtdjt  ber 
2öirt  311  ben  SHenern: 

£sd)  inil  raiber  511  £>aus  gefjen:  2Ba§  fdl  id)  hier  auff  ber  ©äffen 
lange  fielen?  2Bd  er  bndj  nid)t  antworten,  menn  id)  jlju 
frage !  20 

Valerius:  @n  nein,  ^Ijr  muffet  nod)  ein  wenig  uerjie^en,  3)ann 
mein  Runder  tft  jetwnb  in  tieffen  ©ebanden,  baran  üielleicbt 
otel  roirbt  gelegen  fein,  Unb  e§  ift  fein  gebraud),  3Bann  jbn 
idum  jemanbtä  anfprcdje,  roemtä  aud)  id)  on  ein  §err  roere, 
fo  left  er  fidj  bod)  nid)t  jrre  madien. 

CEconomus:  2Ba§  IjilffS?  Irr  mödite  rool  fo  lange  geben,  bao 
id)  feiner  (jie  nidjt  abwarten  fönbte!  ^d)  babe  ;u  £au§  aud) 
31t  tbun. 

Balthasar:    Gkljet   nod)  einmal   bin  ju  jl)m  unb  fnredjet  jl)n  an. 

(Economus  gebet  nod)  einmal  ;u  jbm  unb  fpttcfjt:  30 

Runder,  jbv  babt  ja  nad)  mir  geidutfet:  2Baä  ift  eroer  beger? 

|2(7bJ  Vincentius  Ladislaus:  ®i,  roa§  rotltu  ßerl?  2iebeftu 
nidjt,  bq§  mir  jeljutnbt  mit  boben  nuduigen  Sadjen  umbgeben' 
Sie&er,  mctdje  un§  nid)t  jrre! 


■Qerjog  fjeinrid)  Julius  v.  ßraun^djiDttg,  öinrentius  Cabislaus.    II,  2.       301 

(Economus:  ^fjr  rjabt  aber  gleidjrool  naa)  mir  gefdjicft:  SBann 
j§r  mir  nichts  mottet,  mit  id;  meiner  raege  gefjen. 

Vincentias  Ladislaus:  SBa§  btfhi  benn  für  ein  Kerl? 

(Economus:  ^d)  bin  ber  28irt  im  /oaufe,  Unb  molt  gern  miffen, 
5        roas  emer  begern  roere. 

"Vincentius  Ladislaus:  Gn,  roas  fol  bas  fein?  Sfiktnn  jr)r  mir 
uns  fpredien  roolt,  muffet  jt)r  mariid)  uns  mit  merjrer  be-- 
ict)etbenr)eit  begegnen:  iDenn  mir  finb  fein  gemeiner  DJian,  bas 
möget  jt)r  mol  miffen!  Glaubet  jfjr  mir,  bas  in  biefetn  &opff 
10  oiel  ftedet:  Unb  es  folte  bas  SRomifdj  9teid;  barumb  c^licfjc 
Million  Golbs  geben,  bas  es  fotdjer  oiel  r)ette !  Selten  bu 
&ert  bidj  nidji  idjemen,  S)a§  bu  biet)  mit  einem  fo  pornbemen 
9Jianne  ju  reben  unberftetjen  bürffeft  Unb  tfjuft  jbme  feine 
9ieoereni?!  Sotteftu  niefn  beinen  #uet  inn  ber  £janbi  Ijaben 
i3  unb  uns  fonften  aud)  anbere  Gtjre  mefjr  e^eigen?  [A  8a]  Sßfun, 
bu  fetten  oid)  fdjemen,  bu  grober  @fel! 

Sirt  ;eucf»t  feinen  §uet  afie  unnb  itellet  fidi,  als  menn  er  fief)  i'dV 

unb  fibet  für  ha)  nieber.     Vincentius  gefjet  immer  ftol^s  cum  unb 

nieber,  entfiel)  l'vricbt  er  mm  ix!  ine: 

20        kommet  ju  uns! 

S)cr  SKrt  tritt  gar  fanfftmütig  (jimu. 

£>err  3Birt,  leib  jtjr  balbt  fertig  in  ber  Äüdjen?    Xann  mir 

muffen   ^u  errjattung   unfer  beftenbigen  gemnbtfjeit  511  redjter 

3eit   ^lafytjeit    galten    unb    Speife   511   uns   nehmen ,  £amit, 
25        mann  mir  uns  511  lange  uberfafteten,  unfern  Ziagen  fdimadj 

ju  roerben  nidjt  urfadj  geben  mögen. 
(Economus:    (rs   ift   altes   fertig,  roenns   bem  Rundem   nur   ge= 

liebet. 
Vincentius  Ladislaus:  feabt  jrjr  aua)  ÜBafanen?  ?)tapt)üner ?  SjaieU 
so        (unter?  ßramtoogel?  Urtjanen?  33ergt)anen,  fo  fein  faffttg  ge= 

braten?     £abt    jfjr    aueb    ^oretten?    Sdjtnerling?    Dfterling? 

Arebs?  unb  bergteidjen  gute  ©djnabetmeibe?  [A8b]  gaffet  ja 

mol  mfetjen,  bas  es  mol  jugeridjt  roerbe. 
(Economus-.    Runder,    non  ben   Gffen    meis    id)    nid)t   511    fagen, 
35        £ann  fie  finb  mir  eins  ttjetts  unbefant,  jubem  aua)  t)ier  ju 

befommen   unmügtidi,   2lber   fonften   i)abe   idj   ein   gut  Werfet 


30.  öergljanen,  •Sirftuifmen.  —  31.  Schmerling,  cdimerlen.  —  Djterting, 


392      tjeriog  ^rinridj  Julius  o.  ßraunfdjrurig,  tttnrtntius  Cabislaus.    11,2.3. 

9linbtf(eifdj  mit  Senff,  ©uten  gebraten  Stotffiid),  Arifcfjen 
gering  mit  falten  ©rbfen  Unb  einen  guten  rol)en  Sdjinden: 
9Jiit  bemfelben  muffet  jr)r  uorlteb  nfjemen. 

Yincentius  Ladislaus:  2$a§  fagt  jljr?    &abt  jrjr  nid)t§  anberft'f 
$ürmar,    bas"    ift    feine  Speise  für  uns!     2öir  fyaben  aud)   => 
unfern  Ziagen  barju  nid)t  gemefmet,  Unb  ift  uns  ungelegen, 
unfern  garten  Ziagen  bamit  311  uerberben!    ©afür  motten  mir 
lieber  truden  53robt  effen. 

Sajinetget  ein  roeit  ftiUe. 
-V)abt  jr  aud)  sDMoafier,  Sueinfat,  ^tuscatetter?  10 

CEconomus:  Z'öld)  getrende  finbet  man  f)ier  nid)t,  [B~ia]  2tber  ein 
gut  33ier  Unb  einen  jimblidjen  Sanbraein  $an  man  fner  mol 
befommen! 

Vincentius  Ladislaus:   2>a§  ift  nid)ts  roertf)!     2Bir  fjetten   ge= 
meint,  9Jlan  fonbte  f)ie  atfe§   fyaben,  ma§  man  nur  begerte,  15 
üSöetl  eS  fo   eine  bertjümbte  3tabt  ift.     3Sir  fjaben  bei  un* 
uiel   Stebte  unnb  ^Dörffer,   meldje   fo   gros-   nidtjt  fein,   unb 
formen  foldje  ©etrenrfe  ba  befommen,  roenn  mir  nur  motten. 

Sdjiueujet  ein  loeit  ftittc. 
©eljet  nun  r)m,  2Sir  Iiaben  eud)  nidjt  met)r  ju  fagen!     ©( 
bendet  aber  barju,  ba§  jr}r  9Jiorgen  beffer  gurid^tet:  3)ann 
mir  fein  ein  ioldier  ÜRan,  ber  gute  Sractation  raol  mirbig  ift. 
Set  Sffiirt  gef)et  a&e. 


AGTVS  SECVNDI 

Scaia    Tertia  -. 

Vincentius  Ladislaus.     Valerius. 

Vincentius  Ladislaus:  Domine  Valeri,  [B  lb]  STiemeU  ber  äßirt 
jetjo  nidjts  anberft,  at§  er  berietet,  \\\  effen  juroege  bringen 
tan,  So  motten  mir  aud;  fjeute  mit  feiner  Speife  unfern 
üDiagen  befdjmeren,  2  onoern  motten  einen  biffen  SBrobt  om 
ben  Sdjiung  beö  SWagenS  Derberen  Unb  ein  3immet  tarier 
barauff  trinden  Unb  unä  bann  barauff  jut  Oiatiivlidicn  ruhe 

LO    Reinfal,  f)odjgejcf)ä|tev  sübraein.  —  21.  Denfet  barauf. 


■fijenog  fjeinridj  Julius  d.  ßraunfdjnmg ,  Uinctntius  Caäistaus.    II,  3— Ilf,  l.      39.'> 

ber  ©lieber  begeben.     2öir  fönnen  aber,  roie  jb,r  roiffet,  ben 

©erucb  ber  £o!en  in  unferm  ©efjirn  ntcf)t  »ertragen :  iDarunw 

fdjjaffet  unö  cor  imfer  ©elbt  Stskdjfjolber^Streud),  Dtegeldjen 

unnb  3immetb,olfc  üon  ber  Stpotefen  Unb  madjet  uns  bauon 

5        ein  Sruftferor.    Saffct  un§  and)  bas  Seite  mannen  Unb  feine 

reine  Säfen,  2(ud)  Seite,  ffl  mit  Xaunen  geftopffet,  uber=  unb 

unterlegen. 

Valerius:  Gbler,  ßf)rm>efter,   lOianfyaffter,  in  KriegSleufften  unb 

anbern  löblichen  fünften  tncterfafjrner,  lüeitfjbertjümbter  Äcmpffer 

10        ju  9ioJ5  unb  %uez,  ©eftrenger  ^uncfer  unb   §err,   id)  unlo 

beftetten ! 

<^ef)et  abe. 
Vinoentius  ijefyet  aucf)  nod;  ein  roentg  fpecuüeren  unb  bavnaa)  abe. 

[b  2»]  Actus  See  und i 

15  Sccna    Quarta 

(Economus: 

«Öat  mid)  bann  ber  teuftet  ,311  biefem  ßerf  gefüljret?  Gs  b,at  10 
mand)  efjrlid;  ©raff,  Öerr  unb  Gbetman  ben  mir  gelegen  Unb 
ift  mit  meiner  iTractation  banefbarlid)  unb  rool  aufrieben  ge= 

M  roefen,  Unb  b,at  mid)  feiner  foldjen  hoffen  geriffen,  als  ebm 
biefer!  $d)  motte,  bas  er  mere,  ba  ber  Pfeffer  nuidjfe  Unb 
bette  ben  Bender  barju!  %d)  fan  jfmi  nidjts  anbers  fdjaffen: 
9Sil  er  bamit  uidjt  aufrieben  fein,  fo  mag  ers  (äffen  Unb 
mag   einen   anbern  SBirt  fudjen,  %d)   fan  feiner  (©Ott   lob) 

25        rool  entberen. 

©eljet  abe. 

2  letus    Tertii 

See  na   Prima 

Joban.       Adrian. 

3o[B2b]  Johan:  Stbrian,  fom:  ioir  motten  bod;  rjingefjen  narfj  ber 
©ülben  $rcn,  Cb  mir  uon  bem  2Birtfje  erfaren  fonte[n],  2£>as 

:<.  Bruftfeuer,  ;um  Säljen  ober  irinntmeu  beä  Dampft  (T.).  —  20.  fojcf)(ecf)t  tcfianbelt. 


394      -fcjerjog  -^etnvirlj  Julius  v.  ßraunfcijrccig,  tfutrentius  Caöislaus.    III,  1,  2. 

ber    frembbe    Runder,    fo    bei)    jrjme    eingebogen,    nor    einer 
fein  mag. 

©efyen  fort,  unb  olä  fie  oor  bie  Verberge  fommen,  jaget  2U»nan. 
Adrian:   ©ifye,  ma§  mag  ba§  fein?    3)ar  fteljet  ja  an  ber  £l)ür 

ein  3ettel  angefdjlagen!  5 

Johan:  äöer  roeiö,  raa§  e§  ift? 

Adrian:   @n  lieber,  Iaffet  un§  feljen,  raa§  e§  ift:    9Bir  muffen 
bod)  hart  t>or  bem  £aufe  ^ergehen. 

Öefyen  oeibe  I)in  oor  bie  iEIjür  unb  2(brian  Uefetö. 
Johan:  3)a§  mu§  ein  dlaxx  fein,  ber  Kerl,  Unb  wenn  aud)  ber  10 

SBapft  fein  Skter  mere! 
Adrian:    9Jtid)  fol  gelüften,    rva§>  e§  bod)  oor   einer  fein  mag. 
ÜBenn  mir  bod)  fönbten  bet;  ben  Söirtl)  fommen,  motten  mir 
jfyn  fragen,  2Ba§  er  für  einer  fein  möge. 
Johan:  j^lopff  an  bie  %l)üx,  ©0  roil  id)  jfjn  IjerauSruffen.  ig 

[B3a]  Stbrian  flopfft  an  bie  3Tl)ür  unb  fpriajt: 
9öir  motten  gern  ben  2öirth  fpredjen. 

Ser  Sßivtrj  fömpt  fjeraiiö. 

Actus   Tertii 

Scenä   Secunda  20 

(Eeonomus.     Johan. 
Adrian. 

Adrian:  ©Ü'td  511 ,  §err  SKirt! 

Oeconomus:  §abt  groffen  band'! 

Johan:  9Ba§  Fjabt  jf>r  nor  ©efte?  23 

Oeconomonus:  £>a  möget  jf)r  fürmar  rool  nad)  fragen! 

Johan:  9Ba§  iftS  bann  für  ein  Kerl?  ©r  fjat  ja  einen  gewaltigen  Xitut. 

Oeconomus:  £jd)  mei§  nid)t,  ma§  id)  au§  jr)me  mad)en  fol,  Unb 
roa§   er  nor  ein  ßbentljeurer  ift:  %&)  meine  ja,  id;  bin  mit 
jr)me   51t  maffe  fommen.     Qd)    motte,  ba§   er   nor  kaufen!  so 
§enger  roere! 

Johan  (lachet):  Sßie  fo?    2öa§  gibt  er  bann  für? 

30.  511  maffe  fommen,  nieberfääjf.  to  mate  körnen,  pr  redeten  §ett  nnfommen, 
ben  richtigen  geitputtft  treffen;  übertragen:  gut  nnfommen,  tronifd)  (T.). 


flerjoa  tjcinndj  Julius  n.  fJraunrnjnmij,  Utnceutiua  Cabislaus.    III,  2,  3.       .')!•.") 

[B3b]  Oeconomus:  2(dj,  roaö  folt  er  fütgefcen?    Gö  ift  ein  9krr 
llnb   3eudt)t  ftd)   fo   uiel   in  ben  Sinn:   SBann  er  fpridjt,  fo 
jr^et  er  firf;  felber. 
Johan:  !$at  er  benn  mit  eudj  gefprodjen:' 
5  (JEconomus:  ©i;  freilief)!    Cr  fdjitf'te  feiner  Wiener  jiueen  gu  mir, 
Sie  marf;ten§   mir  rool  fo  fjaftig:   Unb  oI§  irf)  51t  jl;m  tarn, 
gieng  er  roie  ein  ^antaft  llnb  ftreubet  firf;  mie  ein  Gule.    %d) 
fprad;   jfm  rool  jraenmal   an,  elje   er  mir  molte  antworten: 
©ntlirfj   gab   er  mir  einen  $ilt$,  bas   irf)   ben  fand  nid;t  oor 
10        jljme  in  ber  .fjanbt  l;atte.    3ule£t  brarf;  ber  9iarr  gar  herauo: 
Senn    ba    folte    irf;    jfnne    9iapf;üner,     3>afanen,    Urljanen, 
Forellen,  ©cfymerling  Unnb  roa§  ber  9iarrei;  mel)r  mar,  ju= 
richten    laffen.     $d;  folte  jme  auet)   JKeinfal  unb   üDlaloafier 
fyolen   laffen,  Unb  ber  Rauben  gab  er  fo  uiel  für,  Sao  idj 
15        ©Dtt  banefe,  Saö  irf;  nod;  mit  ßfjren  uon  jf)m  tarn. 
@ie  laa)en  alle  beibe. 
[B4a]  Adrian:  (Er;  ba3  muS  ein  roiref  lieber  £>afe  fein,  Sas>  mus 
id)  unferm  9Jiarfd;ald  fagen,  ba§  ber§  unferm  #errn  beridjte, 
"t>a%  er  r)inauff  511  £>ofe  geforbert  roerbe. 
20  OEconomus:   Sag  möget  jl;r  tl;un:  !^d;  molte,  2öenn  er  l;inauff 
fäine,    Saö  jtjne  bie  jungen  alobann  nur  meiblid;  tribulirten 
unnb  bie  (Stiege  einraürffen. 
Johan:  Sa§  barff  jfjm  rool  mieberfafjren. 
Adrian:    9?un,  §err  SBirt,  babt  gute  meile:    2ßir  mollen   nun 
25        roieber  rjinauff  geben. 

Tor  äßirtf)  get)et  ade. 


Actus  TER  TU 

See  na    Tertia 

Johan.     Adrian, 

so  Johan:  Saß  muy  id)  laeben,  bas>  mir  fo  einen  feinen  §afen  l;ier 
bekommen  Ijaben. 
Adrian:  $d)  l;öre  e§  felber  gern:  So  l;aben  mir  maß  511  tommein. 

3.  i  v 0 c  t ,  rebet  fiel)  mit  „^fyv"  an.  —  9.  5U$,  SSerroeiö.  —  14  Sauben,  alberne 
©infälte.  —  21.  tribulirten,  v.  Int.  tribulare,  preffen,  plagen.  —  24.  gehabt  eudj  motu. 
—  32.  tont  mein,  tummeln,  hegen,  jagen. 


396      fjtrjog  -ejciitriri]  Julius  ».  ßraunfdjroeig,  Üinrmtius  Cabislaus.    111,3,4. 

Joban:  @g  ift  mir  meines  Gerrit  f;aI6eu  and)  lieb,  £amit  er  bie 

gebändelt  ein  raeinig  nertreiben  möge. 
[B4b]  Adrian:  2)as  roets  idj  fürroar:  'DJcein  öerr  nürb  gewaltig 

lad)en,  wenn  ers  mirb  berichtet  merben. 
Johan:  S)o§  bürffte  rool  gefdjefyen. 
Adrian:  Xk  jett  roirbts  geben. 

©eljen  n6e. 


./C77:V  TER  TU 

Scena    Quinta 

Yincentius  Ladislaus.     Sacerdos.  10 

Vincentius  Ladislaus  fompt  in  feinem  cclilaff^efl?,  tjai  ein  :öettutd)  in 

bet  !j>anbt,  gerjet  auff  unb  niebet,  ftellet  fta)  gar  anbed)tig,  ftt>et 

gen  öimmel,  fliegt  an  feine  33ruft  unb  faget : 

0  Deus,  milerere  mei! 

Stiegt  bie  klugen  über  ftd),  unb  mit  ber  .\?anb  an  feine  Stuft,  feitet    15 
etliche  mal  auf  bie  5tme,  fitjet  gen  .stimmet,  unb  fpritfjt: 

0  Domine,  noli  judicare! 

Stellet  fiel),  alo  roenn  er  meinet,  (unnb  roenn  er  autf)  bie  nötigen  mort 

rebet,  mu§  er  fie  gar  raeinenb  reben)  feitet  auff  bie  Irrben,  füüet 

fie,  bleibet  ein  roeile  liegen,  barnad)  fter)et  er  triebet  auff  unb  ->o 

erjeiget  fid)  noa)  roie  nor,  gar  anbeditig. 

[33  6a]  gnmittelfl   fömpt   ein   ^rieftet   gegangen.     SBie   er   ben   erfifjet, 

ftellet  er  firfj  nod)  jetjenmal  anbecfjtiger  unb  repetirt  bie  nötigen 

äBott: 

0  Deus,  miferere  mei!  ^ 

0  Domine,  noli  judicare! 
0  age  nobifeurn  leeundum  misericordiam  tuam! 
Set  Sßtiefiet  rebet  mit  fiel)  ielber. 
Sacerdos:    Sielje,   SQBoä   mag  baö   nor   einer   fein?     3$   Jjfeube, 
ber  Flenid;  fei)  Söridjt!    3ieb/,   2Bie  er  bod)  ©autfelt:   %d)  30 
mu§   bod)   ein  meinig   neber  fjtnju  gejjn  Unb  feljen,  ums  er 
bod)  für  l)at. 
(^ehet  ailenhanbt  tjinju.    3Bie  Hin  nun  iUncent'uö  erftiiet,  gehet  et  gat 
pte^tig  unb  mit  gtoffet  Neueren,  ui  'fym  unb  iuridit: 


fgcnoü  ^einridj  lulius  v.  ßcaunftymt'iQ,  ötnrentius  Cab"t9laus.    III.  4.      397 

Yincentius  Ladislaus:  SBir  Yincentius  Ladislaus.  Sacrapa  von 
Mantua.  &empffer  ju  Stofj  unb  gfuef»,  entbieten  (5'raer  Qx- 
mirbe  einen  frölidien  borgen,  Mittag  nnb  2(benbt!  2)et  §err 
mus   oon   uns   in   ungut   nicht   auffnemen,    S)a§   mir   fo  un= 

5  gef  leibet  ben  -derrn  anreben:  iDann  es  tft  uni  er  ftetiger  gebraud), 
[33  5b]  £as  mir  alle  borgen,  ebe  nur  unfern  SJtabenfacf, 
ber  oon  Crroe  gemadn  in  unb  mieber  ;ur  Grbe  merben  mu§, 
befleiben,  unfer  inniges  ©ebet  unb  feuffgen  ;u  bcm  2Wmed)= 
tigen,  fo  §imel  unb  @rbe  unb  ade  Greaturen  erfdjaffen  unb 

io  gemacht  ()at,  tfiun:  2Bie  mir  un§  bann  ein  Stunb  ober  jroeu 
bargu  ftet§  unter  bcm  offnen  üvirmament  bes  .pimels  muffigen 
Unb  foldjes  tfmn  mir  mit  groffer  Slnbacfrt,  feufftsen  unb 
feinten,  SBte  oer  §cn  or)n  allen  ;meiffel  oon  uns  roirbt  ge-- 
feijen  l)aben. 

io  Saeerdos:  2Bie  id)  Oaljer  gieng,  fabe  idj  rool,  bas  jljr  gienget 
unb  gaurfeit  mit  Rauben,  puffen  unb  2(ugen;  ftabe  aber  nidjt 
gebad)t,  bas  jr)r  fo  anbedjtig  geroefen  raeret,  roie  id)  je|unOt 
an  eud)  uerüelje  2)et  ^ttjarifeet  lag  im  Tempel  nor  bem 
Elitär  unb   rfjümet  feine  J-römbfeit,   £er  3olner  aber   blieb 

20        an  ber  2v)üv  jteben  unnb  fdjlug  an  feine  33ruft:   Unb  reffen 

©ebet  mar  ßotr  angenef)mer  Denn  bes  anbern. 

Yincentius  Ladislaus:  Ü8enns  bem  £errn  gelegen  mere,  mödjten 

mir  rool  mit  bem  Gerrit  aus  oer  £.  Betrifft  confertrn:  S)ann 

mir   in   berfelben    rool    erfaren  [B6*]  Unb   fo   meit  fotnmen 

ss        fein,  £as,  mann  mir  molten,   mir  Doctor  Sacra  Scriptum 
merben  tonnen. 
In   nostra  eniin  Juventus  florens  diligens  stu- 

divimus, 
Et  nos  poUimus  elegans  Latina  loquare, 

30  Et  fi  Domino  placaret,  vellamus  cum  Domi- 
natio  veiter  difputere. 
Saeerdos:  $dj  oer[tel)e  bieü'  Sprache  nid)t  rool,  S)erm  in  ber 
Hduiel,  ba  id)  ftubiert  habe,  pflegt  man  fold)e  hohe  ^ierlidje 
phrases  locpiendi  nidjt  ju  gebraueben:  2c  mil  e§  audj  bie 
gelegenbeit  jefntnbt  nicf)t  geben,  mit  eud)  $u  reben.  ^d)  f)abe 
roas  anberft  ;u  tbun.     ©Ott  fen  mit  eud)l 

:  afce. 


398      €jcqcig  ■Qrinrirt]  Suluis  ».  ßraintrdjrccit),  Ötnccntius  fiaöislaus.    111,5. 

ACTVS  TERTII 

Scena    Quinta 

Vincentius  Ladislaus,    Valerius. 

Vincentius  Ladislaus  gebet  ein  weit  cutff  unb  nieber,  bnvnacf)  rufft 

er  laut:  5 

Domine  Valeri,  fompt  ju  un§! 

Valerius:  @bler,  Gljmuefter,  9Jianf)gffter  in  ÄriegSleufften,  unnb 
anbem  freien  Iöblidjcn  [B6b]  fünften  rool  erfahrner,  roeit  be= 
rijümbter  ^empffer  511  üftofs  unb  $ue§,  ©eftrenger  Rundet 
unb  $err!    3ßa§  ift  ©roer  Slproeft  begern?  10 

Vincentius:  ^Bringet  un§  ba§  ^nftrument,  fo  man  pfleget  jur 
fauberung  be§  33art§  unb  Raupte  gu  gebrauten!  ^mgleidjen 
bie  §aertüdjer  unb  ©piegel  fyev! 

Valerius:   Gbler  Gljvnvefter,  SJianljaffter  in  ^riegöleufften,   unb 
anbem  frenn  löblidjen  fünften  roolerfafyrner,  roeit  beräumter  15 
.Slempffer  51t  9tojj  unb  $ue§,  ©efttenger  Runder:  Gö  fol  ge= 
fcrjetjen! 

Snmittelft  gefyet  er  auff  unb  nieber,  SaleriuS  bringet,  umo  jfjme  beuljoleu 
ift.    2W§bann  nimpt  er  ben  ©piegel  unb  6efit)et  fiel),  femmei  bie 

£aer,  ben  Sartlj  unb  ftreidjet  j[)n  auff  allerlei)  manict  20 

äitredjte;  entlief)  fpridjt  er: 

Domine  Valeri,  ©el)et  \)\\\  unb  mad)et  unfer  £embb  fein 
roarm  unb  truden,  ©amit  bie  feucfjtigieit,  fo  fid)  barinn  mag 
gebogen  fya&en,  fjerauffen  begebe,  llnb  leget  uns.  unfer  NotfyeS 
$leib  juredjte,  £)amit  rootten  mir  tjeut  unfern  Seib  bef leiben.  25 
Valerius:  Gbler,  ©tjrnoefter  'Hianljaffter  in  Äriegsleufftcn  unb 
anbem  frenen  löbtidjen  I23  7a]  fünften  rool  erfarner,  roeit  be= 
rrjüin&ter  ^empfer  311  Siofj  unb  $ue§,  ©eftrenger  Runder  unb 
£err:  @§  foß  gefdjefjen! 

©ec)ei  a&e. 
SHncenriuS  gelier  nottj  ein  «teil  fpeculieren  nixir»  barnatij  aud)  a6e. 


tjcrjog  -Ejeinrtdj  Julius  v.  ßraunfdjiotig,  Utncciüius  Cnbielau?.    IV,  1,  2.      399 

ACTVS  OVARTI 

Scena  Prima 

Marfchalck,     Adrian, 
GEconomus,     Johan. 

y  Marfcbakk:  -ööret,  jfjr  guten  ©efetten:  ߧ  ift  metnel  £errn 
beoeld),  ba§  jrjr  uon  ftunbt  an  fyingerjen  Unb  beut  ^fantaften, 
bauon  \v)v  mir  Ijeinbt  gefagt  t)a6t,  gut  Tafeln  forbern  foEet. 
Unb  fo  batbt  er  auff  bem  roege  ift,  fol  eroer  einer  uorfjer 
fouffen  unb  e§  meinem  gnebigen  £>errn  berieten,  ©o  roü  er 
io  jfyme  etroaä  entgegen  geljen. 
Johan:  ^n  ©otte§  9camen:  2£ir  motten  (jingerjen. 

£)er  3Karfdjatä  gerjet  a6e. 
[B7bJ  Adrian:  W\d)  fol  bod)  getüften,  roenn  roir  jfyn  werben  am 
reben,  roa§  er  fürgeben  roirb. 
i3  Johan :  ®a§  roirb  rool  nid)t  uiel  f higeä  fein,  Sie  geit  aber  roirbtS 
geben. 

©etjen  fjin  unb  {[opffen  an,  unb  ber  SBirt  fömpt  t)eraug. 
Johan:  öerr  2Strt,  roir   f)a6en   beoeid),    roegen  unferS   gnebigen 
•Öerrn,  mit  eroerm  ©aft  gu  reben:  SBottet  jfjrö  )(rot  angeigen, 
20        basl  er  51t  un§  rootte  Ijerauffer  fommen? 
(Economus:  $d)  ratio  j[)tn  fagen. 

Joljan  unb  9lbriart  roarien.    gnmtttelft  fömpt  SSincentiuä  mit  aQ  feinem 

©efinbe,  6rüftet  ftcf)  rote  ein  Sßfaro,    befifjet   ficf;  fiinben  unb  fönt 

unb  treibet  altertet;  9terrifcf)e  unb  (joffertnje  gesticulationes. 

ACTVS  Ol  AR  77 

Scena   Secunda 

Johan ,     Adrian , 
Vincentius  Ladislaus. 

Johan:    ©uter    unbetonter    $reunbt!      @3    ift   unferS    ©nebigen 
so        £jerm   begern,  £$*  mottet  gu  !jjljrer  ©nab  t)inauff  fommen 


400      ^^l°i  -Qeinridj  Julius  v.  ßraunrdjroctg,  tthtcentius  Caöislaus.    IV.  i. 

[B8a]  Unb  mit  berfelben  SKaljeit  galten  Unb  uorlieb  nehmen, 
roas  ©Dtt  befdjeren  roirb  unb  Äüd)  unb  ftetter  vermag. 

33incentius  ftefjet,  brüftet  unb  reufpert  ftd;,  ftreidjet  ben  .Hnebel6artfy  unb 
fefcet  einen  /viies  uor  ben  anbern  unb  üeUet  ftd;,  als  ftünbe  er  gar 
in  tieften  gebunden  unb  bebedjte  ftd),  roas  er  reben  roollte;  5 

entlief)  fprtd)t  er: 

2öir  Vincentius  Ladislaus,  Sacrapa  von  DJtantua,  $empffer  511 
$0)3  unb  $ue§,  Ijaben  burd)  ber  Aünff  Sinnen  ein,  2)amit 
mir  begäbet  Unb  baburdj  mir  einem  oernünfftigen  9)ten'"cfjen 
fönnen  verglichen  roerben,  -iftemlidj  ba§  ©el)ör,  SScrjtanben  10 
unb  eingenommen,  2Bas  jfjr  uno  jefcunbt  fjabt  vorbradjt, 
Unb  erlernten,  fpüljren  unb  abnljemen  hieraus  fo  viel,  3)o§ 
eroer  unb  unfer  gnebiger  ^yürft  unb  -öerr  vielleid)t  tmfera 
groffen,  roeitberümpten  SKantjafften,  bitterlichen  Jfjaten,  2Bie 
bann  aud)  crfarenfjeit  tnn  allen  löblidjen  freien  fünften  mu§  r> 
berichtet  roorben  fein  Unb  berfjalben  im§  511  fefjen  ein  fon* 
berlict)e  begirbe  unb  verlangen  tragen  mu§.  Unnb  roeil  e§ 
nun  öftrer  yäirftlidje  SDurdjIeudjttgfett  alfo  gefallen,  motten 
roir  unö  [B  8b]  ben  berfelben  getjorfamblid)  einftellen.  3l6et 
roir  bitten  fveunbtUd),  ^sf>r  mottet  ein  roenig  verjiefjen:  303 
motten  un§  nur  ein  anber  $leib  antfjun  Unb  uns  alöbann 
baibt  roieber  anbjero  verfügen. 

©efiet  abe. 

$of)ann  (tacket). 

3>a§   mit   ein   redjtfdjaffen  £erl  vor  meinen  &errn  fein:  33arm=  23 
fyerfciger  ©Ott,  2Bte  lenfft  ber  $erl  mit  ber  Seimftangen! 

Adrian  %a,  er  ift  rcdjtfdjctffen  bartnn  verborgen,  ber  £afe,  3)a3 
ift  einmal  geroifj!  $d)  roil  nun  Eingeben  unb  meinem  ,v>errn 
fagen,  ba§  er  auff  ber  faf)vt  fei).  ^Bleibe  bu  l)ier  unb  bringe 
ifjn  nadi!  30 

©eljet  aBe. 


26.  mit  bet  (eimjtangen  (auften,  (00m  3?ogetfang]  betrügen  im?  lügen.      1 


fjeqog  fjeinrtdj  Julius  d.  ikaunfrljroeig ,  öincent'tus  Cabtslaus.    IV,  3.      401 

ACTI 'S  QVARTI 

Scena    Tertia 

Silvefter  ber  §er|og, 
Marfchalck,    Adrian. 

5  [C  la;  Silvester  fbmnt  mit  feinen  Wienern  unb  fpricf)t  jum  Sßarjdjaüf : 
Öerr  9ftarfd)alcf,  %<i)  gebende,  unfet  ©aft  roirb  halb  fommen: 
Steine  Wiener  finb  ja  fdjon  simblid)  fange  fjin  geraeien. 
Marfchalck:  $d)  gleube  nidjt  anberft,  ©nebiger  «öerr. 
Silvester:  32er  ift  jenner,  fo  bar  {jerlömpt? 
io  Marfchalck:  @§  ift  Sftrian,  6  g  0.  ßammer Runder,   Welcher 
nad)  bem  (rbentfyetnrer  genbid'et  ift:  Gr  roirbt  nielleidjt  norfjer 
fommen    Unb  befcfieibt  bringen,  33as  er  fürgeben  fjat. 
Adrian:  ©nebiger  öerr!    C".  ©.  (äffen  ftdj  nicht  »erlangen:    £er 
9Jian  roirb   balbt  fommen,  2(ber  er  roil  fiefj  erft  anberft  an= 
15        tljun  unnb  auspufcen. 

Silvester:   38a§  gibt  er  bod)  für f 

Adrian:  SDas  roerben  Q.  ©  beut  nod;  rool  nernljemen:  (?r  rebet 
fein  23ort,  es  ift  in  feinem  bebünden  ein  jebes  taufent  ü£aler 
roertf).     3>ch    f»abe   bes   9Renfdjen    gleichen    mein   3Tage    nid)t 
so        gefefyen. 

Silvester:  Unb  fo  roolt  er  ein  anber  Äleib  angießen? 
[C  ib]  Adrian:  ga,  ©nebiger  feett,  2o  gab  er  für. 
Silvester:  Sßojj  Selten  roitfen,  2(brian,  Souff  eilenbs  (jinetn  unb 
laffe  meinen  furtjroeiligen  cRatfj  ^ofjan  Soiu'et  aud)  fein  beftes 
25        Äleib  antfjun,  Heine  Letten  anfangen  Unb  eilenbts  mit  feinem 
Regiment  Prügel  f)ier  ui  mir  fommen:  J)onn  mann  er  mid) 
rcirb  anreben,  fol  er  meinent  roegen  bie  antroort  tfjun.    ©arm 
man   tagt   im    2prid)roort:   ,/32ie   man  ins   £ol§   rüfft,    So 
rüfft  man  aud)  roieber  fjeraus." 
30  9Ibrian  gefjet  abe. 

Silvester:   ^d)   roil   rjier   fo   lange  roieber  fjinein  gef)en,  bis  bas 

er  fömpt.     DJiarfdiald,  roarte  bu  l)ier  fo  lang,  unb  roann  er 

oorf)anben   ift,  fo   fage  mirs  bei)   feiten:   Zann  ich   roil  \tym 

entgegen    geljen,    S)a§    roirb   er  fid;   3U   grofjem   SKufnn  unb 

35        Gljrerbietung  an^iefjen. 

Jrama  ber  ;Keformation-3jeit.  20 


402      ijcrjog  igeinrtri)  Julius  n.  •ßraunrdjroeig,  Uinccntius  Cainslaus.    IV.  3;  V,  1. 

SDct  .s?ert3og  gefjet  abe,  ber  SJIaridialtf  6Iet6et  ba  unb  gefjet  fnllfdnoeigenbö 
auff  unb  tüebcr,  entlief;  fpridjt  er. 

Marfchalck:  95a§  bod)  ber  9krr  fortt)  gienge,  roenn  er  fommen 
raolte,  [C  ->a]  £as  man  feinent  falben  fo  r-iel  geprenge  nidrjt 
machen   bürffte!     2C6er  bort!)  fömpt  er  gteid)  fjer!     2$  mus  5 
gu  meinem  §errn  gefjen. 

0eb,et  abe. 


^C7TS  QVINTI 

Sceiia   Prima 

Tineen tius  Laäislaus,    Silvester,  10 

Johan   Boufet,     Marsckalck, 
Valerius,    Balthazar,    Lackey. 

SincentiuS  fompt  gegangen  unb  fjat  ein  bauffen  Wiener  Innter  fid)  Ejer. 

©v  Ijat  gar   ein  ftailidj,  aber  bod)  9Ierrifd)  bleibt  an,   E)at  fid)  mit  r>iet 

©ütben  Letten  bedangen,  ben  ©djmiptudj  lmt  er  im  ©ürtel  fted'en,  [djütteü  15 

ben   .Uopff   unb  fpreifet  fid)  raie  ein  ßag,   ©c|ct  bie  güffe  all  nadi  ber 

.Hunft,  rütf'et  ben   SRantel  I)in   unb   nneber,  mirftt   ba§  3Moul  auff, 

breitet  ben  33art(),  bat  bie  Ringer  all  mit  fingen  beftetft,  fihet 

fid)  etlichemal  umb,   ob  jm  aud)  feine  Wiener  uolgen,  unb 

fe£t  ben  Jpuet  auff  ein  Chr.     llnnb   menn  er  fid)  fo  20 

umb   ftbet,    bjaben    feine   Wiener  ftrads  bie 

.vuite  in  ber  ftanbt  unb  fein  bereit  a\v- 

utljören,    mas    er   beuheten  roolte. 

Stern    feine  Siener  tragen 

jljm    Spieffe    unb  25 

lange  :Köl)r 
natfj. 

[C  2b]    Silvester  fömpt  mit  feinen   Wienern   tjerauä   ihm   entgegen   unb 
fagt  311  %ol)an  iöoufet  feinen  fürbuieiligen  rHatf): 

Diebe  nid)t  efye,  bijj  baö  tdt)  btrö  beutele!  30 

Johan  Bouset:  %d)  folg  ttmn. 

Valeriug  ad  Yincentium:  (S'bler,  ©Irmoefter,  vJ)ianf)afftor,  in 
^rtegöleufften  unb  anbern  fronen  löblidien  fünften  rool  er= 
farner,  roeitberfjümbtet  ßempffer  $u  SRofj  unb  $\x&,  ©e* 
ftrenger  ^unefer!    S)er  $er$og  fömpt  euch  ba  entgegen. 

26.  Diöliv,  Surfen  (jum  Sc&iejjen). 


tjtrjog  fjnnridj  lultus  v.  öraunfdjroeig,  öinrcntius  Cabislaus.    V.  1.      403 

Yincentins   Ladislaus:    Domine    Yaleri.    Sißet    nn§    and)    ber 
9JcanteI  gleid;? 

SSaleruiä  gießet  jfjnx  bcnfeKen  jured^te. 
Vincentius  Ladislaus:  Domine  Balthafare,  Menget  uns  and)  bie 
s        Letten  gleich? 

3um  Satfenen: 

£>u,  Sarfen,    (Saubere  uns  bie  Sdjudj! 

©ntlid)  geljet  er  gar  ftolfc  fortb,,  nimpt  aber  ben  £>uet  nicfjt  efje  afie,  bijj 

bas  er  nafje  beim  £*erfcogen  ift;   Unb  roann  er  ben  £met  abnimmt, 

10  tfjut    erö    mit   groffer   kbad;t,   batltit   er    baö   £eupt   nidjt  51t 

eUenbts  entblöffen  unb  erfalten  möge,  Dtüipet  unb  brüftet 

fitf;  gewaltig,  gibt  bem  £>erfcogen  mit  groffer  3?e= 

neren.  Die  §anbt  unb  fpriajt: 

2öir  Vincentius  Ladislaus  Sacrapa  non  Man[C3a]tua,  ^empffer 

15        31t  Sftofj  unb   $ues  etc.    SBünfdjen   Criner  gfürftUdfjen  £urd)= 

leudjtigfeit  einen  frolidjen  guten  DJiorgen  SSom  3(uffgang  biß 
§um  9iiebergang  ber  Sonnen!  'Ter  liebe  ©Ott  roolle  ber= 
felben  auegang  unb  eingang  behüten,  non  nun  an  btjj  inn 
(i'migfeit     Unb  raeil  ß.  $   Shirdjleudjtigfeit  unfere  gegenmart 

20  unnb  funbtfdjafft  tnftenbigltd)  begeret  Unb  barumb  bei)  un§ 
nletifig  anhalten  laffen,  <So  l)aben  rair  uns  burd)  bie  bemeg= 
lidjeit  unfers  leibes  unb  ©lieber  anfjero  51t  ß.  $.  £urd)= 
leud)tigfett  uerfüget,  er()oben  unb  eingeteilt;  Unb  l)at  fid; 
fürmar,    3)a§    nur    bieielben   mit    unfenn    anblid    anfdjamen 

25  mögen,  unier  |)er£  unb  alle  imnenbige  ©lieber  tun  unienn 
Seibe  cor  groffer  frerobe  gar  umbgefert.  Siemeil  aud; 
jeijunber  &rtegs=  unnb  ikiegsgefdjren  oor  ber  £anbt  fein 
Unnb  ß.  #.  Surd)l.  of)n  allen  groeiffel  eines  Ijocboerftenbigen, 
federt,  berljümbten  unb  erfarnen  Äriegsmans  raerben  oon  nöten 

30  Ijaben,  [C  :ibJ  So  merben  ß.  %.  £urd)leud)tigfett  benfeiben  an 
uns  finben  unb  fjaben!  Söollen  uns  and)  $u  bero  beften 
Ijiemit  betreten  Unb  511  bero  bet)ueff,  bamit  fie  roiffen  mögen, 
2Sas  fie  an  uns"  cor  einen  Wian  haben,  ß.  %.  £urdjleud)ttg= 
feit   nur  baffelbe  §ur  nadjridjtung   angejeiget,  nermeibet  unb 

35        angebeutet  rjaben. 

Silvefter  51t  Johan  Boufet:   §err  Cberfter,   Jljut  unwert  roegen 
antroort! 

Raunet  jfjm  ins  Dfjr  unb  befielet,  mag  er  fagen  fof. 
Johan    Boufet:    SDcarttjafftev,   Streitbarer,    in   ^rtegsfadjen    rool= 

26* 


404      •Qcqog  ■fijeinrtdj  Julius  v.  ßraunfdjrojig,  Öinccntius  £abtslauä.    V,  l. 

erfarner,  inronbers  guter  unbetonter  £>err  unb  ^reunbt!  9JIein 
©nebtgfter  $ürft  unb  ^err  §ot  ju  Dljren,  -£>er£  unb  Sinn 
genommen,  2ßa§  jfjr  jetjunber  burdj  erore  [tätliche,  gieriidje 
unb  bebedjtige  9xeDe  x>oxbxad)t:  Unb  r)aben  ©.  £y.  ©.  über 
erore  überaus  groffen  uerftanbt,  gefdjidlidjeit,  gierlidjeit  in  5 
Sieben  nidjt  allein  fid)  über  bie  maffe  |et)r  nerrounbert,  Son= 
bern  awfy  f)ert$lid)  gerne  unb  mit  freroben  nernommen,  2)as 
fte  an  eudj  fo  einen  erfarnen  9)ianb,afften  [C  4a]  beb,ert$ten, 
feden  9Jian  gefunben,  Unb  rootfen  biefelbigen  mit  @roer  6err= 
ligfeit  (jernad;  roeiter  aus  biefen  fadjen  reben  (äffen.  10 

Snmittclft  btefeä  fo  gerebet  rcirb,  imiö  er  fid)  geroattig  brüften. 

Vincent ius  Ladiskus:  £>ft  ein  9Dian  in  ber  ÜEßelt  jeijunber,  fo 
bem  bürden  roirb  roieberftanbt  tfyun  fönnen,  fo  fo(  es  biefer 
$can  tlntn! 

SBeifet  auff  fid;  fetber :  15 

Unb  roenn  2(leranber  Magnus,  fo  bie  ganije  2öe(t  in  3roölff 
^aren  bejroungen  r)at,  nod)  lebte,  Softe  \b]m  biefer  3Ran  gu 
fdjaffen  geben. 

Silvefter:  ^>err  9ftarfdjald,  Saffet  beden  unb  anrid)ten! 

Marfcbalck:  ^d)  roü  b,ingef)en  unb  es  beftetten.  20 

©efjet  abe. 

Silvefter  ad  Vincentium:  Sgexx  Dberfter,  ^t)x  muffet  mandje 
5Treffttdr)e  23jat  f)aben  ausgerichtet,  2öei(  jb,r  eud)  fo  rool  uer= 
fud)t  fjabet! 

Vincentius  Ladislaus:  Gö  ift  unmüglidj  gu  g(euben,  2öa§  mir  25 
oor  9titterlid)e,  SRanfyaffte,  fürtrefflidje  £(;aten  fjaben  aus= 
geridjtet!  2llö  roir  nod)  ein  8tubent  roaren,[C4b]  2öie  roir 
un§  bann  oon  ^ugenbt  auff  bie  Kriege  beoliffen,  ©a  (jaben 
roir  neben  anbern  Stubenten,  Söeldjer  in  ber  $al  .Sroenljunbert 
unnb  SJteun  unb  9ieun£ig  geroefen,  Sieben  Saufent  Rrieg§=  30 
(eut  erlegt   Unb  leinen  gefangen  genommen. 

Johan  Boufet:  S)a§  ift  roar,  QDas  Ijabe  idj  gefeljen;  Qd)  toax 
baff  eibige  mal)l  nidjt  roeit  baoon:  ^d)  falje  rool,  *Da3  jfjr 
baffelbige  mav)l  bren  in  einem  Sd)uf5  erfdjoffet  Unb  groet; 
blieben  ftrad'g  3Tobt,  3(ber  ber  eine  lebte  nod)  ein  roenig,  35 
©erfclbe  fonbte  nid)t  rool  SDeubfdj  unb  rief:  „D  2lllemauni, 
roie  fdjeuft  bu  mit  Spede!" 

SBinccntiuä  icfjiueiget  ein  roenig  ftille,  tuu-nad)  jpridjt  ev: 


■fgtrjog  -fgeinrtdj  Aulius  r.  ßratinfdjiüEig,  öiiucntius  Cabtslmis.    V,  1.      405 

Vincentius:  2Bir  wollen  @.  $.  ©urdileudjtigfeit  nod)  eine  ©e= 
fdjicbte,  Sa  roir  felbft  mit  bei;  geroei'en,  er^elen;  @§  ift  rool 
unglaublich,  aber  bodj  roar:  3Sir  Ijaben  mit  benfelben  ©tu= 
beuten  audj  eine  ©tabt  mit  ^omeranfcen,  SJielonen,  Zitronen 
unb  ©ranatepffel  geftürmet  unb  eingenommen! 

[C  5a]  Silvefter:  Sas  ift  ju  nerrounbern! 

Johan  Boufet:  Sas  ift  roaljr!  %<$)  roil  aber  @.  6.  fagen,  roie 
es  ift  jugangen:  2lls  mir  cor  ber  ©tabt  uns  gelagert  unnb 
fie  ausgehungert,  Safj  bas  25oIcf  nidjts  mein;  ju  effen  hatte, 
10  üßurffen  mir  ein  Ijauffen  s}>omerant3en,  "Utelonen,  (zitronen 
unb  ©ranat=@pffel  in  bie  ©tabt:  Ünb  als  bas  SSolcE  non 
junger  nadj  ben  Gpffeln  lieff,  SDiefelben  auff äffen  unb  jt)re 
fad)  nidjt  in  acrjt  fetten,    -Rabmen  mir  bie  ©tabt  ein. 

SSincenthtS  fdjroeiget  ein  tüenig  ftiüc  unb  fpridjt  barnad): 

15  Sß^ir  unb  unfer  ganzes  ©efdjledjt  feinb  bes  2tt>eltdjen  unb 
•JRanljafften  ©eblüts,  Sas  mir  je  unb  allroege  ju  ben  Kriegen 
Iuft  gehabt,  Unb  ntdjt  adein  bie  2Rans=,  fonbern  aud)  2Beib€= 
^erfonen  fidj  beffelbigen  beuliffen:  Unfer  geliebte  ©djroefter, 
©o  nu  in  ©ott  nerftorben,  §at  in  einer  ÜBeftung,  barin  mir 

20        belagert  roa[C  5lj]ren,  in  einem  ü£age  im  ©türmen  SSier  unb 

3man^ig  $erl  umbgebradjt! 

Johan  Boufet:  Sas  ift  mar!  !^dj  roere  es  aud)  balb  obne  fdjaben 

nicht  inne  roorben:  Sann  idj  mar  baff  eibige  mal  eroer  £yeinb. 

^d)  roil  aber  ß.  ©.  beridjten,  roie  fie  es  gemadjt  r)at:  ©ie 

25  ftunbt  auff  bem  $&alk  unb  r)atte  ben  fidr)  ein  groffen  ^effel 
cot  Seimroaffer  flehen  Unb  ein  ©trenne,  Samit  firenijte  fie 
un§  (bem  $einbe)  bas  Seimroaffer  in  bie  Slugen;  Unb  roann 
bem  $einbe  bann  bie  Slugen  roaren  jugefleiftert,  fo  roarff  fie 
ein  gros  lang  runbt  §oli$,  rocldjes  fie  auff  bem  SSatle  (jatte, 

30  herunter,  Unb  el)e  bie  Seute  fidt)  roieber  ermuntern  tonten, 
fdjlug  baffelbe  -öolfc  breu  unb  ^roanfcig  Äerl  tobt!  Unb  id; 
roar  ber  nier  unb  jroanfcigfte:  Sann  mit  bem  Seimroaffer 
traff  fie  nvid)  etroas  niebrig,  Sas  es  mir  nidjt  in  bie  Slugen 
fam;  Unnb  als  ich  bas  öolij  ialje  herunter  fallen,  fprang  ich 

35        auff    bie    fjalbe    Unb   fiel    auff    bie    Grben,    Sas    bie    Seute 


26.  Stren|e,  Sprifce.  —  35.  liaUe,  Seite. 


406      flerjog  fijhtridj  Julius  t>.  ßraunfdjroeig ,  Ürnccntius  fabtslaus.    V,  1. 

meinten,  idj  roere  tobt;  [C  Ga]  Unb  rote  td)  barnadj  meine  ge= 
legenljeit  fafje,  Iteff  icf>  bauon. 

2d£)tr>eiget  ein  rodle  fülle. 

Vincentius  Ladislaus:  2Sir  oerfteb,en,  3)a§  je£o  gros  Äriegsroefen 
oor  ber  £>anbt  ift:  9htn  motten  mir,  3(ls  ein  roeit  berljümpter  5 
unb  $rieg§erfctljmer  Dberfter,  G.  $.  Surdjleudjttgfett  rool)l 
gute  unb  nüijtid)e  anbiege  geben,  2Sie  man  hm  fyeinb  an- 
greiffen  unb  mit  roeinigem  Slolcf  unb  groffem  »ortfyeil,  28eld)es> 
uor  biefer  §eit  nid)t  im  gebraudj  geroefen,  abbrud)  tljun  fonbte. 

Silvefter:  Sas  mödjten  roir  gerne  anhören!  10 

Vincentius  Ladislaus:  2Öir  Ijaben  einmal  eine  $al)\K  Deuter 
gefeljen,  S)a  führte  ein  jeber  Deuter  oier  unb  groan^ig  Sftöljre, 
Ünb  fonbte  einer  fo  nie!  tfjun  al§  fonft  24:  2Sann  baffetbe 
nodj  gefdjefye,  fonbte  man  mit  gringem  SSolf  bem  g-einbe 
groffen  abbrud)  tljun.  15 

Johan  Bouset:  Sas  ift  roar:  SBir  fönnens  aber  beiberfeitö  olme 
lügen  nidjt  reben!     Siefeiben  Deuter  Ijabe  idj  audj  gefeljen. 

Silvefter:  Sas  ift  rool  ein  fein  bing:  [C  6b]  2Iber  id)  mödjte  rool 
gern  roiffen,  2Bie  man  bie  9töljre  alle  führen  roolte. 

Vincentius  Ladislaus:   2Sir   roötlens  @.  %.  Surdileud)tigfeit  be=  20 
ridjten:    ©ie   fjatten    etliche   auff  bie  £>üte   geftecfet   alö   bie 
^anefebbern. 

gnmittetft  fte  alfo  reben, 
nrirb  ber  5£ifdj  gebeert. 
Silvester  fcfjtneiget  ein  weite  ftitte  25 

unb  fprict)t  barnact). 

Silvefter:  £>err  Dberfter,  $d)  befinbe  aus  eroren  reben,  3)a§  jbr 
att  mafjl  felbft  baben  geroefen  feto:  Sarnmb  muffet  jljr  offt= 
mals  groffe  gefat)r  ausgeftanben  Ijaben. 

Vincentius  Ladislaus:  Sas  roerben  ß.  %.  Surdjleudjttgfeit  fautn  00 
glauben  föttnen,  2Sas  roir  uor  gefaf)r  auegeftanben  Ijaben! 
IJdj  roil  berfelben  nur  ^meiertet)  erjelen:  9Btr  Ijaben  einmal 
nor  einer  ftatlidjen  gieftung  gelegen,  ber  Dtame  aber  ift  uns 
entfallen,  Sa  I)at  man  nad)  uns  Sieben  taufent  unb  etlidie 
£>unbert  Sdjuffe  getrau  9Kit  Gartfjaunen,  OJiarorenbrcdjer,  gfelfe  ss 
fd)Iangen  unb  anberm  groben  (Md)ü£,  Unb  roir  femb  von 
feinem  getroffen  roorben. 

[C  7a]  Silvefter:    (So    möget   jf)r  rool  non   groffem   glüd  fagen! 

12   ."Küin'c,  Surfen. 


•fjeräog  £)Einridj  Julius  ü.  ßraunfdjioetg,  ttiiumtius  Cabislaus.    V,  i.      4 ' J  T 

2(ber  faget  mir:  3eib  jljr  audj  rool  efje  in  ÄriegSleufften 
gefangen  roorben? 
Vincentius  Ladislaus:  1$a,  2Bir  finb  einmal  gefangen  morben! 
SBie  aber  fofdjes  Zugängen,  motten  mir  G*.  5-  ®-  Berichten: 
5  22ir  roaren  inn  ber  Belagerung  cor  einer  Stabt;  "i>or  ber= 
ielben  traten  mir  neben  uniern  ©efetten  ftarfe  idjarmüfcef, 
Unnb  burdj  baffelbe  Sdjarmütjel  famen  mir  gar  nafje  jum 
3:b,or  unb  mürben  allöar  von  unfern  ©efetfen  cerlaiien.  2Bie 
mir  nun  nidjt  roenöen  fonbten,   muften   mir  notbj  fjalben  es 

10  roagen  unb  mit  ben  gfemben  in  bie  Stabt  eilen,  .^nbem 
mir  nun  l)inein  renten,  ließ  ber  23jor=3Becfjter  ba§  Sdju§= 
©ittet  inn  alfer  eile  fallen  Unb  fd)lug  bamit  unfern  ©auf 
bas  f)inberteil  biß  an  ben  Sattel  abe.  25>ir  mürben  aber 
fofdjes   nidjt   gercafn-,  Vernieten  audj   bem   qeinbe   m^    oem 

i5  fjafben  Sßferbe  nad)  biß  auff  ben  -Dtonft  Unb  traten  nodj 
bafelbft  bem  J-einbe  nidjt  geringen  abbrudj.  [C  7b]  2lfs  mir 
aber  nermerrften,  bas  uns  ber  getnbt  molte  gu  ftard  raerben, 
roolten  mir  uns  raenben,  Unb  in  bem  ftür|te  bas  Sßferb  mit 
uns,   Unb  mürben  geroafjr,  bas  mir  ein  foldjen  groffen  icrjaben 

20        empfangen    Ijetten:    3Kuften    alfo    uns    roieber    unfern  roillen 
gefangen     geben      Unb     uns    mit    einer    Sonnen     ©olbes 
9knt3aunieren. 
Johan  Bouset:  3)a§  fjabe  id)  ntd)t  gefeb,en,  Sann  idj  bin  ntdjt 
baben  geroefen. 

25  ^nmittelft  fömpt  bes  £>erßogen  ßemafjlin  mit  jfjrem  g-raroenjimmer,  unö 
(effet  auü)  ber  3?tarfd>alcf  öas  6ffen  aufftragen 

Silvefter:  Sas"  Gffen  ift  ba!  23t  r  moflen  uns  gu  £ifdje  fernen. 
■Öerr  Cberfter,  ©eljet  rjin  ju  meiner  ©emafjlin  Unb  gebet 
berfefben  erftlicp,  bie  tfanbt. 

so  Vincentius  Ladislaus:  SDa§  rooffen  mir  mit  alfer  Gfjrerbietttng 
unb  uns  eingepflanzten  fjöfffigfeit  roillig  unb  gern  tfjun  unb 
oerriditen,  2o  nie!  aud)  t>te  üBlatjeit  anlanget,  roollen  mir  bie 
auffgetragene  Speüe  inn  fdnilöiger  bandbarfeit  mit  jutfjun 
unfer  3efyne   ^u   un§  nehmen  unb  genieffen  [C  8a]  Sann  mir 

35  Ijaben  bep  unferm  9BirtI>e  gar  idjledjte  unb  geringe  £racta= 
tion  gehabt,  Sann  er  lies  uns  grobe  Spetfe,  211s  Sped, 
gering    Unb    anbere    geringe  ftoft,   3U    meldjen   mir   unfern 

22.  au-Möien. 


40ß       £)frjog  fgtintid)  Julius  r>.  fraunrdjroetg,  üincontius  £afcislaus.    V.  1,2. 

•JRagen  ntdjt  geroeljnet,  fürtragen:  Sern  roeldjen  roir  au3  für= 
roitj  einen  S3iffen  üerfudjt,  ber  un§  bann  gar  übet  befommen, 
£ae  nur  and)  nid;t  tüol  barnad;  rufyen  fönnen. 

©efjet  3U  ber  öer^ogin  unb  bem  ^raroenjimmer  urtb  gibt  jtjnen  nad) 
ber  reige  mit  groffer  3?enerent5  unb  fjofftigfeit  auff  feine  avti)  5 

bie  öanbt. 

3>er  -Öerfcog   fettet  fid;  mit  feiner  ©ematjün  ju  £ifd;e  unb  reffet  3Sincen= 

tium  etliche  mal  burd;  ben  SiJarfdjalct"  jur  tafeln  forbern;  Gr  aber 

racigert  fid;s,  bi§  enttiä)  ber  £ert)og  felbft  auffftefjet  unb  jfjn 

jitm  Sifd)  führet:  Sa  fefeet  er  fid)  mit  groffer  teueren!}  10 

unb  fjöff ligfett  nieber. 


ACTVS  OVINTI 

Scena    Seciuida 

[C8b]  Silvester.      Eleonora. 

Vincentius  Ladislaus  15 

unb  anbere  2(uffrc>arter. 

Vincentius  [teilet  fid;   gar  f;öfflid)  am   3:ijd;e,  fter)et  auff,   leget  einem 

jeben  für,  unnb  fifjet  fid)  aüenf;anbt  umb  nad;  bem  neben=2ifd),  ba 

bie  3w»STraiüen  fi^en;  Unnb  roetf  er  fid;  fo  9}errifd)  anftellet 

unnb  fid;  umbftf;et,  (ad;et  feiner  bie  eine  ^ungfram  am  2o 

SEtfdje.     2ßie  er  bie  2>unsfrara  ladjen  fitjet,  jtefjet  er 

fid;  in  ben  finn,  ©ie  fyabe  jljn  lieb,  unb  geunnnet 

fie  nueber  lieb,  unb  fdnetet  allmege  nad) 

bem  3"iftf;e,  roo  fie  fi^et. 

©ntlid;  feilt  jf;m  ba*  Keffer  unter  bem  3rifcf),  nad;  bemfelben  bürfet  er  25 
fid;,  unb  ber  £er|og  fpridjt 

Silvester:   £err  Dberfter,    2öas    madjet  $f)r  unter  bem    SJtfdj? 
§abt  tf>r  etroaö  uerlorn? 

Vincentius  Ladislaus:    Qnebiger  £err,  6§   b,at  fid)   baS  fdjnei- 
benbe  ^nftrument,  bas  man  ju  3ertb,ethmg  ber  ©peife,  bamit  30 
e§  ber  2d)lung  be§  9ftageuS  befto  ba%  uerbenien  fann,  pfleget 
§u  gebrauten,  Turd;  feine  bemegung  unter  ben  3Ttfcr)  oerfüget, 


16.  Stuf f mar t er,  (Säfte. 


flcrjog  fjeinrtdj  Julius  d.  firaunfd;roeig,  Cinrcntius  Caiislaus.    V.  2. 

Unb  mir  feinb  in  rotrcf ficfier  ubung,  [D  ia]  Unnb  gebende  es  mit 
5iitfjat  ©öttfidjer  hütff  mieberumb  fjerauff  ju  rer'dirauben. 

3t§et  ein  »eil  ftille,  als  nenn  er  tnn  gar  tieften  ©ebanrfen  roere, 
unb  fügt  nicfjts. 

5  Silvester:  §en  Cberfter,  3Bie  imt  ihr  fo  ftille? 
Vincentius:  ©nebiger  §err,  2Bh;   jtoeiffeln  nicht,  S.   >v.  SDutdjl. 

roerben  otm  groeiffel  in  jt)rem  Sanbe   groffe  unb  otel  SÖitbe 
©dpuein  haben. 
Silvester:  ^sa,  §err  Cberfter,  SBic  fraget  \fyc 

10  Vincentius:  2Btr  gebenfen  jefcunbt  auff  eine  geidjicbt,  fo  uns  ein 
mal  begegnet  ift.    2Benn§  Q.  ty.  £urcfjl.  nietjt  3umiebern  roere, 
i*o  toolte  berielben  mir  foldps  erbeten. 
Silvester:  ^a,  id)  rotls  gerne  f)ören. 
Vincentius:  2Bir  'einö  einmal  allein  in  einem  SüBalbe  nad)  SBilbt- 

i5  pret  jufcfjieffen  gangen,  ba  begegnete  uns  ein  gros  2Btlb 
Sdjroein,  SSon  raeldjem  mir  aud)  nor  bieiem  lange  gebort, 
Unb  bas  Hüters  falben  331inbt  werben  mar,  llnb  eines  an= 
bem  jungen  Sdjweins  fdjwantj,  weld)3  für  'fim  rjergieng  unb 
es  führte,  in  bem  maul  fjielt.  [D  ib]  311s  mir  nun  biefe  groffe 

20  2d)wein  erüthen,  »ermeinten  mir  baffelbe  mit  einem  2(rmbruft 
burd)  ben  Äopff  jufdjtejfen,  Stoffen  aber  gar  jju  lehr  auff 
bie  halbe  Unb  fetteten  alfo  be§  groffen  Sdjmeins  Unb  traffen 
bas  fteine,  Unb  idioffen  iljme  ben  Sdjmant}  ahe.  iTaffelbe 
lieff  nun  oon  roegen  groffer  fdjmer^en  tjtnmeg,  bas  211te  aber 

25  blieb  fielen  unb  tjatte  ben  Sdimany  im  iDiaul,  Xann  es  mufte 
nirgenbts  t)tn,  weit  es  331'inöt  mar.  2)a  lieffen  mir  alsbatbt 
fjinui,  Diatjmen  ben  Sdnuanft,  fo  es  im  üDlaul  rjatte,  in  bie 
§anbt  Unb  führten  es  nod)  bei)  Sieben  3Reü  weges  mit  uns 
3U  <öau§. 

30  Johann  Bouset:    Gs  ift  ein  ietfcamer  Bdjuf;,  Slber  es  tregt  ftcfj 
münbertidj  bing  ju  ben  bem  -"ßeibwerd! 
Vincentim  fcf)tneiget  ein  rceinig  ftille  unb  *pricf)t  barnaefj  raetter: 
2Öir  motten  G.  -J.  Xurd;leud)tigfeit  nod)  eins  erbeten:   gn  einem 
2ßalb   begegnet  uns"   ein  gar  überaus  ftarefes  2Bilb= Bebmein: 

35  baffelbe  hatte  3aW/  [D2a]  ®ie  jtjme  einer  fjalben  ©Ken 
lang  511m  "JÄauI  herausftunben;  Unt>  atö  mir  lotdjes  er'aben, 
froren    mir  in   einen    alten   Gtdjenbaum,    uns   ju   oerftetfen. 

-. l&e,  Seite. 


410      •fijerjog  ^einrtd)  Julius  v.  ßraunfrijrecifl,  ühtCMitüis  ffaötslaus.    V,  2. 

21(3  nun  ba§  Sdjroein  un§  barin  nermercfte,  b,ieb  e§  mit  ge= 
roalbt  burdj  ben  Saum,  ba§  mir  bie  3äfme  gimbltd)  lang  rool 
feijen  fonbten;  ©erhalten  nahmen  mir  unfern  2)old),  ber 
oben  am  Reffte  eine  breite  platten  ijatte,  hielten  ben  für  bas 
2od),  Unb  ba  nun  ba§  ©djroein  meiter  %u  arbeiten  anfieng,  5 
oernietet  es  fid)  f  eiber  mit  feinem  3af)n,  Unb  mir  fingen 
baffelbe  alfo,  SÖeldjes  ijat  geroogen  Sieben  Rentner. 

Jolmn   Bouset:    @s    mufj    eud)    im    Saume    leiben    bange    ge= 
roefen  fein. 

Vincentius  Ladislaus:  ©.  %.  2)urd)leud)tigfeit  Derjeifjen  uns,  ba§  10 
mir  fragen:  §at§  audj  2Bötffe  I)ier  im  Sanbe? 

Silvester:   3>a,  metjr  als   uns   lieb   ift;   Iber  mie  fragt  $r  fo 
barnad)  ? 

Vincentius  Ladislaus:  Un§  ift  einmal  ein  feltjamer  v$oJ5  mit  bem 
SBolff  roieberfaljren:  2öir  ritten  burdj  einen  2Balbt  in  einem  15 
tteffen  Sdjnee,  £>a  tieff  ein  ftard'er  Söolff  mit  aufgefoerretem 
Stauen,  [D  2b]  2Us  ob  er  un§  uerfd)Iingen  wollte,  ©erab  §u  uns. 
2(uff  bas  mir  un§  nun  ber  gefalro  entlebigten,  muften  roirs 
roagen,  ©riffen  beromegen  mit  ber  £>anbt  ben  2BoIff  ungeftüm= 
lid)  unb  eilents  burd)  ben  &als  in  ben  2eib,  ©rroüfdjten  ben  20 
©djroant},  30rJen  benfelben  nadj  uns  gar  ftaref  Unb  menbeten 
ben  SGSolff  gar  umb,  2Bie  ein  ©dmfter  bie  ©djudj. 

Silvester:  Sif$  eud)  bann  ber  SBolff  nid)t  in  ben  2(rm? 

Johan  Bouset:  S)a§  fönnen  ß.  ©.  root  gebenden:  äöeil  er  ib,m 
ben  2Trm  fo  gar  tieff  (jinein  gefied'et,  bas  er  nidjt  Ijat  beiffen  25 
fönnen. 
Vincentius  fixtet  ein  weile  in  geband'en,  barnad)  fprid)t  er 

Vincentius  Ladislaus:  Söir  roiffen,  2)as  @.  $.  £>urd)I.  luft  tjafan 
nad)  ©enfen,  Srantdjen  unb  anberm  $eber=3Silbtpret  $u 
fdjieffen:  sDtöd)ten  beromegen  mol  roünfdjcn,  bas  mir  unfern  SBilb*  so 
fdjüijen  nodj  Ijaben,  unb  @.  $.  SDurdjleudjt.  benfelben  (Jetten 
ferjen  mögen.  ©erfelbe  Ijat  einmal  mit  Sdjrot  auff  einen 
[D3a]  ©djufj  Broölff  ßttanidjen,  @§lidje  in  bie  ginget,  Unb 
etjlidje  in  bie  Seine  getroffen,  $ft  eilenbs  gugelauffen,  SDamit 
fie  fid)  nidjt  roieber  erljoleten,  6ie  auffgeljoben  Unb  unter  ben  35 
©ürtet  gefted't;  35a  Ijaben  fie  fid)  roieber  erholet,  Unb  roeil 
es  obme  bas  groffer  2Binb  geroefen,  fid)  erhoben,  £>en  ©djü|en 

S.  leiten,  jein\ 


Cjcrjog  fgiinridj  Julius  u.  Ctnunfdjroetg,  öinceutius  Cabisluus.    V,  2.      411 

meggefüljret,  25a§  roir  nid)t  erfahren  fönnen,  rooljin  er 
fomen  ift. 
Johann  Bouset:  35er  ©djüke  muf$  gratofame  lelfcame  gebanden 
gehabt  baben,  al3  er  fo  in  bie  Sufft  kommen  ift. 
5  Vincentius:  SGBir  motten  ß.  gr.  35urd)leud)t.  nod)  einen  fe(l5amen 
roünberlidjen  ©cbujj  erjelen,  SSeld^en  mir  iclbcr  getljan  (jaben. 
SEBir  finb  auff  ein  jett  freieren  gegangen,  unnb  einem 
ßidjorn  ben  ^opff  abgefdioffen,  316«  ba§  ©idjom  ift  gleidjmol 
banon  gelauffen.    25en  onberen  !£ag  fam  511  un§  ein  SBaror, 

10  ber  jagte,  ßr  bette  ein  Gicfiorn  lauffen  gefeljen,  ba3  fjette 
feinen  Monff  gehabt:  [D  3fc]  35a  badjten  mir  alsbatbt,  ߧ  müfte 
unter  ßidmrn  fein,  Giengen  berfyalben  l)inau§  unb  fdjoffen 
e§  nod)  einmal,  3)a§  e§  herunter  fiel  in*  Gaffer.  35a  Ijatten 
mir  einen  ©cf)ieö  =  .Dunbt,   Unb    mie   er    basfelbe    raolte   her- 

10        rauffer  l)olen,   biffe  eö   benfelben  in  bie  üftafe.     ßntlicb,  aber 
bradjte  erö  berau§. 
Johann  Bouset:  35a3  ift  ein  raünberlidjer  ©ebufj  gemefen. 

25er  iperjog  jffet  inmittelfi  einen  Stpff ei ,  unnb  jffet  bie  Kerne  mit  ein, 
ba  fprictjt  Vincentius : 

80  ^ürrnar,  ©nebiger  §err,  ba3  ift  niebt  gut,  ba§  ß.  %.  35urcb= 
leudjtigfeit  bie  $erne  effen,  35an  mir  Ijaben  einen  Ü)ian  ge= 
fant,  berfelbe  afj  oiel  ©ranat=@pffel=®örner;  Setjlid)  mudis 
jfjm  baoon  ein  groffer  ©ranat  =  33aum  auö  bem  SDtaul,  klugen, 
Cl)ren  unb  9?afelöcbern,  Söeldjer  gute  ©ranaten  getragen, 
25  Sie  mir  gefeljen,  unb  f eiber  baoon  geffen  l)aben. 
Johann  Bouset:  Sie  muffen  gar  gut  gemefen  fein! 

©t|t  ein  roeil  ftilte  unb  bebenefet  ftdj. 
[D4a]  Silvester:  §err  Cberfter,  2öie  fifct  jf>r  fo?    3Mt  jt>r  nidjt 
einmal  berutnb  trind'en? 
30  Vincentius  Ladislaus:  Sßir  fyaben  jefcunber  feinen  Surft ,  2(ber 
mir  gebenden  ber  seit,  ba§  roirö  beffer  fonbten:   Sann  mir 
fyaben  auff  einmal  felb  uierbe  ein  Sagel  nott  Maloafier  au§= 
getrunden,   Seggleidjen    fjaben    mir    aud)   auff   ein   anbermal 
felb  britte  in  brenen  Gründen  ©edjssefjen  SJiafs  9Bein  au§= 
35        getrunden. 

Johann  Bouset:  2Beil  jl)r  fo  niel  trinden  fönnet,  roolte  idj  Qtud) 
niebt  gerne  oor  einen  Siener  Ijaben. 

li.  ber  aää  ©efd^offenc  appovtiert.  —  32.  SageT,  J-äfjdfien. 


412       ijrrjog  •fijnuriri)  Julius  v.  ßxaimftymsiq,  öinnntius  Cabtelaue.    V,  2. 

©iloefter  fd;roetgct  ein  roett  ftitfe  unb  roeifet  barnad)  auff  einen  §edf)töfopff 

unb  jaget: 

§err  Dberfter,  r)at§  ben   eud)   in  emrem  Sanbe  aud)  mol  fo 
groffe  §ifdje? 

Vincentius  Ladislaus:    D  jlm,   nod)  rool  gröffer  al§  biefer:    @§   5 
tjat  ftd)  einmal  bei;  un§  ein  feltjam  gefdjidjt  mit  einem  uber= 
aug   groffen  fytfd;  zugetragen:   3Bir  ftnb   einmal  im  2Binter 
ben   einem  tieffen  Sßaffer  rjergeritten,  Unb  fafjen,  ba§  eine 
$ifa>9teufe  unter  ben  @ifj=<2dntlfern  rjerflofj;  ba  bauten  mir, 
[D  4b]  @§  müften  olme  allen  groeiff el  gute  %tf<fye  barin  fein,  10 
SRamen  beromegen  mit  unferm  Shiedjte  ratt),  28ie  mir  bie  §ifd)e 
mit  ber  teufen  mödjten  rjerau§  befommen.    2)erfelbe  bebaute 
fid)  nun  nitfjt  lange,  Unb  ritte  mit  bem  ©aul  in  ba§  SBaffer, 
$jn  Meinung,  5Dte  SReufe  tjerauffer  gurjolen.    ^n  bem  fömpt 
ein  groffer  $tfd)   gu  feinem  groffen  unglüd  unb  nerfd)Iinget  15 
jrm   fampt  bem  ^ferbe.    ©ren  Xage  aber  {jernad)   roirbt  ber 
$ifd)   am  Sanbe,  ba   er  fidt)  in§  ©anbt  genudelt  Ijatte,  ge= 
funben,  25a  fdjoffen  mir  benfelben  $ifd)  tobt  mit  einem  $irfd)= 
Stoljr,  Unb  lieffen  jt;n  aufffdjneiben,  25a  fafs  unfer  Wiener 
nod)   auff  bem  ^jferbe,  mie  er  mar  hinein  gefprenget,   Unb  20 
tarn  mieber  ()erau§  mit  bem  ^>ferbe  unuerfefyret. 

Johann  Bouset:  £>d)  milä  rool  gleuben,  Sann  e§  tregt  fid)  nie! 
feltjameS  binge§  gu  in  ber  SEßelt:  %d)  l)abe  gefeljen  eine  33ram= 
pfanne  fdjmieben,  bie  mar  fo  gro§,  2)a§  bren  Ijunbert  ©djmtebe 
baran  arbeiteten,  [D  5a]  Unb  faffen  fo  rceit  uon  einanber,  25a§  25 
feiner  be§  anberen  fdjlag  tjören  fonbte. 

Vincentius:    2Ba§   molte    man   aber   mit   einer   foldjen    groffen 
Pfannen  madjen? 

Jobann  Bouset:  ©er  $ifd),  batron  jljr  gefagt,  folte  barin  gefodjet 
raerben.  30 

Sßincentutg  fct)iueiget  ein  tuetf  fülle, 
bamacf)  fpvidjt  et 

Vincentius  Ladislaus:  §aben  @.  %.  ©urd)leud)tigfeit  aud)  Salden? 

Silvester:  $a,  mir  Ijaben  etlidje;  2ßie  fraget  j^t  aber  fo? 

Vincentius:    ©3  ift  un§  einmal  mit  einem  feiger  unb  Salden  35 
ein   feltjamer  s^o^   begegnet:  2Öir  roaren  mit  einem  Salden 
auff   bem  ÜJBeiberoerl   unb  rjatten  bamit  ein  Steiget  gebebt. 
2Bie  aber  ber  %ald  ben  Steiger  rjod)  in  ben  Süfften  uber- 

:».  2  ci)  ulfe  r  n ,  SdEioHen.  —  ">'>.  Steiger,  ERei^er. 


^rjog  tfjeinrtdj  Julius  o.  ßraunfdjrodg,  Ütnrnithts  ffabiskus.    V,  2,  3.      413 

fliegen  unb  geftoffen,  Rieten  fie  mit  einanber  herunter,  Unb 
ein  2Bilbfd)raein,  fo  ongefetjr  an  bie  ftebte  gelauffen  tarn,  oer= 
fd^Iucfte  beibeS,  ben  Salden  unb  feiger,  tßie  id)  bae  erfaf;e, 
Sieff  id)  im  3orn  bfl3  ©djroein  an,  $ieng  e§  Unb  fdmitt  eö 
5  auff:  [U5bJ  ©o  fam  ber  fyattf  unucrfeljret,  ben  Steiger  inn 
ber  Flamen  (jaltenb,  au§  bes  ©djroeine§  -otogen  rjerau§  ge= 
flogen. 

Johann  Bouset:  S)em  Salden  unnb  Steiger  mufj  graufam  bange 
geraefen  fein,  etje  fie  Ijerauö  fommen. 
iu  Vincentius  ft^et  ein  roeil  ftille- 

Silvester:  §err  -HDtorfdjatf,  (äffet  aufgeben. 

Sßirb  auff  gehoben,  unb  fie  fielen 
mit  einanber  auff. 


ACTUS  0VINT1 

Scena    Tertia 

Silvester.      Vincentius  Ladislaus. 
Marfchalck. 

Vincentius  nafyet  fiel;  wieber  jum  £>eri5ogen  unb  fpndjt 
Vincentius  Ladislaus:  2Bir  tjaben  gehört,  @.  %.  2).  fotten  eine 
ftabt(id)e  SDlufic  [ja ben:  2Bir  mödjten  fie  gerne  tjören.  2Btr 
ijaben  unfere  9)tufic  aud)  mit  r)ter;  3ßenn§  @.  %.  2).  geliebt, 
füllen  fie  Ijerfommen. 
Silvester:  $a,  fie  folten  Ijertommen!  [D  6a]  Saffet  bie  emrigen  nur 
aud)  |olen. 

3um  59Jarjrf)atd: 

§err  ''Dtorfdjald,  ^Befreitet,  ba§  bie  9)iuficanten  tjerlommen. 
Vincentius:   Domine   Valeri,   |Jotet   un§  aud)  unfer  SKufic  rjer. 
SSalcnuä  ge^et  abe. 
Vincentius  fpridjt  weiter: 
9Bir  fyaben  un§  jeberjeit  alter  9iitterlid)en  fünften  unb  Jrjaten 
befliffen,  Unb  fonberlid)  be§  $ed)ten3   unb  Kempffenö,  2öie 
mir  bann  barin  bermaffen  geübt  uub  erfaren  fein,  2)a§  mir 
nidjt    gleuben,   Sag    unfreS    gleid)en   jc^o   in   ber  üffielt  ift. 
2öir  feinb  be§  SRqpierä  fo  med)tig,  S5a§  mir  einen  auff  einen 


414      tjtrjog  •Qcinrid)  Julius  n.  ■ßrnunrdjioctg,  Oinccntiuss  fabislaus.    V. .".. 

$nobjff  ftoffen  fbnnen,  auff  roeldjen  mir  nur  roolfen;  Unb 
roenn  ein  anber  meint,  2Bir  fein  nod)  rueit  uom  jrjme,  2o  ijat 
er  bie  25>e()re  fdjon  im  Seibe.  2£ie  mir  bann  aud),  2öenn 
mir  unier  2öefjr  auff  bie  «Seiten  fangen,  fd;on  roiffen,  ii:ao 
mir  gegen  unfern  geinb  getrauten  motten.  2öir  fyaben  um  s 
offtmalo  mit  iner  ober  fünften  ^ugleidr)  geraufft,  23eld)e  mir 
gu  bobem  gefcfylagen  [D6h  Unb  feinb  uon  jljnen  nicfjt  berüret 
morben.  Unfer  ?yedjten  ift  aud)  fein  gemeine  gedjten:  £ann 
mir  y^ccrjten  im  Papier  adein,  JJm  Papier  unb  ©oldjen,  ^m 
9lapier  unb  SJJtontel,  2(ud)  rool  mit  nier  Papieren.  Unb  rote  10 
e§  jmmer  müglidj  sterbenden,  fo  tonnen  rcir§  guroege  bringen. 

Silvester:  SÖir  fjaben  hier  aud)  einen,  ber  ^ed)ten  fan:  3BoIt  jbro 
mit  jfnne  nerfuerjen? 

Vincentius  Ladislaus:  2Bir  $ed)ten  aber  nidjt  anbers  als  fdjarff, 
Unb  mit  ber  2L'etjr,  fo  mir  ftetö  auff  ber  t)albe  tragen.  15 

Silvester:  Gi),  in  ftumpffen  2ßef>ren  fan  man  aud)  rool  5ed;ten! 
^ofjan,  nerfudjt  e§  mit  jfyme. 

SSiticentiuä  unb  ^orjan  Soufet  fegen  bie  -Diente!  a6e,  nbeiuen  bie  Papier 
unb  gefjen  jufammen,  unb  rote  Soljan  ?u  K)11,e  einbringet,  meidjet 

er  jmmer,  unb  fagt  entitd)  20 

Vincentius:  Gn  roac,  2Bir  mögen  je$o  nid)t  ged)ten,  G*  ift  ju 
flir.ttt,  Sarju  ift  er  lind  Unb  mir  fjaben  uno  barju  nidjt  ge= 
meinet,  [D  7a]  SSßir  mödjten  einen  Spott  einlegen. 

Snmittelft  Bhnpt  bie  Söhiftc. 
2Sir  mottend  bleiben  (äffen  unnb  etwas  üDiujtciren.  25 

25e3  öerijogen  ynftrumenriften  SJiuficiren  erftüd;,  benen  boret  er  mit 
groffer  iieruninberung  jit;  ber  frerjog  fraget  j()n 

Silvester:  -fterr  Dberfter,  2ßie  gefeilt  cud)  unfere  üührftc? 

Vincentius  Ladi;4aus:  ß"11^^)/  s^Der  mann  unfere  ÜDtujk  fid) 
björen  leffet,  mirb  man  balbt  einen  unterfdieib  merden.  so 

Silvester:  .perr  Dberfter,  mie  gefeilt  eud)  ber  Safftfl? 

Vincentius  Ladislaus:    Gr   gefeilt   uno   jimbttd)    mol;    9fl)CT   mir 
f>aben  nor  biefem  einen  gebort,  ber  brummete  fo  ftartf,  baä 
ein  ©eroelbe  in  ber  Hirdjcn  oben  banon  barfte,  Unb  bo  man 
jfjn  nid)t  rjeiffen  auffl)ören,  roere  eo  gar  eingangen,  unnb  fjette  35 
fte  alle  erfdjlagen. 

Johann  Bouset:    Go    muo    leiben   fdjlimmer   ßald    gemefen    'ein, 

1.  ftnoljff,  Änopf.  —  82.  (td)J  mit  bet  [inten  $anb. 


■Cjfrjog  £)finrid)  Julius  v.  iPraunfrijrcEtg,  Cincentius  Cabhlaus.    V.  3.      415 

bamit  bas  ©eroelbe  geüfilcffen;  Unb  ber  9Weifter,  fo  es  oer= 
fertiget,  mu§  ein  unuerftenbiger  ßerl  geroeien  fein. 
Silvester:  2£ie  gefeilt  eud)  aber  ber  ^iscantiitef 
[D7b]  Vincentius:  Gr  ift  simblidj  gut,  21ber  mir  b,aben  einsmals 
5        einen  ioldjen  lieblidjen  ©eiang  gebort,  ber  biefe  Stimme  roeii 
ubertroffen  hat. 
Silvester:  2Ba§  mar  es  bann  r-or  ein  ©eümg? 
Vincentius  Ladislaus:    äi>ir  roollens  G.   *v.  Surdileuchtigfeit  be= 
richten.    2Btr  roaren  einmal  ausgeredet,  Unb  mie  mir  roieber 
10        ju  £>aus   fommen,    rjörten   mir   einen   gar  lieblichen   ©entng, 
llnö  nermeinten  nidit  anbers,    es  roere  eine  ;sungfraro.     SW§ 
roir    uns   aber   umbialjen,    mar    es   ein    Stord    auffm   £ach, 
unb  ntng: 

Dtad)  grüner  -Aarb  meinem  .Serben  cerlangt  etc. 
15  Johan  Bnuset:    3)a§   fem  rror   einen  lieblidjen  ©eiang  paffteren, 
Unb  id)  fjabe  bergleidjen  aud)  einmal  geljort,  £as  eine  ÜBadjtel 
gar  lieblich  auff  eine  ümberlidje  beloben  lang: 

2öer  roeis,  ots  roafjr  ift,  roas  bie  ^eute  fagen. 

Vincentius  roirS  jomig,  unb  faget 
20  Vincentius  Ladislaus:   2Das,  fjetffet  jfjr  uns  liegen? 

Johan   Bouset:   Sefjüte   uns   ©Ctt   beibe  oor  lügen:   3jdj   heiffe 
eud)    nicht    liegen,   %d)    bertdjre    nur,    mie   bie    SBadjtel    ae- 
ümgen  bat. 
[D8a]  Silvester:   fem  £berfter,  Schaffet,  bas   ftdj  emer  ÜKuftca 
25        aud)  boren  laffe. 

Vincentius:  3Ba§  G.  %.  X.  geliebet!  Domine  Valeri,  Sajfet 
unsere  SKuftcanten  litehcr  treten  Unb  bringet  uns  bas  -Intnbor 
ber,  SB«  roollen  ielber  mit  fpielen. 

Snmtttelft  treten  fie  ut  jfim,  unb  er  fpridjt  roeiter: 

30        ©nebiger  iQetv,  2Btr  bitten  umb  oergeifjung,  2)a§  mir  fo  fragen: 

33raud)en  aud)  G.   a.  X.  ^nürumentiiten  Duerpfetffen? 

Silvester:  ga,  iolten  fie  nidfjt?  mie  fraget  jr)r  fo? 

Vincentius  Ladis  aus:  Gs  feilet  uns  jetjunbt  etroas  ein,  oas  mir 

ben'elben  erjelen  muffen:  2BÜ  Ijaben  einen  grünen  ^apagenen 

35        gehabt,  ber  fonbte   auff  ber  Cuerpfeiffen  io  lieblid)  pfeiffen, 

bas   roir  aud)  nicht  gleuben,   bas  e§  müglidj  ferj,  bas   enn 

lOcem'd)    iolt    fonnen    gefunben  roerben,    ber  es  jfjme  fönbte 


416      fjerjog  £jcinrtd)  Julius  ».  ßrauiifdirocia,  öinccntius  ffiaöislauä.    "\ ,  3,  4. 

nadjtf)iten;  Unb  er  ift  un§  auff  bieder  SReife  geftorben,  Sonften 
molten  mir  (S.  $.  3).  benfelben  oeretyrei  fjaben. 

Silvester:  iyfjr  fettet  mir  f  ollen  bamit  einen  angenljemen 
©icnft  t&un. 

Job  an  Bouset:  S)en  l)ette  idj  norroar  aud)  rool  fefjen  unb  Ijören   5 
mögen!'  [D  8b]  2>ann  id)  oertuunbere  mid),  roa§  er  oor  einen 
Stnfatj,  roegen  be§  frummen  2d)nabel3,  mag  gehabt  l)aben. 

Silvester:   £>err  Dberfter,   laffet  bod)   einmal  erore  $ftuftc  tjören. 

<2ie  SKuficiren  jufanmten,  ©ä  ift  aber  falfdj,  was  fic  machen,  unb  biffonirt 

imtdjaui,  fo  idoI  in  fingen  als  auff  ben  gnftrumentett.  10 

Johan  Bouset:  9tfun  fürioar,  id)  mu§  mid)  biefer  -JRufica  felber 
uernumbern!  Unb  ob  idj§  guöor  rool  nicrjt  geglaubet,  mus 
id)  bod)  jefeunbt  befennen,  2)a§  man  gleidjrool  einen  groffen 
unterfdjeibt  oor  meines  .§errn  9Äujic  fröret,  Unb  id)  l)abe 
mein  lebenlang  r>iel  9Jtuftcen  geljört,  Slber  roo  mir  bergleidjen,  15 
als  bieie,  jemals  norlommen  ift,  fo  roil  id;  nidjt  gefunbt  oon 
biefer  ftcbte  gefjen. 

Vincentius  Ladislaus:  Domine  Valeri,  Sfefrmet  ba§  ^anbor  §u 
Gud),  Unb  tragete  in  unfer  Sofament,  2Bir  roollenö  nun  bleiben 
laffen,  2ßir  Ijaben  un§  nor  bijj  mal  gnugfam  beroeifet.  20 


ACT  FS  QVINTI 

See  na    Quarta 

[E  la]  Silvester.     Vincentius  Ladislaus. 

£err  Dberfter,  bie  §eit  roirb  eud)  üielleid;t  lang  werben,  ©ebet 
jfjr  feinen  Springer  unb  Sänger?  25 

Vincentius:  2Btr  gleuben  nidjt,  ba§,  fo  oiel  fpringen  unb  tanken 
anlanget,  unfers  gleidjen  balbt  fol  gefunben  roerben. 

Silvester:    2öir    rjaben    fonften    aud)    et^lidje  ©teuer  an  unferm 
£>ofe,  fo  fidj  in  fpringen  unb  tantjen  geübt;  SEBottet  jl)r  eud) 
nun    mit    jfmen    exerciren,    gefdjicfit    unS    baran    ein    an=  30 
bencljmer  gefall. 

Vincentius:  2>a3  roollen  mir  Ijertjlid)  gerne  tlum. 

35.  ftönnl  3&r  Cl1*  tiejt  al'3  ■••■  pvobujtcven ? 


^erjog  tjcnirtd]  Julius  r.  ßraunfdjrocig ,  üincentius  Cattslaue.    V.  i.  ...      417 

3ie  fpringen  etlidje  Sprung,  bie   tbut  et  nad)  gar  fd)Hm,  ©tttdje  aber: 

tan  et  nicfjt  thun,  unb  enn'dnUbiget  fid),  baä  RIctb  fcn  ihme  ;u 

enge,  unb  ben  einen  Sdjjentfel  bette  er  oertretten. 

9todj    bem   2 Dringen    wirb    gelanget;    im   £an|en  aber,    rote   er   ftdj   fo 

umbbrefjet,  fettet  er,  unb  gibt  barnadj  für,  ©S  fcn  ein  klaget  jbm 

im  äBege  geftanben,  Daran  h,ette  er  fid)  gejtoffen. 

3fadj  biefem  £an$et  er  mit  bcr  Jungfranm  nnb  ftetlet  fid)  gar  freunblid) 

im  Jansen  mit  geber=[EibJben  gegen  bie  gungfraroen.    2ie  merdet, 

baä  er  mit  einem  §afen  fdjroangec  gebet,  Sacktet  ihn  beroroegen 

10  an,  ba  meinet  er  nid)t  anberft,  fte  fjobe   ihn   lieb,   unb 

prüftet  fid)  geraalrigUd);   J$n  fem  cntfelit  ber  3unSs 

fraroen  jbr  'Jiaietudi,   Da  ift  er  üratfö  ba,  hebet 

benfetSen  eilenbt  mit  groffer  teuerem?  ouff 

unb  giebt  jf>r  benielben  roieber. 

15  Silvester:    £err   Cberfter,    Unfer   ©emaf)lin   roolte   gerne   in   j(v 
©emach,  roieber  gebjeu;  2Boft  jfjr  urlauB  oon  jl)r  nennen? 
Vincentias:  2öo3  (5".  a.  X.  geliebet! 

Sehet   hin   mit   großer  tfbrer  bietung  unnb  böHtidjeit,  unb  fonbertidj  roie 
er  ui  ber  einen  yungfraroen  fömpt  (fo  2lngelifa  tieiü  ,   erzeiget  er 
80  fid)  gar  n-eunbtlich  unb  fjöfffitt),  2)arnod)  gehet  bog  A-ramem 

ümmer  ahe. 


ACTIS  QVINT1 

See  na    Quinta 

Silvester.      Yincentius  Ladislaus 
05  unb  bie  Wiener. 

Yincentius:  ©nebiger  $err,  2Btr  tonnen  G.  a.  3)urdfjl.  etroaä  in 
gefjeim  511  uermelben  unb  anzeigen  nidfjt  unterlaiien,  [E  2;i] 
bitten  berb/ilben,  Sie  rootfe  uns  l)bren;  Unb  rr-eil  eö  gefjeime 
iacfjen  fein ,  bie  Wiener  laifen  abtreten. 

so  Silvester:  ^\tir  Wiener,  tretet  abc. 

Yincentius:  ©nebiger  §err,  mir  tonnen  quo  groffer  Cuael,  Sßetn 
unnb  -Wärter,  fo  roir  in  unferm  £erfccn  tragen,  ntcfjt  unter* 
(äffen,  Xerfelben  unfer  groffe§  anliegen  ^offenbaren,  Unb  ift 
nun  an  beine,  S)tt§  roir  ou§  angeborner  unnb  eingepflanzter 

35  groffer  liebe  unnb  rrero  bermaffen  unfer  §er|  gegen  ber  fronen 
Angelica  in  liebe  entbrent,  bao  nur  aueb  ouff  Grben  feine 
anbere   51t  unfer  Gfjegemaliel   unb  Settgenoffen   begeren,  a(§ 

£rama  ber  ^Reformation  -< 


418      £)erjog  ÜJeinrtdj  Sulius  ».  Öraunfdjrocig,  üinrentius  Caöislaus.    V,  5,  6. 

eben  btefelBe.  28ir  haben  and)  mol  \o  Diel  aus  alten  j()ren 
geberben  nermertft,  bas  fie  511  uns  raegen  unfer  gefd;idlid;eit, 
erfarenl;eit,  and)  fd;önl;eit  ein  fonberlid;  öerfe  gefaffet,  unb 
ein  2tug  auff  uns  gemorffen  fyat.  ©ieroeil  bann  ©.  %.  X. 
f)ter  in  bieder  fadjen  otel  gut§  tf;un  ibnbten,  als  motten  mir  5 
gebeten  l;aben,  fie  wollen  biefe  §eorat  ju  roerd'  richten.  3)enn 
foltä  nid)t  gefd;eljen,  fo  mäften  mir  uor  angft,  idjmerfeen  unb 
l;ert5cnleib  fterben  unb  «ergeben 

[E2b]  Silvester:  @§  ift  nidjt  ofme:  id;  t;abe  mol  gemerdet  an 
allen  jt)ren  ©eberben,  3)a§  fie  eud;  lieb  l;at;  Sann  id;  gab  10 
adjtung  barauff,  ba§  fie  auff  emre  Webe  ffeiffig  Ijörete.  llnb 
infonberl;eit  l;at  fie  ein  überaus"  gros  molgcfalten  an  etoretn 
Xanten  unb  (Springen.  %d)  laffe  mid;  aud;  mol  bebünden,  ^d) 
mit  biefe  £>ei;ratl;  rool  §u  raege  bringen;  3$  rml  mit  meiner 
©emal;lin  reben;  ^(ber  mir  ift  leibe,  bie  ^ungfraro  werbe  mir  15 
nidjt  gleuben:  %l)x  muffet  mir  ein  3^id)en  geben,  ba§  id)  jf)r 
geigen  i'önne,  (Bonften  folte  fie  mol  meinen,  id;  fpottete  jbrer. 

Vincentius:   D  von  biefer  9iebc  roirbt  unfer  >>ertt  öermaffen  er= 
fremet,  ba§  es"  un§  mol  mödjte  auö  bem  Seibe  fpringen.   Unb 
bitte  normale  (5".  a.  ©urdjl.  wolle  bas  befte  tl)un,  Unb  unn  20 
3eid;en  motten  mir  jt)r  biefen  9iing  vereinen. 
0i6t  jf;me  ben  3iing. 

Silvester:   9iun,   id;   milö   mit  ulei§  ausrichten!     ©el;et  ihr  t>tc- 
meil  in  meinen  SKarfiatt  unb  befeljet  bie  Sßferbe  [E3a]  ©egen 
2lbenbt  i'ömpt  roiber,  <2o  mil  id;  endi  nermutl)lid;  guten  6e   n 
fd;eibt  fagen. 

SSincentius"  gibt  bem  §er$ogen  mit  groffer  irbreriüetnug  bie  §anbt, 
unb  ber  .verbog  geljet  abe. 

ACTVS  017X/V 

Scena    Sexta  so 

Vincentius  Ladislaus. 
Baltbazar.     Valerius. 

Vincentius:  Domine  Valeri,  2Bit  I;offon,  2Bw  motten  umM'onft 
Ijier  nid)t  geroefen  fein:  2Bir  haben  un8  eine  aufiiTmeblet,  bie 
motten  mir  (*belid)en  unb  5111  Settgenoffen  haben 


tjtrjog  ^einridj  Julius  d.  ßraun|"d)iuci3 ,  öirrrentuis  Cabtslcuts.    V,  6;  VI,  1.      419 

Valerius:  Gbter,  Grnoefter,  ÜJlanfeaffter,  in  töriegöteufften  unb 
anbern  freuen  fünften  molerfarncr,  roeitberbümbter  ßempffer 
ju  SRojs  unb  %\xe%,  ©eftrenger  Runder,  ba§  bore  id)  gerne, 
©Ott  gebe  eud;  öiel  glüd  bar,u! 
5  Viucentius:  SBir  motten  ein  anber  SIeib  anttnm:  [E3b]  ©efjet 
eitenbts  fortt)  unb  leget  un§  bie  Kleiber  r)erau§,  <2o  motten 
mir  ein§,  fo  uns  gefallen  roirb,  auStefen. 

SSaIcriu§  laufft  oorljm,  SSincentiuS  geljet  in  feinem  prangen  alfo  fjenmtf), 

unb  abe. 


ACTUS  SEXTI 

Scena   Prima 

Silvester.     Eleonora. 
Marschalck. 

Silvester:  Qa,  rote  bünrfet  eud)  bei;  biefem  ÜDion,  ben  roir  feilte 
i5        tjaben  bei)  uns  gehabt? 
Eleonora:  %d)  balte  jr)n  für  einen  Barett. 
Marschalet:   S)a§   ift   er  fürroar  red;tfd;aff en :    ßr  fjat  aud)  alle 

eigenfdjafften  eines  rjoffertigen  -Karren  an  fid). 
Silvester:  £jd)  bin  jefcunbt  fein  geinerbc-.  =  5)ian:  G*r  gibt  ^reneng  für. 
20  Eleonora:  £>a§  glaube  id)  nimmermer! 
Silvester:  Aürmar,  e§  ift  nierjt  anberft. 
Eleonora:  3öas  roil  er  bann  für  eine  r)abenV 
Silvester:   ®er  9?arr  jeugt  fid;   in  ben  Sinn,  ©eine  $ungfraro 
Stngetica  l)abe  jfcn  lieb,  Unb  auff  bieielben  bat  er  bermaffen 
25        fein  gemütfye  gemorffen,  oas  er  mid)  aud)  berichtet:  [E4a]  äfBfro 
er  fie  nidjt  befomme,  muffe   er  fterben.     @r  b)at  mir  aud) 
biefen  9iing   jugeftcllet,  3)af>  id)   benfelben  jr)r,  jum  jeidien 
groffer  liebe,   ©eben  folte.     ^d;  f>abe  jfjn  aud;  bei  ber  mei= 
nung    gelaffen,   §d)    motte    e§    ttnm,    Unb    auff  guten   roeg 
so        baffefbe  ridjten  fjelffen.    9?un  tjabe  id)  gebadjt:  2öeit  er  bod) 
ein  9iarr  ift,    ©o   fdjabe  e§  aud)  nid)t,  2>a§   man  jbn  ein 
menig  £ommelt:  ©erroegen  mott  id)  jfen  uberreben,  Qd)  fjette 
ber  Sungfraroen  ben  3iing  überantwortet,  Unb  fie  r)ette  bcn= 
felben    mit    band    angenomen    Unb    fid)    erbotten,    30m    in 
35        fdjrifften  jfjr  gemute  ju  iicrftenbigen,  Unb  id;  motte  ein  febreiben 


420      ^er;og  ^rinririj  Julius  v.  -ßraunfdpudg,  tihuEiitius  CaMsIaus.    VI,  1,2. 

in  jljrem  tarnen  jur  furfcroetl  matfjen  [offen,  2>e§  infyalts, 
2)a§  e§  folte  $a  unb  mitte  fein,  <2o  wirbt  man  rounbcr 
ferjen,  SBie  fid)  ber  9?arr  ben  Prüften  Unb  rjodj  antragen 
laffen  fol. 

Eleonora:  @§  roet)re  rool  ein  bind:    2(ber  idj  fürdjte,  bie  ^ung-   5 
frau>  mbdjte  brüber  in  ein  23ö3  gefdjren  fommen! 

[E4b]  Silvester:  @n,  e§  meiS  ja  jeberman  rool,  ba§  er  ein 
3taxx  ift. 

Marschalk:  @.  ©.  galten  mir§  gu  gute,  ba§  tdj  berfelben  in  bie 
9tebe  falle!  3$  rjatte  gebadet:  SEBenn  er  nun  ben  Srieff  be-  10 
fommen  unb  gelefen,  Unb  nidjt  anberft  meinete,  S)ie  ©adjen 
meren  alle  ridjtig,  ®a§  man  benn  einen  jungen  fjette  an= 
gelleibet,  Unb  jljme  benfelben  in§  33ette  gefegt,  Unb  an  ber 
feiten,  ba  er  (ber  9larr)  fit)en  folte,  einen  äübel  mit  Söaffer 
unten  gugeridjt,  ®a§  er  fo  barin  fiele;  <So  gieng  e3  fein  für  15 
einen  reinen  ©djertj  abe,  unb  gebe  ein  gut  ladjen. 

Eleonora:  £>a§  laffe  id)  mir  mitgefallen! 

Silvester:  £>err  9ftarfd)ald,  23eftettet  jfrrö:  $jd)  mil  bieroeile  mit 
jljme  reben,  ^nmittelft  fo  fan  ba§  alles  51t  roeref  gerietet 
roerben.  •  20 

Geljet  abe. 


ACT]  'S  SEXTI 

Scena   Secunda 

[E5a]  Adrian.     Vincentius  Ladislaus. 

Adrian:  SOlein  aScit  t)at  mir  beuljolen,  %&)  fol  ben  g-antaften  »5 
roieber  frolen  ;  @r  roirb  nun  einen  <Bad  ool  Sügen  mieber  ge= 
famlet  Ijaben,  bie  er  weiter  vorbringen  fan,  wenn  er  ju 
meinem  §erm  fömpt.  $d)  bin  nun  eine  gute  äBeile  $u 
Mofc  geroefen  Unb  t)a6e  mannen  roünberlidjen  $afen  onb 
Seimftenger  gefeiten,  2lber  feineSgleidjen  ift  mir  nod)  nid)t  30 
norfommen;  |>abe  auch  mein  lebtage  foldje  groffe  unb  fdned= 
lidje  Sugen  nid)t  gehöret. 

gnmittelft  er  fo  ge&,et#  begegnet  ihm  3Sincentiu§  mit  feinen  SDienetn,  unb 

fynt  ein  anbei-  Mleib  angesogen,  unb  SÄbrian  fpvirfit  311  jlnn: 


4geqog  £)einrtdj  Julius  d.  ßraunfdjrcdg,  Uinrenlius  Cabislaus.    VI,  2.  3.      421 

3Wein  guter  $reunbt,  mein  ©nebiger  .fierr  begeret,  °jfyt  wölkt 

roieber  51t  $.  ©.  fommen. 
Yincentius:  2Btr  feinb  jefeo  inn  roirflidjer  ubung,  uns  gu  ^3.  %. 

2).  gu  verfügen.     9Str  feinb   in   berfelben  ÜJiarftatt  geroefen, 
5        ilnb   Ijaben  bie  fdjöne  Sßferbe  beferjen:  2Öir  motten  aber  mit 

3.  ??•  3).  braue  reben,  mann  nrir  31t  jfm  fommen. 
Adrian:  Seijet,  btt  fömpt  mein  $err  Vergangen! 
[E  5b]  Vincentius  gefjet  gar  ftoltj  fjerein,  unb  als  er  ben  fterfcogen  fielet, 

rücfet  er  ben  mantcl  utrecfjet,  beulet  fitfj  ju  beiben  feiten,  unb 
10  iei5et  t>en  \niet  auf  ein  Dfjr. 


ACT! 'S  SEX 77 

See na    Tertia 

Silvester.     Vincentius. 
•  Joban  Bouset  unb  anbere  ©iener. 

15  Silvester  geriet  Vincentio  entgegen,   gibt  jf)inc  Die  !(janbt,   unb  fpridjt: 
&err  Cbcrfter,  3)ie  Sadje  roil!   gutt  roerben,  bie  ^ungfram 
hat  ben  9ftng  angenomen  Unb  mill  eud)  fd)rifft(id)  antworten. 
Vincentius:  D,  (£.  %.  33    muffe  groffen  S)an!  (jaben! 
Silvester:  §err  Cberfter,  ift  eud)  bie   geit   audi   lang  geroorben? 
20  Yincentias:  C  nein,  mir  feinbt  in  ti*.  §J.  3).  (Stalle  geroefen  Unb 
fjaben  berfelben  ^ferbe  befeljen. 
Silvester:  2Öie  gefallen  fie  eud)  bann? 

Vincentius:  Sie  gefallen  un§  gimblidj  rool.  [E  6a]  9(ber  mir  haben 
einmal   ein  3^oä   gefjabt,  besgleidjen  mödjten   mir  ß.  $.  2). 
25        rool  gönnen. 

Silvester:  2öa§  mar  es  bann  uor  ein  Sßferbt? 
Vincentius:  @3  roar  ein  9?eapotitanifd)  9iofj,  ba§  rmtten  roir 
bermaffett  abgerichtet,  ®a§  es  alles  tfjate,  roas  roir  jfpn  be= 
ooljlen,  Unb  (jatten  bargu  roieber  Düiten  nod;  Sporen  Hon 
30  nötfjen,  S)affelbe  ftunb  nor  ben  «fjünern  unnb  §afen,  roie  ein 
üorftenf)cnber  öunbt.  S)ann  roir  ritten  einmal  bei  ber  9cadit 
burdj  einen  Said),  Sarin  roar  ein  Hein  SSäfferlein.  SXaä 
^ferb  ftunb  ftille,  Spitzte  bie  Cfjren,  Xo  merdten  roir  rool, 
bas  e§  etroajj  bebeutete,  Unb  namen  unfern  Stein,   SJBelcfjen 


422      -gerjog  fjeinrid)  Julius  d.  •ßrounrdjtüctg,  Dtncentius  Cabislaus.    VI,  3. 

mir  *u  33enebig  gefaufft  unb  juoor  §oIß  gemeien,  x'lber  ba= 
burcf)  ba§  e§  lange  im  SReer  gelegen,  ijutti  Stein  geworben 
mar,  Unb  bie  STugent  an  fidj  hatte,  Sas  er  be§  9?ad)ts  fo 
ein  gellen  fdrjein  oon  fidj  gäbe,  bas  man  babei)  fdjreiben  unb 
[efen  fönte,  Ijerfür,  erfaljen  bren  -öaien  bei  einanber  in  einem  5 
33ufd),  unb  Srenbunbert  Stntüogel  ouff  bem  QSäfferlein,  er- 
hoffen banon  Sieben  unb  Iieffen  fie  liegen,  [E6b]  Sann  mir 
nidjt  traroen  bürffen,  ob§  uielleid)t  ©efpenft  mere. 

Johan  Bouset:   Sas  ^ferb  mu§  ein   gut    fdjarff  ©eficfjt  gehabt 
haben,    Sas    es   bie  Gnbten  unb   ftakn  gefefjen,    Cber  ein  10 
bünne  Diafe,  Saji  eö  bie  Gnbte  gerodjen  hat. 

Yincentius:  %m  gleiten  haben  mir  aud)  einmal  ein  Spannifd) 
^ßferb  gehabt,  2ßelcbes\  fo  off:  es  t>or  ben  £önig,  Dber  bie 
Königin  fommen,  Dber  fonften  einen,  ber  |)errn  =  ©efd)led)ts 
geinefen,  lieber  gefniet  Unb  jljnen  9teoeren|  getljan,  $on  10 
einem  knie  auff  bas  anber  gefallen,  Sarnad)  fidj  über  bren 
Stunbe  aufftn  ^ßlat?e  eines  2Tifcrje§  breit  ofme  aufhören  ge= 
tommelt,  3)a§  aud)  ber  König  ju  £ifpamen  ,511  uns  gefanbt, 
Unb  uns  anzeigen  laffen,  Gs  jammerte  jf)m  be§  ^}ferbe§:  vii>ir 
falten  bod)  abjieljen.  2öie  mir  nun  abzogen,  3Bar  eine  See  bei 
bei),  Söeldjer  uberfroren:  2tuff  bemielben  Gife  tommelte  es  fidj 
nod)  über  TE7aJ  hmo  Stunbe,  Unb  renneten  barauff  Gurira, 
©leitet  aud)  fein  9M,  Unb  fjatte  barju  feine  Stollen  an  ^en 
Gnen.  So  ba§  ber  ßönig  erführe,  Söolte  er  uns  bafür  groei) 
anoere  fd)öne  $engfte  Unb  Sed)3  Taufent  bobbelte  Sucaten  25 
geben.  2öir  aber  ublugen  jtjm  baffelbe  abe.  darüber  er  beim 
aud)  Ijefftig  erzürnet  marbt.  Saffelbe  ^5ferb  fonbte  ntemanbts, 
als  mir  felbä  reiten,  Unb  wenn  mir  jl)me  aud)  nid)t  allezeit,  Gr)e 
mir  aufffaffen,  Gine  9Jiaulichell  gaben,  So  mar  es  gar  trannig, 
Unb  gebadjte,  3Bir  jümeten  mit  jf)in.  %n  Summa,  SBir  so 
fönnen  beffelben  ^>ferbS  Htgenbt  nicht  alle  erjelen,  Sann  es 
()olete  aud)   uüeber  aus  bem  SÖaffer,  al§  ein  Schiefe  \utnbt. 

Johan  Bouset:  Sas  ift  ein  föftlid)  -}>ferbt  gemel'en!    SBenn  man 
berfelben  viel  Ijette,  So  bürffte  man  fo  viel  £utnbe  nid)t  galten. 

Yincentius   Ladislaus:    Saffelbe    5ßferb    molte   lE7b]   einsmals  95 
unier  Knedfjt  reiten,   Unb   es   ein   roeinig  mit  ben  Spohren 
angreiffen,    Unb   roeil   es  niemanbts   als   uns   leiben  fonbte, 

22.  (5  uriror,  Äamere. 


fiertog  fjetnrtdj  Julius  o.  ßraunfnjtpfig,  ötnccntius  CaV.slaus.    VI,  3.      423 

2Barff  05  bem'elben  .^necbt  au£  bem  Sattel  ttnb  Stiefeln 
[jcrauß,  bas  bie  Stiefel  unb  Sporen  in  ben  Steigbügeln 
flehen  plieben,  Unnb  ber  ^tnecr)t  viel  bren  ribben  im  Setbe 
entjnjen. 
5  Johan  Bouset:  2er  £ned)t  muß  mit  ben  prüfen  vbefte  in  bie 
Q3üge(  getreten,  Cber  fonften  toie  gefeffen  leiben. 

Silentium 

Vincentius:   G.  Jv.  2urd)leud)tigfeit  roerben   orjne   jttieiffel  einen 
guten  ^eif'cbmieb  fjaben? 
io  Silvester:    t$a,    mir   fjaben   efclicbe    Sdnniebe,    916er;    mie    fraget 
jfjr  10  ■': 

Vincentius:   2Bir   r)aben   einen    Sdnnieo   gehabt,   Der  mar  feiner 
Äunft  m  fertig,  bas  er  im  ^Hingrennen  in  voller  Gurrir  einem 
"l«ferbe  ein  Crimen  auffgefdjlagen  fonbte,  Unb  am  kennen  nichts 
iö        bmberte. 

[E8aj. Johan  Bouset:  2er  Sdimieb  mus  feiner  &unft  geroiß  ge= 
meiert  fein,  Unb  eine  gerabe  ;yauft  gehabt,  Unb  es  lange  ge= 
brauebt  fjaben. 

Vincentius:  3Bir  muffen  G.  %.  2.  nod)  von  einem  abgeritten 
^ferbe  iagen.  Sie  roerben  eS  mo(  fdnverlidi  gleuben,  Stber 
es  ift  geroiß  geidiefjen!  -löir  fjaben  ein  ^>ferb  gehabt,  3Rit 
bemfelben  liaben  mir  in  ein  tieff  -TJioraß  gefaxt,  unb  f)at  bas 
^ferb  alle  vier  Giien  abgerufen.  SKMe  mir  nun  foldies  im 
fortreiten  merdten,  roenbeten  roir  uns  roieber  }u  bem  orte, 
2a  mar  btt§  Sßfeib  fo  gerabe  unb  abgerichtet,  bas  es  gleidi 
atte  vier  Gifen  im  Sprunge  traft,  bie  'Diägel  fidr)  roieber  $u= 
jogen  Unb  bas  -}>ferb  mit  ben  Gifen  verforget  roas.  ÜSie 
roir  bann  aud)  benfelben  2ag  nod)  2(cbt  grofjer  iäKeü  ritten, 
Unb  ju  3(benbts  jrjme  fein  SRaget  mangelte. 
30  Johan  Bouset:  2as  ift  ein  gros"  glüd  geroefen,  Gs  fo(  nid)t 
allzeit  fo  root  gerbaten.  [E8bj  Unb  tvenn  man  berfelben  Sßferbe 
viel  bette,  Bo  bürffte  man  ben  Scbmieoen  vor  bas  befdilagen 
io  viel  ©elöes  niebt  geben. 

gnmittelft  fönrot  ein  3unSc  unb  bringet  Sinccntio  t>on  ber  ^ungfrawen 

$'>  2(ngeüea  einen  SBrieff. 

17.  cjerabe,  6e6enbe,"gen?anDt. 


424      fjcqog  ^rinrtd;  Julius  v.  ßvaun(ü]tvt\§ ,  üincentius  fiafcislaus.    VI,  4. 

ACT! 'S  SEXTI 

Scena    Quarta 

Vincentius  Ladislaus. 
Silvester.     Valerius. 

Yincentius  5 

Sftadjet  ben  SBrieff,  tun  welchem  ein  Scfmupüia)  gemacht,  auff,  Siliet  nad) 

bem  SRanten,  3Bie  er  nun  2(ngelicam  barin  finbet,  Äüffet  er  ben 

SBrieff     fliegt   an   bie  Stuft,    f)üpffet  oor  freiüben    auff 

unb  fpriajt: 

Singerica,  C  2lngelica,  ©u  fd;önefte  auff  ßrben!  10 

Silvester:  §err  Dberfter,  roas  feinb  bas  für  Srieffe'' 
[F  ia]  Vincentius  Ladislaus:    Grore   %.   2)urd)leud)tigfeit    nriffett, 
2öa3    mir  mit  berfelSen  gerebt  Ijaben  inn  nertraroter  (Sadje: 
3iun  befommen  mir  antroort,  5Die  fachen  fein  nun  all  richtig. 
2Bir  banden  ßroer  gürftl.  3)urd)leud)tigleit  jum  Ijödfften,  Unb  i» 
511m  3ei^en  fdjicfet  fie  uns  biefen  (Sdmuptud). 
Äüffet  ben  ©djmtptudj. 
Silvester:  9^un  feljet  if>r,  2)as  id)  nid)t  uergebens  geljanbelt  Ijabe: 
216er  laffet  mir  bod)  ben  S3rieff  lefen. 

Smcentiug  liefet  ben  23rieff,  9?epetiert  c|Iid)e  mal  jfjren  Hainen,  fc^tegt  20 
an  bie  Sruft,  fjüpffet  nrie  ein  2lff  unb  fteltet  ficf)  gar  maniertia)  an. 

2ßa§  @ott  Rammen  füget,  (Sott  ber  •äftenfd)  ntd)t  fd)eiben! 
2Bir  motten  nidjt  lange  jumadjen:  2)ann  roeil  bas  ßifen 
raarm  ift,  fo  ift  es  gut  gu  fdjmieben.  ^d)  roil  fie  eud)  biefen 
Slbenbt  laffen  ine  Sette  fetjen,  Unb  roil  (Sud)  ein  furije  luftige  25 
-Öodjjeit  anridjten.  [F  ib]  kommet  nur  bieroeil  mit  mir  inn 
mein  furnier,  fof>  oae  man  ^as  Seite  Ijat  fertig  gemacht. 

6eF)en  abe,  unb  im  rceggefjen  fpridjt  Vincentius: 
Domini  Valeri,  2ßir  feinb  rool  Ijier  geroefen,  33ir  Ijaben  bie 
fdfjöne  Slngelicam  attljicr  erroorben,  Unb  nun  roil  ftcf>  nid)t  so 
anbers  gebühren,  Xann  bas  roir  muffen  ein  ?yreroben=~!Ual 
anrichten,  2)atumB  gef)et  flugs*  f)in,  Unb  beftettet  es  auffs 
aller  befte  jjjr  fönnet,  Samit,  roann  roir  auff  ben  ^Ibenbt  fjinab 
t'ommen  mit  unfer  geliebten  53raut,  es  alles  fertig  fen;  Saffet 
nidjts  mangeln,  es  fofte,  roa§  es  rootte!* 


fjcrjog  ^einrid)  Julius  o.  ßraunrrijrorig,  üincnttius  Cabislaus.    VI,  1,5.       4l'."> 


Valerius:  Gbler,  ©brnDefter,  ülttanrjaffter,  in  ftriegsleuffien  unb 
anberen  löSIidien  freuen  fünften  u>olerfai)rner,  meitberrjümpter 
töempffer  $u  Sftojj  nnb  #ues,  ßeftrenaer  Runder  unb  §err! 
3d)  tuit  es  beftelfen,  Unb  id)  roünfd)e  6'.  Gfyrn.  tuel  glürf 
nnnb  fjeit  311  biefem  Staube! 

ßefjet  abe. 
^nmittelft  roirb  ÜJaificirt. 


,iC77:s'  ££X77 

Scena    Quinta 

10  Silvester.      Yincentius  Ladislaus. 

Marschakk.     Johan  Bouset. 
Sie  33raut  unb  anbere. 

2>a3  Bette  toirb  nigeriditet;   bei)   Demfelben  ift  ^ohan  iöoufet  befc^efftiot, 

unb  Tirectoc  bes  gangen  2Bertfes\ 

1:.  SBte  ba§  geidieben,  füfyrt  jlm   Der  >>erßog  fanrnt  feinem  Diarfd)aicf  mit 

Per  l'iufic  üaDtlid)  herauf,   er  gebet   getoaltig  ftoI|  auff  feine  artf), 

ctreubet  ftdj  nrie  eine  &a\?e  unb  brauchet  feine  oorige  offtmals 

angebogene    iOtoreo;    Zie    i^raut    bringt    mau    aud),    unb 

fe|et  bie  auff  baS  Bette,   ^arnad)  fe|t  man  SSincem 

so  tium  aud)  in§  Bette,  Uno  rote  er  meinet,  er  fite 

jum   allerbeuen,   feilt   er   in   Die   iöütte   mit 

JBaffer,  5)a  lad-et  nun  niemanbt  alö 

jeDermau. 

Johan  Bouset:  Gfel  unb  lügenrjafftiger,  in  Bügen  roolerfarjrner, 
-•'  mit  ber  SE^or&eit  unb  liölpi'dien  Aloribus  nmlbegabter 
Äempffer  $u  Aiies  mit  ber  SePbern  .vtolbe,  unnb  bitter  auffm 
®fel  mit  Per  Strerogabel,  fliegen  unb  ^Jiuden  Cberfter,  2Bie 
gefeilt  bem  §errn  ba§  öabt?  _F2b]  ©ort  motte  es  bem  §errn 
gelegnen ! 

30  Viucentius  Ladislaus   freudtf  inmittetft  nueber  auö  bem  33abe,  unb  iü 
über  bie  maffe  ?crnig  unb  furidn 

Yincentius   Ladislaus:    9Bie    fotten    mir    Pas    öerfteben?      25as 
meinet  man  reol,  2Ba§  man  an  uns  für  einen  SRan  fyabel 
Sdnueiget  ein  toenig. 

i;ol6e  tnar  ba3  3c^*n  beS  Darren. 


426      3*nog  ^sinrirf]  Sulws  v.  «raunfrijroetg,  öhtmrtui»  fiabislcms.    VI,  5. 

3ßr  möget  gteiclrojol  roiffen,  3)o3  biefer,  %a  eben  biefer 
2Jcan,  Gin  fold&er  ÜKon  ift,  £er  auff  ben  Reifer  ntdfjt  otel 
c3e6enic.il  60I  man  einen  fo  ^ürtrefflitfjenn,  22eitr,berl)ümbten, 
©rfabrnen  Unb  SScrftenbtgen  ÜRan,  3CIS  mir  fein,  So  id;am= 
p^ieren,  unb  einen  folgen  Spott  beroeifen!  &tie  man  uns  5 
nirf)t  beffers,  3H8  folgen  Spott,  beroeifen  wollen,  60 
fjette  man  uns  rool  in  imfer  §erberg  (äffen  mögen,  2Bw 
betten  nod)  rool  fo  otel  oon  unferm  SSater  ererbet,  £as  roir 
fetten  vor  unier  ©elb  jerjren  fönnen!  [F3»]  «Run,  roer  roeis, 
Gs  fönbte  bie  £eit  fommen,  £as  man  unfer  oon  nötfjen  Ijaben  10 
mödjte,  So  fol  man  aud)  aisbann  befinben,  9Ött§  man  an 
uns  jemmbt  getljan  f>at!     ©ieier  3Ran  ift  fo  from,  als  einer 

leben  mag, 

SBeifet  auff  fid). 

Slber  roo  man  jßn   erzürnet,  So  gleubet  fein  9Jcenfd/,  Sie  ™ 
übel  man  jf)n  roieber  gu  frieben  fpredjen  fan!    9cu  f)at  man 
uns  10   Ijefftig  unb  über  bie  maffe  erzürnet,  roeil  man  uns 
fo  fd)ampl)iert,  Unb  einen  folgen  Spott  benriefen  ()at;   «Run 
roir  roollens  gebenfen,  2öenn  man  meinet,  2Btr  Ijabens  oor= 
langft  oergeffen,  Ober,  ÜSir  motten  nid)t  fein,  ber  roir  fein!  ^] 
0cf)et  abi. 
Johan  ßouset   unnb  bie  anbern   ^fetffen  alle   hinter  jfjm  fjer,  Sachen 
jfm  auö,  fdjrenen  jfm  an: 
£err  Äempffer  511  9tofj  unb  $ufj  etc. 
unb  anbern  bergteidjen    Syetjioort  brausen  fie  mel)r,  unb  werffen  it)n  2S 

mit  faulen  (rqern  uom  ^Slafc. 

er   ift  root  ^ornig    unD   rott  roieberumb  uon  fid)  fdjl'agen   unb_  roer  neu, 

316er  otel  £unbe  ift  ber  öafen  £obt:  @r  mus  bauon  tauffen, 

Unb  gefjen  alte  abe. 


ßnbe  biefer  ßomöbten. 


wmmm$* 


..  -.,' 


^ 


i 


- 


%  v  V  « 


1     L       -